قازاق قايدا بارادى بۇيتە بەرسە؟
شاقشاداي باسىمىزدى، شاراداي قىلىپ، ويلاندىق.
سويتسەك... بومج جالعىز ولار ەمەس ەكەن. قاراپايىم حالىقتىڭ كوبى - مادەنيەتتى بومج. ءوتىمىز جارىلىپ كەتسە دە، قۇدىققا قۇلاعان قۇلانداي شىڭعىرعان شىندىق - وسى.
ال ايتىڭىزشى... باسىڭىزدا بايلاۋلى باسپاناڭىز بولماسا، ءسىز بومج ەمەي، كىمسىز؟ تۇرعىلىقتى، تۇراقتى ورنىم جوق بولسا، مەن - بومج ەمەي، كىممىن؟ ءۇيسىز-كۇيسىز پاتەر جالداپ، ءۇي-ۇيدەن كوشىپ-قونىپ جۇرسە، ول - بومج ەمەي، كىم؟
تەك ايىرمامىز بىرەۋ - قىزمەت ىستەيمىز. تازا ءجۇرىپ، تازا كيىنەمىز. سالىنىپ ىشپەيمىز. ءبىراق ءبىر جايت ورتاقتاستىرادى. تۇرلاۋلى، تۇرعىلىقتى ورىننىڭ جوقتىعى. وسىدان كەيىن «بومج ەمەسپىن» دەپ كورىڭىزشى، كانە؟!
«اقيقاتتى قانشا جاسىرعانىمەن، تۇمسىعىن كورسەتپەي قومايدى» . قالادا تىرلىك قۇرعان ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ باسىندا ءۇي جوق. ءۇيدىڭ قۇنى - قاراپايىم حالىقتىڭ تۇسىنە دە كىرمەگەن باعا. اقىرىپ تۇر. بۇل كۇنى جالاقىڭدى جيناپ، ءۇي الام دەسەڭىز، ەل كۇلەدى. «جىندى» دەيدى. ونىسى دا ءجون.
قاتارداعى قىزمەتكەردىڭ جالاقىسىنا ءۇي كەلۋشى مە ەدى؟ وعان ساراپشىلارىنىڭ نارىقتىق جاعدايدا ەكونوميكالىق بەلسەندى 8,4 ميلليون حالىقتىڭ 6 ميلليونىنىڭ تۇرعىن ءۇي الۋعا مۇمكىندىگى جوق ەكەنى تۋرالى قورىتىندىسىن قوسىپ قويىڭىز. سوندا قولىڭىزدى توبەڭىزگە قويىپ، بەتىڭىز اۋعان جاققا بەزىپ كەتۋدىڭ از-اق الدىندا قالاسىز.
باسپانالى بولۋى ءۇشىن ادام نەگە بولسا دا ءازىر بۇل كۇنى. بىرەر جىل بۇرىن قاراعاندىدا بالالار ءۇيىنىڭ تاربيەلەنۋشىسى ءۇي الۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ بۇيرەگىن ساتاتىندىعى تۋرالى عالامتورعا حابارلاندىرۋ بەرگەنى جۇرتتىڭ جاعاسىن ۇستتاتقان-دى. ەۆگەني ەسىمدى 20 جاسار جىگىت بۇل ارەكەتكە ايەلى مەن بالاسىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن بارىپ وتىرعاندىعىن ايتىپتى...
"بلوگپوست» حابارىنا بەرگەن سۇحباتىندا ەۆگەني «بۇيرەكتى قاجەت ەتكەن ادامدار حابارلاستى. تەلەفون سوقتى. ءبىر انىعى - ولار شەتەلدەن، ءيا رەسەيدەن بولىپ وتىر. مۇنداي قادامعا سانالى تۇردە شەشىم قابىلدادىم. بۇل اسا قاۋىپتى ەكەنىن دە بىلەمىن. ماعان ەڭ باستىسى، بالامدى اياعىنا تۇرعىزۋ. ول ەر جەتكەندە قولىندا ءۇيى بولسا دەيمىن. باسىمدا باسپانام تۇرسا، مۇندايعا بارماس ەدىم. قازىر دە ءبارى باسپانا مەن اقشاعا تىرەلىپ تۇر» دەپتى. ءسويتىپ، باسپاناڭىز باس قايعىدان جان قايعىعا اينالىپ بارادى. بىرەۋ بۇيرەگىن ساتسا، قايسىبىرەۋلەر العان يپوتەكالىق نەسيەسىن تولەي الماي وزىنە-ءوزى قول سالىپ جاتقانى دا وتىرىك ەمەس. ەڭ سوراقىسى - سوندا قاڭعىپ، ءۇيسىز-كۇيسىز جۇرگەننىڭ باسىم كوپشىلىگى وزگە ەمەس، ءوزىمىز. ءبىز - بومجدارمىز.
