زاڭداعى ۇرىلار دەگەن كىمدەر؟

استانا. قازاقپارات - العاشىندا «زاڭداعى ۇرى» دەپ قالىپتاسقان قوعامدىق، ءتىپتى وتباسىلىق نورمالار مەن تارتىپتەردى، ايەلمەن تۇراقتى تۇرمىستىق قاتىناستى مويىندامايتىن، مەملەكەتتىك ورگاندارمەن ەشقانداي دا ىنتىماقتاستىققا بارمايتىن، قىلمىس الەمىن باسقارىپ وتىراتىن ونىڭ بەتكە ۇستارلارىن اتاعان ەكەن.

ولاردى قالىپتاسقان داستۇرلەردى قاتاڭ ساقتايتىن قىلمىس الەمىنىڭ ەليتاسى دەپ ەسەپتەگەن. ياعني «زاڭداعى ۇرى» - سوتتالعان، قىلمىستىق ورتادا بيىك بەدەلى بار، ارنايى جيىندا جاريا تۇردە اتاق بەرىلگەن ادام.

ولار تەك ءوز زاڭدارى بويىنشا ءومىر سۇرەدى، زاڭدى بۇزسام ولىمگە دايىنمىن دەپ سەرت بەرەدى.

 ارنايى جيىن «سحودكا» دەپ اتالادى، مۇندا كوپتەگەن ماسەلەلەر تالقىلانىپ، شەشىلەدى. ال ول زونادا دا، ەركىندىكتە دە ۇيىمداستىرىلا بەرەدى.

 «زاڭداعى ۇرى» اتاعى وسىنداي جيىنداردا لايىق سانالعان ادامدارعا بەرىلەدى. ونى «ءتاج كيگىزۋ» دەپ اتايدى. مۇنداي «سحودكالار» ەگەر «زاڭداعى ۇرى» ساتقىندىق جاساسا، باسقا دا قاتاڭ جازالانۋى ءتيىس جايلارعا بارسا، ونى تاجدەن ايىرا الادى.

جازالىلارعا كىناسىنىڭ اۋىر-جەڭىلىنە قاراي ءۇش ءتۇرلى جازا قولدانىلعان. ولاردىڭ العاشقى ەكەۋى - شاپالاقتان تارتىپ جىبەرۋ، قۇلاعىنان ۇرۋ، بۇل جازالار ءوز كەزەگىندە «زاڭداعى ۇرىنى» بەدەلدەن ايىرادى. ال جازانىڭ ءۇشىنشىسى - تاجدەن ايىرۋ، بۇل ءتىپتى ابىرويسىز تىرلىك. ونداي جاعدايدا كىنالىنىڭ ومىرىنە قاۋىپ تونەدى، ەندى ول ەشكىمنىڭ دە قورعاۋىندا ەمەس.

بۇرىن ۇكىم شىعارىلعان «زاڭداعى ۇرىعا» بايلانىستى جازانى ونىمەن دەڭگەيلەس ادامدار عانا ورىندايتىن بولعان. ەگەر جازالى بولعان ادام «سحودكاعا» كەلسە، وعان ىشىنە ءبىر عانا وق سالىنعان تاپانشا بەرىلەدى. بۇلايشا ءوزىن-ءوزى اتۋ جەڭىل ءولىم سانالعان.

ويتكەنى جىبەرىلگەن قاتەلىكتىڭ اۋىرلىعىنا قاراي جانتۇرشىگەرلىك جازا تۇرلەرى دە قولدانىلىپ كەلىپتى. كەيبىر جازالىلار جەندەتتەردىڭ قولىنان ولەتىن بولعان. ال ولار ۇكىمدى جاسىرىن ورىندايدى، كىنالى كەزدەيسوق قۇلاپ نەمەسە بىردەڭەگە ۇرىنىپ، ايتپەسە «مەنىڭ ولىمىمە ەشكىم كىنالى ەمەس» دەگەن حات قالدىرىپ، «اسىلىپ ولگەن».

