ورالحان بوكەيدىڭ ءبىز بىلمەيتىن ءومىرى
كەيىننەن «قازاق ادەبيەتى» - نىڭ تۇتقاسىن ۇستاعان جازۋشى، ءوزىنىڭ تالاي كوركەم حيكاياتتارىمەن حالىقتى، وقىرماندى بىردەن وزىنە باۋراي الدى. شىعارمالارىندا التايدىڭ تابيعاتى قىلاڭ بەرىپ جاتاتىن جازۋشىنىڭ ءومىرى تۋرالى بۇگىندە از ايتىلمادى، از جازىلمادى. دەگەنمەن ءبىز بىلمەيتىن ءومىرىنىڭ كەيبىر تۇستارى دا بار.
مەن 2013 - جىلى جازۋشىنىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا «كەربۇعى» اتتى دەرەكتى فيلم ءتۇسىرۋدى قولعا العان ەدىم. ارنايى قۇرىلعان ەكسپەديتسيانى باسقارىپ، ونىڭ تۋعان جەرى كاتون- قاراعايدىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىن، ءوزى سۋرەتتەپ، قاعازعا جازىپ كەتكەن ءار مەكەندى ءتۇسىرىپ قايتقان ەدىك. ءتىپتى اۋىلداعى ءالى كوزى ءتىرى، جازۋشى شىعارمالارىنا ارقاۋ بولعان كەيىپكەرلەردى دە تاۋىپ العانبىز. مىسالى، «سايتان كوپىردەگى» اسپان شال. ءوزى قايتىس بولعانىمەن، بايبىشەسى ءالى ءتىرى.
سونىمەن قاتار «جەتىم بوتاداعى» امانحان دەگەنىڭىز، ورالحان اعامىزدىڭ ءوز دوسى امانجان نۇقسارين. كەيىپكەر تاڭداعاندا دوسىنىڭ ەسىمىن وزگەرتە سالعان كورىنەدى. ءتىپتى اكەسىنىڭ اتىن دا العان ەكەن. مۇنىڭ ءبارى سانالى كورەرمەنگە قىزىق بولادى دەپ تاسپاعا تۇسىرگەن ەدىك. شىعارمانىڭ انىعىندا قالاي جازىلاتىنىن ادەبيەت سۇيەر جاستارعا جەتكىزۋ باستى ماقساتىمىز ەدى.
سونىمەن نە كەرەك... دەرەكتى فيلمىمىز دايىن بولدى- اۋ دەگەندە، ءبىر كۇنى جۇمىس تەلەفونىم شىرىلدادى. قازاقتىڭ ابىز اقساقالى، جازۋشى ءمۇسىلىم قۇماربەك ۇلى ەكەن. ورالحان تۋرالى كوپتەن ايتپاي جۇرگەن ءبىر سىرىن ايتاتىنىن جەتكىزدى. مەنىڭ كينو ءتۇسىرىپ جۇرگەنىمدى ەستىسە كەرەك. وپەراتورىمدى جەتەكتەپ، اعانىڭ ۇيىنە تارتتىم.
ءمۇسىلىم اعانىڭ ءۇيى تەمەكى تۇتىنىنە لىق تولى. كوز اشىتادى. ءوزى سابىرى كەتىپ، بايىز تاپپاي، قايتا- قايتا شىلىمىن سورعىشتاي بەرەدى. كەنەت «ال، جازساڭدار مەن ايتا بەرەيىن» دەدى. كامەرانى قوسىپ، بىز دە ءۇنسىز عانا تىڭداپ وتىرا بەردىك.
«ورالحاندى اۋىلدان الىپ شىققان مەن ەدىم. بولشەنارىمدا جۇرگەندە وسكەمەنگە الىپ كەلىپ وبلىستىق گازەتكە جۇمىسقا تۇرعىزدىم. مەنىڭ وسى ۇيىمدە تۇردى. العاشقى جازعان اڭگىمەسى دە ەسىمدە. «ءىز» دەپ اتالادى. ءوزى تەز جازاتىن ەدى. اقشاعا وتە تار جىگىت. قىسقاسى، ءبىر كۇنى ۇيگە كەلىپ، ۇيلەنەتىنىن ايتتى. قالادا ەشكىمى جوق بولعاسىن، كەلىندى ءبىزدىڭ ۇيگە اكەلىپ تانىستىرۋىن ءوتىندى. مەن وتباسىلىمىن ول كەزدە. سونىمەن كەلىستىك. ايماندى اكەپ تانىستىردى. كەيىن ۇيلەندى.
