يسلامنئث ارابتئق مودةلئن تئقپالاؤدئث استارئ قانداي؟

None
None
استانا. قازاقپارات -  امانگةلدئ ايتالئ،  فيلوسوفيا عئلئمدارئنئث دوكتورئ، پروفةسسور

ءدئنسئز ذلت - ذلتسئز ءدئن بولمايدئ            

الةمدئك دئندةر (بؤدديزم، حريستياندئق، يسلام) و باستان ذلتتان جوعارئ تذراتئن، بةلگئلئ ءبئر ذلتقا ارنايئ جئبةرئلمةگةن قذندئلئقتار.

ءبئراق، ءدئن ءار ذلتتئث پسيحولوگياسئمةن، تاريحئمةن، داستذرئمةن تئعئز بايلانئستا بولادئ، ذلت ءدئندئ ءوزئنئث ةرةكشةلئگئ تذرعئسئنان سانادان وتكئزدئ.

ءدئن دة ذلتتئق مادةنيةتكة، پسيحولوگياعا ءوز ءئزئن، قالئبئن سالدئ. سوندئقتان، ءداستذرلئ ءدئن ادامنئث سانا-سةزئمئ مةن دذنيةتانئمئنا ةث جاقئن، ةث تذسئنئكتئ ةتةتئن، ونئث ادامي، مادةني قاسيةتتةرئن، تابيعات تانئمئن تذتاستاي ءبئر قذندئلئققا اينالدئرادئ.

ءداستذرلئ دئنشئلدئك ءار ذلتتئث سالت-داستذرلةرئمةن تةرةث بايلانئستئ، تاريحي قالئپتاسقان تذرمئسئنا تامئرئن جايعان. قازاقتئث ءداستذرلئ دئندارلئعئ جاراتؤشئنئ اقيقات دةپ قابئلداعان، شئنايئ ادالدئقتان، ئشكئ تذيسئگئنةن تؤعان سةنئم.

تاعاتشئلئق، قايئرئمدئلئق، جاناشئرلئق، كةشئرئمدئلئك، تابيعاتتئ سئيلاؤ اللا-تاعالانئث قذدئرةتئندةي تذتاس قازاق ةتنوسئنئث جانة جةكة ادامنئث تئرشئلئگئنئث امالئنا اينالعان.

ءداستذرلئ ءدئندارلئق ذلتتئث پسيحولوگياسئن، مادةنيةتئن، تذرمئسئن تذتاستاي بولمئسئن رةتتةپ الةؤمةت رةتئندة باسئن بئرئكتئردئ، ونئ تالاي داعدارئستان، ئشكئ، سئرتقئ قاؤئپ-قاتةردةن، كةزدةيسوق ؤاقيعالاردان  ساقتايدئ، قورعايدئ.

اشتئق، سوعئستار مةن قؤعئن-سذرگئندة قازاق اؤئرتپاشئلئقتئ ةل بولئپ باسئنان بئرگة وتكئزگةن. قازاقتئث مادةنيةتئ جةكة باسئنئث مذددةسئ ةمةس، قاؤئمداستئقتئث مذددةسئنة، تئلةكتةستئگئنة نةگئزدةلگةن. فيلوسوفيالئق تئلمةن ايتساق، ءداستذرلئ ءدئني تانئم تةوريالئق قاعيدالاردان گورئ كذندةلئكتئ داعدئسئنا، نانئم-سةنئمگة نةگئزدةلگةن.

ول تذراقتئلئقتئث، بذگئنگئ مئنا قذبئلمالئ زاماندا باياندئ ءومئردئث كةپئلئ. قازاققا اشتئقتان، جالاثاشتئقتان  گورئ جالعئزدئق باتادئ، جالعئزدئققا شئداي المايدئ.    

بذگئن عئلئم، ءبئلئم، ينتةرنةت زامانئندا داستذرلئ نانئم-سةنئم بئرتة-بئرتة بوساثسئپ، اقپاراتتئق زامان قاؤئپ توندئرة باستادئ. جاهاندانؤ زامانئ ءداستذرلئ نانئم-سةنئمنئث ءتذپ نةگئزئ، ةتنوستئق بولمئستئث تذتاستئعئن، ةتنوپسيحولوگيالئق ئشتةي بايلانئسئن ئدئراتئپ، ذرپاقتار جالعاسؤئنئث ذزئلؤئنة اكةلؤئ دة مذمكئن.

