ساياسي كوزقاراسىمىز قاشانعى رەسەيگە بايلاۋلى بولادى؟

استانا. قازاقپارات - بىزدە، شىنى كەرەك، حالقىمىزدىڭ باسىم بولىگىنىڭ ساياسي ساۋاتى شامالى.

ءتىپتى، كوزى اشىق، قولىنا پورتفەل ۇستاپ جۇرگەن ۇلكەن ادامداردىڭ پىكىرتالاسىن تىڭداساڭىز، كادىمگىدەي قارنىڭىز اشىپ قالادى.

بۇل ولقىلىعىمىز تاۋەلسىزدىك العالى بەرى ۇلتتىق ساياسي اقپاراتتاندىرۋ ءىسىنىڭ قارقىن الا الماي جاتقاندىعىنان با، الدە وتاندىق مەديانارىقتى جاۋلاۋعا ۇمتىلۋشى مىسىقتىلەۋ پيعىلدىلار ناسيحاتىنىڭ قۇدىرەتتىلىگىنەن بە؟..

سوڭعى كەزدەرى ءبىزدىڭ قوعامدا ناقتى اقپاراتتان گورى، وسەك-اياڭنىڭ كۇشى باسىم بولىپ تۇر. سوندىقتان دا جەلدىرمە ءسوز تاراتقانداردى قىلمىستىق جازاعا تارتاتىن زاڭعا ارنايى باپ تا ەنگىزدىك.

ەندى ەلدى سەبەپسىزدەن سەبەپسىز دۇربەلەڭگە تۇسىرگەنى ءۇشىن وندايلار 12 جىل باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى. جالپى، بىزدە ساياسات جونىندە ساۋاتتى باعدارلاما نەمەسە ماقالا جوق ەمەس، بارشىلىق.

ءبىراق وعان قوعام قىزىقپايدى.  قىزىقپاعان سوڭ دا ساياسات تۋرالى قوعامنىڭ ويى شولاق. ال ساياسات تۋرالى شولاقتىق ءبىزدى الىسقا اپارمايدى. مىسالى، كوممۋنيزم كوسەمى - ۆ. لەنين ءوز ەڭبەگىندە ءۇش جاۋدى اتايدى، ءسويتىپ ءوز ءومىرىن سولارمەن كۇرەسكە ارناعان.

سونىڭ ءبىرى - ساۋاتسىزدىق. «ساۋاتسىز ادام ساياساتتان جىراق تۇرادى، سوندىقتان ونى وقىتۋعا ۇيرەتۋ كەرەك. ونسىز ساياسات بولمايدى، وندايدا وسەك-اياڭ، اڭىز، جەلدىرمە ءسوز كۇش الادى، ساياساتقا جول بولمايدى» دەگەن ەكەن كەزىندە قىزىلدار كوسەمى.

قانشا جەردەن ۇلتىمىزعا جاماندىق جاساعانىمەن سوۆەت زامانىنىڭ يدەولوگياسى مەن اقپاراتتاندىرۋ تەتىگى اسەرىنىڭ كۇشتى بولعانىن مويىنداۋ كەرەك. سونىڭ ارقاسىندا بۇل جۇيە 70 جىل بويىنا ۇزدىكسىز ءومىر ءسۇردى. بۇگىن دە ونىڭ ەلەسى قازاق دالاسىن كەزىپ ءجۇر. وسى جاعىنان العاندا، بۇل ارادا تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ ەگەمەن اقپاراتتىق كەڭىستىگىن قۇرا الدىق پا دەگەن زاڭدى ساۋال تۋىندايدى. ماماندار بۇل رەتتە نە دەر ەكەن؟

دوسىم ساتبايەۆ، ساياساتتانۋشى:

- بۇل ارادا ەكى ۇلكەن ماسەلە بار. ءبىزدىڭ قوعامدا بيلىك پەن حالىقتىڭ بايلانىسى وتە ءالسىز. سالدارىنان باي مەن كەدەي سىندى ەكى الەم تۇزىلگەن، ياعني قوعامنىڭ ءوز ولشەمى بار، بيلىكتەگىلەردىڭ ءوز ولشەمى بار.

