تۇرعىن ءۇي كىمدەرگە بەرىلەتىنىن ناقتى انىقتاپ بەردىك - ءماجىلىس دەپۋتاتى س. نۇرعيسايەۆ
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىن ەكىنشى وقىلىمعا دايىنداۋ ۇستىندە.
21 - مامىر كۇنى اتالعان زاڭنامالىق اكتىنىڭ جوباسى ءبىرىنشى وقىلىمدا ماقۇلدانعان بولاتىن.
وسى زاڭ جوباسى بويىنشا قۇرىلعان جۇمىس توبىنا ق ر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، «نۇر وتان» پارتياسى فراكتسياسىنىڭ مۇشەسى سەرىكباي نۇرعيسايەۆ جەتەكشىلىك ەتەدى. دەپۋتات قازاقپارات تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا زاڭ جوباسىنىڭ ماقساتى جانە قولدانىستاعى كودەكستەر مەن زاڭدارعا ەنگىزىلەتىن تولىقتىرۋلار تۋرالى جان- جاقتى ايتىپ بەردى.
- سەرىكباي ورىكباي ۇلى، ءوزىڭىز جەتەكشىلىك جاسايتىن جۇمىس توبىندا قارالىپ جاتقان زاڭ جوباسىنىڭ ماڭىزى تۋرالى تولىعىراق ايتىپ بەرسەڭىز؟
- وسى سەسسيا بارىسىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ جوباسى بويىنشا قۇرىلعان جۇمىس توبىنا جەتەكشىلىك جاساۋ مىندەتى ماعان جۇكتەلدى. اتالعان زاڭ جوباسى ق ر پارلامەنتىنىڭ ماجىلىسىنە 2013 - جىلعى 7 - قاراشادا ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسىمەن ەنگىزىلدى. زاڭ جوباسىنىڭ نەگىزگى ماقساتى تۇرعىن ءۇي زاڭناماسىن جەتىلدىرۋ بولىپ تابىلادى.
تۇرعىن ءۇي - ءبىزدىڭ قوعامداعى وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى. بىرىنشىدەن، تۇرعىن ءۇيدىڭ جەتىسپەۋشىلىگى بايقالسا، ەكىنشىدەن، تۇرعىن ءۇيدى سالۋ پروبلەمالارى تۋىنداپ وتىر. ياعني، ءۇيدى قالاي سالامىز، قۇرىلىستى كىمدەر جۇرگىزەدى جانە ول قاي جەرگە سالىنادى؟ ال تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلگەن سوڭ، ونىڭ ىشكى- سىرتقى جۇمىستارىن جۇرگىزۋدى قالاي باسقارامىز؟ بىزدە ازاماتتارىمىز پاتەرلەرىن ءوز مەنشىگىنە جەكەشەلەندىرىپ العانمەن، ءالى كۇنگە دەيىن ولاردىڭ سانا- سەزىمى «پاتەر وزىمدىكى، قالعانى مەنىكى ەمەس، وعان مەملەكەت جاۋاپ بەرەدى» دەگەن ۇعىمنان ارىلا الماي كەلەدى.
قازىر پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆتەرىنىڭ دە جۇمىستارى دۇرىس جۇرمەي جاتقانى دا سوندىقتان. سوعان بايلانىستى قازىر زاڭ جۇزىندە تۇرعىن ءۇي- كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق سالاسىنداعى اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ قۇرامىن ناقتىلاۋ، كوندومينيۋم وبەكتىسىن باسقارۋ ورگاندارىنىڭ جانە تۇرعىن ءۇي مەنشىك يەلەرىنىڭ كوندومينيۋم وبەكتىسىنىڭ ورتاق مۇلكىن كۇتىپ- ۇستاۋ جونىندەگى جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتى كوزدەلىپ وتىر.