سونئمةن بئرگة، پوستكةثةستئك مذسئلمان ةلدةرئندة، جالپئ مذسئلماندار اراسئندا ءدئن مةن ذلتتئق ءداستذر، دذنيةتانئم ماسةلةسئ جاثا وتكئر سيپات الدئ. عئلئمي ادةبيةتتة 1980 - جئلداردئث اياعئ مةن 1990 - جئلدار يسلامنئث «قايتا جاثارؤ»، 70 جئلدئق اتةيزم ذستةمدئگئنةن كةيئن تاريحي داستذرلةردئ جاثارتؤ كةزةثئ دةپ  اتالئنادئ. ءبئراق، ХХІ عاسئردئث باسئندا «قايتا جاثارعان يسلام» رةأوليؤسياعا دةيئنگئ كانونداردان ةرةكشة بولاتئندئعئ بةلگئلئ بولا باستادئ.

«يسلامدئق جاهاندانؤ»، ةؤرويسلام ذعئمدارئ ومئرگة كةلدئ. تذركئ رؤحاني كةثئستئگئنئث بذرئنعئ كةثةستئك ايماقتارئنا يسلامنئث ارابتئق أةرسياسئ، كاعيدالارئ، شاريعات ذكئمدةرئ ةنة ءتذستئ. شئعئس يسلام رؤحاني ذستازدارئ مةن ؤاعئزداؤشئلارئ، شةت ةلدةردة ءبئلئم العان جاس يمامدار، مولدالار بابالار داستذرلةرئن قايتا قاراپ، ناعئز، شئنايئ ءدئن ذلگئسئن سئرتتان ئزدةدئ. يسلامنئث ارابتئق مودةلئن  نةوفيتتةر، جاثا باعئتتئ ؤاعئزداؤشئلار، ءدئني اقيقات دةپ تانئدئ. سونئمةن، كونفةسسيائشئلئك قايشئلئق بذگئن العا شئقتئ. ذلتتئق ءداستذر مةن ءدئن اراسئنا جئك سالؤشئلار كوبةيدئ.

 سوتسياليزم تذسئنداعئ ءدئن مةن ذلتتئق ءداستذر

يسلامنئث ارابتئق مودةلئن تئقپالاؤدئث استارئندا تةرةث تاريحي سةبةپتةر جاتئرعاندئعئ انئق. سوتسياليستئك ةلدةر اتةيستئك باعئت ذستانعانئمةن، مةملةكةت پةن دئندةر اراسئنداعئ قارئم-قاتئناس ولاردئ بئردةي، ءبئر ذلگئدة بولمادئ.

مئسالئ، پولشادا سوتسياليزم تذسئندا ءدئني احؤال وزگةشة بولدئ. كاتوليك شئركةؤئ العاشقئ جئلدارئ كوممؤنيستةردئ ءوزئنئث ئقپالئنا يكةمدةدئ. ءدئني ذيئمداردئ پولياك حالقئ دا قولدادئ. سةبةبئ، كذندةلئكتئ تذرمئس-سالتتارئ دا ءدئني نانئم-سةنئمدةرگة نةگئزدةلگةن. پولشانئث جذمئسشئ پارتياسئ ءوزئنئث دئنگة بةيتاراپتئعئن، شئركةؤدئث ئسئنة ارالاسپايتئندئعئن جانة شئركةؤدئث قوعامداعئ ماثئزئن مويئندايتئندئعئن مالئمدةدئ.

پرةزيدةنت ءوز لاؤازئمئنا كئرئسةر الدئندا انت بةرگةندة «قذداي مةنئ قولداسئن» دةپ ايتؤ مئندةتتئ بولدئ. ةركئن وي مةن ءدئني سةنئم بوستاندئعئن مويئنداعان ساياسي جذيةنئ ءوز كةزةگئندة شئركةؤ دة مويئندادئ. ءبئراق، بئرتة-بئرتة كوممؤنيستةر ءدئن مةن شئركةؤگة قارسئ بةلسةندئ قيمئلدار باستادئ.

الدئمةن وقؤ ورئندارئندا ءدئندئ وقئتؤعا ارنالعان ساباقتار ازايتئلدئ، كةيئن ءتئپتئ ءدئندئ وقئتؤعا تئيئم سالدئ. شئركةؤلةردة  ءدئني ؤاعئزدار شةكتةلة باستادئ. شوقئنؤ، ءدئني داستذرلةردةگئ مةرةكةلةرئ تويلاؤ مةن ادامداردئ جةرلةؤگة قاتئساتئن قايراتكةرلةر قؤدالانا باستادئ.

