شەنەۋنىكتەر شەرۋى

استانا. قازاقپارات - ادامعا ءومىر نە ءۇشىن بەرىلگەن؟ تىرشىلىك ەتۋ ءۇشىن بە، ۇرپاق ءوربىتۋ ءۇشىن بە؟ ايتەۋىر ساۋال كوپ، جاۋاپ ناقتى ەمەس. بارىنەن قىزىعى، اللانىڭ بەرگەن جاسىن جاساپ جاتقان ادام اتاۋلىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى، الار اسۋى، جاسار جاسى، ءبارى- ءبارى بىردەي ەمەستىگىندە.

ايتالىق، جان باعۋ ءۇشىن دە جۇمىس ىستەۋ كەرەك قوي. وسىندايدا بىرەۋلەردىڭ باعىنا باستىق بولۋ جازادى. الايدا سول قىزمەتتى كىم قالاي پايدالانادى؟ ماڭدايىنا جازىلعان باقتان ءبىر ساتتە اجىراپ، ابىرويسىزدىققا دۋشار بولاتىندار دا بار. ەڭ وكىنىشتىسى دە وسى.. .

ماسەلەن، اقتوبە وبلىسىندا شالقار اۋداندىق سالىق باسقارماسىنىڭ باستىعى قاراماعىنداعى كەلىنشەككە قىرىنداعانى ءۇشىن قىزمەتىنەن قۋىلدى. بۇكىل اقپارات قۇرالدارىنىڭ جازۋىنا قاراعاندا، سالىق باسقارماسىنا جەتەكشىلىك ەتەتىن جۇمابايەۆ ءوزىنىڭ ورىنباسارى ايىمبەتوۆامەن كوڭىلدەس ەكەنى بەلگىلى بولعان. باس سالىقشى ارىپتەسىنە كۇن- ءتۇن دەمەي ءتۇرلى عاشىقتىق س م س حابارلامالارىن جىبەرىپ، اقىرى ونىڭ وتباسىن اجىراستىرىپ تىنعان.

بۇعان اشىنعان كەلىنشەكتىڭ ەنەسى باس سالىقشىنىڭ ۇستىنەن «نۇر وتان» پارتياسىنا شاعىمدانىپ، مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ جۇمىسىنان قۋىلۋىن تالاپ ەتتى. ونىڭ ءىسى وبلىستىق تارتىپتىك كەڭەستىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا قارالدى. جۇمابايەۆتىڭ قاراماعىنداعى ورىنباسارىنا قىرىنداۋدان وزگە، قىزمەتىندە دە ءبىرقاتار ولقىلىقتار تابىلدى.

زاڭ بۇزعان ازاماتتاردى جاۋاپقا تارتۋ ءۇشىن حاتتامالار ۋاقىتىلى تولتىرىلماعان. كەڭەس مۇشەلەرى ونى قىزمەتىنەن قۋىپ، بيلىك پارتياسىنىڭ قۇرامىنان شىعارۋعا ءبىر اۋىزدان كەلىستى.

 الماتىدا ادام ولىمىنە سوقتىرعان جول- كولىك وقيعاسىنا سەبەپشى ماقسات ۇسەنوۆتىڭ اكەسى قاجىمۇرات ۇسەنوۆ ءوز وتىنىشىمەن قىزمەتىنەن كەتتى.

 مۇنداي توسىن وقيعالار قازاقستاندا وتە كوپ. سوندىقتان دا بولار، ىڭعايسىز جاعدايلارعا جاعا ۇستاپ، تاڭعالمايتىن بولدىق. سەنگەن سەركەلەرىمىز قىرۋار قاراجاتتى جەپ، شەتەلگە قاشىپ كەتەدى. ميللياردتاعان دوللاردى شەت- ەلدىڭ بانكتەرىندە ۇستايدى. ارينە، مۇنداي وقيعالار وركەنيەتتى ەلدەردە دە بولىپ تۇرادى. ءبىراق ولاردىڭ شەنەۋنىكتەرى شىرت تۇكىرىپ جۇرگەننەن گورى، حالىق قامىن كوبىرەك كۇيتتەيتىنى داۋسىز.

ايتالىق، قىتايدا لاۋازىمدى قىزمەتتە وتىرىپ ەلدىڭ جاعدايىن ەستەن شىعارىپ الساڭ، وڭباي جازالاناسىڭ. اتۋ جازاسىن ارقالاۋ دا قيىن ەمەس. ال ۇياتقا قالماۋ ءۇشىن بارىن سالاتىن شەندى- شەكپەندىلەردىڭ كوش باسىندا جاپون شەنەۋنىكتەرى تۇرعان سەكىلدى. ول جاقتا اماناتقا ادالدىق تانىتا الماعاندار وزىنە- ءوزى قول سالىپ ولەدى.

