شىڭىندا وسكەن التايدىڭ
كەشەگى وتكەن حاسەن ورالتاي، حاليفا التاي سىندى زاڭعار تۇلعالار ەۋروپا قازاعىنىڭ عانا ەمەس، كۇللى ۇلتتىڭ ۇلى ازاماتتارى بولدى.
قاراعاشتاي قالىڭ قىتاي قازاعىنىڭ ۇلىعى جانابىلدەي قادىرلى قاريانى كىم بىلمەيدى، قازىر. موڭعول ۇلىسىنداعى اعايىنداردان اراسىنان شىققان ب. قۇرمەتبەك، ا. ساراي سىندى اسقاق ازاماتتار بايان ولگي قازاقتارىنىڭ رۋحاني كوسەمدەرى بولدى.
مىنە، وسىنداي زاڭعار تۇلعالار شەتتەگى اعايىندى وزگەگە تەلمىرتپەي، انا تىلىمەن، اتا سالتىنان اجىراماۋىنا كوپ ىقپال ەتتى، قورعانىشى بولدى دەسەك قاتەلەسپەيمىز.
شەتتە جۇرگەن قازاقتىڭ ىشىندەگى ەل تىزگىنىن ۇستاعان ازاماتتاردا ۇلكەن جۇك بار.
مۇندا ول ءوزى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان مەملەكەتتىڭ ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋ، سوسىن ءوز ۇلتىنىڭ مۇددەسىن ويلاۋ، كەز كەلگەننىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى.
اتامەكەنىنەن الىستا جۇرگەن قازاق ءوز كوشباسشىسى رەتىندە پانا تۇتادى، قورعانىشىم دەپ بىلەدى، بۇل دا اسا بيىك جاۋاپكەرشىلىكتى قاجەت ەتەدى.
شەتتەگى قازاقتىڭ اراسىنان شىققان سونداي مارعاسقا ازاماتتاردىڭ ءبىرى اۋەلحان ءجازيت ۇلى. التاي تاۋلارىنىڭ سىلەمىندە ايگىلى ءشۇي جازىعىمەن ۇشتاسار تۇسىندا قوساعاش دەگەن ءىرى اۋدان بار.
رەسەيدىڭ التاي رەسپۋبليكاسىنا قارايدى. اۋەلحان ءجازيت ۇلى ول ۇزاق جىلدان بەرى ءوزى تۋىپ وسكەن قوساعاش اۋدانىن باسقارىپ كەلەدى. قوساعاش ولكەسىنىڭ شەتى كونە تۇركىلەردىڭ وتىكەن جايلاۋىمەن ۇشتاسادى.
قاراعايى كوككە نايزاداي شانشىلعان مۇنارلى اقباس تاۋلاردىڭ اراسىنداعى بوز كودەلى، جازيرالى قوساعاش ولكەسىندە 11 مىڭداي قازاق تىرلىك كەشىپ جاتىر.
سالتى ساقتالىپ، ءداستۇرى دارىپتەلىپ، ءتىلىنىڭ تۇعىرىنىڭ بيىك تۇرعانى اۋەلحانداي ىسكەر، ۇلتجاندى تۇلعانىڭ ارقاسى.
اۋەلحانداي اسقار اعامىزدى قازاقتىڭ بەلگىلى قايراتكەرلەرى، ونەر مەن سپورت، ادەبيەت پەن مايتالماندارى مەن ەل تىزگىنىن ۇستاعان ازاماتتار جاقسى بىلەدى. اۋەلحان ءجازيت ۇلى قوساعاش جۇرتشىلىعىنا اتا جۇرتتاعى قازاق ونەرىن تانىتۋ، ناسيحاتتاۋ، ونەر تارلاندارىن قولداۋ ماقساتىندا كوپتەگەن شارالار ۇيىمداستىردىپ كەلەدى. قوساعاش ءوڭىرى دە توسىنەن توي دۋماننىڭ ءدۇبىرى ۇزىلمەگەن، ەجەلدەن قۇتتى ولكە.
اۋەلحان اعامىز قوساعاش قازاقتارى ءۇشىن كوپتەگەن يگىلىكتى، ءتىپتى ماڭگىلىك قۇندىلىعىن جوعالتپايتىن ىستەر تىندىردى.