سوأةت ذكئمةتئندةگئدةي جاستار اراسئندا اتةيستئك تاربيةگة زور ءمان بةرئلدئ. كوممؤنيستئك ساياسات ءدئندئ اشكةرةلةؤگة تئرئسئپ، ونئث تاريحئندا تةك قاناؤشئ تاپتئث  قولداؤشئسئ بولدئ دةگةن پئكئر تاراتتئ. سأياششةننيكتةرگة ساياسي جانة تذرمئسقا بايلانئستئ ايئپتار تاعئلدئ. سونئمةن بئرگة، الداؤ، ارباؤ ساياساتئ  دا جذزةگة استئ، سأياششةننيكتةردئ ءارتذرلئ پاتريوتتئق ذيئمدارعا تارتئپ، بولة باستادئ.

سونداي-اق، پروگرةسشئل ءدئني قئزمةتكةرلةر «پانة»  جؤرنال رةداكسياسئنئث توثئرةگئندة توپتاستئرئلدئ. كاتوليكتةردئث باسئم توبئ مةملةكةتكة اسا زور ءذمئت ارتپاعانمةن، شئركةؤ مةن بيلئك اراسئنداعئ قارئم-قاتئناس رةتتةلةدئ دةپ سةندئ.

پولشا كاتوليك شئركةؤئ حالئقارالئق ساياساتقا دا ارالاستئ. پولشا كوممؤنيستةرئ پولياك حالقئن نةمئس قاؤپئنةن ساقتاندئرئپ، سوأةت وداعئمةن تئعئز بايلانئسقا شاقئردئ، سةبةبئ، نةمئستةر اراسئندا سوعئستان كةيئنگئ گةرمان-پولياك شةكاراسئن مويئندامايتئندار  بولدئ. ال، نةمئس پروتةستانتتارئ بولسا، ةكئنشئ دذنيةجذزئلئك سوعئسئنان كةيئنگئ احؤالدئ مويئنداؤعا تئرئستئ.

حريستيان ءدئنئنئث كةشئرئمدئلئك رؤحئنا ساي، ةپيسكوپ - پولياكتار نةمئس فاشيستةرئنئث قئلمئسئن كةشئرةمئز دةدئ. كوممؤنيستةر ةپيسكوپتاردئ ساتقئندار دةپ ايئپتادئ. كةيئننةن كاتوليكتةردئ پولياكتاردئث باسئم كوپشئلئگئ قولدايتئنئ بةلگئلئ بولدئ. 1966 - جئلئ حريستياندئقتئث مئثجئلدئعئن (Millenum) كاتوليكتةر سالتاناتتئ تذردة اتاپ ءوتتئ، ءبئراق، مةملةكةت وعان قارسئ تذرا المادئ، تةك حريستياندئقتئث ماثئزئن، مةرةكةنئث ءمانئن تومةندةتؤگة تئرئستئ.

سويتة تذرا كوممؤنيستةر پولياك مةملةكةتئنئث مئثجئلدئعئن، ازات ةتؤدئ قاتار وتكئزدئ. ةكئ مةرةكةنئث باسةكةلةستئگئ كاتوليك ءدئنئ مةن ءداستذرئنئث ادامداردئث ساناسئنا تةرةث ئقپال ةتئپ كةلة جاتئرعاندئعئن كورسةتتئ.

اقئرئندا 70-جئلداردئث باسئندا كوممؤنيستةر شئركةؤدئث قوعامداعئ زور ئقپالئن مويئندادئ. مةملةكةت پةن كاتوليك شئركةؤئ وكئلدةرئ اراسئندا جاثا دةثگةيدةگئ بايلانئستار قالئپتاستئ.

كوممؤنيستةر أاتيكانمةن دة ءوزارا قارئم-قاتئناس قالئپتاستئرا باستادئ. كةيبئر پارتيا قئزمةتكةرلةرئنئث قارسئلئعئنا قاراماستان، مةملةكةتكة شةگئنؤگة، شئركةؤ مةن ةسةپتةسؤگة تؤرا كةلدئ. بذل كوممؤنيستةرگة بيلئكتئ ءبئر قولدا شوعئرلاندئرؤدان ايئرئلا باستاعانئن كورسةتتئ.