ساياساتتاعىلار قاراپايىم سيفردىڭ ءوزىن ناقتى كورسەتپەيدى، ال ونىڭ ناقتى ەمەستىگىن حالىق بىلەدى، ءسويتىپ ول سيفرعا قاتىستى جۇرت ءوز ولشەمدەرىن جاسايدى. بۇل - بىرىنشىدەن. ەكىنشىدەن، ب ا ق باسەكەلەستىگى جوق مەملەكەت باسقا مەملەكەتتىڭ اقپارات جاساۋشىلارىنا تاۋەلدى بولادى: بىرەۋدىڭ اقپاراتىن تۇتىنادى، بىرەۋدىڭ يدەولوگياسىن پايدالانادى. 2009 - جىلى پرەمەر-مينيستر كارىم ءماسىموۆ «ءبىزدىڭ حالىق قازاقستاندىق ەمەس، رەسەيلىك كەڭىستىكتە ءومىر ءسۇرىپ جاتقانداي» دەپ بۇل ماسەلەنى قاتتى سىنعا العان.

سوعان قاراعاندا بۇل ماسەلەگە جوعارىداعىلار نازار بۇرا باستاعان سەكىلدى. ارينە، مەملەكەتتىك قولداۋدى وتاندىق ب ا ق-تىڭ باسەكەلەستىگىن ارتتىرۋعا باعىتتاۋ كەرەك. بۇل ارادا مەملەكەتتىك تاپسىرىس قاعيداتى بويىنشا ەمەس، كىمنىڭ رەيتينگى نەمەسە تانىمالدىلىعى جوعارى، سوعان عانا مەملەكەتتەن قارجى ءبولۋ كەرەك.

جالپى، قازاقستان حالقى ساياسي ساۋاتتى. قازاق تىلدىلەر قاتارى كۇننەن كۇنگە ارتىپ كەلەدى. بۇل - قازاق ءتىلدى اقپاراتتىق كەڭىستىكتىڭ ارتۋىن تالاپ ەتەتىن فاكتى. وسى جاعىنان العاندا، رەسەيلىك اقپاراتتىق شابۋىلعا توسقاۋىل جاساۋعا بولادى. ۋكرايناداعى وقيعالار قازاقستاندىقتاردىڭ بوتەن اقپارات مايدانىنىڭ قۇربانى بولا الاتىنىن تانىتتى.

نەگىزىنەن، اقپاراتتى باسقارا الماعان مەملەكەت قولىنداعى بيلىككە دە يە بولا المايدى. سوندىقتان بۇل ماسەلەنى، ارينە نازاردان تىس قالدىرۋعا بولمايدى. وكىنىشكە قاراي، بىزدەگىلەر زاڭمەن شەكتەۋ ارقىلى ونى شەشكىسى كەلەدى، ول دۇرىس ەمەس، بۇل ارادا اقپارات نارىعىنىڭ، ساياسي بەلسەندىلىك باسەكەلەستىگىن ارتتىرۋ كەرەك.

العاتبەك قىدىربەك ۇلى، حالىقارالىق ەكونوميكالىق ساراپشى:

-  ۋكراينادا بوپ جاتقان وقيعالارعا ورىستىڭ كوزىمەن قاراپ وتىرعانىمىزدىڭ ءوزى قازاقستان مەديا نارىعىنىڭ وسالدىعىن بايقاتادى. سالدارىنان «ۋكرايناداعى ۋكراين تىلىندە سويلەيتىندەر - فاشيستەر» دەپ ءوز حالقىمىزعا ەش ۇيالماستان اقپارات تاراتىپ جاتىرمىز.

بۇگىن ۋكراينادا اقيقاتىندا نە بوپ جاتقاندىعىنان كوبىمىز حابارسىزبىز، ءتىپتى مەن دە. مۇنى حالىقتىڭ ساۋاتسىزدىعىنا جابۋعا بولمايدى. قازاقستاننىڭ ءار مەملەكەتتە تاۋەلسىز ءتىلشىسى بولۋى ءتيىس.

مەن ۋكراينادان تىكەلەي رەپورتاج جۇرگىزگەن قازاقتىڭ ءتىلشىسىن بايقاعانىم جوق. ءتىپتى، ءبىزدىڭ ب ا ق ونداعى جاعدايدىڭ استارىن ناقتى تۇسىنەتىن وسىنداعى مامانداردىڭ سوزىمەن جەتكىزۋگە تىرىسپايدى دا، ماسقاراسى وسى.

