بالۋان شولاقتىڭ قازاسى جايلى تىڭ دەرەك

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - بالۋان شولاق اتامىزدىڭ تۋىپ-وسكەن جەرى اقمولا وبلىسىنىڭ بۇلاندى اۋدانى. استانا-كوكشەتاۋ باعىتىندا ەلتاي اتتى شاعىن ستانسا بار.

بالۋان اتامىزدىڭ سوڭعى تۇراق تاپقان جەرى، ياعني زيراتى وسى ستانسانىڭ سىرتىنداعى تاستىوزەك دەيتىن شۇرايلى قويناۋدا.

اتامىز كوزى تىرىسىندە وتارشىل حالىقپەن قاتتى جاۋلاسقان ەكەن. ولار شوكەڭ ولگەن سوڭ دا تىنىشتىق بەرمەسىن سەزگەن ەلدىڭ ۇلكەندەرى قايراقتى وزەنىنىڭ بويىنا جالعان زيرات ورناتىپ، ولاردى الداعان.

جوعارىداعى تاستىوزەككە تاياۋ التى-جەتى شاقىرىم جەردە قىزىل كوردون اتتى اۋىل بار. كەزىندە بۇل جەردە اق پاتشانىڭ اتتى جاساعى ورىن تەپكەن كورىنەدى. بەرتىندە اۋىل ورمان قورعاۋشىلاردىڭ ورتالىعى بولدى. شولاق اتامىزدىڭ وت-وشاعى ءدال وسى اۋىل تۇرعان جەر ەكەن.

بالۋان اتامىزدىڭ اۋىلىن بىلايعى جۇرت كەزىندە «كەرەي ەلىنىڭ ءۇيسىن اۋىلى» دەپ اتاعان. شولاق اتامىزدىڭ ارعى اتاسى ەسەنتاي دەگەن ادام 1850 - جىلدار شاماسىندا شۋ بويىنان كەرەي ىشىنە كوشىپ كەلگەن. ەسەنتايدان قازانعاپ تۋادى، قازانعاپتان جارىقشاق، ودان بايمىرزا اتامىز تۋعان ەكەن. ال، بايمىرزادان بالۋان شولاق تۋعان. شولاق اتامىزدىڭ اناسى قالامپىر اپامىز جەتپىس دەگەن كىسىنىڭ قىزى ەكەن.

قالامپىر اپامىز كوپ قۇرساق كوتەرگەنىمەن سودان امان-ەسەن ادام بولعانى تولەۋباي، تاۋەكەل جانە كەنجەسى نۇرماعامبەت (بالۋان شولاق) ۇشەۋى عانا.

ال، بالۋان اتامىزدىڭ ومىردەن قالاي وتكەنى جايلى ءارتۇرلى اڭگىمەلەر بار. بىرەۋلەر: «وق ءتيىپ ءولدى» دەسە، ەكىنشى بىرەۋلەر: «سوقىر ىشەكتەن قازا تاپتى»، - دەپ جازىپ ءجۇر.

وسى ورايدا، ءوز باسىم كوپ ىزدەنىپ، ۇزاق جىل زەرتتەۋ جاساپ كوردىم. ءوزىمنىڭ ەل ىشىنەن ەستىگەن-بىلگەندەرىمدى ايتار بولسام، ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارى شورتان قالاسىندا تۇرعان جانە شولاق اتامىزدى كوزى كورگەن ساكەن مالدىبايەۆ دەگەن قاريا بىلاي دەگەن ەدى:

- بارلىعى ءدال بۇگىنگىدەي ەسىمدە، 19 - جىلدىڭ (1919 -جىلدى ايتادى) قىس ايىنىڭ سوڭى بولاتىن، تالما تۇستە ءبىزدىڭ ۇيگە بالۋان شولاق كەلدى. قاسىندا بالاسى قۇدايبەرگەن بار. شوكەڭ اتاما قاراپ: «مولدەكە، مەنىڭ قاتتى قينالىپ سىرقاتتانىپ كەلە جاتقان بەتىم، سىزبەن باقۇلداسايىن»، - دەپ ادەيى بۇرىلدىم» دەدى. اتام قازان استىردى. شوكەڭ جارىقتىق مايلى ەتتەن ءبىر جاپىراق اۋزىنا سالدى دا: «ءسىزدىڭ ۇيدەن تاتقان سوڭعى ءدامىم وسى شىعار»، - دەپ ورنىنان كوتەرىلدى. شاناعا وتىراردا اتاما قاراپ: «مولدەكە، مەنى شاناعا مىقتاپ بايلاپ، تاڭىپ تاستاڭىز، اۋرۋىم قوزىپ قينالسام قۇدايبەرگەن يە بولماي سۇيەگىم جولدا قالار» دەدى. ءبىز قينالا-قينالا بالۋاننىڭ ايتقانىن ورىندادىق. ءۇش كۇننەن سوڭ بالۋان دۇنيەدەن ءوتتى دەگەن سۋىق حابار كەلدى...

