ەلدى «جالاڭاش بايلار» جالاڭاشتاپ كەتكەنشە قاراپ وتىرامىز با؟

استانا. قازاقپارات - كاپيتاليزم كەلگەلى قازاقتا بايدىڭ ءتۇر-ءتۇرى پايدا بولا باستادى. كەڭەس زامانىنان قالعاندى جەكەشەلەندىرىپ بايىپ العاندار، جەكە ءوندىرىس نىسانىن اشىپ، ادال ەڭبەگىمەن اقشانى كۇرەپ تاۋىپ جاتقاندار، ارادا دەلدالدىق ەتىپ، ينفلياتسيانى كۇشەيتكىش مالتابارلار جانە ت. ب.

سوڭعى كەزدەرى وسىلاردىڭ قاتارىنا «جالاڭاش باي» دەگەن تەرمين كەلىپ قوسىلدى. ناقتىسىندا، بۇل ءسوز ەل قازىناسىن جالاڭاشتاپ، وتانىن ساتىپ شەتەلگە تايىپ تۇراتىن شەنەۋنىكتەرگە قاتىستى ايتىلادى. وسى ماسەلەگە قاتىستى «الاش ايناسى» وي تولعايدى.

«جۇرە بەرسەڭ كورە بەرەسىڭ، كورە بەرسەڭ كونە بەرەسىڭ» دەمەكشى، قازىر ءبىر شەنەۋنىك ەل قازىناسىن توناپ، شەتەلگە قاشىپ كەتىپتى دەسە، جۇرت تاڭ قالمايتىن بولعان.

ال 20-30  جىل بۇرىن وسىنداي جايت ورىن العاندا، بۇل ەلدىڭ نازارداعى №1-ماسەلەسى بولار ەدى.

وسىدان-اق ءبىزدىڭ قوعامنىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قانشالىقتى بەلشەسىنەن باتقانىن اڭعارۋعا بولادى. دەمەك، ماسەلە وزەكتىلىگى ابدەن شەگىنە جەتكەن. ماسەلەن، كەشە عانا قول قويىسىپ، ءبىر وداقتا ەكونوميكالىق جارىسقا تۇسۋگە بەل بۋىسقان رەسەي فەدەراتسياسى «جالاڭاش بايلارىن» بىلتىردان بەرى «قىمتانۋعا» ۇيرەتە باستاعان.

بىلتىردان باستاپ رەسەيدىڭ شەندى-شەكپەندىلەرىنە شەتەلدە بانكتىك شوت اشۋعا تىيىم سالىنعان، سول سەكىلدى اكتيۆتەرىن سىرتتا ۇستاۋعا دا شەكتەۋ ەنگىزىلگەن. شىنتۋايتىندا، قىزىل كرەمل ءوزىنىڭ ساياسي ەليتاسىن الدىن الا ساقتاندىرعان ەدى.

وعان دەر ۋاقىتىندا قۇلاق اسپاعاندارى، بۇگىن باتىستىڭ قاتاڭ سانكتسياسىنا ءىلىنىپ، بارىنان ايدىڭ امانىندا ايرىلىپ قالىپ وتىرعان جايى بار. سول سەكىلدى ماسكەۋ قوس ازاماتتىققا دا تىيىم سالدى. بۇل ەكەۋى دە سىبايلاس جەمقورلىق فاكتىسىنىڭ سوڭعى شەگىنە جول بەرمەۋ شاراسى: شەندى-شەكپەندىلەرىنىڭ الاتىنىن الىپ، بولاتىنىن بولدىرعان سوڭ ەلدەن تايىپ كەتپەسى ءۇشىن. ال بىزدە باستاپقىسى، ياعني مينيسترلەردىڭ، ساياساتكەرلەردىڭ شەتەلدەن بانكتىك شوت اشۋى، اكتيۆىن سىرتتا ۇستاۋ ماسەلەسى تالقىلانعان بولاتىن. ءبىراق ونى ۇدەرە قولداپ كەتكەن حالىق قالاۋلىلارى بايقالمادى.

ءتىپتى، ىرگەدەن تۇراقتىلىق كەتىپ تۇرعاندا قوس ازاماتتىقتى بولدىرماۋ جايىنا دەپۋتاتتارىمىزدىڭ باس اۋىرتقىسى كەلمەۋى مۇلدە تۇسىنىكسىز. وسى جاعىنان العاندا، الگىلەردىڭ ءبارى شەتىنەن «جالاڭاش باي» بولۋى كەرەك دەپ كۇماندانىپ تا قالاسىز.

شەندى-شەكپەندىلەر بالالارىنىڭ ءوز ەلىندە وقۋى ىلۋدە ءبىر رەت كەزدەسەتىن جاعداي ەكەندىگى راس. ايتپەسە قازاق ساياسي ەليتاسىنىڭ بالالارى شەتىنەن تۇگەل دەرلىك شەت مەملەكەتتىڭ ىرگەلى ءارى مارتەبەلى جوعارى وقۋ ورىندارى ءبىلىمىن يگەرۋدە.