پولشا كاتوليكتةرئنئث بةدةلئنئث شئرقاؤئنا كراكوأ ارحيةپيسكوپئ كاردينال كارول أويتئلا 1978 - جئلئ 16 - قازاندا ريم پاپاسئ بولئپ سايلانؤئ ئقپال ةتتئ. پولشا شئركةؤئ ةث جوعارئ رؤحاني بيلئك وكئلدةرئنةن قولداؤ تاپتئ.

بذل ماثئزدئ جاعداي پولياك ذلتئنا كذش-قؤات بةرئپ، مارتةبةسئن ءوسئردئ. ارينة، بذل وقيعا كوممؤنيستةرگة شئركةؤدئث قئزمةتئن شةكتةؤگة ذلكةن قولايسئزدئق تؤعئزدئ. ال، 1979 - جئلئ كارول أويتئلانئث پولشاعا ساپارئ پولياكتاردئث كوممؤنيزم يدةولوگياسئنئث نةگئزسئزدئگئن ايگئلةدئ. قاپتاعان ادامدار شئركةؤگة بةت بذردئ، ءدئن ذلتتئث باسئن بئرئكتئرئپ، تذتاس قاؤئمداستئققا اينالدئرا باستادئ. ارينة، شئركةؤدئث ذيئمداستئرؤ قئزمةتئنئث ورنئ بولةك. پاپا ساپارئنا بيلئك كةدةرگئ جاساي المادئ، كةلئسؤگة ءماجبذر بولدئ.

ءبئراق ونئث مةملةكةت ءذشئن جاعئمسئز سالدارئن ازايتؤعا تئرئستئ، قولدارئنان كةلگةنشة اقپارات بةرمةؤگة ارةكةتتةندئ، پاپانئث ةلدئ ارالاؤئن شةكتةپ باقتئ. سونئمةن بئرگة، يوان پاأةل ІІ ةل اراسئنداعئ بةدةلئن ءوز ماقساتتارئنا پايدالانؤعا كذش سالادئ.

ول پولشاداعئ ساياسي رةجيمدئ قولدايدئ دةگةن ناسيحات تاراتئلدئ. بذقارالئق اقپارات قذرالدارئندا كوممؤنيستئك باسشئلئقتئث پاپامةن كةزدةسؤئ ناسيحاتتالدئ. ءبئر جاعئنان، پاپا ساپارئ شئركةؤدئث ئشكئ ماسةلةسئ دةسة، ةكئنشئ جاعئنان، ونئث رةسمي ماثئزئنا نازار اؤدارئلدئ.  پولشاداعئ كاتوليك شئركةؤئنئث بةدةلئ، ونئث ذلتتئث داستذرئمةن، تذرمئسئمةن بايلانئسئ سوتسياليزم كذيرةگةننةن كةيئن بةدةلئن ءتئپتئ اسئردئ.

كةثةس ذكئمةتئندةگئ ءدئني احؤال وزگةشة بولدئ. حالئق كوميسسارلار كةثةسئ دةكرةتئمةن 1918 - جئلئ 23 - قاثتاردا شئركةؤدئث، مةشئتتئث مةملةكةتتةن بولئنگةنئ تؤرالئ شةشئم قابئلدادئ. ءدئن ءار ادامنئث جةكة مذددةسئنة اينالدئ.

شئركةؤ، مةشئتتةرگة قارجئ بولئنبةدئ، عيماراتتاردئ وثدةؤ قارجئسئ، ءدئني قئزمةتكةرلةردئث ةثبةكاقئسئ دئنگة سةنؤشئلةردئث ةسةبئنةن قارجئلاندئراتئن بولدئ. وسئلاي مةشئتتةردة جاشئكتةر پايدا بولدئ. ءدئني بئلئمگة اشئق تئيئم سالئنباسا دا مةملةكةت قولدامادئ. سونئمةن شئركةؤ، مةشئت ةشقانداي قولداؤسئز قالدئ. حالئق دئننةن ايني باستادئ. مةشئت، مةدرةسةلةر، شئركةؤلةر دة توزدئ. ولاردئ بذزئپ، باسقا عيماراتتارعا پايدالاندئ، قويمالارعا، اتقورالارعا اينالدئ. يمامدار كذنئ ءذشئن كوممؤنيستئك پارتياعا كئردئ «مةن كوممؤنيستپئن، ءبئراق قذداي بار دةيتئن كوممؤنيستپئن» دةيتئن يمامدار كوبةيدئ. دئنمةن بئرگة ذلتتئق قذندئلئقتار مةن داستذرلةردة السئرةدئ.