ول قوساعاشتىڭ ورتالىعىنا جانە دە ءار اۋلىنا كۇمبەزىندە كۇن نۇرى ويناعان بىرنەشە مەشىتتەر سالدىردى. ونداعى اعايىن وسىلايشا حاق ءدىن يسلامنىڭ قۇندىلىقتارىمەن سۋسىنداۋدا.
رەسەي كوپ ۇلتتى مەملەكەت. مۇندا مەكەندەپ جاتقان قازاقتىڭ وتكەنىن، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن تانىتۋ، ناسيحاتتاۋ بارىنەن دە ماڭىزدى بولدى. قوساعاش اۋدانىنىڭ ورتالىعىندا كەسكىنى كەلىسكەن تاماشا قازاق مۇراجايى بار. ءىشى تولعان قۇندى جادىگەرلەر. بۇل مۇراجاي دا اۋەلحان اعامىزدىڭ اتسالىسۋىمەن اشىلعان بولاتىن.
وتىزىنشى جىلدارداعى ناۋبەت قوساعاش قازاقتارىنا دا سوقپاي وتكەن جوق. ەلدىڭ قامىن ويلاعان تالاي ەسىل ەرلەر ناقاقتان شەيىت كەتكەن ەدى، مىنە ناۋبەتتە قۇربان بولعان قازاقتارعا دا ەسكەركىش قويىلدى. بۇل دا بولسا دا قازاقتاردىڭ قيلى تاريحىنان سىر شەرتەدى.
اۋەلحان اعامىز ءوزى باس بولىپ ۇيىمداستىرىپ، تۇڭعىش رەت رەسەي قازاقتارىنىڭ ءبىرىنشى قۇرىلتايىن وتكىزگەن بولاتىن. كەيىن بۇل ءۇردىس كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۇزىلگەن جوق.
التاي رەسپۋبليكاسىندا قازاقتار قاۋىمداستىعىن قۇرىپ، ونىڭ بولىمشەلەرى قازىر رەسپۋبليكا اۋماعىندا بارلىق اۋداندار ءىس قىزمەت جۇرگىزىپ وتىر. وسىلايشا التاي وڭىرىندەگى قازاتاردىڭ ءتىل، مادەنيەتىن، ءداستۇر سالتىن ساف التىنداي ساقتالۋىنا قارلىعاشتىڭ قاناتىمەن سۋ سەپكەندەي قولداۋ جاساپ كەلە جاتىر.
سالت سانامىزدى ۇلىقتايتىن قانداي ءبىر ۇلكەن باستامالار بولسا دا وسى وڭىردەن باستاۋ الىپ جاتادى. مۇندا تۇڭعىش رەت قازاق كۇرەسىنەن ازيا فەدەراتسياسى قۇرىلىپ، ونىڭ العاشقى پرەزيدەنتى بولىپ، اۋەلحان اعامىز سايلانعان بولاتىن. ول كەزدە قازاق كۇرەسىنە بۇگىنگىدەي اسا كوڭىل بولىنبەگەن كەز ەدى. اۋەلحان ءجازيت ۇلى العاش رەت قازاق كۇرەسىنەن قوساعاشتا ازيا چەمپيوناتىن وتكىزدى. كەيىن ىرگەلەس جاتقان ولگي قالاسىندا وتكىزۋگە باستاماشى بولدى.
قازاق كۇرەسىنىڭ قاناتىنىڭ قاتايۋىنا بۇل ۇلكەن دەمەۋ بولعانى ءسوزسىز.
اۋەلحان ءجازيت ۇلى ءوزىنىڭ بوزبالا شاعىنان باستاپ كۇنى بۇگىنگى الپىستىڭ اسقارلى اسۋىنا دەيىنگى بار عۇمىرىن ءوز ۇلتىنا ارنادى. ونىڭ باستاماسىمەن قوساعاشتان ءارى كەڭ دالاعا «جاڭا اۋىل» دەپ اتالاتىن جاڭا ءبىر اۋىل سالىندى.
بارلىق الەۋمەتتىك نىساندارىمەن قوسا بوي كوتەرگەن وسىناۋ قۇتتى مەكەنگە قازاقتار مولىنان قونىستاندى. بۇل باستاما نەگىزىندە تاۋدا مەكەندەپ مال باعىپ جۇرگەن مالشىلار ءۇشىن اسا قولايلى بولدى.