ۇزاق سوزبالاماي، سەندەردىڭ دە ۋاقىتتارىڭدى الماي، توتەسىنەن ايتىپ جاتىرمىن عوي. ايمان وتە سۇلۋ ەدى. وتە ءبىلىمدى جان ەدى. ەكەۋى ۇزاق ۋاقىت بىرگە تۇردى. كەيىن مەن ونىڭ شىعارمالارىن «لەنينشىل جاسقا» جولدادىم. كەيىن شەرحان شاقىرتىپ الدى. مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم ايماننىڭ قالاي ولگەنى. ونى سول كۇيگە نە جەتكىزدى؟ ورالحان ەكەۋى ۇزاق جىل بىرگە تۇردى. ارالارىندا ءسابي بولمادى. بىردە ورالحان شەتەلگە كۋرورتقا كەتىپ، سول جاقتان ايمانعا قوڭىراۋ شالىپ، كەلگەنىنشە ءۇيدى بوساتۋىن بۇيىرعان. ايمان ونى قاتتى سۇيەتىن. ايتقان ءاربىر اۋىر سوزىنە شىداماي، ءوز ۇيلەرىنىڭ قارسى بەتىندە سالىنىپ جاتقان بيىك پاتەردىڭ 9 قاباتىنان سەكىرىپ كەتكەن. مەن وسى جايتتى ءۇشىن ورالحاندى ەشقاشان كەشىرمەيمىن...» .
اقساقال ءسوزىن اياقتاپ، ۇزاق ويلانىپ قالدى. تەرەڭ كۇرسىندى. ءبىز دە توبەمىزدەن جاي تۇسكەندەي بولىپ قالدىق.
P. S.
جازۋشى دەگەن ول دا پەندە. مۇقاعاليدىڭ «زاميان دا وسىلار، زيالى دا» دەپ كەلەتىن ولەڭى سونى مەڭزەسە كەرەك. ورالحان بوكەيدىڭ ءومىرىنىڭ ءبىر سىرى وسىنداي. وقىرمان ءبىر نارسەنى ۇقسا دەيمىز. جازۋشى ءوز شىعارماسىندا عانا ءمىنسىز. اقىندار دا سولاي. سۋرەتشىلەر دە. ءاربىر شىنايى ونەر يەلەرى سونداي. ومىردە نە بولمايدى. سۋرەتكەرلەردىڭ شىعارمالارىن قابىلداڭىزدار، جەكە ءومىرى، ول اركىمنىڭ ءوز شارۋاسى. سولاي...
ازامات تاسقارا ۇلى، ماقالا «قازاق ءۇنى» گازەتىنەن الىنعان
ماقالاعا قاتىستى پىكىرلەر:
نازەركە جۇماباي (09.06.2014 14:10)
ايىپ ەتپەڭىزدەر، كۇيىپ كەتتىم.. . «اتىڭ شىقپاسا، جەر ورتەنىڭ» كەرى مە ەكەن؟ .. ماقالانى دا، الەۋمەتتىك جەلىدەگى پىكىرلەرىڭىزدى وقىپ، جۇرەگىم كادىمگىدەي جارالانىپ قالدى. « ءبىزدىڭ قازاق تىرىسىندە عانا داتتاپ قويماي، تالانتىنىڭ جانىنا و دۇنيەدە دە تىنىشتىق بەرمەيتىن بولىپتى عوي» دەگەن وي كەلدى بىردەن.. . راس ايتام. اۋەلى ويلانىپ كوردىڭىزدەر مە، ورالحان اعا مەن ايمان اپايدىڭ ءومىرىن تالقىلاپ، ۇلارداي شۋلاپ و دۇنيەلىك جانداردىڭ رۋحىنىڭ تىنىشىن الۋعا سىزدەرگە كىم قۇقىق بەردى؟ اركىمنىڭ ءوز ءومىرى بار. ءسىز سۇيسەڭىز، قالامگەردىڭ شىعارماشىلىعىن، جازۋىنداعى ءموپ- ءمولدىر كىرشىكسىزدىكتى ءسۇيدىڭىز. تالانتىنا تابىندىڭىز. ەگەر شىعارماشىلىعىنان ولقىلىق تاۋىپ جاتساڭىز، مارحابات، تالقىلاڭىز، سىناڭىز. بالكىم، ونىڭىز - جاڭا زەرتتەۋلەرگە باستاما بولار.. . ءبىراق ازاماتتىق ارىن قارالاپ، رۋحىن قورلاۋعا، قاسىندا جۇرمەگەننەن كەيىن، وزىڭىزشە ويعا كەلگەن دۇنيەنى ايتا بەرۋگە حاقىڭىز بار ما؟ الدە جازۋشىنىڭ پەندەلىگىن جازعىراتىن ءسىز پەرىشتە مە ەدىڭىز؟ ..