بذگئنگئ «شئنايئ دئنشئلدةرمئز» دةگةندةردئث ايتؤئنشا، كةثةستئك يسلام وتارلاؤ ساياساتئنا قئزمةت جاسادئ، سوندئقتان، ساياساتتئث قئسئمئمةن يسلام وزگةردئ، تابيعاتئنان الئستادئ، كذشپةن ورئستاندئرئلدئ. كةثةس زامانئندا ءبئلئم العان مولدالار مةن يمامدار، بولماسا ءبئلئمئ تاياز، كةيئن دئنگة كةلگةندةر سول بذرمالاعان يسلامنئث ناسيحاتتاؤشئلارئ، باقئلاؤدا بولعاندار دةپ شةت ةلدة وقئعان جاس يمامدار ولاردان ءبولئنئپ، بويلارئن اؤلاق ذستايدئ.

ولاردئث وزدةرئنئث قاؤئمداستئقتارئ، الةؤمةتتئك ورتاسئ، ماجئلئستةرئ، جيئندارئ دا بولؤئ وسئدان. سونئمةن بئرگة، جاس يمامدار  شةت ةلدةردةگئ مذسئلمانداردئث كذندةلئكتئ ومئرئمةن ءبئزدئث قوعامدئ سالئستئرئپ، باعالاپ، ئشئمدئك، ناشاقورلئق، جةزوكشةلئك، جةمقورلئق پةن ئسئراپشئلدئققا جول بةرگةن ءبئزدئث ءومئرئمئزدئ، ارينة، قابئلدامايدئ.

وسئدان كةلئپ رؤحاني تازارؤدئ، قذتقارؤدئ دئننةن ئزدةيدئ. ول دذرئس. ءبئراق، ذلگئنئ ءداستذرلئ ذلتتئق سالتئمئز بةن دئنئمئزدةن ةمةس، «شئنايئ» شئعئستاعئ اراب ةلدةرئنةن الادئ.

جاثاشئل يسلامشئلدار ذلتتئق جانة ءدئني فةنومةندةردئث قازاق ذلت بولمئسئندا اجئراماستاي بئتة قايناسئپ، قابئسئپ جاتئرعانئنا، دذنيةتانئمئن ةسكةرة بةرمةيدئ. ءدئني وي-پئكئر، ذستانئم، دذنيةتانئم قازاق دالاسئندا ذلتتئق سانا-سةزئمگة  ذيلةسئمدئ بةيئمدةلگةنئ تاريحتان بةلگئلئ.

ءبئزدئث قوعام ارابتئق ذلگئدةگئ يسلامدئ ءارتذرلئ دةثگةيدة قابئلدايدئ، قولدايتئندارئ دا، قولدامايتئندارئ دا بار. ول جاستار ءوز ذستانئمدارئن اكة-شةشةلةرئنة دة تاثادئ. «جاس» ؤاعئزداؤشئلاردئث شةكتةؤلةرئ، وزدةرئن جوعارئ ذستاؤلارئن، ئمئراعا كةلمةيتئن ءتارتئبئ قالعان ةلدئ بذگئن ويلاندئرئپ تا وتئر. ذستانئمدار قايشئلئقتارئ ذلتتئق سالت-داستذرلةرئمةن ارالاسئپ جاتئرعان اسئرةسة ولئكتئ جةرلةؤ، اس بةرؤ، مارقذمداردئ ةستة قالدئرؤعا ارنالعان شارالار، ذيلةنؤ، وتباسئ، ئرئم-نئشاندار توثئرةگئندة ءجيئ بايقالادئ. يسلامدئ «جاثاشا» جانة ءداستذرلئ پايئمداؤدئث استارئندا، ءوز ورتالارئنا ئقپال جاساؤ، باسةكةلةستئك تة جاتئر. بذرئنعئ يمامدار بيلئكپةن ءتئل تابئسئپ قالعان ءوز پوزيسيالارئنان ايئرئلعئسئ كةلمةي، جاستاردئ «ؤاحاپشئلار» دةپ كئنالاؤعا ءذيئر، ءتئپتئ ولاردئ قؤدالاؤدئ دا قولدايتئن سئثاي تانئتاتئندار بار. شةت ةلدةن ءبئلئم العان جاستار قازاق حالقئنئث رؤحاني مذراسئنا، داستذرئنة مان بةرسة عانا ورتودوكسالدئ پايئمداؤدان ارئلا باستايدئ.