سول سياقتى تۇرعىن ءۇيدىڭ ءىشى مەن سىرتىندا جالپى مۇلىكتەر بار. اتاپ ايتقاندا، شاتىر، كىرەبەرىس، باسپالداقتار، ليفتىلەر، جەرتولە، سۋ قۇبىرلارى، كارىزدەر جۇيەسى، سونداي- اق اۋلا، بالالار ويىن الاڭى - سونىڭ بارلىعى كىمنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىندە بولادى؟ سونىمەن قاتار بىرەۋ استىنداعى ۇيگە سۋ جىبەرىپ السا، ءۇيدىڭ قاباتتارى اراسىنداعى بولىكتەرگە كىم جاۋاپ بەرەدى؟ وسىعان بايلانىستى داۋلار دا، تارتىستار دا بولىپ جاتادى. ونى شەشۋگە كىم ارالاسۋى ءتيىس؟ سونىڭ ءبارى زاڭ جۇزىندە شەشىمىن تابۋى ءۇشىن قولدانىستاعى زاڭدارعا تولىقتىرۋلار ەنگىزىلىپ جاتىر.
- زاڭ بۇزۋشىلاردى تارتىپكە شاقىرۋ نەمەسە ءىستى سوتقا بەرۋ ءۇشىن قانداي نورمالار ەنگىزىلدى؟ مۇنداي زاڭدى ارەكەت جاساۋعا كىمدەردىڭ قۇزىرەتى بار؟
- اكىمشىلىك ىستەردى قاراۋ، سونداي- اق نۇسقامالار مەن وزگە زاڭ تالاپتارىن ورىنداماۋ تۋرالى حاتتامالاردى جاساۋ ماسەلەلەرى بويىنشا، سونداي- اق زاڭ بۇزعاندارعا ايىپپۇل سالۋ، وعان كونبەسە، سوتقا شاعىمدانۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن قۇزىرەت جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ تۇرعىن ءۇي ينسپەكتسيالارىنا بەكىتىلەدى.
سونداي- اق تۇرعىن ءۇيدى ۇستاپ تۇرۋعا قاجەتتى اقشانى قولما- قول الماي، بانككە اۋدارۋ ارقىلى قور جيناۋ ماسەلەسى رەتتەلۋدە.
زاڭ اياسىندا شەشىلىپ جاتقان تاعى ءبىر ماسەلە - پاتەردى ءبولۋ. وسى ورايدا، مەملەكەتتىڭ قاراجاتىنا سالىنعان ۇيلەردىڭ ءبارىن ءبىر جەردەن، ياعني، جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەردەن ءبولۋ ماقساتى كوزدەلىپ وتىر.
سونىمەن قاتار جەكەشەلەندىرۋگە قاتىستى دا وزگەرىستەر ەنگىزىلۋدە. ايتالىق، اكىمدەر ءبىر اۋداننان ەكىنشى اۋدانعا اۋىسادى، پروكۋرورلار، سۋديالار، اسكەري لاۋازىم يەلەرى، قارجى پوليتسيالارى دا قىزمەت اۋىستىرادى. ولار بارعان جەرلەرىندە قىزمەتتىك ءۇي الادى، كەتەر كەزىندە جەكەشەلەندىرىپ، ساتىپ كەتەدى. ەندى ولاي بولمايدى. جاڭا وزگەرىستەرگە وراي ءار ازامات قازاقستاندا ءبىر- اق جەردە، ءبىر- اق رەت پاتەرىن عانا جەكەشەلەندىرە الادى! ونىڭ وتباسى مۇشەلەرى ەگەر ۇلەسى 50 پايىزدان تومەن بولسا، كەيىن كەزەككە تۇرىپ، باسقا ءۇي الۋىنا قۇقىعى بار.
- وتە ورىندى شەشىم بولعان ەكەن. ايتپەسە، بىرەۋلەر ءومىر بويى ءۇي الا المايدى، ال قالادان قالاعا، ءبىر قىزمەتتەن ەكىنشىسىنە تامىر- تانىستىق ارقىلى اۋىسىپ جۇرگەندەردىڭ ءار جەردە كوتتەدج ۇيلەرى، پاتەرلەرى بار ەكەنى جاسىرىن ەمەس.
