ستالين مەن ميرزوياننىڭ سۇرقيا ساياساتى
تاريحشى قايدار الداجۇمانوۆ 1991 - جىلدان بەرى 20 - عاسىردىڭ باسىنداعى ساياسي ناۋبەتتى زەرتتەۋدە. 20 جىلدان استام ۋاقىتتىڭ ىشىندە عالىم رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك مۇراجايىندا ساقتالعان قۋعىن- سۇرگىنگە قاتىستى قۇپيا قۇجاتتىڭ كوبىن جارىققا شىعاردى. تاريحشىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل ناۋقان سول كەزدەگى وقىعان، كوزى اشىق زيالى قاۋىم وكىلدەرىن، باس كوتەرەر جىگەرلى ۇلىنىڭ كوبىن جايراتىپ سالعان ناعىز وزبىر ساياسي وپەراتسيا بولدى.
قايدار الداجۇمانوۆ، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى:
- بۇل تاقىرىپ - قازاقستان تاريحىنداعى ەڭ قيىن تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى. بىرىنشىدەن، حالىق سانىن ازايتتى، ەل زيالى قاۋىمنان ايىرىلدى. ءناۋبات جىلدارى قىلمىس تەرگەلمەدى، مۇندا تەك مەملەكەتكە قارسى شىقتى نەمەسە شىعۋى ىقتيمال دەگەن ايىپپەن ادامدار كىناسىز اتىلدى، نە بولماسا ايدالىپ كەتتى. بۇعان رەسەي مۇراعاتىنان تابىلعان قارالى ءتىزىم دالەل. مۇندا حالىق جاۋى اتانعان ادامداردىڭ اتى- ءجونى ولار تەرگەلمەي تۇرىپ جاسالعان، ءسويتىپ ماسكەۋ ولارعا ءتيىستى ۇكىم شىعارعان.
قايدار الداجۇمانوۆ، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى:
- ساكەن سەيفۋللين 1937 - جىلى 25 - قىركۇەيتە تۇتقىندالدى. ءبىراق ولاردىڭ اتىلۋىنا دەيىن ءۇش اي قالعاندا 1937 - جىلدىڭ قاراشا ايىندا ماسكەۋدە ءتىزىم جاسالىپ، ستاليننىڭ اتىنا ميرزويان قولىمەن ءتىزىم جىبەرىلەدى. ساكەندەردى اقپاندا فورمالدى تۇردە سوتتاپ، 15 مينۋتتا تاعدىرلارىن شەشەدى، ءسويتىپ ءبارى اتىلىپ كەتتى. قازاقستاندا ساياسي قۋعىن- سۇرگىننىڭ قۇربانى بولعان ارىستارىمىزدىڭ تىزىمگە ءىلىنۋى تىكەلەي ليەۆون ميرزويانمەن بايلانىستى. ءبىراق بۇگىنگە دەيىن بۇل تۇلعانىڭ ەسىمى قازاق قوعامىندا جاقسى جاعىنان دارىپتەلىپ كەلدى. الايدا سوڭعى ۋاقىتتا تابىلعان قۇجاتتار ونىڭ بۇل بەينەسىن وزگەرتىپ وتىر.
تاريحشى قايدار الداجۇمانوۆتىڭ ايتۋىنشا، ليەۆون ميرزويان ستالينگە قۋعىن- سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ سانىن ارتتىرۋ جونىندە ءۇش رەت رۇقسات سۇراعان.
قايدار الداجۇمانوۆ، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى:
- ميرزوياننىڭ وبلىستار بويىنشا بۇل ءتىزىمدى ءوزى جاساعان، ونى ورىنداپ بولعان سوڭ، ماسكەۋگە ستالينگە قۇپيا تەلەگرامما جىبەرەدى. ءبىز سىزدەر بەرگەن جوسپاردى بىتىردىك. ءبىراق حالىق جاۋى كوپ ەكەن، سوندىقتان قوسىمشا ليميت بەرىڭىز دەپ، رۇقسات الادى. ال ودان كەيىن ءۇشىنشى رەت تاعى دا رۇقسات الادى. «ليەۆون ميرزويان جەكە باسى ءۇشىن ورتالىق بيلىككە جاعىنۋ ماقساتىندا وسىنداي قادامعا بارعان» ، - دەيدى تاريحشى. مۇندا دا قازاقتىڭ تالاي بوزداعى كەڭەس وداعىنىڭ جوسپاردى اسىرا ورىنداۋ دەگەن ۇراننىڭ قۇربانى بولدى. مال باسىن ءوسىرۋ مەن ەگىس كولەمىن ارتىرۋداعى جارىس ىسپەتتى، ادامداردىڭ تاعدىرى دا ناۋقانعا اينالعان.