ءدئن جانة ذلتتئق ءداستذر جاستاردئث ماسةلةسئ

ةلئمئزدة 14 پةن 28 جاس ارالئعئندا 4483 285 جاستار بار. بةس وبلئستا جاستاردئث سانئ ازايؤدا: اقمولا، قوستاناي، قاراعاندئ، پاألودار، شئعئس قازاقستان. قازاقستان حالقئ وسئلاي قارتايا بةرةتئن سياقتئ. جذمئس ورئندارئ كوپ باتئس وثئرلةرئندة جاستار سانئ ءوسؤدة. اتئراؤ وبلئسئندا جاستار 150 مئثنان اسادئ.

ةل حالقئنئث 70،27 مذسئلماندار، ال قازاقتاردئث 98،39 مذسئلماندار.

ةل حالقئنئث جاسئ وسكةن سايئن دئنگة دةگةن سالقئندئعئ بايقالادئ: 40 پةن 44 جاس ارالئعئنداعئلاردئث  72،67 مذسئلمانبئز دةسة، كةيئنگئ بؤئنداردا بذل كورسةتكئش ازايا بةرةدئ، 70 جاستان اسقانداردئث 41 پايئزئ مذسئلمانبئز دةگةن.

ءبئراق جاستاردئث دا ذلكةندةردئث دة باسئم كوپشئلئگئنئث ءدئني نانئم-سةنئمئ ءذستذرتئن، دئنشئلدئك. ءدئننئث مازمذنئنان گورئ سالت جاعئنا، سئرتقئ دئنشئلدئككة ءمان بةرئلةدئ. ول تذسئنئكتئ دة، سةبةبئ ءبئز ءدئندئ تةرةث سةنئمنةن گورئ، كةثةس زامانئندا شةكتةگةن سالت-داستذرئمئزگة ورالؤ دةپ قابئلدادئق. ذلكةندةردئث وننان ءتورتئ «جاسئمئز كةلدئ، ةندئ اللانئث الدئنا بارعاندا نة دةيمئز؟» -دةگةندةي پسيحولوگيانئ باسشئلئققا الادئ.

«ةشتةن كةش جاقسئ»، دةگةندةي  ونئ دا ماقذلداؤ ءجون. اباي ايتقانداي «ايتةؤئر جاقسئلئققا قئلعان نيةتتئث جاماندئعئ جوق قوي دةيمئز».

بذگئنگئ  الةؤمةتتئك عئلئمدا ونئ «زةينةتكةرلئك دئنشئلدئك» نةمةسة «زةينةتكةرلئكتئث الدئنداعئ دئنشئلدئك» («پةنسيوننايا» يلي «پرةدپةنسيوننايا رةليگيوزنوست»). ذلكةندةر ءدئندئ قابئلداؤدا تذراقتئلئققا، كةلئسئمگة بةيئمدئ. ال، جاستاردئث وننان جةتئ-سةگئزئ دئنگة بةت بذرعان جانة ولاردئث اراسئندا قئزئعؤشئلئق، ئزدةنئس باسئمئراق.

ءذستذرتئن، دئنشئلدئك پوستكةثةستئك ةلدةردئث بارلئعئنا دا ءتان. رةسةيلئك ارحيةپيسكوپتئث «منوگو كرةششةننئح، نو مالو پروسأةششةننئح» دةؤئ وسئدان.

شئندئعئندا، بذگئن بئزدة ةرةكشة جاعداي قالئپتاسقان. ينتةلليگةنسيا نةگئزئنةن زايئرلئ ءبئلئم العان. ال ءدئن تةورياسئن بئلةتئن جاثا قالئپتاسئپ كةلة جاتقان ينتةلليگةنسياعا زايئرلئ ءبئلئم جةتئسپةيدئ، ال زايئرلئ ينتةللةگةنت ءدئن سالاسئنان حاباردار ةمةس.

