قازاقتىڭ ۇلتتىق ماقتانىشى - مۋزىكاسى ەدى - حاسەن قوجا-احمەت
قالالىق تۇرمىستا ءتيىمسىز قوناقجايلىلىق سالت-ءداستۇر توركىنى, مۇمكىن، كوشپەلى كەزەڭدە قازاقتىڭ «ينفورماتسياعا شولىركەۋىنەن»، وزگە دە: ماقتان، باسەكە سياقتى مىنەزدەن تۋعان بولار؟
نەمەسە وتارشىلداردىڭ قازاقتى «قوناقجايسىڭ!» - دەپ ارقادان قاعىپ «بوركىن قازانداي قىلىپ»، جەرىنە كەلىمسەكتەردى قاپتاتۋ ءۇشىن دابىرايتقان ساياساتىنا ءوزىمىز دە سەنىپ قالعان شىعارمىز؟
مەنىڭشە، قازاق انىق ماقتانسا - ءبىرىنشى كەزەكتە حالىقتىق مۋزىكالىق ونەرىنىڭ تەلەگەي-تەڭىز باي ەكەندىگىنە ماقتانۋعا ءتيىس. بۇل ءوزىن- ءوزى ماقتاۋ ەمەس. قازاقتان وزگە قاي حالىق تۋرالى شەتەلدىكتەر: «بۇكىل ساحاراسى ءان سالىپ تۇرعانداي» - دەپتى؟! ال، ا. زاتايەۆيچتىڭ «قازاق حالقىنىڭ 1000 ءانى» جيناعىمەن تانىسقان ەۆروپا زيالىلارى (لۋي اراگون) : - «وسىنشاما مۋزىكالىق قازىنا ەۆروپاداعى ون حالىقتى قوسقاندا دا تابىلمايدى!» - دەپ تاڭقالدى ەمەس پە؟!
سانى عانا ەمەس، ساپالىق جاعىن ايتساق: كۇيلەرىمىز سيمفونيالىق شىعارمانىڭ بولىمدەرى، اندەرىمىز وپەرادا اريالار رەتىندە قولدانىلۋىنىڭ ءوزى- اق حالىقتىق، ءداستۇرلى مۋزىكالىق مۇرالارىمىزدىڭ فورمالىق تا، مازمۇندىق جاعىنان دا جەتىلگەنىن كورسەتەدى.
ارينە، مۋزىكالىق مۇرامىز جايىندا كوپ جاقسى ءسوز ايتا بەرۋگە بولادى. بىراق، مۋزىكالىق شىعارمانى ادام سەزىمى تۋدىراتىندىقتان جانە كۇندەلىكتى ومىرىنە قاجەت رۋحاني سەرىگى بولعاندىقتان، بۇل ونەر دە زامانمەن بىرگە جەتىلىپ، دامىپ وتىرماق. ال، ەگەر، ۋاقىت وتكەن سايىن تۋار مۋزىكالىق شىعارمالار ۇلتتىق ءداستۇرلى تامىرىنان الشاقتاي بەرسە، كۇندەردىڭ-كۇنى بالەن عاسىر بويى شىعارىلعان مىڭداعان تۋىندىلاردان تۇراتىن مۋزىكالىق مۇرامىزدى تۇسىنبەيتىن ۇرپاق پايدا بولماق.
راس، بۇرىن دا دومبىرا شەرتپەيتىن، «ءاۋ» دەپ ءان سالمايتىن قازاق بولمايدى دەلىنسە، بۇل زاماندا دا حالقىمىز ونەرلى ازاماتتارعا كەندە ەمەس. ءبىراق، ۇلتتىق مۋزىكالىق ونەرىمىزگە قاۋىپ، كەلەڭسىز جاي، ХХ عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنان كومپوزيتورلارىمىز ءوز شىعارمالارىنا حالقىمىزدىڭ تەلەگەي-تەڭىز باي مۋزىكالىق مۇراسىن ارقاۋ ەتۋ ورنىنا، ءتۇرلى شەتەلدىك اۋەندەردىڭ جاڭعىرىعىنان، ۇزىكتەرىنەن قۇراستىرىلعان، قازاقي ۇلتتىق سيپاتتان جۇرداي شىعارمالار تۋدىرىپ، ونى «قازىرگى قازاق مۋزىكاسى» - دەپ ناسيحاتتاۋى بولىپ وتىر.