مامبەت قويگەلدى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور:
- زاماننىڭ وزگەرۋىنە، ۋاقىتتىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى قۇندىلىقتار دا اۋىسادى. قازىرگى كۇنى تاريحتىڭ تالاي قۇپيالارى بەلگىلى بولدى. ءوز باسىم تاريحشى رەتىندە «ل. ميرزويان قازاق زيالىلارىن قولداپ ەدى, قورعاپ ەدى» دەگەنگە سەنبەيمىن. ل. ميرزوياننىڭ ايەلى قازاقستاندا ماركسيزم- لەنينيزم ينستيتۋتىن باسقارعان. باسقارىپ ءجۇرىپ «حالىق جاۋى» رەتىندە ايدالىپ كەتكەن. سول تۇستا ل. ميرزويان ءوزىنىڭ ايەلىن قورعاپ قالا الماعان. ايەلىن قورعاي الماعان ادام قازاقتى قالاي قورعايدى؟! جالپى، ءبىز بەلگىلى ءبىر ادامنىڭ ەسىمىن كوشەگە، مەكتەپكە، اۋىلعا، اۋدانعا (قالاعا) بەرەردە «بۇل ادام وسى ەلگە، وسى جەرگە قانداي ەڭبەك سىڭىرگەن ەدى؟ » دەگەن ماسەلە جونىندە مىقتاپ ويلانۋىمىز كەرەك.
37- جىلى «حالىق جاۋلارىنان» تازالاعان رەسپۋبليكا باسشىسى ميرزوياننىڭ ءوزى دە رەپرەسسياعا ۇشىرادى. تاريحي دەرەكتەرگە قاراعاندا ريەۆوليۋتسيونەردىڭ ءوزى 1938 - جىلى «حالىق جاۋى» رەتىندە تۇتقىنعا الىنىپ، 1939 - جىلى اقپاندا اتىلعان.
ميرزويان ليەۆون يسايەۆيچ (1897 -جىلى، گياندجا گۋبەرنياسى، شۋشينسك ۋەزى اشان اۋدانىندا تۋلعان (قازىرگى ءازىربايجان رەسپۋبليكاسى، تاۋلى قاراباق). ۇلتى - ارميان. 1912 -جىلدان باكۋدەگى توڭكەرىسشىل قوزعالىسقا قاتىستى. 1917 - 18 -جىلدارى باكۋ كەڭەسىنىڭ مۇشەسى بولعان. 1918 -جىلى 31 - شىلدەدە باكۋدە كەڭەس وكىمەتى قۇلاعاننان كەيىن زاكاۆكازەدە جاسىرىن جۇمىس جۇرگىزگەن.
1920 - 25 -جىلدارى كاسىپوداقتاردىڭ ءازىربايجان كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى، ءازىربايجان ك س ر ەڭبەك حالكومى، 1925 - 29 -جىلدارى ءازىربايجان كوممۋنيستىك پارتياسى و ك- نىڭ حاتشىسى قىزمەتىندە بولدى. 1929 - 33 -جىلدارى ب ك(ب) پ پەرم وكرۋگى كەڭەسىنىڭ، ورال وبلىسى كەنەسىنىڭ 2-حاتشىسى بولعان. 1933 -جىلعى قاڭتاردان ب ك(ب) پ قازاق ولكەلىك پارتيا كەڭەسىنىڭ، 1937 -جىلى ماۋسىم - جەلتوقسان ارالىعىندا قازاقستان كوممۋنيستىك پارتياسى و ك- نىڭ 1-حاتشىسى قىزمەتىندە بولدى.
