يگور شۋۆالوۆ: ءبىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ساياسي دانالىعىنا تاڭ قالامىز

استانا. قازاقپارات - «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە رەسەي فەدەراتسياسى ۇكىمەتى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ي. ي. شۋۆالوۆپەن سۇحباتى شىقتى.

«قازاقپارات» اقپاراتتىق اگەنتتىگى اتالعان سۇحباتتى جاريالاپ وتىر.

- قۇرمەتتى يگور يۆانوۆيچ! وسى كۇندەردە جۇمىسىڭىزدىڭ ەرەكشە قاۋىرت ەكەنىن بىلگەندىكتەن دە سۇحباتقا كەلىسىم بەرگەنىڭىز ءۇشىن العىسىمدى ايتامىن.

ايدىڭ اياعىندا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋ تۋرالى شارتقا قول قويادى دەپ كۇتىلىپ وتىر. ءسىز 2010 - جىلدىڭ قاڭتارىنان بەرى ەكونوميكالىق دامۋ مەن ينتەگراتسيا جونىندەگى بىرلەسكەن ۇكىمەتتىك كوميسسيانى باسقارىپ كەلەسىز، شارت جوباسىن دايىنداۋعا تىكەلەي قاتىسقانسىز. اڭگىمەمىزدىڭ باسىندا جالپى الەمدەگى، سونىڭ ىشىندە كەڭەستەن كەيىنگى كەڭىستىكتەگى ينتەگراتسيالىق ۇدەرىستەردىڭ ءمان-ماڭىزى تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟

- ت م د كەڭىستىگىندەگى ينتەگراتسيالىق بىرلەستىكتەردىڭ جۇمىس تاجىريبەسى ىقپالداستىق الەۋەتىن ەكونوميكالىق دامۋدىڭ ەلەۋلى فاكتورى رەتىندە قاراستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

قازىرگى تاڭدا ت م د شەڭبەرىندە ينتەگراتسيانىڭ ەكى ارناسى دامىپ جاتقان سياقتى. ولاردىڭ ءبىرىنشىسى - بۇكىل ت م د كولەمىندە كوپ قىرلى ەركىن ساۋدا ايماعىنىڭ نەگىزىندە ىنتىماقتاستىقتى ناقتى تەرەڭدەتۋ، ەكىنشىسى - ينتەگراتسيانى كەدەن وداعى مەن ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىستىك تۇرىندە ۇدەمەلى دامىتۋدىڭ وزەگىن قالىپتاستىرۋ، بارا-بارا بۇل ۇدەرىسكە قاتىسۋشىلاردىڭ قۇرامىن باسقا دا مۇددەلەس ەلدەردىڭ ەسەبىنەن كەڭەيتۋ.

مۇنداي كوزقاراس ءارتۇرلى جىلدامدىقتاعى نەمەسە ءار ءتۇرلى دەڭگەيدەگى ينتەگراتسيا دەگەن اتاۋ الدى. ول ينتەگراتسيانى تەرەڭدەتۋ باعىتىندا العا جىلجۋعا دايىن ەلدەردىڭ وزىق پىشىمدەرىنىڭ دامۋىن بىرتە-بىرتە دوستاستىق مەملەكەتتەرىنىڭ باسقالارىنا دا تاراتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

تەگىندە، «كەڭەيتىلگەن» ترەكتىڭ نەگىزگى جەتىستىگى تاۋارلارمەن ءوزارا ساۋدا جاساۋداعى كەدەرگىلەردى جويۋ ماقساتىمەن تولىققاندى جانە كوپقىرلى ەركىن ساۋدانىڭ ايماعىن (بۇگىندە وعان ت م د-عا مۇشە 9 مەملەكەت كىرەدى) قۇرۋ بولىپ تابىلادى. وسى ارقىلى ءبىز دوستاستىقتىڭ جالپى پىشىمىندە قازىردىڭ وزىندە ءوز شەشىمىن رەسەيدىڭ، بەلورۋسسيانىڭ جانە قازاقستاننىڭ ينتەگراتسيالىق بىرلەستىگىندە تاپقان ماسەلەلەر مەن پروبلەمالارعا جاقىنداپ كەلەمىز، وندا ەركىن ساۋدا قارىم-قاتىناستارىن ۇستانۋمەن قاتار ەكونوميكالىق ءوزارا كەڭ ءىس-قيمىل جۇزەگە اسىرىلادى دا، ءىس ءتارتىبىنىڭ ورتاق قاعيدالارى قالىپتاسادى.