قازىر «جاڭا اۋىل» دالا توسىندە ءتۇتىنى ءتۇزۋ ۇشقان، ءسانى مەن ساۋلەتى كەلىسكەن ۇلكەن ەلدى مەكەنگە اينالدى. قازاقتاردىڭ ات بايلار قۇتتى قونىسى بولدى.
اۋەلحان ءجازيت ۇلى سونىمەن قاتار قازاق ۇلتى عانا ەمەس قوساعاش ءوڭىرىن مەكەندەپ كەلە جاتقان سانى از التاي ۇلتى ءۇشىن دە، ولاردىڭ ءتىل مادەنيەتىنىڭ ۇمىتىلماۋى ۇشىندە كوپتەگەن يگىلىكتى ىستەر تىندىردى.
التاي حالقى تۇركى ءتىلدى ۇلت. ارعى تەگى تۇرىكتەردەن تاراعان، تۋىستاس ۇلتپىز. قازىرگىدەي جاھاندانۋ زامانىندا وسىنداي سانى از ۇلتتى ساقتاپ قالۋ جولىنداعى جانكەشتى جاناشىرلىقتى تەك اۋەلحان سىندى ابزال ازاماتتار عانا جاساي الادى. ول التاي ۇلتىنىڭ دا سەنىمىن اقتاي بىلگەن، ولاردىڭ دا شىنايى قۇرمەتىنە بولەنگەن جان.
اۋەلحان ءجازيت ۇلىن بۇگىندە تاجىريبەلى باسشى رەتىندە رەسپۋبليكا حالقى، باسشىلارى قۇرمەت تۇتادى. ول رەسەي مەملەكەتىنە بەلگىلى قايراتكەر تۇلعا دەسەك اسىرا ايتقاندىق ەمەس. ونىڭ قوساعاش ءوڭىرى ءۇشىن، قازاق التاي ۇلتارى ۇشىنگى ءاربىر باستامالارى التاي رەسپۋليكاسى باسشىلىعىنان نەمەسە رەسەي مەملەكەتىنەن اياسىز قالعان ەمەس. مىنە ناعىز ۇلت قايراتكەرى وسى!
«بالام دەيتىن ەلىڭ بولماسا، ەلىم دەيتىن بالا قايدان شىعادى» دەگەن ەدى الاشتىڭ كەمەڭگەرى جارىقتىق احمەت بايتۇرسىن ۇلى. قوساعاشتى قوڭىر بەلدەرىن جايلاپ جاتقان ءشۇي قازاتارى دا اۋەلحانداي تۇلعاسىنا ءارقاشان دەمەۋ. ءۇش رەت اۋدان اكىمىنە سايلادى. سونىمەن بىرگە بىرنەشە مارتە التاي رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارعى كەڭەسىنە سايلاندى. قازىر دە التاي رەسپۋليكاسىن ە ق دەپۋتاتى. دەمەك سەنىم بار جەردە ءبارى دە بولادى. اسىرەسە اتامەكەنىنەن جات جۇرتتا جۇرگەن قازاقتىڭ ءوز كوشباسشىسىنا دەگەن سەنىمى تىپتەن دە قىمبات.
اۋەلحان ءجازيت ۇلى اتاجۇرتى قازاق ەلىندە وتكەن دۇنيە ءجۇزى قازاقتارىنىڭ ءۇش رەتكى قۇرىلتايىنا قاتىستى.
ەلباسىنىڭ قابىلداۋىندا بولدى. ول ءوز ۇلتىنىڭ الدىنداعى مىندەتىن تەرەڭ سەزىنە بىلگەن پاراسات يەسى. اۋەلحان ءجازيت ۇلىن ءوز حالقىنىڭ شەكسىز ماحابباتى مەن زور سەنىمى التايدىڭ شىڭدارىنداي بيىككە شىعاردى. ول وسى وڭىردەن تۇلەگەن اقيىق قىران، ال تاۋ قىرانى قاشاندا بيىكتە سامعايدى. بيىكتەرگە سامعاي بەرىڭىز، ءالى دە!
اسكەرحان اقتاي، اقىن
BAQ. KZ
