قازاق ادەبيەتىن ناسيحاتتايتىن قانشا سايت بار؟
بۇل تاقىرىپتىڭ كوكەيكەستى ماسەلەگە اينالۋىنا ۆيرتۋالدىق كەڭىستىكتە كوپ ءناسيحاتتالماۋى، كەڭىنەن تاراتىلماۋى دا سەبەپ بولسا كەرەك.
مىسالى، امەريكالىقتار كيىز ۇيگە قىزىعۋشىلىق تانىتسا، كەيبىر شەتەلدىك سانشىلەر وزدەرىنىڭ كيىم ۇلگىلەرىنە قازاقتىڭ قوس ەتەك كويلەگىنىڭ، ويۋ- ورنەگىنىڭ ەلەمەنتتەرىن پايدالانعانى بايقالادى.
«كوكىرەگى وياۋ، كوزى اشىق» ، قازاقتىڭ ءبىرتۋار ازاماتتارىنىڭ ءبىرى الماتىلىق نازاراحمەت قالي ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا حالىقارالىق پاتەنت الۋدى دايىندايتىن كوميتەت قۇرۋ كەرەك دەگەن باستاما كوتەردى. مەنىڭشە، بۇل قۇپتارلىق جايت. ەستەرىڭىزدە بولسا، ءبىر- ەكى جىل بۇرىن سول كەزدەگى ادىلەت ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ءامىرحان امانبايەۆ «قازاقتىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىنا بايلانىستى زاڭ ءالى دايىن ەمەس» دەگەندى ايتىپ ەدى. ەگەر وسىنداي زاڭ قابىلدانسا، ءبىرتالاي ولقىلىقتىڭ ورنى تولادى.
مىنانى دا ۇمىتپاعان ءجون، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ ەلەكتروندىق اقپارات قۇرالدارىندا جان- جاقتى تاراتىلماۋىنا، ياعني ينتەرنەت سايتتاردىڭ دامۋىنا كەدەرگى بولىپ تۇرعان وبەكتيۆتى جانە سۋبەكتيۆتى بىرنەشە سەبەپ بار. بىرىنشىدەن، قازاقستاندا ەلدى مەكەندەر ۇلكەن تەرريتورياعا شاشىراي ورنالاسقان. اۋدان ورتالىقتارى مەن اۋىلدارداعى بايلانىس جۇيەسى ءىرى قالالارمەن سالىستىرعاندا ناشار دامىعان. بۇل ينتەرنەت بايلانىسى ءۇشىن وتە قولايسىز. ەل حالقىنىڭ 45 پايىزعا جۋىعى اۋىل تۇرعىندارى ەكەنى بەلگىلى. ءبىر جاعىنان بايلانىس جۇيەسىنىڭ ناشارلىعى، ەكىنشى جاعىنان اۋىل حالقىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى ولاردىڭ عالامتورعا قولجەتىمدىلىگىن شەكتەپ وتىر. سوندىقتان قازاق ءتىلدى سايتتاردىڭ وقىرماندارى از. بۇل جاعداي قازاق ءتىلدى سايتتاردىڭ كوممەرتسيالىق قۇرىلىمداردان جارناما ارقىلى قارجى تارتۋىنا، مەملەكەتتىڭ يدەولوگيالىق باعىتقا بولەتىن تەندەرلەردەن قوماقتى ۇلەس الۋىنا مۇمكىندىك بەرمەي كەلەدى.
قازىر ەلىمىزدە ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى، ونىڭ ىشىندە قازاق ادەبيەتىن ناسيحاتتاپ جۇرگەن قانشا سايت بار؟ وكىنىشكە قاراي، مۇنداي سۇراققا ناقتى جاۋاپ بەرۋ قيىن. ويتكەنى قاجەتتى مالىمەتتەردى كەزدەستىرە بەرمەيمىز. سوندىقتان اندا- ساندا ايتىلىپ قالعان دەرەكتەرگە عانا سۇيەنەمىز. مىسالى، بيىل الماتىدا وتكەن جيىنداردىڭ بىرىندە قالا اكىمى احمەتجان ەسىموۆ:
«قازىرگى كونتەنت كاتالوگى 700 دەي سايتتان تۇرادى. رەسپۋبليكاداعى 2 مىڭنان استام اقپارات قۇرالدارىنىڭ 400 دەن استامى عانا قازاق تىلىندە جارىق كورەدى» دەگەن دەرەكتى العا تارتتى.