ال، قاراپايىم حالىق ءۇشىن ءۇي الۋ - ارمان بولعالى قاي زامان؟ ! بۇگىندە باسپانا ماسەلەسى - ەلدىڭ ەڭ ءبىر جاندى تۇسى. ءۇي تۋرالى اڭگىمە قوزعاساڭىز، اشىق تۇرعان جاراسىنا بىرەۋ تۇز سالىپ جىبەرگەندەي قينالادى. ونىڭ ۇستىنە، اقجەم بولعان تاقىرىپ. باسپاناسىز ەلدىڭ قازىرگى سيقى - تاپ ءبىر قارنى اشقان بالانىڭ جىلاپ، اقىرى ەشكىم تاماق بەرمەگەن سوڭ، جەتىم قوزىداي ماڭىراپ-ماڭىراپ، قىستىعىپ، بۋلىققان كەيپىن ەلەستەتەدى. ەندى شە؟ بىرەۋلەر ايعا ۇشىپ، ودان ۇلەس الىپ جاتىر. قاراپايىم جۇرتتىڭ جەردەگى ۇيگە قولى جەتپەي ءجۇر. الداعى ۋاقىتتا دا ءۇي الۋ سول ارمان كۇيىندە قالا بەرەتىن ءتۇرى بار.
«كازريەلت-نەدۆيجيموست» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ مالىمەتتەرىن قاراپ وتىرىپ، وكىرىپ جىلاپ جىبەرە جازدايسىز. سەبەبى، ونداعى دەرەكتەر اي سايىن باسپانا قۇنىنىڭ قۇلدىراپ، شارىقتاپ بارا جاتقانىن كورسەتەدى. ونىڭ دەرەگى بۇگىندە الماتى، استانا، قاراعاندى قالالارىنداعى شارشى مەترىنىڭ باعاسى 1592 ا ق ش دوللارى دەپ وتىر. وسىدان كەيىن ءوزىڭىز باعامداي بەرىڭىز. قاتارداعى جۇرتتىڭ قالتاسى قانداي ەكەنىن.
دەمەك، «مادەنيەتتى بومجداردىڭ» الداعى ۋاقىتتا دا باسپانالى بولۋى نەعايبىل. عايىپتان تايىپ، لوتورەيادان مول اقشا ۇتىپ الماساڭىز، نەمەسە ءبىر بايشىكەشتىڭ راقىمى ءتۇسىپ، ءبىر ءۇي ساتىپ اپەرمەسە، ەڭبەكاقىڭىزبەن باسپانالى بولامىن دەۋ - ءيت تىرلىك. «ايلىقپەن بايىعان ادام جوق» (قادىر مىرزا-ءالى) . ەڭ بولماعاندا، ءتورت قابىرعاسىن قالقايتىپ، لاشىق سالىپ الاتىن ۇلتاراقتاي جەر الۋ دا - قيامەت. جەرگىلىكتى بيلىكتەن جەر ەمەس، جانىن سۇراپ وتىرعانداي زار يلەيدى. جۇرت ءجون-جوسىقسىز وسە بەرەتىن ءۇيدىڭ باعاسىنا نارازى. «قورقىت دەگەندە، وسىلاي قورقىت» دەدىم بە؟ » دەگەننىڭ كەبىن كيىپ وتىر.
ەرتەرەكتە عوي، ەل ايتەۋىر ءبىر ءۇي الامىز دەپ ۇمىتتەنەتىن. وسى كۇنى حالىق ۇزىلگەن ءۇمىتىن قالاي جالعارىن بىلمەي دال. بومج بوپ ءجۇر. تۋرا ماعىناسىندا. ەڭ سوراقىسى، اتپالداي ازاماتتار ەرتەڭ بالاسىنا بومجدىقتى مۇرا ەتىپ كەتۋى كادىك. ويتكەنى، جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعىندا قاراپايىم جۇرتتىڭ اسىعى تۇگەل ەمەس. قايتپەك كەرەك مۇندايدا؟! وسى ءبىر تەڭدەۋى بار، ءبىراق شەشۋى جوق ەسەپتەن جۇرت شارشاپ-اق تۇر.
اۆتور: قىزعالداق ايتجانوۆا
«الاش ايناسى»