شىن مانىسىندە، كومپوزيتورلىق ازدى-كوپتى دارىنى بار ادام الەمنىڭ شارتارابىنان ەستىپ جۇرگەن اۋەندەرىنە ەلىكتەپ، كۇنىنە جۇزدەگەن ءان، اۋەن شىعارا الادى. ءبىراق، حالقىنىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن تۇسىنەر شىن دارىن يەسى ۇلتىنىڭ بولمىسىنا، تاعدىرىنا قاۋىپتى مۇنداي كوسموپوليتتىك قۇراما قويىرتپاقتى حالقىنا ۇسىنبايدى، تەك ءداستۇرلى مۋزىكاسىمەن ساباقتاس، ۇلتتىق سيپاتى بار (جانە وزىندىك قولتاڭباعا يە) شىعارمالارىن عانا جارىققا شىعارىپ، ناسيحاتتايدى. ال، بۇگىندە، تاۋەلسىزدىگىمىز جاريالانعاننان كەيىن دە شەتەلدىك ارزانقول اۋەندەرگە ەسىگىمىز ايقارا اشىلعان كۇيىندە قالىپ جانە وعان ەلىكتەۋشى ءوز كومپوزيتورلارىمىزدىڭ كوسموپوليتتىك شىعارمالارى ارقىلى دا حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق بولمىسىنا الاپات ديۆەرسيا جاسالۋ جالعاسۋدا.
مەملەكەتتە حالىقتى رۋحاني ساۋلىقتا تاربيەلەۋگە، ورتاق رۋحاني ءنارى ارقىلى ۇلتتىق بىرلىككە ۇيىستىرۋعا باعىتتالعان ايقىن يدەولوگيا، ونى باعدارى ەتكەن مۋزىكا ماماندارى تاراپىنان اعارتۋشىلىق جۇمىستارى، مۋزىكالىق سىن بولماعاندىقتان ارا-كىدىك گازەت بەتىندەگى وقىرمانداردىڭ «اتتەگەن-ايى» بۇل كۇردەلەنگەن ماسەلەنى شەشە الار ەمەس.
ۇلتتىق مۋزىكانىڭ ۇلت تاعدىرىنداعى ماڭىزىنان تۇسىنىگى جوق، تەك قارجىسىنا سەنگەن كىم كورىنگەن، «ۇيالماعان ءانشى بولادى» دەگەندەي، قازىرگى تەحنيكالىق مۇمكىندىكتەردى پايدالانىپ، ويىنا كەلگەن ساندىراقتارىن ءۇنتاسپاعا جازدىرىپ، ساۋدا ورىندارى، ب ا ق ارقىلى كەڭ كولەمدە ناسيحاتتاۋ مۇمكىندىگىنە يە بولىپ وتىر.
جۇرتشىلىق بولسا، سىندارلى سىننىڭ جوقتىعىنان، «بىلمەگەن ۋ ىشەدى» دەگەندەي، تالعامى بۇزىلىپ، نە بولسا سونى تىڭداي بەرەر كۇيگە ءتۇسىپ، رۋحاني ۋلانۋدا. سوڭعى كەزدەرى, حالىققا ۇسىنىلار مۋزىكالىق شىعارمالاردىڭ «ەستىسى مەن ەسەرىن» سۇرىپتاۋ ءۇشىن ارنايى كوركەمدىك كەڭەستىڭ قاجەتتىلىگى جايلى ب ا ق-دا ءسوز بولىپ ءجۇر.