ال وزگە ەلدەرگە نازار اۋداراتىن بولساق، مىسالى، تەرىسكەيىمىزدە ورنالاسقان رەسەيدە باسقاسىن بىلاي قويعاندا، «كىتاپتار الەمى» اتتى ءىرى كىتاپ سايتى بار. وندا 370 مىڭنان استام كىتاپ پەن جۋرنال ۇسىنىلعان. بۇل سايت كۇن سايىن 300 كىتاپپەن تولىقتىرىلادى.
تاعى ءبىر قىزىقتى جايت، رەسەيدە «ليتەروسفەرا» اتتى ۇلكەن پورتال بار. وندا ادەبيەت تاقىرىبىنداعى ماقالالاردى، ادەبي تۋىندىلاردى ۇسىناتىن 200 دەي سايت بىرىكتىرىلگەن. بۇدان بولەك اۆتورلاردىڭ شىعارماشىلىعىن ءناسيحاتتاۋدىڭ ءتۇرلى جولدارى ۇسىنىلعان «پروزا. رۋ» ، «ستيحي. رۋ» جانە «جەمچۋجنىە مىسلي» اتتى ءىرى ءۇش سايتى تاعى بار. مىسالى، ستيحي. رۋ سايتىنا تاۋلىگىنە 600 000 2 ادام كىرەدى. ال پروزا. رۋ سايتىنا 000 630, «جەمچۋجنىە مىسلي» سايتىنا 24 ساعاتتىڭ ىشىندە 000 450 ادام كىرەدى. مۇنداي مالىمەتتى PVSM. RU سايتى ۇسىندى.
ال باي ادەبيەتى بار قازاق جەرىندە وسىنداي ەسەپ جۇرگىزىلە مە؟ جوق.
بىلتىر شىلدە ايىندا Google ىزدەۋ جۇيەسى بويىنشا تۇركى مەملەكەتتەرى اراسىندا ەكونوميكاسى قارقىندى دامىعان تۇركياداعى ۇلت ادەبيەتىنىڭ جاريالانۋ بارىسىن بايقايىن دەپ «تۇرىك ادەبيەتى» ءسوزىن تەرگەنىمدە 1 ميلليون 260 مىڭ سايت شىقتى. بۇل سايتتاردىڭ بارلىعىندا تۇرىك ادەبيەتىنىڭ كەزەڭگە ءبولىنۋى، اۆتورلاردىڭ ءومىربايانى مەن شىعارماشىلىعى، كىتاپتاردىڭ اننوتاتسياسى، عالامتور ارقىلى كىتاپ ساتۋ، تاعى باسقا كوپتەگەن اقپارات توپتاستىرىلعان.
دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا ەنۋدى ماقسات ەتكەن قازاقستاندا قازاق ادەبيەتىنىڭ ۆيرتۋالدىق اقپارات كەڭىستىگىندە تارالۋ دەڭگەيى كوڭىل كونشىتپەيدى ەكەن. ال كلاسسيكالىق ۇلگى بويىنشا، كىتاپ باسىپ شىعارۋ ءىسى، ونىڭ قارقىنى قالاي؟
وتكەن جىلى پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ جالپى وتىرىسىندا دەپۋتات تۇرسىنبەك ءومىرزاقوۆ وتاندىق كىتاپ يندۋسترياسىنىڭ ماسەلەسىن كوتەرىپ، سول كەزدەگى مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترىنىڭ اتىنا ساۋال جولداپ، قازاقستاننىڭ كىتاپ نارىعىنىڭ شەتەلدىك نارىققا تولىعىمەن تاۋەلدى ەكەنىن العا تارتقان ەدى. «ەل نارىعىنداعى ادەبيەتتىڭ 80 پايىزىن رەسەيلىك ونىمدەر قۇراپ وتىر. وتاندىق كىتاپ باسۋ سەكتورى توقىراۋ جاعدايىندا تۇر. قازاقستاننىڭ كىتاپ پالاتاسىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، بۇگىنگى جۇمىس ىستەپ تۇرعان 360 كىتاپ باسپاسى جىلىنا 5 مىڭ كىتاپ قانا باسىپ شىعارادى. جالپى، تارالىمى 16 مىڭ دانانىڭ ماڭىندا عانا. سوندا دا مۇنىڭ ايتارلىقتاي بولىگىن، ياعني 35 پايىزدان استامىن وقۋلىقتار، 20 پايىزىن عىلىمي باسپالار، 13 پايىزىن كوركەم ادەبيەت قۇراپ وتىر» دەيدى دەپۋتات تۇرسىنبەك ءومىرزاقوۆ.
