عاسىردىڭ قاسىرەتى - بالا ساۋداسى
«زامانى وسى بولسا قايتەدى» دەسىپ، بىزدە وعان توسىرقاپ قاراپ جاتقان ەشكىم جوق. ءبىراق سول زاماننىڭ تۋعان بالاسىن اتا-اناسى ىرقىنان تىس ايىراتىن ايار قاۋقارى بارىن كوپ قازاق بىلە بەرمەيدى، سودان كەيىن دە بەيقام سىندى.
ايتپەسە يۋۆەنالدىق، ياعني بالا قۇقىعىن قورعايدى دەپ جۇرگەن حالىقارالىق زاڭنامامىز، كەرىسىنشە باتىستىڭ ءالسىز قوعامدى ازعىنداۋشى تەررور تەتىگى بوپ شىعۋدا.
سوندىقتان بۇگىندەرى الەۋمەتتىكتەن ۇلكەن ساياسي داۋعا اينالعان بۇل ماسەلە وڭايشىلىقپەن شەشىلمەيتىنىن بايقاتىپ تۇر...
30 جىل بويىنا ۇنسىزدىك ساقتاعان ەۋروپانىڭ ايەلدەرى سوڭعى كەزدەرى عانا ىشكى زاپىرانىن سىرتقا شىعارىپ، الەمگە بار قۇپياسىن جايىپ سالۋدا. «بالا - باۋىر ەتى» دەمەكشى، باتىستا بالاسىن تارتىپ العان بيلىگىنە قارسى كەلۋدە انا بايعۇس شاراسىزدىق تانىتىپ، اح ۇرۋدا. ويتكەنى ەۋروپا مەملەكەتتەرىندە دۇنيەگە ءسابي اكەلگەن انانىڭ بالاسىنا قاتىستى ەكى قۇقىعى بار.
ءبىرىنشىسى - تۋۋ قۇقىعى. ەكىنشىسى - بالا تاربيەلەۋ قۇقىعى. ەكەۋى دە زور تالاپتار مەن زاڭدىق شەكتەۋدەن تۇرادى. ەۋروپادا بالا كوتەرگەن كۇننەن باستاپ جۇكتى ايەل تىركەۋگە الىنىپ، ءجىتى باقىلاۋعا الىنادى.
ماسەلەن، جۇكتى ايەلدە تۇسىك تاستاۋ قاۋپى تۋىنداسا، وندا باتىستىڭ دارىگەرلەرى ءاي-شايعا قارامايدى، بالانى الدىرتىپ تاستايدى، ءتىپتى تۋۋ مەرزىمى جاقىنداپ تۇرعانىن دا ەسەپكە المايدى.
سەبەبى، بىرىنشىدەن، انا دەنساۋلىعىنا قاۋىپ تونبەيدى، ەكىنشىدەن، دۇنيەگە «ساپاسىز» ءسابي كەلمەيدى دەپ ەسەپتەلەدى. ال بىزدە دۇنيەگە ءسابي اكەلگەنشە دارىگەرگە تىركەلۋدىڭ ءوزىن ويلامايتىندار دا بار، ونى تىركەيىن دەپ ىزدەپ، باسىن اۋىرتىپ جاتقاندار دا جوق. ال تۇسىك تاستاۋ قاۋپى تۋىنداسا، ەلىمىزدە شارانانى سوڭىنا دەيىن ساقتاپ قالۋعا بار مەديتسينالىق مۇمكىندىك جاسالادى.
ارينە، بۇل بۇعان دەيىنگىسى، ال بۇگىنگى جايت بۇلىڭعىرلاۋ ەكەنى انىق. سوڭعى كەزدەرى بىزدە انا مەن بالا ءولىمى ءجيى تىركەلۋدە. وندا دا كوبىنە اۋرۋحاناعا بارعاندا ايىرىلىپ قالىپ جاتامىز. بۇل دا كوپ كۇدىك تۋدىراتىن ماسەلە.
بارىنەن ماسقاراسى، يۋۆەنالدىق قۇقىق بەتپەردەسىنىڭ ار جاعىندا ۇلكەن ازعىندىقتىڭ تۇرعاندىعى: بالا تۋۋدى شەكتەۋ، بالانى الدىرتىپ تاستاۋعا وڭ ىقپال ەتۋ، بالانى تاۋار رەتىندە ءتۇرلى ماقساتقا پايدالانۋ. مۇمكىن ءبىر جىنىستاعىلاردىڭ وتباسى قۇرا بەرەتىن مەملەكەت بيلىگىندەگىلەردىڭ سابيگە دەگەن مۇنداي قاتىگەز قارىم-قاتىناسى قالىپتى دا شىعار. قۇداي ونىڭ بەتىن ءارى قىلسىن، مۇندايدى بىزگە جاقىنداتپاسىن دەگىڭىز كەلەدى.