ۇلى بريتانيانىڭ كوشى- قون ىستەرى ءمينيسترى ءوزى جالداعان ءۇي تازالاۋشىسى ءۇشىن قىزمەتىنەن كەتتى. راسىندا دا، قىزىق دەرەك. مينيستر مارك حارپەردىڭ جۇمىستان كەتۋىنە ءوزى قابىلداعان شەتەلدىك ازاماتتىڭ زاڭسىز جۇرگەندىگى سەبەپ بولعان. ول 2007 -جىلى ءوزى جۇمىسقا الىپ جاتقان شەتەل ازاماتىنىڭ قۇجاتتارىن دۇرىس دەپ ەسەپتەگەن. ال قۇجاتتاردى تەكسەرۋ كەزىندە ولاردىڭ جالعان ەكەندىگىنە كوز جەتكىزگەن. سوندىقتان ول «ەلدىڭ كوشى- قون زاڭنامالارىن قاتاڭداتۋ بويىنشا جۇمىس ىستەپ وتىرعان ادامنىڭ ءوزى سول تالاپتارعا بويۇسىنۋى كەرەك» ، -  دەپ وتستاۆكاعا ءوتىنىش جازعان.

بريتانيا ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى دەۆيد كەمەرون حارپەردىڭ وتساۆكاسىن «وكىنىشپەن» قابىلداعانىن ايتىپ، ونىڭ ارەكەتىن «ادال» دەپ باعالادى.

جاقىندا ءيزرايلدىڭ بۇرىنعى پرەمەر- ءمينيسترى ەحۋد ولمەرت پارا العانى ءۇشىن 6 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. تەل- ءاۆيۆتىڭ وكرۋگتىك سوتى ولمەرت يەرۋساليم مەرى  (قالا باسشىسى)  بولعان كەزدە شمۋەل داحنەر ەسىمدى بيزنەسمەننەن 500 مىڭ شەكەل (140 مىڭ دوللارعا جۋىق) العانىن انىقتادى.

وسىدان كەيىن ولمەرت يەرۋساليمدە «Holyland» اتتى ءىرى قۇرىلىس جوباسىندا داحنەردىڭ مۇددەسىن قورعاپ جۇرگەن. 68 جاستاعى ەكس- ساياساتكەر ءوزىنىڭ كىناسىن مويىندامادى. ولمەرتپەن بىرگە ايىپكەرلەر ورىندىعىندا تاعى 12 ادام جاۋاپ بەردى، سونىڭ اراسىندا ونىڭ كەڭسەسىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى شۋلا زاكەن، يەرۋساليمنىڭ بۇرىنعى مەرى ۋري لۋپوليانسكي جانە ءبىرقاتار بيزنەسمەندەر بار.

 قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىندا پارا الۋ، جەڭ ۇشىنان جالعاسقان جەمقورلىققا قارسى كۇرەس بىلاي تۇرسىن، شەنەۋنىكتەر مەن پارتيا قايراتكەرلەرىنىڭ قوعامدىق ورىنداردا، قىزمەتتىك مىندەتتەرىن ورىنداۋ بارىسىندا تەمەكى تارتۋىنا بولمايدى. «شينحۋا» اگەنتتىگىنىڭ حابارىنا قاراعاندا، بۇل كەڭەس قۇجات رەتىندە مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ مۇراعاتىندا ساقتاۋلى.

 بۇل قۇجاتتا ءبىرقاتار مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ قوعامدىق ورىنداردا، قىزمەتىن ورىنداۋ بارىسىندا تەمەكى تۇتىنىمەن وزگە ادامداردىڭ دەنساۋلىعىنا نۇقسان كەلتىرىپ، قورشاعان ورتانى دا بۇلدىرۋگە باعىتتالعان ارەكەتتەرى ولارعا ناقتى شارا قولدانۋعا تۇرتكى بولعانى ايتىلادى. وسىدان كەلىپ، قۇزىرلى ورىندار ارىپتەستەرىن تەمەكىدەن ارىلۋ جولىندا بىرلەسە كۇرەسۋگە شاقىرادى.

بۇگىندە 1,35 ميلليارد قىتاي ازاماتىنىڭ شامامەن 350 ميلليونى تەمەكى شەگەدى. سول سەبەپتى، 2008 -جىلدان بەرى تەمەكىمەن كۇرەس باستالعان. ءتارتىپ بۇزۋشىلار بۇگىندە شامامەن 330 دوللار كولەمىندە ايىپپۇل تولەيدى. قولعا تۇسسەڭ، سەنى ەشكىم لاۋازىمدى قىزمەتتەگى كىسى دەپ قارامايدى. زاڭ - بارىنە ورتاق.

