قازاقتىڭ كوك بايراعى اشىق اسپانىمىزدا ماڭگىلىك جەلبىرەي بەرسىن

  استانا. قازاقپارات - بۇگىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەر كۇنى. ەگەمەندى ەلدىڭ ءاربىر ازاماتى قۇرمەتتەۋگە جانە ماقتانىش ەتۋگە، قاستەرلەۋگە ءتيىستى بويتۇمارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى - تۋ، ەلتاڭبا جانە ءان ۇران.

1992 - جىلعى 4 - ماۋسىمدا قازاقستاننىڭ جاڭا مەملەكەتتىك رامىزدەرى العاش رەت بەكىتىلدى. سوندىقتان بۇل كۇن ەل تاريحىندا جاڭا مەملەكەتتىك رامىزدەر كۇنى رەتىندە ماڭگى ەستە ساقتالادى.  

 دالا تاريحىندا ءاربىر ۇلىس، ءاربىر ەل جاۋعا شاپقاندا قولىنا بايراق ۇستاپ، سول تۋدىڭ استىنا بىرىككەن. بەلگىلى ۇرانمەن رۋحتانىپ، قۋات العان. كىشىسىن ايتقاندا ءار- ءبىر رۋدىڭ وزىندىك ەن تاڭباسى، ۇرانى بولعان. كەشەگى اڭىزعا اينالعان ابىلايدىڭ اق تۋى، ەر جانىبەكتىڭ اق تۋى سونىمەن بىرگە الاش وردا ۇكىمەتىنىڭ دە تۋى، ۇرانى بولعانىن بىلەمىز. مىسالى دوسبەر ساۋرىق ۇلىنىڭ «ەسەنكەلدى» داستانىندا دا بىلاي سۋرەتتەيدى:

 تۋ تىگىپ تۇلپار ءمىنىپ اسكەر باستاپ

اتاقتى ءار رۋدان ەر جينالدى.

 التىنباي، ەر ەسپەنبەت، اقتانبەردى،

قول باستاپ باتىر دەگەن اتپەن كەلدى.

ماتايدىڭ ءبىر باتىرى شوڭكەي دەگەن،

 جانىبەك قالىڭ كەرەي جاقتان كەلدى.. .

وسى جىر جولدارىنان- اق ەرلىككە دەم بەرەتىن تۋدىڭ قاسيەتىن، قازاق باتىرلارىنىڭ قيىن- قىستاۋ كەزەڭدە ءبىر تۋدىڭ استىنا بىرىگىپ، ءبىر ۇرانمەن جاۋعا شاپقانىن كورەمىز.

 1917 - جىلى الاش وردا ۇكىمەتى قۇرىلىپ، التى الاشتىڭ بالاسىنىڭ باسىنا اق وردا تىگىلىپ، الاش تۋى كوتەرىلگەن بولاتىن. بۇگىنگى كۇنى الاشتىڭ سول قاسيەتتى تۋى باتىس قازاقستان وبلىستىق مۋزەيىنە قاراستى سىرىم اۋدانى سىرىم دات ۇلى اتىنداعى مۋزەيدىڭ «الاش» زالىندا ساقتاۋلى. تۋدىڭ جوعارى جاعىندا توتە جازۋىمەن، قازاق تىلىندە «جاساسىن الاش اۆتنومياسى!» دەگەن ۇرانى بەرىلگەن. ال، ورتاڭعى بولىگىندە اراب تىلىندە «ءلا ءيلاھا يللاللاھ، مۋحاممادۋر راسۋلۋللاھ» ياعني، قازاقشا اۋدارعاندا «اللادان باسقا ءتاڭىر جوق، مۇحاممەد ونىڭ ەلشىسى» دەگەن مۇسىلماننىڭ كاليماسى جازىلعان.  



 تۋىن كوتەرىپ، ۇكىمەتىن جاريالاعان الاشتىڭ ەڭسەسىن كوتەرگەن اقىن سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ

«الاش تۋى استىندا،

كۇن سونگەنشە سونبەيمىز.  
 ەندى الاشتى ەشكىمنىڭ،
 قورلىعىنا بەرمەيمىز!» دەپ اسقاق رۋحقا، ورلىككە بىرلىككە شاقىرعان «الاش ۇرانىن» جازدى.  
  وكىنىشكە وراي، الاش وردا ۇكىمەتىنىڭ تۋى ۇزاققا كوتەرىلمەدى. الاش وردانى قۇرۋعا اتسالىسقانداردى جازالاپ، قۋعىندادى. الاش تۋى استىنا بىرىككەن حالىقتى تۇبەگەيلى ماڭگۇرتتەندىرۋدى قولعا الدى. قانداي جاعدايدادا سابىرىنان ايىرىلماي، اۋزىنان كاليماسىن تاستاماعان، تۋىنا اللاسىن جازۋدى ۇمىتپاعان الاشتىڭ بالاسى  ول كۇندى دە باستان وتكەردى.

 شۇكىر، بۇگىنگى كۇنى ەگەمەندىك الىپ، ەڭسەسىن بيىككە كوتەردى. اسپاننان التى قۇلاش ايىرىپ الىپ، كوك اسپاندا كوك تۋىن جەلبىرەتتى. «مەنىڭ ەلىم، مەنىڭ جەرىم» ، دەپ ەستىگەن جاندى ەرەكشە تەبىرەنتىپ، وتانشىلىق رۋحىن وياتاتىن ءان ۇرانىن اۋەلەتتى. بۇل ءان ايگىلى ءانشى ءشامشى قالداياقوۆتىڭ جۇرەگىنەن تۋعان «مەنىڭ ەلىم» ءانى بولاتىن. ءسوزىن جازعاندار  جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ پەن نۇرسۇلتان نازاربايەۆ. رۋحى بيىك قازاق ەلى ە ڭسەلى ەل ورداسىن سالىپ، ەلتاڭباسىن بەلگىلەدى. ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءوزى باس بولىپ كەشەگى سان- قىيلى زاماندا ۇيىرىنەن اداسىپ، شەتتە قالعان قانداستارىمىزدى ەلگە شاقىرىپ، الەمدەگى بار قازاقتى ءبىر تۋدىڭ استىنا بىرىگۋگە ۇندەدى. الىستاعى اعايىن كوك بايراقتىڭ استىنا جەتۋگە اسىقتى.