ءقازىر ەلىمىزدىڭ كىتاپ دۇكەندەرىندە ساتىلىپ جاتقان قازاق تىلىندەگى كىتاپتاردىڭ كولەمى ونداعى تاۋارلار سانىنىڭ% 5-7 اسپايدى. جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان ادەبيەتتەر جوقتىڭ قاسى. ءارتۇرلى جانردا جازىلعان شىعارمالاردىڭ ازدىعى ءوز الدىنا، شىعارىلعان كىتاپتاردىڭ كوبىسىنىڭ ساپاسى سىن كوتەرمەيدى. مەملەكەت تاراپىنان ناقتى قولداۋ تاپپاعاندىقتان جاس جازۋشىلار جازعاندارىن جارىققا شىعارا الماي وتىر. ەلىمىزدە مەملەكەت تاراپىنان جاس تالانتتاردى انىقتاپ، ولاردىڭ جازعاندارىن كوپشىلىككە تاراتۋدىڭ جولعا قويىلعان جۇيەسى جوق.
دۇكەن سورەلەرىندەگى قازاقشا كىتاپتاردىڭ ازدىعى، جاس قالامگەرلەر شىعارماشىلىعىن دامىتۋعا مەملەكەت تاراپىنان ءتيىستى جاعدايدىڭ جاسالماۋى، شەتەلدىك اۆتورلار جازعان قىزىقتى تۋىندىلاردىڭ قازاق تىلىنە كاسىبي دەڭگەيدە اۋدارىلماۋى قازاق جاستارىنىڭ رۋحاني سۇرانىسىن انا تىلىندە قاناعاتتاندىرا الماۋىنا سەبەپ بولىپ وتىر. سوندىقتاندا قازاق جاستارى قالاعان كىتابىن وقىپ، قاجەتىن وتەۋ ءۇشىن وزگە ءتىلدى مەڭگەرۋگە ءماجبۇر.
ءبىز وسىنداي جاعدايدا، ايتىلعان تۇيتكىلدەردىڭ وڭ شەشىلۋىنە ءوز ۇلەسىمىزدى قوسۋ ءۇشىن دارىندى قالامگەرلەردى قولدايتىن «التىن قالام» ۇلتتىق ادەبي جوبانى قولعا العانبىز. بۇل بايقاۋ ەلىمىزدە ەكى رەت ۇيىمداستىرىلدى. جەڭىمپاز اتانعان شىعارمالار نەگىزىندە «التىن قالام» اتتى كىتاپ جارىق كوردى. الداعى جىلى كوكتەمدە بايقاۋ جالعاسىن تابادى. جالپى، قازاق ادەبيەتىن جۇرتقا تانىستىرۋدى ماقسات تۇتقان «Аrzu.kz»، «ادەبيەت الەمى» ، «اباي ك ز» سەكىلدى سايتتار بار. سولاردىڭ قاتارى مولايا تۇسسە ەكەن دەگەن دە تىلەك بار. دەگەنمەن «Аrzu.kz» «ادەبيەت الەمى» سايتتارى جابىلىپ قالدى.
جەر بەتىندە ماڭگىلىك ەشتەڭە جوق. تەك تاريح، ادەبيەت، ۇلتتىق قۇندىلىقتار ماڭگىلىك بولۋى كەرەك! قازاق ءتىلىن بىلەتىن، كومپيۋتەر ءتىلىن جەتىك يگەرگەن جاستاردىڭ بۋىنى ءوستى. ەندەشە، بارلىق ءبىلىمدى، قىزىقتى عالامتوردان ىزدەيتىن ۇرپاققا ۇسىنار ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىز تۇگەل الەمدىك جەلىدەن تابىلۋى ءتيىس.
كەنجە وسكەنباي، «تۇران» ۋنيۆەرسيتەتى جۋرناليستيكا كافەدراسىنىڭ ماگيسترانتى
«ايقىن»