ال، تىرىدەي شاناعا تاڭىلىپ ۇيىنە قاراي بەتتەگەن بالۋان شولاق اتامىزدىڭ جايىنا كەلسەك. ۇيىنە امان جەتكەن كۇش يەسى بايبىشەسى قانىكەيگە توسەك سالدىرىپ جاتىپ قالادى. تاڭ اتقان سوڭ اعاسى تولەۋبايدى شاقىرتادى. ۇيدە ءۇرپيىسىپ وتىرعان ەكى ۇلى - يساجار مەن قۇدايبەرگەندى جانە يساجاردىڭ ايەلى ءۇمىتجاندى، ءتىپتى جانىنداي جاقسى كورەتىن نەمەرەسى ءاقجۇنىستى (يساجاردىڭ قىزى) قوسىپ ءبارىن سىرتقا شىعارىپ جىبەرىپ، جارى قانىكەي مەن اعاسى تولەۋبايعا بىلاي دەپتى:

- الدىڭعى جىلى جازعا قاراي مەنىڭ دالادان قاتتى اۋىرىپ كەلگەنىم ەستەرىڭدە بولار. اقبالاقتىڭ نۋ ورمانىنان شىعا بەرگەنىمدە قارسى الدىمنان مىلتىق اتىلدى. وق ەردىڭ قاسىنا ءتيىپ، السىرەپ بارىپ كىندىگىمنىڭ تومەنگى تۇسىنا بارىپ قادالدى. ۇيگە كەلدىم دە ءىشىمدى تاڭىپ جاتىپ قالدىم. «بالۋان شولاق قويدىڭ قۇمالاعىنداي قورعاسىندى كوتەرە الماي اۋىرىپ جاتىر» دەگەن سوزدەن قورىقتىم. سول مىنە، اجال بولىپ جابىستى. سەندەرگە ايتار وسيەتىم: سۇيەگىمە باسقا ادامدى تۇسىرمەڭدەر، انا سابىر قاجىنى قاسىڭا الىپ توكە ءوزىڭ اتقار. مەنىڭ ولگەنىمدى بىلسە، قارا شەكپەندىلەردە قاراپ قالماس. بۇل نايساپتار ولىگىمدى قورلاۋدان تايىنبايدى. زيراتتىڭ ءبىر جاعىنا قۇپيا ۇڭگىر جاساپ، بولەك جەرلەڭدەر دە، باسقا جەرگە جالعان زيرات تۇرعىزىڭدار، - دەپتى.

جارىقتىق جانى قينالىپ ءولىم القىمىنا تىرەلىپ تۇرسا دا، باياۋ ۇنىمەن قوڭىرلاتىپ، مىنا ءبىر شۋماقتاردى ايتقان ەكەن:

اتاندىم بالۋان شولاق بالا كۇننەن،

تۋ ۇستاپ، ەرلىك ەتىپ، تۇلپار مىنگەن،

ەشكىمگە وپاسى جوق جالعان دۇنيە،

ءوتتىڭ عوي تالاي-تالاي كەمەڭگەردەن.

ولىمنەن قۇتىلۋ جوق باتىر بولىپ،

سوزگە شەشەن، انگە جۇيرىك، اقىن بولىپ،

بارامىن الىس ساپار قايتىپ كەلمەس،

قالىڭدار ەلىم-جۇرتىم باقۇل بولىپ.

كوپ سالەم جاقسىلارعا بولعان سىرلاس،

داۋرەنى جىگىتتىكتىڭ قولدا تۇرماس،

كوز كورىپ، زامانىمدا بىرگە جۇرگەن،

جۇرىڭدەر دۇعا قىلىپ قۇربى-قۇرداس.

مەن بۇل اڭگىمەنى 1959 - جىلى ناعاشى اتام عابباستان ەستىپ جازىپ الدىم. ناعاشى اتام جوعارىداعى قانىكەي اپامىزدىڭ باۋىرى بولاتىن. جارىقتىق اپامىز دۇنيەدەن وتەر الدىندا، ياعني 1934 - جىلى قۇپيا وقيعانى ىنىسىنە ايتىپ كەتكەن ەكەن. سونداي-اق بۇل اڭگىمەنى ءدال وسى ماتىندە تولەۋباي اتامىز ولەر شاعىندا ورتانشى ۇلى ەسەنجولعا ايتىپ كەتكەن ەكەن. ەسەنجول ءوزىنىڭ ۇلى تالعاتقا اكەسىنەن ەستىگەنىن جەتكىزىپتى.

ءبىراق «ەل قۇلاعى ەلۋ» دەگەندەي، ەلدىڭ ادامدارى بالۋانعا وق اتقان كىمدەر ەكەنىن ارتىنان سۇراستىرىپ ءجۇرىپ بىلگەن. ولار قازاقتى كورسە قانى قارايىپ تۇراتىن ەۆشۋچەنكو، بەلياكوۆ دەگەندەر ەكەن. بۇل يتتەر شوكەڭنىڭ ولگەنىن جىل اسقان سوڭ ءبىراق بىلگەن. زيراتىن تاپپاي الاس ۇرعان كورىنەدى. از عانا ءۇيسىن اۋىلىنىڭ ۇستىنە ات ويناتىپ، بالۋاننىڭ ۇلى يساجاردى اتىپ ولتىرەدى.

ءسويتىپ، شوكەڭنىڭ جانى جاي تاپقان جەر بەرتىنگە دەيىن بەلگىسىز بولىپ كەلدى. ونىڭ سەبەبى جوعارىداعىداي. شوكەڭدى جەرلەگەندە بىرگە بولعان سەكەن وسپانوۆ دەگەن ادام 1943 - جىلى ناقتى جامباسى تيگەن جەردى ( قىزىل قوردان اۋىلى) كورسەتىپ بەرەدى. 1999 - جىلى وسى جەرگە بالۋاننىڭ نەمەرەسى شايدولدا شولاقوۆ باس بولىپ، اۋدان حالقى اس بەردى.

اۆتور: اقشاتاي يزاحمەتوۆا، زەينەتكەر-ۇستاز

اقمولا وبلىسى، ماكينكا قالاسى

islam.kz