ازئرگة جان-جاقتئ ءبئلئمدئ الاش زيالئلارئ سياقتئ ءدئني ءبئلئم مةن زايئرلئ ءبئلئمدئ بويئندا جيناقتاعان، ءدئندئ، يماندئلئقتئ، ذلتشئلدئقتئ دذنيةتانئمئنئث ءتذپ قازئعئنا اينالدئرعان ينتةلليگةنت  بئزدة بئرةن-ساران. بذل ءبئزدئث ايئبئمئز ةمةس، سورئمئز، اتةيزمنئث سانادا قالدئرعان ءئزئ.

سوندئقتان جاستارعا ءدئن سالاسئندا ءتالئم-تاربية بةرؤگة، جول كورسةتؤگة ءالسئزبئز. جاستارعا ءدئن سالاسئندا كئمدةر كوبئرةك ئقپال ةتةدئ؟ اقتوبة مةملةكةتتئك پةداگوگيكالئق ينستيتؤتئندا ءدئنتانؤ ءپانئ بيئل ءذشئنشئ جئل ارنايئ ءپان رةتئندة وقئتئلادئ. جاستارمةن پئكئر الماسؤعا مذمكئندئك كوپ.

«مةن بالا كذنئمدة اتام مةن اجةم ساناما ءدئندئ ءسئثئردئ، ايات ذيرةتتئ»؛ «مةنئث ارعئ اتام مةن اجةم ناماز وقئپتئ، ال اتام مةن اجةم ناماز وقئمايدئ، كةيدة قذران وقيدئ، مذسئلمان بولؤ كةرةك دةپ اياتتاردئ داپتةرگة جاتقا جازدئرادئ، وسئلاي مةن بئرتة-بئرتة دئنگة كةلدئم». «مةنئث اكة-شةشةم ناماز وقؤعا تئيئم سالادئ، جات توپتارعا كئرئپ كةتةسئث دةيدئ، مةن ولاردان جاسئرئنئپ وقيمئن»؛ «اكة-شةشةم ورازا ذستايدئ، دئننةن ساباق الادئ، ءتئپتئ اراب ءتئلئن ذيرةنئپ كةلةدئ. ماعان ناماز وقئ دةپ اقئل بةردئ، مةن ولاردان جذماق پةن توزاق تؤرالئ ءبئرئنشئ رةت ةستئدئم»، - دةيدئ جاستار.

جاستار  ءدئن تؤرالئ مالئمةتتئ دوستارئنان الادئ. ولاردئث ايتؤئنشا، يمام، مولدالاردئث بةدةلئ تومةن. ؤاعئزدارئ ومئرمةن بايلانئستئ ةمةس. اراب، يسلام عئلئمدارئنئث كونة كئتاپتارئنداعئ سيتاتتاردان اسا المايدئ. ال، جاستارعا ئزدةنئس ءتان، ولار وزگةرئستةرگة، جاثالئقتارعا بةيئمدئ.

 

كةيبئر قاقتئعئستارعا قاتئسقان ءدئن ذستاناتئن جاستاردئ ةكسترةميست دةپ جاتادئ. ال، ولار جاي عانا قئلمئستئق ئستةرگة قاتئسقاندار. تالاي ساياسي پارتيا مذشةلةرئ جةمقورلئققا بايلانئستئ سوتتالئپ جاتئر، ءبئراق پارتيانئ تذتاستاي جةمقورلار پارتياسئ دةؤ دذرئس بولماس. ءدئندئ ذستانئپ، بولماسا ةرةكشة كيئنئپ، ءبئراق قئلمئستئق ئسكة قاتئساتئنداردئ دا ءدئني ةكسترةميست دةؤ  ورئنسئز.  

اقتوبة وبلئسئندا ورئن العان قاقتئعئستار استارئندا ءدئني كوزقاراستاردان گورئ قذقئق قورعاؤ قئزمةتكةرلةرئنةن ناقتئ ادامداردئث ولئمئنة بايلانئستئ ءوش الؤ، كةك قايتارئپ جاتئر، ال كةيبئر جاستار وزدةرئنئث قئلمئستئق ئستةرئن يسلام قذندئلئقتارئن قورعاؤ دةپ بذركةمةلةؤئ مذمكئن.