ال بالا كەتكەن سوڭ مۇندا اناسى قاشانعا دەيىن تىنشىپ وتىرسىن؟ ول جاققا اناسى دا بىرنەشە نوكەرىمەن جەتىپ الادى. ارينە، ولار پاتەردى جالعا المايدى. ءجاي پاتەردە تاعى تۇرۋعا بولمايدى، ويتكەنى اتاق-دارەجەگە لايىق ەمەس. ءبىر-ءبىر سارايلارى بار. مىنە، مۇنداي جايتتى بەيجيڭ سىبايلاس جەمقورلىقتى قامتۋشى فاكتى دەپ تاپقان. ءسويتىپ بالا-شاعاسى شەتەلدە تۇراتىن شەنەۋنىكتەردى قىتاي بيلىگى قىزمەتتەن كەتىرگەن، كەيبىرىنىڭ دارەجەسىن تومەندەتكەن. گۋاڭدۇڭ شەنەۋنىكتەرىنىڭ 866 سى دارەجەسىن تومەندەتۋگە كونگەن، ويتكەنى ولار شەتەلدەن بالا-شاعاسىن كەرى اكەلە المايتىندارىن مويىنداعان.

ال رەسەي ساياساتكەرلەرىنىڭ تابىسىن دەكلاراتسيالاۋ ارقىلى سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ جولىن كەسۋدى ءجون كورگەن. ءبىراق ادامنان قۋلىق قالعان با؟..

سوڭعى كەزدەرى ماسكەۋدە باسى بوس ساياساتكەردەن اياق سۇرىنەتىن كورىنەدى. ارينە، باسى بوستىعى تەك قاعاز جۇزىندە. سەبەبى رەسەي شەندىلەرى بارلىق تابىسى مەن بايلىعىن ايەلى اتىنا جازدىرىپ، قاعاز جۇزىندە جاپپاي اجىراسا باستاپتى. ورىس ساياساتكەرلەرى دەكلاراتسياعا ىلىندىرگىسى كەلمەگەندەرىن وسىلايشا بۇركەمەلەۋدى ءجون تاۋىپتى.

ءبىراق قىزىل كرەمل ونىسىمەن توقتالىپ قالماق ەمەس. ولار دا قىتاي سەكىلدى بۇگىندەرى بالا-شاعاسىن شەتەلدە ۇستايتىن شەندىلەرگە قىرعيداي تيەتىن زاڭ جوباسىن ازىرلەپ جاتقان كورىنەدى. ال بىزدە شە؟.. سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ جولىن كەسەتىن قاتاڭ شارانى قاشان قابىلدايمىز؟ «جالاڭاش بايلار» ەلدى جالاڭاشتاپ كەتكەنشە قاراپ وتىرامىز با؟

نۇرلان سەيدىن، ساياساتتانۋشى:

- شەنەۋنىك دەگەن قولىندا بيلىگى بار ادام. قانداي دا ءبىر زاڭ نورماسىن قابىلداردا وسىنى ۇمىتپاۋ كەرەك. ماسەلەن، «شەتەلدە بالا-شاعاسىن ۇستايتىنداردى مەملەكەتتىك قىزمەتكە قابىلداماۋ كەرەك» دەگەن نورمانى الىپ-قاراستىرالىق. ءبىز بۇل نورما ارقىلى بىلىگى مىقتى، سۇرانىستاعى مامانداردان ايىرىلىپ قالۋىمىز مۇمكىن، ولار وسى شەكتەۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك قىزمەتكە جولاماي قويادى. ال شەنەۋنىك ءوزىنىڭ مۇلكىن، بار بايلىعىن بوتەن بىرەۋدىڭ اتىنا شىعارتا سالادى. ونى وففشور ارقىلى تىركەتەدى، تاعىسىن تاعى. ءتىپتى، زاڭنىڭ ءوزى ول ادامنىڭ ارتىندا كىم تۇرعانىن انىقتاي المايدى.

بۇل ارادا بىزگە ب ۇ ۇ كونۆەنتسياسىنىڭ 20-بابىن راتيفيكاتسيالاۋ كەرەك. ول بويىنشا شەنەۋنىك وزىنە تيەسىلى مۇلىكتىڭ قايدان الىنعاندىعىن، وعان جۇمسالعان اقشانىڭ زاڭدىلىعىن دالەلدەۋى ءتيىس. ال دالەلدەي الماسا بۇل مۇلكى مەملەكەت قازىناسىنا تاركىلەنىپ الىنادى.

ءبىر دەرەك

استانادا جاڭا جىلدا شەتەلگە باعىت العان ۇشاقتاردىڭ بيلەتتەرى 100 پايىز ساتىلىپ كەتەدى ەكەن. باسقاسىن قايدام، قازاقتار جاڭا جىلدا وتباسىمەن بىرگە بولۋدى ءجون سانايدى. دەمەك، بيلەت ساتىلىمدارى فاكتىسىنەن دە وتباسىسى شەتەلدە جۇرگەن قازاقستاندىقتاردىڭ كوپ ەكەنىن اڭعارۋعا بولاتىن سەكىلدى. ارينە، باسىم بولىگى شەندى-شەكپەندىلەر ەكەندىگى انىق قوي...

اۆتور: كامشات ساتيەۆا

Alashainasy.kz