- سونىمەن بىرگە، ەنگىزىلىپ جاتقان تۇزەتۋلەردىڭ ىشىندە قارىزىن تولەي الماعان جاعدايدا، سوتتىڭ شەشىمىن ورىنداپ، ماجبۇرلەپ شىعارۋعا قاتىستى باپ بار. قولدانىستاعى زاڭعا سايكەس سوتتىڭ شەشىمى شىققاننان كەيىن ۇيدە ءبىر ايعا دەيىن مەرزىمدە تۇرۋ مۇمكىندىگى بولعان. ال ەندى دەپۋتاتتاردىڭ باستاماسىمەن اتالعان نورمانى تالقىلاۋ بارىسىندا جۇمىس توبى وسى مەرزىمدى ۇزارتۋ جانە قىستىڭ كوزى قىراۋدا، جىلىتۋ ماۋسىمى كەزەڭىندە حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعىنان ءالسىز توپتارىن شىعارۋعا تىيىم سالۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. ياعني، ءبىر اي ەمەس، ءبىز بەس- التى ايعا دەيىن مۇمكىندىك بەرىپ وتىرمىز. اتالعان ۇسىنىستى زاڭ جوباسىن ازىرلەۋشى تاراپ تا تولىقتاي قولدادى.
«تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» زاڭعا «بيۋدجەتتىك ۇيىمداردىڭ قىزمەتكەرلەرى» دەگەن ۇعىمدى زاڭداستىردىق. ويتكەنى قازىرگى ۋاقىتتا «بيۋدجەتتىك مەكەمە» ، بيۋدجەتتىك ۇيىمداردىڭ قىزمەتكەرلەرىنە جاتقىزىلعان ادامدار توبى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قانداي دا ءبىر زاڭنامالىق اكتىسىندە انىقتالماعان. كەزەكتە تۇرعانداردىڭ ءتىزىمىن جىل سايىن تۇگەندەۋ كەزىندە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار راستايتىن قۇجاتتاردى ۇسىنۋدى تالاپ ەتەدى، بۇل ءوز كەزەگىندە ازاماتتاردىڭ كورسەتىلگەن ساناتتارى ءۇشىن مۇمكىن ەمەس. «بيۋدجەتتىك ۇيىمداردىڭ قىزمەتكەرلەرى» ۇعىمى مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي قورىنان تۇرعىن ءۇي بەرۋگە ۇمىتكەر بولۋعا قۇقىعى بار ادامدار توبىن انىقتاۋ ماقساتىندا ەنگىزىلىپ وتىر. ءسويتىپ، بيۋدجەتتىك مەكەمە - بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلاتىن مەملەكەتتىك كاسىپورىن دەپ اشىق جازىپ، تۇرعىن ءۇي كىمدەرگە بەرىلەتىنىن ناقتى انىقتاپ بەردىك.
سول سەكىلدى كوپ بالالى وتباسىلار مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي قورىنان تۇرعىن ءۇي العانعا دەيىن ولاردىڭ كەزەگىن ساقتاۋ ماسەلەسى زاڭ جۇزىندە وڭ وزگەرىستەرگە ۇشىراپ وتىر. ايتالىق، بۇرىن كوپ بالالى وتباسىلاردى بالالارى 18 جاسقا تولعان سوڭ، ولاردى پاتەر كەزەگىنەن الىپ تاستايتىن. ءسويتىپ، كوپ بالالى وتباسىلار ءۇيسىز قالىپ قويا بەرەتىن- ءدى. ءبىزدىڭ ەنگىزىپ وتىرعان وزگەرىسىمىز بالالارى 18 جاسقا تولسا دا، تىزىمنەن الۋعا بولمايدى. ال بالالارى جەكە وتباسىن قۇرعاندا عانا، ەسەپكە الىنبايدى. ياعني، بالالارى 18 جاسقا تولعان سوڭ، كوپ بالالى اتا- انالاردى پاتەر كەزەگىنەن الىپ تاستاۋدى ءبىز زاڭمەن توقتاتتىق.