بۇگىندە «زاڭداعى ۇرىنى» جازالاۋدىڭ ءتورتىنشى، قارجىلىق جولى پايدا بولعان كورىنەدى. ياعني جازالى كىناسىن قوماقتى اقشا بەرۋ ارقىلى جۋۋىنا بولادى دەسەدى. سونداي-اق بۇرىن «زاڭداعى ۇرى» اتاعىنا قىلمىستىق جولمەن جەتسە، قازىر بۇل اتاقتى كەيبىرەۋلەر تۇرمەگە تۇسپەي-اق، اقشامەن ساتىپ الىپ يەلەنە باستاعانى تۋرالى دا ايتىلادى. ءبىراق ولاردىڭ بەدەلى ناعىز «زاڭداعى ۇرىلاردان» ءبارىبىر دە تومەن.

 قازىرگى كەزدەرى بۇرىنعىداي ەمەس، ءوزارا ىقپال ايماعىنا تالاسقان «زاڭداعى ۇرىلاردىڭ» كەيبىرى ءوزىنىڭ قارسىلاسىن «سحودكا» جيىپ اۋرە بولماي-اق، جالدامالى كىسى ولتىرۋشىلەردىڭ قولىمەن جويا الادى. سوڭعى جىلدارى رەسەيدە بولىپ جاتقان قىلمىس الەمى «شايقاستارىنىڭ» ناتيجەسىنە قاراعاندا، بۇل ماسەلەدەگى بۇرىنعى تۇسىنىك، ۇعىمداردىڭ كوبى وزگەرە باستاعان سىڭايلى.

 قازىرگى «زاڭداعى ۇرىلار» رەسەيدەگى ۇلكەن قالالار مەن اۋماقتاردى قاداعالاۋىندا ۇستايدى. «تىنىش ءومىرى» ءۇشىن ولارعا ميلليونداپ سىياقى تولەيتىندەر بار، ولار كوپتەگەن اقشالى ىستەردەن ءوزىنىڭ ۇلەسىن الىپ وتىرادى.

وتە اۋقىمدى ەكونوميكالىق قىلمىستاردى قاداعالاپ، ءتىپتى ساياسي پروتسەستەرگە دە ءوز ىقپالىن جۇرگىزە الاتىندارى بار. رەسەي فەدەراتسياسى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، بۇگىندە بۇل ەلدە وسىنداي 10-15 ادام بار كورىنەدى. رەسەيدە «زاڭداعى ۇرىلاردىڭ» قاتارى 1993 - جىلى 1200 ادامدى قۇراپتى، كەيىن بىرتە-بىرتە ءوسىپ، بەس جىلدا 1560 ادامعا جەتكەن كورىنەدى. قۇقىق قورعاۋشىلار جۇرگىزگەن ءتيىستى جۇمىستاردىڭ جانە ءوزارا «رازبوركالاردىڭ» ناتيجەسىندە ولاردىڭ سانى كەمىپ، قازىر 150 دەي ادام قالعانى ايتىلادى. بىرەۋلەر 1500 ادام بار دەيدى. مۇنىڭ قايسىسى شىندىق ەكەنىن تەك قۇقىق قورعاۋ ورىندارى عانا بىلسە كەرەك.

ءبىزدىڭ ىشكى ىستەر مينيسترلىگى كريمينالدى پوليتسياسىنىڭ مالىمەتتەرىنە قاراعاندا، قازاقستاندا ەكى ادام عانا ءوزىن «زاڭداعى ۇرى» دەپ سانايدى. ولار تۇرمەدە وتىر. كەزىندە رەسەي قىلمىسكەرلەرى ءوز جۇيەلەرىن ءوسىرىپ، ت م د اۋماعىندا باقىلاۋ ورناتپاق ماقساتىمەن قازاقستاندا بىرەر «سحودكا» وتكىزىپتى. كەيىن ءبىزدىڭ ەلگە ءتورت «زاڭداعى ۇرى» جىبەرىلگەن، ولاردىڭ ەكەۋى قولعا ءتۇسىپ، قازاقستان زاڭىمەن سوتتالعان كورىنەدى.

ت. تۇران.

blogtime