قازىرگى موڭعولداردىڭ شىڭعىسحانعا قاتىسى جوق

استانا.قازاقپارات - تاريحي دەرەكتەرگە قاراساق، شىڭعىس حاننىڭ مۇراگەرىمىز دەپ جۇرگەن بۇگىنگى موڭعول مەملەكەتى مەن بايىرعى موڭعولدار اراسىنداعى تاريحي ساباقتاستىقتىڭ كۇماندى تۇستارى وتە كوپ.

ويتكەنى، ورتا عاسىرداعى «موڭعولداردىڭ» بارلىعى كەيىن يسلام ءدىنىن قابىلداپ، مۇسىلمانشا ات الدى.

ماسەلەن، ءۇندىستاندى جاۋلاپ العان بابىردىڭ پاتشالىعىن دا اعىلشىندار كەيىن «ۇلى موعولدار» مەملەكەتى دەپ اتاعانى بەلگىلى. ءبىراق سول «ۇلى موعولدار» مەملەكەتىن قۇرعانداردىڭ تۇگەلى دەشتى- قىپشاقتىڭ تۋمالارى بولاتىن.

ال قازىرگى موڭعولمىز دەپ جۇرگەندەر بۋددا ءدىنىن ۇستانادى، ەسىمدەرى دە ايتۋعا اۋىر.

تاريحشىلار كەزىندە بۇلاردىڭ تەگى التايدان اۋىپ كەلگەن تاتاندار دەگەن دەرەكتى العا تارتقان بولاتىن. ولار قازىرگى ولكەگە كوشىپ كەلىپ، موڭعول دەگەن اتتى قايتا تۇلەتكەن. ماسەلەن، ورتالىق ازيادان كەتكەن وعىزدار سياقتى. وعىزدار ۆيزانتيا يمپەرياسىن باسىپ الىپ، تۇرىك دەگەن اتتى قايتا تاريح ساحناسىنا شىعاردى ەمەس پە؟ !

 1960-70-جىلدارى الكەي مارعۇلان باستاعان ءبىر توپ قازاق عالىمدارى ۇلىتاۋداعى جوشىنىڭ مازارىن اشقاندا حان سۇيەگىنىڭ ماڭايىنا 26 تايپانىڭ تاڭبالارى قويىلعانىن كورگەن. كەيىن عالىمدار بۇل تاڭبالار قازاق رۋلارىنا تيەسىلى ەكەنىن، ونىڭ ىشىندە بۇگىنگى موڭعولعا قاتىستى بىردە- ءبىر رۋدىڭ بەلگىسى جوق ەكەنىن مالىمدەگەن بولاتىن. شىڭعىس حاننىڭ «موڭعول» اتانعان تاعى ءبىر سەبەبى: كەيىنگى كەزگە دەيىن ەۋروتسەنتريستەر ۇلى قاعانعا قاراعان نايمان مەن كەرەي ءتارىزدى كەي تايپالاردى قاساقانا «موڭعولتەكتەستەرگە» جاتقىزىپ كەلدى.

سوندىقتان، قۇرىلتايدا شىڭعىستى حان كوتەرۋگە قاتىسقان رۋلاردىڭ بارلىعى «موڭعولدار» دەپ اتالدى. جەمە-جەمگە كەلسەك، قۇرىلتاي مەن حان دەگەن اتاۋلاردىڭ ءوزى - قازىرگى موڭعولدا جوق سوزدەر. ال، التىن وردا حاندارىنىڭ ەسىمدەرى، قالالار مەن ونداعى اسكەري جانە الەۋمەتتىك اتاۋلاردىڭ بارلىعى كىلەڭ قىپشاق سوزدەرىنەن تۇرادى. ال، قازىرگى موڭعولدار ورىس شوۆينيستەرىنىڭ وسى قيتۇرقىلىعىن پايدالانىپ، شىڭعىس حاندى وزدەرىنە مەنشىكتەپ الدى. اشىعىن ايتساق، التىن وردانىڭ تاريحىنا بۋدداعا تابىناتىن ولاردىڭ ەش قاتىسى جوق. بولسا دا، ات توبەلىندەي موڭعولداردىڭ تۇگەلى تۇركىلەنىپ، كەيىن قالىڭ قىپشاققا ءسىڭىپ كەتكەن بولاتىن.

بۇل دا - تاريحي دەرەكتەر راستايتىن ءجايت. ءبىزدىڭ تاريحشىلارىمىزدىڭ تالاي بۋىنى ءوز ەڭبەكتەرىندە ورىس وقىمىستىلارىنىڭ تاريحتى بۇرمالاعان، وسىنداي، «مالىمەتىنە» سۇيەنگەنىن بىلەمىز. ال، ورىس تاريحشىلارىنىڭ تەك شىندىقتى جازعانىنا كۇمان كوپ.

ماسەلەن، 19-عاسىرلاردا كارامزيننىڭ فرانتسۋز تىلىنە اۋدارىلعان «ورىس مەملەكەتىنىڭ تاريحى» اتتى ەڭبەگىن جان- جاقتى زەرتتەگەن ماركيز استولف دە كيۋستين بىلاي دەگەن ەدى: «ەگەر، ورىستار وزدەرى سونشالىقتى اسپەتتەيتىن تاريحشىنىڭ ەڭبەگىندە وتىرىكتىڭ ءورىپ جۇرگەنىنە كوزدەرى جەتسە، ونى سونشالىقتى جەك كورىپ، كارامزيننەن باستاپ، بارلىق تاريحشىنىڭ ەڭبەگىن وقۋعا قاتاڭ تىيىم سالۋدى پاتشادان جالىنىپ سۇرار ەدى» ..

جولىمبەت ماكىشەۆ