- تاعى قانداي وڭ وزگەرىستەر ەنگىزىلدى؟
- ءماجىلىستىڭ حالىقارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتى ۇسىنعان تۇزەتۋ قولداۋ تاپتى. وندا بەيبىت ۋاقىتتا اسكەري قىزمەتىن اتقارۋ بارىسىندا قازا تاپقان ادامنىڭ پاتەرىنە قاتىستى نورما كوزدەلگەن. «ۇلى وتان سوعىسىنىڭ قاتىسۋشىلارى مەن مۇگەدەكتەرىنە جانە سولارعا تەڭەستىرىلگەن ادامدارعا بەرىلەتىن جەڭىلدىكتەر مەن ولاردى الەۋمەتتىك قورعاۋ تۋرالى» زاڭنىڭ نورمالارىمەن كولليزيالاردى جويۋ ماقساتىندا بەيبىت ۋاقىتتا اسكەري قىزمەت مىندەتتەرىن اتقارۋ كەزىندە قايتىس بولعان اسكەري قىزمەتشىنىڭ وتباسى مۇشەلەرى مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي قورىنان مەنشىككە اقىسىز تۇرعىن ءۇي الۋ قۇقىعى بەرىلەتىن بولدى. ياعني، ونداي ادامنىڭ وتباسى مۇشەلەرى پاتەردى جەكەشەلەندىرۋگە رۇقسات الىپ وتىر.
جانە ءبىر ماسەلە، وتكەن جىلى قابىلدانعان زاڭعا سايكەس جەتىم بالالارعا ءبىرىنشى كەزەكتە تۇرعىن ءۇي الۋ مۇمكىندىگىن ايقىنداپ بەرگەن بولاتىنبىز. ءبىراق قازىر بىزدە ول ساناتقا جاتاتىن بالالاردىڭ سانى بىرنەشە مىڭنان اسىپ كەتتى. سالىنىپ جاتقان ۇيلەر تولىعىمەن سولارعا بەرىلمەكشى. ال جىلدار بويى ءۇي كەزەگىندە تۇرعان ازاماتتار كەيىنگە شەگەرىلۋدە.
ايتالىق، 2014 - جىلدىڭ 1- توقسانىنداعى مالىمەتتەر بويىنشا، تۇرعىن ۇيگە مۇقتاج ادامداردىڭ ەسەبىندە 267623 ادام تۇر. ونىڭ ىشىندە تۇرعىن ۇيگە مۇقتاج جەتىم بالالار جانە اتا- اناسىنىڭ قامقورلىعىنسىز قالعان بالالار سانى - 38550 ادام. سوندىقتان جاڭا زاڭ جوباسىندا جەتىم بالالارعا جانە اتا- اناسىنىڭ قامقورلىعىنسىز قالعان بالالارعا پاتەرلەر ءبولۋ كەزىندە پايدالانۋعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇيدىڭ 20 %- ى مولشەردە كۆوتا بەكىتۋ كوزدەلىپ وتىر.
- قولداۋ تاپپاعان، ءبىراق وزەكتى دەپ تانىلعان قانداي تۇزەتۋلەر بولدى؟
- وسى زاڭ جوباسى اياسىندا ءبىرقاتار وزەكتى ماسەلەلەردى شەشەيىك دەپ دەپۋتاتتاردىڭ بەرىپ وتىرعان تولىقتىرۋلارى وتە كوپ. ءبىراق ءبىرازى ۇكىمەت تاراپىنان قولداۋ تاپپادى. سونىڭ ىشىندە ساياجايداعى ۇيلەردى تۇرعىن ءۇي قاتارىنا تەڭەستىرۋ تۋرالى ۇسىنىس بولدى. وسى تۇزەتۋ قولداۋعا يە بولعان جوق. ويتكەنى ساياجايلار وزەندەردىڭ بويىندا، تاۋدىڭ بوكتەرىندە ورنالاسادى. ۋاقىتشا جەمىس- جيدەك، كوكونىس الۋ ءۇشىن قاراستىرىلعان جەر ۋچاسكەسى. سوندىقتان ولاردى تۇرعىن ءۇي دەپ قاراۋعا بولمايدى.