 «تۋعان جەردىڭ قادىرىن شەتتە جۇرسەڭ بىلەرسىڭ» ، دەگەن ماقال بەكەر ايتىلماسا كەرەك. اتا مەكەنگە جەتۋگە اسىققان قانداستاردىڭ ءبىرى مەن ەدىم. قازاق جەرىنە تابانىم العاش تيگەندە، اشىق اسپان استىندا ەركىندىكتىڭ بەلگىسىندەي جەلبىرەپ تۇرعان كوك بايراقتى كورگەن ساتتەگى تەبىرەنىسىمدى سوزبەن ايتىپ جەتكىزە المايمىن.

ءوز ەلىڭنىڭ بايراعى ادامعا قانشالىقتى اسقان رۋح سىيلايتىندىعىن سوندا سەزىندىم. بۇگىنگى كۇنى ەل اراسىنا كەڭ تارالعان ەلدىڭ رۋحىن كوتەرىپ، نامىسىڭدى وياتاتىن «كوكتۋدىڭ جەلبىرەگەنى» ءانى دە وسىنداي تەبىرەنىستەن تۋىنداعانىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيدى. ول ارنايى تاپسىرىسپەن جازىلعان ءان ەمەس. ول اتامەكەنگە دەگەن ىستىق ساعىنىش پەن بويداعى ەلجاندىلىقتان تۋعان ءان. تاريحي وتانىنا جەتە الماي جۇرگەن وزگە ەلدەردەگى قازاق باۋىرلاردىڭ جۇرەگىنىڭ ۇنىندەي ەستىلەتىن ءان. اۆتورى ەرمۇرات زەيىپحان .  ال ءسوزىن اقىن الماس احمەتبەك ۇلى جازعان. ەكەۋى دە قىتايدان ەلگە ورالعان قانداستارىمىز.

 

 اقىن بۇل ولەڭنىڭ شىعۋ تاريحى تۋرالى ايتقان ءبىر سۇحباتىندا «تاۋەلسىزدىكتىڭ ماڭدايعا جازىلعانىنا كەرەمەت قۋاندىق. ەل بولىپ ەس جيعان ساتتە، تاۋەلسىزدىكتىڭ بەسىنشى ايىندا ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك نىشاندارى قابىلداندى. ول ساتتە ءبىز ءالى دە وتانعا ورالا قويعان جوق ەدىك. م. اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق تەاتردا رامىزدەردى قابىلداۋ ءراسىمى تىكەلەي ەفيردەن بولدى. ەلباسىمىز كوك تۋدى تىزەرلەپ كەلىپ ءسۇيىپ، بەتىنە باسقاندا جۇزىنەن كەرەمەتتەي تولقىنىستى كوردىم.

 وسى ساتتە جينالعان ءبارىمىز دە تولقىپ، تەبىرەنىپ كەتتىك. كوك تۋ تۋرالى العاشقى تەبىرەنىس وسى ساتتەن  باستالدى. اراعا 8-9-اي سالىپ ەلگە كەلە جاتقاندا «قورعاس» بەكەتىنەن وتكەندە كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنىن كوردىم. كوزىمە جاس تولدى، كەڭسىرىگىم اشىدى، كوكىرەگىمدە ولەڭ جولدارى ۇيىرىلە بەردى. مىنە، وسىلايشا «كوك تۋدىڭ جەلبىرەگىنى» ءانىنىڭ ءسوزى ومىرگە كەلدى» ، دەيدى. مىنە سەزىنە بىلگەن ادامعا كوك بايراعىمىزدىڭ قاسيەتى وسىنداي.

 قۇدايعا شۇكىر بۇل كۇندە تالانتتى ۇل قىزدارىمىز كوك بايراعىمىزدى الەمنىڭ ءار ەلىندە جەلبىرەتىپ، ءان ۇرانىمىزدى اۋەلەتىپ ءجۇر. ىستىعى باسىلماعان كەشەگى لوندون وليمپياداسىنداعى جاقىن جەڭىستەرىمز ءالى ەستە. بۇكىل الەم الدىندا قازاقتىڭ كوك بايراعى جەتى مارتە ەلدەن بيىك كوتەرىلىپ، ءان ۇرانىمىز جەتى مارتە اۋەلەدى.

قازاقستاندىق سپورتشىلاردىڭ ۇلتىنا قاراماي كوك بايراعىمىزى كوتەرىپ، ءان ۇرانىمىزدى ايتىپ كوتەرىلىپ بارا جاتقان تۋعا قاراپ تۇرىپ كوز جاسىنا ەرىك بەرگەندە، تەبىرەنبەگەن جان بولمادى. وسىنداي الەمدىك دودالاردا كوزىڭە وتتاي باسىلىپ، ەرەكشە سەزىم سىيلايتىن قاسيەتتى رامىزدەرىمىزدى باسقا كۇندەردەدە ارداق تۇتىپ بەدەلىن بيىك ۇستاساق يگى. قازاقتىڭ كوك بايراعى اشىق اسپانىمىزدا ماڭگىلىك جەلبىرەي بەرسىن!

ريزابەك نۇسىپبەك ۇلى