الايدا ءبىز وسى نەگىزدەگى حالىقارالىق زاڭنامانى راتيفيكاتسيالاپ قويعان ەل ەكەنىمىزدى ەستەن شىعارمالىق. ودان زارداپ شەگۋشىلەر جوق ەمەس، بار، اسىرەسە الەۋمەتتىك وسال توپتار. ءبىراق سيفرى، ازىرگە باتىستاعىداي كوپ كولەمدە ەمەس. باتىستا انا بالا تاربيەسىنە لايىق ەكەنىن ۇنەمى دالەلدەپ وتىرۋى كەرەك. ايتپەگەندە سوتتىڭ شەشىمىنسىز مەملەكەتتىك مەكەمە اتا- اناسى جانىندا جۇرگەن بالانى ءبىر كۇنى كەپ «تاركىلەپ» الىپ كەتۋگە قۇقىلى. اتا-انانىڭ ءبىرىنىڭ ماسكۇنەمدىگى نەمەسە تاعى باسقا الەۋمەتتىك سەبەپ - زور فاكتى. مۇندايدا ەشقانداي داۋ جوق. بالا مەملەكەتتىكى بولادى. ال اتا-انانىڭ ءبىرى بالاسىنا زەكىپ نەمەسە «تارتىپتەيمىن» دەپ بىزدەگىدەي قۇيرىعىنان تارتىپ جىبەرسە بۇل وتباسىنى بالا قۇقىعىنان ايىرۋعا نەگىزدى فاكتى بولا الادى.
بارىنەن بۇرىن زاڭ ەسى تولىق جەتىلمەگەن بالانى اتا-اناسىن جامانداۋعا يتەرمەلەيدى، سەنىم تەلەفونى نەمەسە ساۋالناما جاۋاپتارى ارقىلى. ەگەر ولار (الەۋمەتتىك سالا قىزمەتكەرلەرى) كوممۋنالدىق تولەم بويىنشا قارىزى بارىن، بالاسىنا قالتا اقشا بەرمەيتىنىن بىلسە، نە بولماسا، اياق-استى ساۋ ەتىپ ۇستەرىنەن تۇسكەندە بالانىڭ بولمەسى شاشىلىپ جاتسا، توڭازىتقىشتا ءسۇت ونىمدەرى مەن كوكونىس بولماسا، بىردەن بالانى اكەتە بەرەدى. سول سەكىلدى زاڭدا الەۋمەتتىك قىزمەتكەر جالاقىسى جۇمىس كولەمىنە ساي تولەنەتىنى جازىلعان، ياعني «تاركىلەنگەن» بالا سانىنا قاراي ولار جاقسى جالاقى الادى. تاعى ءبىر جاعىنان، الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەرگە مىنانداي ايىرىقشا قۇقىق بەرىلگەن: كەز كەلگەن وتباسىعا ءجاي كۇدىكپەن- اق شابۋىلداۋعا، بالانى سوتتىڭ شەشىمىنسىز، اتا-اناسىنا ەسكەرتۋسىز الىپ كەتۋىنە.
مىنە، وسى فاكتورلاردان-اق زاڭنىڭ ءوزى بالانى اتا-اناسىنان ايىرۋعا مەيىلىنشە مۇددەلى ەكەنىن بايقاۋعا بولادى. ماسەلەن، بىلتىر، ءبىر جىلدا گەرمانيادا مەملەكەتتىڭ قامقورلىعىنا 70 مىڭ بالا الىنعان. ال بۇل مەملەكەت - ەۋروپادا ەڭ مىقتى دامىعانى. الەۋمەتتىك وسال وتباسىلار قاتارى سيرەك. ءبىراق سوعان قاراماستان مەملەكەت قاراماعىنا زاڭمەن اتا-اناسىنان الىنعان بالا كولەمى دامۋ جاعدايى ناشار ەلدەردەن دە كوپ.