الەم ەلدەرىندە قىزمەت تۇتقاسىن ۇستاعانداردىڭ ءبارى بىردەي بيلىگىن بارىنشا پايدالانىپ، قالاعانىن ىستەيدى دەۋگە دە نەگىز جوق. ولاردىڭ اراسىندا ءتۇن ۇيقىسىنان ايىرىلىپ، جاقسى ىسىمەن كورىنىپ، اتىنا كىر كەلتىرمەۋ ءۇشىن بارىن سالاتىندار كەزدەسەدى. قازاقستاندا جۇرت اۋزىندا جۇرگەن اكىمدەر مەن جەكەلەگەن ازاماتتار بارشىلىق. شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى بەردىبەك ساپاربايەۆتىڭ تاماشا تىرلىگىن ەرتەگىگە بەرگىسىز ەتىپ ايتاتىندار بار. جەتىسۋلىق كاسىپكەر باۋىرجان وسپانوۆتىڭ اۋىلىنا جاساعان جاقسىلىعىن دا جىر ەتىپ ايتاتىندار كوپ. تەك ەلدىڭ ەرتەڭى ءۇشىن تەر توگىپ، ءوز قاراجاتىن دا قازاقتىڭ بولاشاعى ءۇشىن جۇمسايتىندار كوبەيە بەرسە ەكەن دەپ تىلەيسىڭ.

 نيۋ- يورك مەرى ميللياردەرى بولعان مايكل بلۋمبەرگ دەگەن ازامات قالا باسقارعان 12 جىلدا شاھاردى كوركەيتۋگە ءوز قالتاسىنان 650 ميلليون دوللار جۇمساپتى.

 ارينە، بلۋمبەرگ «Forbes» جۋرنالىنا ەنگەن ميللياردەرلەردىڭ ءبىرى. 27 ميلليارد دوللاردىڭ يەسى. قىزمەت جولىندا جالاقىدان دا باس تارتقان ول بار كۇش- جىگەرىن قالانى دامىتۋعا جۇمساعان. شاھار ىشىندە اكۆاريۋمدەر ورناتىپ، قىزمەتكەرلەرىنىڭ تەگىن تاماقتانۋىن قامتاماسىز ەتىپ، قىزمەتتىك ساپارلارعا جەكە ۇشاقپەن ۇشقان. ايتالىق، قىتايعا كومەكشىسىمەن بارعان ساپارىنىڭ وزىنە 500 مىڭ دوللار جۇمساعان. وسىلايشا مەر قالا بيۋدجەتىن ۇنەمدەگەن. دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا 263 ميلليون جۇمساعان. نيۋ- يوركتەگى مەتروپوليتەن- مۋزەي بلۋمبەرگتەن 12 جىلدا 30 ميلليون دوللار كومەك الىپتى.

بلۋمبەرگ قالاداعى مەر رەزيدەنتسياسىندا ءبىر كۇن دە تۇرماعان شەنەۋنىكتەردىڭ ءبىرى. ءبىراق عيماراتتى جوندەۋ شارالارىنا قاراجاتتى ءوز قالتاسىنان جۇمساعان. ءوزىنىڭ سايلاۋ كامپانياسىنا 268 ميلليون دوللار جۇمساعان مەر تەك جاقسى اتىمەن جۇرت جادىندا قالدى. ال ءبىزدىڭ اكىمدەر نە تىرلىك ءبىتىرىپ جاتىر؟ ءوز قالتاسىنان قازاقتىڭ بولاشاعىنا ارنالعان قاراجات شىعارا الا ما؟ شىنىن ايتايىق، بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرە المايمىز. جەتىمدەردى ءوز قاراجاتىنان وقىتىپ، جەسىرلەرگە جاعداي جاساپ بەرگەن، قارتتارىنا قامقور بولعان اكىمدەردى ەستىمەپپىز. ەسەسىنە مەملەكەت قاراجاتىنان جاقسىلىق جاساعان بولىپ، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا ءوز اتىنا العىس ايتقان حات ۇيىمداستىراتىندار بار.

سوڭعى جىلدارى انت بەرۋ دەگەن ءۇردىس قالىپتاستى. الايدا انتقا ادال بولىپ جاتقاندار قانشا؟ انت بەرىپ، ارام قىزمەت ىستەگەندەردى قالاي باعالۋعا بولادى؟ اللانى اۋزىنا تاستاماسا دا، ءومىرى مەشىتكە باس سۇقپايتىن، قاراپايىم جۇرتپەن قاتار ناماز وقىمايتىن شەندى- شەكپەندىلەر تۋرالى دا كوپ اڭگىمە ايتۋعا بولادى. ال شەت مەملەكەتتەردە دىنگە بەرىكتىگىن قىزمەتكە ورنالاسۋ بارىسىندا دا جاسىرمايتىندار جەتكىلىكتى. سولاردىڭ ءبىرى - كريستوفەر شەففەر.

امەريكالىق كريستوفەر شەففەر پومفرەت قالاشىعى كەڭەسىندە بايانداما جاسار الدىندا (نيۋ- يورك شتاتى، چاتوكۆا وكرۋگى) باس كيىممەن ءدىني تۇرعىدا انت بەردى. شەففەردىڭ ايتۋىنشا، ول وسى قالپىندا ءدىندى قابىلداۋ ەركىندىگىن دالەلدەگەن. ول جەرگىلىكتى شىركەۋ مۇشەسى. ساياسي قايراتكەردىڭ بۇل قىلىعىن اركىم ءارقيلى قابىلداعانىمەن، ول ءوزىنىڭ دىنگە ادالدىعىن جاسىرمايدى.

دۋاناباي جولداسبەك

«ايقىن»