ساۋدا ستاتيستيكاسى بۇل جۇمىستىڭ ناقتى ناتيجەلەرىن كورسەتىپ وتىر. وتكەن 2013 - جىل جالپى الەمدىك جاعىمسىز ۇردىستەردىڭ كەسىرىنەن از ينديكاتيۆتى بولدى،

الايدا، 3 جىلدىق كەزەڭنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ءبىز كەدەن وداعىنا مۇشە ەلدەردىڭ ءوزارا ساۋداسى ەكونوميكالىق تۇرعىدان قولايلى جىلداردا تابىستى وركەندەيدى، سونىمەن بىرگە، قولايسىز جىلداردا ازايمايدى دەپ قورىتىندى جاساي الامىز.

- كەڭەستەن كەيىنگى كەڭىستىكتەگى تولىققاندى ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا يدەياسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا تيەسىلى ەكەندىگى بەلگىلى. قازاقستان پرەزيدەنتى تاۋەلسىزدىككە قول جەتكەن العاشقى جىلداردىڭ وزىندە وقشاۋلانۋ ساياساتى تىعىرىققا تىرەيتىنىن باسىن اشىپ ايتقان ەدى. ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ باسشىسى ەۋرازيالىق وداق يدەياسىن العاش رەت 1994 - جىلعى ناۋرىزدا ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە جاريا ەتكەن.

«ەۋرازيالىق وداق يدەياسىن ويلاستىرا وتىرىپ، مەن بۇل ون شاقتى جىلدىڭ ىشىندە بىتە قوياتىن شارۋا ەمەستىگىن بىلگەنمىن»، دەيدى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى. سونىڭ وزىندە بۇل ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋعا نەبارى جيىرما جىل عانا قاجەت بولدى. ءسىز تاريحي تۇرعىدان سالىستىرمالى تۇردە العاندا قىسقا عانا مەرزىمدە وسىنداي ناتيجەگە جەتكىزگەن ۇدەرىستەگى نازاربايەۆتىڭ ءرولىن قالاي سيپاتتار ەدىڭىز؟

- قازىر، 2014 - جىلى، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋ تۋرالى شارتقا قول قويۋعا تاقاۋ كەلىپ تۇرعان ۋاقىتتا ءبىز شىن مانىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ بولاشاقتى عىلىمي تۇرعىدان بولجاۋ دارىنىنا جانە تەرەڭ ساياسي دانالىعىنا تاڭ قالامىز.

بۇرىنعى كەڭەستىك رەسپۋبليكالاردىڭ وركەنيەتتى تۇردە ايىرىلىسۋىنان تۋعان ماسايراۋ كوڭىل-كۇيى ءبىزدىڭ بۇرىنعى بىرگە وتكەن ءومىرىمىزدىڭ ارتىقشىلىقتارىن دا، سونىمەن قاتار، نارىقتىق ەكونوميكانىڭ ارتىقشىلىقتارىن جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا جاڭادان قول جەتكەن داعدىلاردى دا پايدالانۋدىڭ نەگىزىندە ينتەگراتسياعا ۇمتىلۋمەن الماسۋى مۇمكىن ەكەنىن جانە سولاي بولۋعا ءتيىس ەكەنىن ول باسقالاردان بۇرىنىراق تۇسىنە ءبىلدى.

كەدەن وداعىن، ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىستىكتى، ال ءقازىر ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋ جونىندەگى بۇكىل جۇمىستىڭ بارىسىندا ءبىز ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ قىزۋ مۇددەلىلىگى مەن ناقتى قولداۋىن ۇدايى سەزىنىپ وتىرعانىمىزدى قاداپ ايتقىم كەلەدى. كوپتەگەن كۇردەلى ەكونوميكالىق تۇيىندەر كەلىسسوزدەرگە ناق ونىڭ تىكەلەي قاتىسۋىنىڭ ارقاسىندا تارقاتىلدى. ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ تىكەلەي قاتىسۋىنسىز بۇل جوبانىڭ جۇزەگە اسۋى نەعايبىل ەدى دەسەم، مۇنىم ارتىق ايتقاندىق بولمايدى.

- ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، ءۇش ەلدىڭ ينتەگراتسياسىنان كەلەتىن جالپى ماكروەكونوميكالىق تيىمدىلىك قانداي؟ قازىرگى قولدا بارى جانە ەڭ باستىسى - ە ە و قۇرىلعاننان كەيىن كۇتەتىنىمىز؟

- ءبىزدىڭ ينتەگراتسيامىزدىڭ ماكروەكونوميكالىق تيىمدىلىگىن ساراپتامالىق باعالاۋلار از ەمەس. ادەتتە، اڭگىمە كوپتەگەن ميلليارد دوللار تۋرالى بولادى، الايدا، بۇل سانداردى «تازا» كۇيىندە ايتا قويۋ قيىن، نەگە دەسەڭىز - الەمدىك كونيۋنكتۋرا فاكتورلارىنىڭ ىقپالى اسەر ەتەدى. ءبىز ءۇشىن ينتەگراتسيانىڭ باستى ناتيجەسى - الدا. ول ناتيجەنىڭ ءمانى ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز ازاماتتارىنىڭ ءومىرى، بيزنەس جۇرگىزۋ جاعدايى قولايلى دا ىڭعايلى بولا تۇسەتىندىگىندە.

- ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ ەڭبەك رىنوگىن كەڭەيتۋگە، قوزعالىس ەركىندىگىن ارتتىرۋعا بايتاق جاعداي جاسايتىنىنا، ساۋدادا كەڭ مۇمكىندىكتەر اشاتىنىنا كۇمان جوق. بۇل قازاقستان ءۇشىن، حالقىنىڭ سانى نەبارى 17 ميلليون، ياعني بازارى تار ەل ءۇشىن ەرەكشە ماڭىزدى. ال رەسەي ءۇشىن بۇل ورايداعى پايدا قانداي؟ رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى ۆ. ۆ. پۋتيننىڭ ە ە و-نى بارىنشا قولدايتىنىنىڭ جانە ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا ءۇشىن كوپ ءىس اتقاراتىنىنىڭ سەبەبى نەدە؟

- ءسىز ءوز سۇراعىڭىزبەن قازاقستاننىڭ ماڭىزىن كەمىتىپ كورسەتىپ تۇرسىز دەپ ويلايمىن، مۇنىڭىز دۇرىس ەمەس. بۇگىندە قازاقستان - سەرپىندى دامىپ كەلە جاتقان، ۇلكەن بەدەلى جانە الەۋەتى بار، ەكونوميكالىق تۇرعىدان قۋاتتى مەملەكەت. سينەرگەتيكالىق تيىمدىلىكتىڭ ەسەبىنەن ءبىزدىڭ رەسۋرستارىمىز بەن رىنوكتارىمىزدى قوسۋدىڭ ناتيجەسى رەسەيلىكتەر ءۇشىن دە ناقتى بىلىنەتىن بولادى.

ب س ۇ-نىڭ، ءبىرقاتار وڭىرلىك ينتەگراتسيالىق قۇرىلىمداردىڭ، جەكەلەگەن ەلدەردىڭ تاراپىنان كەدەن وداعىنا قىزىعۋشىلىق جايدان-جاي ەمەس. ءبىزدىڭ ينتەگراتسيالىق قۇرىلىمىمىز بارعان سايىن حالىقارالىق ەكونوميكالىق قاتىناستاردىڭ تىكەلەي قاتىسۋشىسى رەتىندە تانىلىپ، بارىنشا ەركىن ساۋدا رەجىمدەرىن بەلگىلەۋ جونىندەگى جەكەلەگەن ەلدەرمەن جانە ولاردىڭ بىرلەستىكتەرىمەن كەلىسسوزدەر شەڭبەرىن كەڭەيتىپ كەلەدى. بۇل باعىتتا دا الداعى جىلدا ءبىز ناقتى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزەمىز دەپ ۇمىتتەنەمىن.

- ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتى ساياساتتاندىرۋعا ناقپا-ناق قارسى بولىپ كەلەدى. نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى: «بىزدەن حالىقتارىمىز تالاپ ەتىپ وتىرعان نارسەنى ىستەيىك تە. بۇل ورايدا باستىسى - ساياسي تاۋەلسىزدىك، ەگەمەندىك، مەملەكەتتىڭ تۇراقتىلىعى. ءبىز تاۋەلسىز جانە ەگەمەن مەملەكەتتەر بولۋىمىز كەرەك»، دەپ مالىمدەدى. وسىدان ەكى جىلداي بۇرىن رەسەيدە اياق استىنان ۇلت ۇستىلىك پارلامەنت قۇرۋ جونىندە اڭگىمە قوزعالدى، راس، بۇل يدەيا قازاقستان مەن بەلورۋسسيا پارلامەنتاريلەرىنىڭ تاراپىنان ءتيىستى قولداۋ تابا قويعان جوق. ءسىزدىڭ بۇل جونىندەگى پىكىرىڭىز قانداي؟

