سوزدىك قوردى تولىقتىراتىن وقۋلىق
- ەلباسى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا «ەشكىم وزگەرتە المايتىن ءبىر اقيقات بار. انا ءتىلىمىز ماڭگىلىك ەلىمىزبەن بىرگە ماڭگىلىك ءتىل بولدى.
ءتىل ماسەلەسىن ءبىز داۋدىڭ ەمەس، ۇلتتىڭ ۇيىتقىسى ءۇشىن پايدالانۋىمىز كەرەك» دەگەن بولاتىن.
وسىلاي ماڭگىلىك تىلگە اينالعان قازاق ءتىلى عىلىم رەتىندە دە ءوزىنىڭ بەرىك تۇعىرىن قالىپتاستىرعاندىعىن باسا ايتا الامىز. قازاق ءتىلىنىڭ ماسەلەلەرى جان-جاقتى زەرتتەلىپ، جوعارى عىلىمي-تەوريالىق ساتىعا كوتەرىلدى.
قازاق ءتىل عىلىمىنىڭ سالالارى بويىنشا جۇيەلى دە تەرەڭ عىلىمي تۇجىرىمدارعا قۇرىلعان سالماقتى مونوگرافيالار، وقۋلىقتار، وقۋ قۇرالدارى جازىلدى.
قازاق ءتىلى رۋحاني بايلىقتىڭ دا، ۇلتتىق قۇندىلىقتىڭ دا قاينار كوزى دەسەك، سول بايلىقتى كوپشىلىك وقىرمانعا، اسىرەسە، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ماماندىعىن قالاعان جاستارعا تۇسىندىرەتىن، ۇعىندىراتىن وقۋلىقتاردىڭ ءمانى زور، - دەپ باستادى تۇساۋكەسەر راسىمىندە كىرىسپە ءسوزىن قازاقستان ۇكىمەتى جانىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ جونىندەگى كوميسسيا مۇشەسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت مۇشەسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور كارىمبەك قۇرماناليەۆ.
ودان كەيىن ءسوز العان وقۋلىق اۆتورلارىنىڭ ءبىرى - اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى جاڭالىق بالتابايەۆا «قازاق ءتىلى ءسوزجاسامى» وقۋلىعىنىڭ قۇرىلىمى تۋرالى باياندادى.
عالىم ءوز ءسوزىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن عىلىم قايراتكەرى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور نۇرجامال ورالباي، پروفەسسور كارىمبەك قۇرماناليەۆ جانە ءوزىنىڭ اۆتورلىعىمەن دايىندالعان «قازاق ءتىلى ءسوزجاسامى» اتتى وقۋلىقتىڭ ەكىنشى باسىلىمىنداعى باستى وزگەرىستەردەن باستادى.
فيلولوگيا فاكۋلتەتتەرىنىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم الاتىن ستۋدەنتتەرگە، ماگيسترانتتار مەن دوكتورانتتارعا ارنالعان وقۋلىقتا ءسوزجاسامنىڭ تەوريالىق نەگىزگى ماسەلەلەرىنەن جەتكىلىكتى دارەجەدە ماعلۇمات بەرىلگەن.
ونى وقۋلىقتىڭ قۇرىلىمىنان دا كورۋگە بولادى. «قازاق ءتىلى ءسوزجاسامى» وقۋلىعى 8 مودۋلدەن تۇرادى. مودۋلدەردىڭ تاقىرىپتارى مەن ىشكى قۇرىلىمى جانە مازمۇنى جۇيەلى تۇردە جازىلعان. وقۋلىقتىڭ ءبىرىنشى بولىمىنە «ءسوزجاسامنىڭ جالپى تەوريالىق ماسەلەلەرى»، «ءتىلدىڭ ءسوزجاسام جۇيەسى، ونىڭ قۇرىلىمى»، «ءسوزجاسامدىق ءتاسىل ماسەلەلەرى»، «تۋىندى سوزدەر»، «ءسوزجاسامدىق ۇيا» اتتى بەس مودۋلگە بولىنگەن تاقىرىپ بەرىلگەن.
ءار تاقىرىپ ىشتەي بىرنەشە تاقىرىپشالارعا ءبولىنىپ جازىلعان. ەڭ باستىسى، وقۋلىقتىڭ قۇرىلىمىندا جۇيە جانە تىڭ عىلىمي تۇجىرىمدار بار ەكەندىگىن باسىپ ايتتى.
- مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىندەگى قازاق ءتىلىمىزدىڭ عىلىمي كۋرستارىن مەڭگەرۋگە ارنالعان وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارىنىڭ جوعارى ساپادا جازىلىپ، جارىققا شىعۋى - بولاشاق ماماننىڭ ساپالى ءبىلىم الىپ، ۇلتىنا ساپالى قىزمەت ەتۋىنە نەگىز بولارى ءسوزسىز. «قازاق ءتىلى ءسوزجاسامى» سونداي ساپالى دا سالماقتى، عىلىمي تەرەڭ وقۋلىقتىڭ ءبىرى بولماق، سونداي-اق مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى عىلىمي تىلگە اينالدىرۋدى ودان ءارى جەتىلدىرۋدە وسىنداي وقۋلىقتاردىڭ باعاسى بيىك بولادى، - دەيدى حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى، ق ر ۇ عا- نىڭ اكادەميگى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ءومىرزاق ايتباي.
ق ر ۇ ع ا-نىڭ اكادەميگى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور شورا سارىبايەۆ: «تىلىمىزدە سوزدىك قور مەن سوزدىك قۇرامدى جاڭا سوزدەرمەن تولىقتىرىپ وتىراتىن تىلدىك قۇبىلىس ءسوزجاسام دەپ اتالادى. مىنە، وسى ءسوزجاسام قۇبىلىسى سوناۋ كونە داۋىرلەردەن باستاۋ الىپ، قوعامنىڭ وزگەرۋىمەن، دامۋىمەن بىرگە جاساپ كەلە جاتىر.
ءسوزجاسامنىڭ ءوزىنىڭ جاڭا، تۋىندى ءسوز جاسايتىن ءسوزجاسامدىق زاڭدىلىقتارى، ءادىس-تاسىلدەرى كونە زامانداردان بەرى قولدانىلىپ، دامىپ، ىرىكتەلىپ، ءتۇرلى وزگەرىستەردى باسىنان وتكىزىپ، بۇگىنگە جەتتى. ول تىلىمىزدەگى جاڭا ءسوزدىڭ كەزدەيسوق، قالاي بولسا سولاي جاسالا بەرمەيتىندىگىن كورسەتەدى. وقۋلىق وسى تۇرعىدان قاراستىرعاندا، وتە قۇندى» دەگەن پىكىرىن ايتتى. تۇساۋكەسەردە ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى ابدىمالىك نىسانبايەۆ، عىلىم دوكتورلارى - پروفەسسورلار ورازالى سابدەن، ەرەنعايىپ وماروۆ، زايىرحان اشيتوۆ، انار وماروۆا، ت. ب. ەلىمىزگە بەلگىلى ءتىلشى-عالىمدار ءسوز الىپ، وقۋلىقتىڭ جارىق كورۋمەن قۇتتىقتاپ، كىتاپتىڭ كادەگە جارار دۇنيە ەكەنىنە توقتالدى.
- ەلباسىمىز 2012 - جىلى 5 - قىركۇيەكتەگى نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە ستۋدەنتتەرگە وقىعان دارىسىندە وقۋلىق ءار ەلدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى باسەكەگە قابىلەتتىلىكتىڭ نىشانى بولىپ تابىلاتىندىعىنا ەرەكشە ءمان بەرۋ كەرەكتىگىن ايتقان.
بۇل تۇرعىدا الەمنىڭ بەلگىلى باسپاگەرلەرىنىڭ تاجىريبەلەرىن ەلەكتەن وتكىزە وتىرىپ، وتاندىق وقۋلىقتارعا ساراپتاما جۇرگىزۋدە، وقۋ ادەبيەتتەرىن دايىنداۋ، وقۋلىقتار مەن وقۋ-ادىستەمەلىك كەشەندەردى ازىرلەۋدە بەلگىلى ءبىر جۇيە قالىپتاستى، وقۋلىق ازىرلەۋشىلەر دەڭگەيى دە جوعارى تالاپتارعا ساي بولا باستادى، بۇل، سايىپ كەلگەندە، بولاشاققا ءبىلىمدى كادرلاردى دايىنداۋدا وتە قاجەت، - دەدى تۇساۋكەسەر ءراسىمىن قورىتىندىلاعان پروفەسسور كارىمبەك قۇرماناليەۆ.
اۆتور: تورەجان قايىرجان
«ايقىن»