مىسالى، تۇرعىن ءۇي سالۋعا بولىنگەن جەر ءۇشىن مەملەكەتتىڭ وزىنە الاتىن مىندەتەمەلەرى بار. ول جەردى سۋ باسىپ كەتپەۋى كەرەك، جەر قىرتىسى مەن توپىراق قۇرامى تەكسەرىلەدى، وپىرىلىپ كەتپەۋى ءتيىس. ءارى تۇرعىن ءۇي سالىناتىن اۋماقتىڭ ستاندارتقا ساي كوشەسى، ينفراقۇرىلىمدارى بولۋى قاجەت. ىستىق جانە سالقىن سۋ قۇبىرلارى جەتكىزىلۋى ءتيىس، پايدالانىلعان لاس سۋلاردى اعىزىپ جىبەرەتىن كارىزدەرى بولۋى كەرەك. سودان كەيىن ول جەرگە بالاباقشا مەن مەكتەپ، ەمحانا مەن اۋرۋحانا، مادەنيەت ءۇيى مەن سپورت كەشەنى سالىنۋى كەرەك.
ءبىراق بۇل جەردە پروبلەما بار. ونى شەشۋ كەرەك. الداعى ۋاقىتتا ساياجايلاردا تۇرىپ جاتقان ازاماتتاردىڭ ماسەلەسىن وسى نە باسقا زاڭ اياسىندا شەشۋ قاجەت دەگەن ۇسىنىستار ايتىلدى. ارىپتەستەرىم، اسىرەسە، ساياجايلاردى مەملەكەتتىڭ قاجەتتىلىگىنە العان كەزدە، ازاماتتارعا تولەنەتىن وتەماقىنى دۇرىس باعالاۋ قاجەتتىگىنە توقتالدى.
زاڭ جوباسىن تالقىلاۋدا دەپۋتاتتار وتە بەلسەندىلىك تانىتتى. شىنىن ايتۋ كەرەك، بۇل ءماجىلىس قابىرعاسىندا قىزۋ تالقىلانىپ جاتقان زاڭ جوباسىنىڭ ءبىرى ەكەنى انىق. ق ر وڭىرلىك دامۋ ءمينيسترى بولات جامىشيەۆ زاڭ جوباسى بويىنشا بايانداما جاساپ، دەپۋتاتتاردىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەردى.
جالپى، زاڭ جوباسىمەن جۇمىس ىستەۋ بارىسىندا 229 ۇسىنىس كەلىپ ءتۇستى. دەپۋتاتتىڭ ءار ۇسىنىسىنىڭ نەگىزىندە دالەلدەمەلەر بار، ناقتى سيفرلار مەن ادامداردىڭ تاعدىرى بار. ءبىراق ءبارىن ءبىر زاڭنىڭ شەڭبەرىندە شەشۋ مۇمكىن ەمەس. دەپۋتاتتاردىڭ تۇزەتۋلەرى جۇمىس توبىنىڭ وتىرىستارىندا، كوميتەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا مۇددەلى مينيسترلىكتەر، ۆەدومستۆولار مەن قوعامدىق ۇيىمدار وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن تالقىلاندى.
ەندى زاڭ جوباسىن ەكىنشى وقىلىمعا دايىنداۋ ۇستىندەمىز.
- راقمەت اڭگىمەڭىزگە.
اۆتور: ايدىن بايمەن