ءيا، حالقىنىڭ ۇلتتىق بىرلىگىن، رۋحاني ساۋلىعىن ويلايتىن ۇكىمەتى بار مەملەكەتتە ونەر تۋىندىلارىنا مۇنداي سۇرىپتاۋ جاسالىنۋعا ءتيىس. بىراق، كوركەمدىك كەڭەستەر كەشەگى كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە بولدى ەمەس پە؟! ەگەر، مۋزىكامىزدىڭ ۇلتتىق سيپاتىن ساقتاۋعا ولاردىڭ كومەگى تيەر بولسا ءدال قازىرگىدەي كۇيگە نەگە تۇستىك؟
مىسالى، 1980-جىلدارى قازاق ك س ر مادەنيەت مينيسترلىگى جانىنداعى كوركەمدىك كەڭەس، قۇرامىندا بەلگىلى كومپوزيتور، انشىلەر بولا تۇرا تالاي كوسموپوليتتىك اۋەندەرگە «باتاسىن بەرىپ»، ال، م. رۇستەموۆتىڭ بۇگىندە ەلگە ايگىلى «اق بوساعا» ءانىن «وتكىزبەي» قويعانىن بىلەمىن. (سونداي- اق، مەنىڭ «جاسا، قازاقستان!» اتتى ءانىمدى سول كەڭەس، كىرىسپەسىندە قازاقتىڭ ءداستۇرلى - ەكىنشى دىبىستان باستالار «اقىندىق اۋەلەتۋىن» قولدانعانىم ءۇشىن، تىڭداۋدان باس تارتقانىن دا ايتا كەتەيىن).
بۇل - ك س ر و كەزىندەگى كوركەمدىك كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ مۋزىكالىق شىعارمانى سۇرىپتاعاندا ونىڭ ۇلتتىق سيپاتىنا تالداۋ جاساماي، تەك سۋبەكتيۆتى تۇردە، جالپىلاما: وزدەرى بىلەتىن الدەبىر اۋەنگە ۇقساماسا، ۇكىمەت ساياساتىنا قايشى كەلمەسە، اۆتورى كومپوزيتورلار وداعىنا مۇشە بولسا دەگەندەي تالاپتان اسپاعاندىعىن كورسەتسە كەرەك.
ەندەشە، قازىر كوركەمدىك كەڭەس قۇرعانىمىزبەن ول ك س ر و كەزىندە توقتاتا الماعان مۋزىكامىزدىڭ ۇلتسىزدانۋىن ەندى قالايشا توقتاتپاقشى؟!
ارينە، بۇرىنعىداي، شىعارمالارعا قالاماقى تاعايىندايتىن كوركەمدىك كەڭەس قۇرۋعا قازىرگى ۇكىمەت بارا قويماس. ءبىراق، مۋزىكالىق شىعارمالاردى حالىققا ناسيحاتتاماس بۇرىن كوركەمدىك سۇرىپتاۋدان وتكىزىپ، جولداما بەرەر ءبىر ورگان قاجەت ەكەندىگىنە داۋ جوق. تەك، ونىڭ مۇشەلەرى شىعارمالاردا ۇلتتىق سيپات بار ءيا جوعىن بۇرىنعىداي، ءوز قۇلاقتارىنا عانا سەنىپ ەمەس، قازاق مۋزىكاسىنىڭ ۇلتتىق سيپاتىن تۇزەتىن قاسيەتتەرىنەن حابارى بولۋى ارقىلى ايقىنداۋعا ءتيىس.
حاسەن قوجا- احمەت.
اۆتوردىڭ اقيقات جۋرنالىندا جاريالانعان «قازاق مۋزىكاسى قالاي كوسموپوليتتەندى؟» ماقالاسىنان ىقشامدالىپ الىندى.
sal-seri.kz