وسىدان-اق بۇل ارادا ءبىر شيكىلىكتىڭ بارىن انىق بايقاۋعا بولادى. 2000 - جىلدان بەرى قاراي فرانسيانىڭ 60 ميلليون وتباسىنان 2 ميلليون بالا تارتىپ الىنعان. جەتى جىل وتكەن سوڭ ونىڭ 50 پايىزى زاڭسىز ەكەنى دالەلدەنگەن.
ارينە، اتاپ وتكەن زاڭداعى قاتاڭ تالاپتاردان كەيىن، بالاسىنان ايىرىلىپ قالماس ءۇشىن كەز كەلگەن ادام جۇمىسقا جانىن سالادى، ساپالى ادام كاپيتالى بولۋعا ءماجبۇرلى تۇردە تىرىسادى. ال ءبىز بولساق، نە دەگەن وركەنيەت دەپ باتىسقا تامسانا قارايمىز. ناقتىسىندا، باتىستىڭ قارتايىپ بارا جاتقاندىعى، ونداعى جاستاردىڭ كەش وتباسى قۇرۋى، ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە الەۋمەتتىك جاعدايىن رەتتەۋدى ويلاۋى، اقىرى، ءداستۇرلى (قىز بەن جىگىتتىڭ باس قوسۋى) وتباسى فورماسىنان باس تارتۋى استارىندا وسىنداي قياڭكەس ساياساتتىڭ جاتقانىن كوبىمىز اڭعارا بەرمەيمىز.
بۇل ارادا مەملەكەت بالالاردى تاركىلەپ نە ىستەمەكشى دەگەن زاڭدى ساۋال تۋىندايدى؟ ونىڭ جاۋابى قاراپايىم: زاڭداعى يۋۆەنالدىق تەحنولوگيا بالانى جانە بالا ورگاندارىن ساتۋعا ۇلكەن جول اشادى. سوندىقتان دا الەمدە بالالارعا سۇرانىس ارتىپ، ونى ساۋدالاۋشىلار دا دەلدالدار دا قالتقىسىز جۇمىس ىستەپ جاتىر. ءبىر مىسال. ب ا ق بەتتەرىندە بارشا جۇرتتى شۋ ەتكىزگەن امەريكاداعى سوڭعى جاعداي ەستەرىڭىزدە بولار.
ورتالىق ازيادان بالا اسىراپ العان امەريكالىقتار الەۋمەتتىك جەلىدە اۋكتسيون جاريالايتىنىن اشىقتان اشىق جارنامالاعان. بۇل - ا ق ش-قا سىرتتان كەلەتىن بالالاردى ساتۋعا جانە ايىرباستاي بەرۋگە بولاتىنىن بايقاتاتىن فاكتى. ايتپەسە، باسقا-باسقا امەريكالىقتاردىڭ ءوز قۇقىعىن بىلمەي قالۋى مۇمكىن ەمەس. سول سەكىلدى قازاقستاننان اسىراپ الىنعان قوس جاس ءوسپىرىمدى سەكسۋالدىق قاتىناسقا ماجبۇرلەگەن امەريكالىق وتباسىنىڭ سوتتالعانىن دا كوردىك. بۇل دا اسىراندىلار قۇقىعى شەتەلدە بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە قورعالمايتىنىن بايقاتادى. ولارعا سوڭىنا دەيىن تاۋار سەكىلدى قارايتىنىن بۇگىنگى ستاتيستيكا ايعاقتاپ وتىر. ماسەلەن، سوڭعى جىلدارى الەم بويىنشا 12 ميلليون بالا ساتىلسا، ونىڭ 5,5 ميلليونى سەكسۋالدىق قۇلدىقتا ءجۇر ەكەن. ماسقارا جاعداي!
وسىلايشا الەمدە ەڭ ءبىرىنشى بوپ رەسەي فەدەراتسياسى بىلتىر دابىل قاقتى. ءسويتىپ بالانى ساتۋعا تىيىم سالاتىن زاڭ قابىلدادى. مىنە، وسى تۇستا بالاسىنان سەبەپسىز ايىرىلىپ، ونى قايتارىپ الۋدىڭ جولىن تاپپاي سەڭدەي سوعىلىپ جۇرگەن جەر شارىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى، اسىرەسە ەۋروپالىق اتا-انالار رەسەيدىڭ جوعارعى سوتىنا شاعىمدانا باستاپتى. بالا ساتۋعا تىيىم سالۋ تۋرالى رەسەيلىك زاڭ سوچي وليمپياداسى بارىسىندا حالىقارالىق قاۋىمداستىقپەن قاتتى سىنعا الىنعان نىساننىڭ ءبىرى بولدى.