تاۋەلسىزدىك العان جىلدان بەرى قاراي ءبىزدىڭ شەندى-شەكپەندىلەرىمىزدىڭ سىرتقا ۇرلاپ شىققان قاراجاتى ءبىر جىلدىق جالپى ىشكى ءونىم كولەمىنە پارا-پار كەلەدى ەكەن. مۇنى حالىق بىلمەيدى ەمەس، بىلەدى. بۇل ارادا ماسەلە - ساياساتكەرلەرىمىزدىڭ ايتقان ءسوزى مەن ءىسىنىڭ ناقتىسىندا سايما-ساي كەلمەيتىندىگىندە. سوندىقتان دا ەشكىم ساياساتتى، شىنىن ايتقاندا، وتىرىكتى تىڭداۋعا قۇلىقتى ەمەس.

ءۋاليحان تولەشوۆ، ساياساتتانۋشى:

- جالپىلاي العاندا، قازاقستان حالقى ساۋاتتى. وعان ءسوز جوق. ءبىراق بىزدە باسەكەگە قابىلەتتىلىگى مىقتى ب ا ق جوق، ونى العا سۇيرەپ شىعاتىن بىلىكتى، ءسوزى ءوتىمدى كوشباسشى سالا ماماندار قاتارى دا سايابىر. وسىندايدا حالقىمىزدىڭ سانىنىڭ ازدىعى بايقالىپ قالادى.

كەز كەلگەن قوعامداعى جاعدايعا زيالى قاۋىم دەر ۋاقىتىندا ءۇن قوسىپ وتىرۋى كەرەك. ءبىراق بىزدە وسى جاعى جەتىلمەگەن. نە اسا ساۋاتتى مامان جوق، نە سول ساۋاتتى ماماندى ب ا ق-قا تارتۋ جاعى اقساپ جاتىر.

بۇل ارادا سوڭعىسى شىندىققا جاقىن دەپ ويلايمىن. ماسەلەن، تەلەارنالاردا جاپ-جاقسى، كەلەلى ماسەلە كوتەرىلەدى، الايدا سول اراعا جينالعاندار ونى اشىپ كورسەتە المايدى، قارنىڭ اشىپ قالادى. وندايدا «مىنالاردىڭ بارلىعىن قايدان جيناپ العان، انا كىسىنى شاقىرسا بۇل تاقىرىپتىڭ جىلىك-جىلىگىن شاعار ەدى» دەپ ويلايسىڭ.

دەمەك، وتاندىق ب ا ق ساپا جاعىنا ونشا باس اۋىرتا بەرمەيدى. باس فۋنكتسياسى بويىنشا مىندەتىنە سۇلەسوق قارايدى. ارينە، ودان كەيىن حالىق باسقا بىرەۋدىڭ مەديا نارىعى تاۋارىن تۇتىنۋعا ءماجبۇر.

سوندىقتان اقپاراتتىق سالانىڭ تۇجىرىمدامالىق باعدارلاماسىنان باستاپ، وعان قويىلاتىن تالاپتى كۇشەيتە وتىرىپ، قارجىنى دا اياماۋ كەرەك. ماسەلەن، شەتەلدە اتاقتى بىرەۋدىڭ قۇپياسىن اشاتىن ءبىر تۇسىرگەن فوتوعا 2500-3000 دوللار قالاماقى تاعايىندالادى. سول سەكىلدى ۇلتتىق يدەولوگيانى ناسيحاتتاپ، حالىق ساناسىنا سىڭىرەتىن مىقتى دا، قىزىقتى باعدارلامالارعا جاقسى قالاماقى قويىلسا، ءبىزدىڭ تىلشىلەر ونى جاساپ شىعادى دەپ ويلايمىن. سول سەكىلدى ساراپتامالىق زەرتتەۋ ورتالىقتارىن ارتتىرعاننىڭ ورنىنا، سوڭعى جىلدارى ولاردى قىسقارتىپ جاتىرمىز. بۇل دۇرىس ەمەس. كەز كەلگەن مەملەكەتكە يدەولوگيانى ناسيحاتتايتىن ءبىلىمدى دە بىلىكتى تۇلعالار ءاردايىم كەرەك.

 

اۆتور: كامشات ساتيەۆا

«الاش ايناسى»