- بۇگىنگى الەمدە مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىك پەن ەگەمەندىكتى ەكونوميكالىق ينتەگراتسيالىق بىرلەستىكتەرگە قاتىسا وتىرىپ ساقتاۋدىڭ جالپى سۇلباسى جاپ-جاقسى پىسىقتالعان. سوندىقتان، قازاقستاننىڭ بۇل ماسەلەلەردەگى كوزقاراسى بىزگە تۇسىنىكتى، ونىڭ ۇستىنە رەسەي دە وسىعان ۇقساس قاعيداتتاردى ۇستانادى. ەكونوميكا مەن ەكونوميكاعا جاتپايتىننىڭ شەكاراسىن اجىراتۋ اجەپتاۋىر كۇردەلى بولاتىنى باسقا ماسەلە.

مىسالى، ەكونوميكالىق وداقتىڭ ءبىر بولىگى - ورتاق ەڭبەك رىنوگى. ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز ازاماتتارىنىڭ مۇددەلەرىنە وسىدان ارتىق ساي كەلەتىن سالانى تابۋ قيىن: رىنوك ۇلكەيگەن سايىن مۇمكىندىك تە كوبەيەدى، ءال-اۋقات تا ارتا تۇسەدى. الايدا، مۇنداي رىنوك ءبىلىم سالاسىندا (بىلىكتىلىكتى تانۋ)، الەۋمەتتىك جانە زەينەتاقىلىق قامتاماسىز ەتۋ ىسىندە ناقتى ينتەگراتسيالىق شەشىمدەردى تالاپ ەتەدى. جاسىرماي ايتايىن، ءبىز ءوزىمىز ۇسىنىپ وتىرعان شەشىمدەر ەلدىڭ ەگەمەندىگىنە نۇقسان كەلتىرمەيتىنىنە قازاقستاندىق ارىپتەستەرىمىزدىڭ كوزىن جەتكىزۋ ءۇشىن ەداۋىر ۋاقىتىمىزدى جۇمسادىق.

پارلامەنتتىك ورگانعا كەلەتىن بولساق، ول بەلگىلى ءبىر كەزەڭدە بىزگە ەكونوميكالىق دامۋ باعىتتارىنىڭ حالىقتارىمىزدىڭ مۇددەلەرىنە سايكەس كەلۋىن تالقىلاۋدىڭ فورۋمى رەتىندە قاجەت بولۋى مۇمكىن دەپ سانايمىن.

- ەكونوميكالىق وداقتى قۇرۋ بارىسىندا قانداي كەلىسپەۋشىلىكتەر كورىندى؟ ولاردى قالاي ەڭسەردىڭىزدەر؟ ءۇش مەملەكەت باسشىلارىنىڭ ناۋرىزداعى كەزدەسۋىندە پرەزيدەنت نازاربايەۆ كەلىسىلمەي قالعان ماسەلەلەردى تاباندى تۇردە رەتتەۋ قاجەتتىلىگىن ايتقان ەدى. مۇندا نە ەسكەرىلىپ تۇر؟ ول ماسەلەلەر قازىر رەتتەلدى مە؟

- بۇگىندە، مەرەكەنىڭ قارساڭىندا - مۇندايلىق اسا اۋقىمدى جۇمىستىڭ اياقتالۋى وعان قاتىسۋشىلار ءۇشىن ۇلكەن مەرەكە دەپ بىلەمىن - بۇعان دەيىن ەڭسەرىلىپ قويىلعان كەلىسپەۋشىلىكتەر تۋرالى ايتىپ جاتقىم كەلمەس ەدى. تەك كەلىسسوزدەرگە قاتىسۋشىلاردىڭ ءبارى دە ءوز ەلدەرىنىڭ كوزقاراستارىن قىزعىشتاي قورعاعانىن عانا باسا ايتقىم كەلەدى. راس، ءبىز قازاقستاندا ينتەگراتسيانىڭ جاقتاۋشىلارىمەن قاتار ونى ونشا قولدامايتىندار دا بار ەكەنىنە نازار اۋداردىق.

ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزدىڭ ەكونوميكالىق ناتيجەلەرى تۇتاستاي العاندا وداقتىڭ ءاربىر ەلى ونى قۇرۋدان پايدا تاباتىنىنا وندايلاردىڭ دا كوزىن جەتكىزەدى دەپ ۇمىتتەنەمىن.

- ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ ءتورتىنشى قاتىسۋشىسى، تەگىندە، ارمەنيا بولاتىن شىعار دەۋشىلەر بار. سىزدىڭشە، ە ە و-نى كەڭەيتۋدىڭ پەرسپەكتيۆاسى قانداي؟ ونى ءقازىردىڭ وزىندە كەڭەيتۋدىڭ قاجەتى بار ما؟

- كەدەن وداعىنا كىرۋ نيەتىن ارمەنيا مەن قىرعىز رەسپۋبليكاسى بەرىك ايتىپ وتىر. قىرۋار ناقتى جۇمىس اتقارىلدى، «جول كارتاسى» پىشىنىندە قاجەتتى ءىس-شارالاردىڭ تىزبەسى انىقتالدى. اڭگىمە قازىرشە ناق كەدەن وداعى تۋرالى بولىپ تۇرعانىن قاداپ ايتايىن. ءار جاعدايدا بىزگە قالىپتان تىس مىندەتتەردىڭ تۇتاس كەشەنىن شەشۋگە تۋرا كەلەدى. وداقتى قۇرۋ جونىندەگى شارتقا قول قويىلعاننان كەيىن ءبىز بۇل ماسەلەگە جاقىنىراق كەلەمىز عوي دەپ ويلايمىن.

- استانادا جاقىندا ورتاق تاريح جانە ورتاق كەڭىستىك بىرىكتىرەتىن ءبىزدىڭ حالىقتارىمىزدىڭ الدىنان ۇلكەن كوكجيەك اشاتىن قۇجاتقا قول قويۋ ارقىلى شىن مانىندە تاريحي وقيعا بولاتىنىنا سەنىمدىمىز. ءبارى دە جاقسى بولادى دەپ ۇمىتتەنەمىز. شارتقا قول قويعاننان كەيىن جانە ە ە و قۇرىلاتىن 2015 - جىلعى 1 - قاڭتاردان كەيىن قانداي جۇمىس الدا تۇر؟

- سونى ويلاۋعا دا قورقامىن، ءبىراق وداقتى قۇرۋ جونىندەگى نەگىزگى جۇمىس مەرەكە اياقتالىسىمەن باستالادى. وداقتى قۇرۋ تۋرالى شارت - قوسىمشالارىمەن ەسەپتەگەندە ونىڭ كولەمى 1000 بەتكە جۋىقتايدى - بارلىق ەلدەر پارلامەنتتەرىندە راتيفيكاتسيالانۋعا ءتيىس. وسىمەن قابات ءبىز ۇكىمەت پەن كوميسسيا اراسىنداعى وكىلەتتىكتەردى قايتا ءبولۋ ىڭعايىندا باسقارۋ جۇيەسىنە وزگەرىس ەنگىزۋگە، كوميسسيانى وداقتىڭ ناقتى ءىس جۇرگىزەتىن ورگانى رەتىندە نىعايتۋ جونىندە بىرلەسكەن جۇمىستى جالعاستىرۋعا ءتيىسپىز. قازاقستان تاراپىنىڭ كوميسسيا اپپاراتىنداعى ء«وز پوزيتسيالارىن كۇشەيتۋگە» ۇمتىلىسىنا وتە قىزىعا قارايمىن. كەيدە بۇل جونىندە ءبىز ب. ءا. ساعىنتايەۆپەن ايتىسىپ تا قالامىز، ءبىراق قاعيداتتى تۇردە العاندا قازاقستاندىق ارىپتەستەرىمىزدىڭ وداق اپپاراتىندا لايىقتى ورىنداردى بارىنشا كوبىرەك يەمدەنۋگە دەگەن ۇمتىلىسى مەنى قۋانتادى.

ونىڭ ۇستىنە ءبىز اعىمداعى شەشىمدەردىڭ كوپشىلىگى قابىلداناتىن كەڭەستىڭ ماجىلىستەرىن جۇيەلى تۇردە وتكىزىپ تۇرۋعا ءتيىسپىز، ال ول ماجىلىستەردە ءبىزدىڭ الدىمىزعا پرەزيدەنتتەر قانداي جاڭا مىندەتتەر قوياتىنىن كىم ءبىلسىن؟

 - ول مىندەتتەردىڭ ءبارى جۇزەگە اساتىنىنا سەنەمىز. ورتاق جۇمىستا تابىس تىلەيمىز.