دەمەك، بالا ساتپايمىن دەسەڭىز سىرتقى الەمگە جاۋ بوپ شىعادى ەكەنسىز. كىمنىڭ بىزدە نە شارۋاسى بار دەرسىز. ءبىراق وسى حالىقارالىق ساياسي قارسىلاسۋدىڭ ءوزى بۇل ماسەلە ار جاعىندا ۇلكەن گاپ بارىن انىق بايقاتادى.
ەۆگەنيا حيلدەن، پوري قالاسىنىڭ ءبىلىم كوميتەتىنىڭ كەڭەسشىسى (فيندليانديا) :
- زاڭدا اتا-انا قۇقىعىن اسىرا شەكتەيتىن باپتار بارى راس. ماسەلەن، الەۋمەتتىك قىزمەتكەر سوتتىڭ شەشىمىنسىز بالانى تارتىپ الىپ كەتە بارادى. بالانى تارتىپ الۋعا بيۋدجەتتەن مول اقشا بولىنەدى، ال، كەرىسىنشە وتباسىنى قولداۋعا ەشقانداي ماتەريالدىق كومەك قاراستىرىلماعان.
الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەر مەن بالالار ءۇيى اراسىندا جاسىرىن كەلىسىمدەر، سىبايلاس جەمقورلىق بولادى. سوندىقتان بۇل زاڭدى قايتا قاراپ شىعۋ كەرەك نەمەسە مۇلدە الىپ تاستاۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىز. باستىسى ودان زارداپ شەگىپ جاتقان بەيكۇنا انا- انالار قاتارى كوبەيىپ بارادى.
ءۋاليحان تولەشوۆ، ساياساتتانۋشى:
- سوڭعى كەزدەرى يۋۆەنيالدىق تەحنولوگيا XXI عاسىردىڭ گەنوتسيدى رەتىندە قاراستىرىلىپ ءجۇر. ءبىراق ول تولىقتاي دالەلىن تاپپاعان. جاڭا الەمدىك تارتىپكە قارسى تۇرۋداعى رەسەيدىڭ ءبىر باعىتى وسىعان نەگىزدەلگەن.
«تاياقتىڭ ەكى ۇشى بار» دەمەكشى، بۇل ارادا دا ەكىجاقتى وي ايتۋعا بولادى. ءبىزدىڭ مەنتاليتەتىمىزدە بالاعا جامان كوزبەن قاراۋ دەگەن جوق. سوندىقتان اتا-اناسى تاراپىنان يۋۆەنالدىق قۇقىقتاعى كوپ شەكتەۋدى تۇسىنە الماۋىمىز مۇمكىن.
ال باتىستا پەدوفيل جانە تاعى باسقا مورالدىق ايۋاندار جەتىپ ارتىلادى. سوندىقتان وسىنداي قاتاڭ تالاپتار زاڭدا قاراستىرىلۋى زاڭدى بولۋى مۇمكىن. سىبايلاس جەمقورلىق بۇل زاڭدى بوتەن ماقساتقا پايدالانۋعا جول بەرىپ وتىر. بىزدە دە تالاي زاڭدى وسىنداي جولمەن ءوز قاجەتىنە پايدالانىپ جۇرگەندەر بارشىلىق. قالاي دەگەنمەن دە دەموگرافيا - ەل دامۋىنىڭ ستراتەگيالىق كورسەتكىشى. وسى جاعىنان العاندا، بالانى ساتۋعا مۇلدە تىيىم سالۋ كەرەك، ال قارا بازارداعى زاڭسىزدىقتارمەن ۇدايى كۇرەسۋ قاجەت دەپ سانايمىن.
نارىقتاعى نارەستە قۇنى:
نيگەريادا - 6400$
قىتايدا - 7800$
مالايزيادا - 6588$
سولتۇستىك كاۆكازدا - 17500$
قىتايدا ۇل بالاعا سۇرانىس جوعارى - 14473$
گانادا اتا-اناسىنا 50$، ساتۋشىعا 300$ ۇسىنىلادى
قازاقستاندا بۇل سوما 100 مىڭ تەڭگەدەن باستالادى
اۆتور: كامشات ساتيەۆا
«الاش ايناسى»