اللا جازۋشىلىق دەيتىن ارتىق سىيدى ماڭدايىنا بۇيىرتقانىمەن، قولىنا قالام ۇستاعاننىڭ ءبارى پەندە. ونى الاپات اقىن قادىر مىرزا ءالي دە ايتادى: «ادامنىڭ ءبىر اتى - پەندە» دەپ. الدە پەندەشىلىگى بولدى ەكەن دەپ باۋىرجان اتانىڭ باتىرلىعىنا باس يمەي وتەسىز بە، بولماسا عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ كىتاپتارىن قولىڭىزعا الماي كەتتىڭىز بە؟ ارينە، جوق! سەبەبى، پەرىشتەلەر جەردە ءومىر سۇرمەيدى.. . سۋرەتكەردىڭ ادامگەرشىلىگىنە دە، پەندەشىلىگىنە دە ءسىز بەن ءبىز ەمەس، ءبىر اللا عانا ساراپشى عوي. ماداعىن دا، جازاسىن دا سول جاق بەرسىن. ال ءبىز سەكىلدى تالاي وقىرماننىڭ قيالىنا قانات ءبىتىرىپ، مىنا ءومىردىڭ سۇلۋلىعى مەن عاجاپتىعىن سەزىنۋگە، جالعاندىعى مەن جاماندىعىنان جيرەندىرۋگە، ادامزاتتىڭ ءبارىن سۇيۋگە ۇيرەتكەن بولمىسى دا، ءبىتىمى دە بولەك تالانتتىڭ جانىنا اللام ءجانناتتى ءناسىپ ەتسىن. ساۋابى تيەدى، ودان دا دۇعا باعىشتاي وتىرايىق. .. .وزگەنى ايتپاعاندا، ءوز قولىڭىزداعى ءومىرىڭىزدى، وتكەنىڭىزدى وزگەرتۋگە قاۋقارىڭىز جەتپەيدى ەكەن، ارزان سوزگە بارىسپاي، ءۇنسىز قالعاننىڭ ءوزى مىڭ ەسە ارتىق- اۋ.. . (ايىپ ەتپەڭىزدەر، كۇيىپ كەتتىم)
اقبەرەن ەلگەزەك (09.06.2014 14:11)
كەشە "قازاق ءۇنى" گازەتى "ويباي وراعاڭ، ورالحان بوكەيدىڭ ومىرىنە قاتىستى كەرەمەت سەنساتسيالىق جاڭالىق تابىلدى!" دەپ جار سالعان سوڭ، باسىلىمنىڭ سايتىنا كىرىپ، الگى ماتەريالدى وقىدىم. ماقالانى "قايتسەم جۇرتتى وزىمە قاراتسام ەكەن؟ " دەپ ۇنەمى بايىز تاپپاي جۇرەتىن ءىنىم ازامات تاسقارا جازىپتى. وقىدىم دا، ادەتتەگىدەي ەشكىمگە سوقتىقپاي- اق قويايىنشى دەپ ۇندەمەدىم. الايدا، ءتۇنى بويى سول ماقالا ويىمنان شىقپاي قويعانى. ايتپايىن دەسەم، وراعاڭنىڭ ارۋاعىنىڭ الدىندا ۇيات. بىرىنشىدەن، وراعاڭنىڭ جۇبايى قالاي، نەدەن قايتىس بولعانىن بىلايعى كوزى قاراقتى جۇرت جاقسى بىلەدى، سوندىقتان ول ەشقانداي سەنساتسيا ەمەس.
ەكىنشىدەن، ورالحاندى ونداي قاتىگەز قىپ كورسەتۋدىڭ ەش قاجەتى جوق. كىمنىڭ وتباسىندا قانداي جاعداي بوپ جاتقانىن سول وتباسىنىڭ ادامدارى مەن قۇداي عانا بىلەدى. ۇشىنشىدەن، ءتىپتى سولاي بولعان كۇننىڭ وزىندە ونى ايپاراداي الەمگە قۋانا جار سالۋ - قازاقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ەتيكاسىنا جات قىلىق. مۇنداي نارسە ورىسقا، ەۋروپالىقتارعا جاراسقانمەن، وتكەن تاريحىن، ارۋاقتى قاستەرلەگەن بىزدەي حالىققا كەلىڭكىرەمەيدى. قالامگەردىڭ تاعدىرى كۇردەلى بولاتىنى راس، ونى ءوزىڭنىڭ باسىنان كەشىرۋدەن اللا ساقتاسىن. سول تاعدىردى جازۋشىنىڭ كوزىمەن كورىپ، جۇرەگىمەن كەشپەگەن سوڭ، ونى ءتۇسىنۋ قيىن. ال، سول تۋرالى مەن عانا ەستىپ- ءبىلدىم دەپ ودان ارزان، ءبىر كۇندىك سەنساتسيا جاساپ، ونى تالقىعا سالۋ ءجوندى بىلەتىن ادامنىڭ تىرلىگى ەمەس دەپ سانايمىن.