ءبئرقاتار جاستار بوتةن اعئمداردئث ئقپالئنا ادةيئ ةمةس، كةزدةيسوق بارئپ قالادئ، بئرةؤلةردئث ؤادةسئنة سةنئپ، كونئپ ةرةدئ، ءبئرقاتارئ وزدةرئن باسقادان بولةك تذلعا رةتئندة كورسةتؤ ءذشئن توپقا كئرةدئ، سونداي-اق جاستارعا قيالعا بةرئلؤ، رومانتيكالئق كوثئل-كذيدة ءتان. «جامانشئلئققا ءبئر ةلئگئپ كةتكةن سوث، - دةيدئ اباي، - بويئن جيناپ الئپ كةتةرلئك قايرات قازاقتا كةم بولادئ. وسئ جذرتتئث كوبئنئث ايتئپ جذرگةن مئقتئ جئگئت، ةر جئگئت، پئسئق جئگئت دةپ ات قويئپ جذرگةن كئسئلةرئنئث ءبارئ-پالةگة، جامانشئلئققا ةلئرتپةك ءذشئن، ءبئرئن-ءبئرئ «ايدا، باتئرلاپ» قئزدئرئپ الادئ دا، ارتئن ويلاتپاي، ازعئراتذعئن سوزدةرئ».

ابايدئث وسئ ءسوزئن جاستاردئث نازارئنا ءبئزدئث يمام، مولدالار، مذعالئمدةر ءجيئ سالئپ وتئرسا، ول شةت ةل عالئمدارئنئث شئعارمالارئنان، وزئمئزدة شئعئپ جاتئرعان بروشيؤرالاردان ءتيئمدئ بولار ةدئ.

ءدئن جانة ذلتتئق ءداستذر ماسةلةسئ وسئ ةكئ قذندئلئقتئث قايسئسئ جوعارئ دةگةن ساؤال تؤعئزئپ جاتادئ. ءسوز جوق ءدئن ماثگئلئك، جالپئ ادامزاتتئق قذندئلئق. سونئمةن بئرگة، يسلام ءدئنئن قابئلداعان قازاق تا، باسقا دا حالئقتار ارابتانبادئ ارابتانبايدئ دا، رةسةي قانشا شوقئندئرؤعا تئرئسقانئمةن قازاقتار تذتاستاي پراأوسلاأ ءدئنئن قابئلدامادئ. قاجةت بولعان جاعدايدا ذلت مذددةسئ ءدئن پارئزدارئنان ءتئپتئ ذستةمدئرةك بولادئ.

قوجابةرگةن جئراؤ «ةلئم-اي» داستانئندا جوثعار شاپقئنشئلئعئ جانة اقتابان شذبئرئندئ الماعايئپ زاماندا:

نامازدئ توقتاتئثدار، ازاماتئم،

ذناسا مةنئث ايتقان ناسيحاتئم

قوجا، مولدا، يماندار ؤاقئتشا،

قورجئنعا ساقتاپ قويسئن

شاريعاتئن.

ناماز وقئپ جاتقاندا، جاؤلار قئرار،

اتئلعان داؤ مئلتئقتان دوپ

كةپ ذرار.

ءمئناجات قئپ جاينامازدا وتئرعاندا،

سذم حالحي ذستاپ الئپ، تذتقئن قئلار، - دةپ كةثةس بةرةدئ. تةك كوثئلئث اللاعا تازا بولسئن. ءدئن قاي زاماندا دا ذلتقا بةيئمدةلگةن، ذلتتان جوعارئ تذرماعان، ءدئن مةن ذلت ذيلةسئم تاپقان.

ءبئزدئث مةملةكةتئمئز يسلامعا تذپكئ وي-پئكئرئن اشئق ءبئلدئرئپ، قولداپ وتئر. بئزدةگئ يسلام مةملةكةتكة دة شئن پةيئلمةن قارايدئ. «ءدئني قئزمةت جانة ءدئني بئرلةستئكتةر تؤرالئ» زاثدا ءدئن مةن مةملةكةت ارا-قاتئناسئ ناقتئ ايقئندالعان. دةگةنمةن زايئرلئ مةملةكةت بولعاندئقتان ءدئننئث وزئندئك ورنئ، پوزيسياسئ بولؤئ شارت. مةملةكةتتئ تذتاستاي قولداعان ءدئن مةملةكةتتةگئ جاستاردئ ويلاندئرئپ جذرگةن جةمقورلئق، ةكولوگيالئق پروبلةمالار، قازاق ءتئلئ مةن مادةنيةتئنة، داستذرلةرئنة بايلانئستئ شةشئمئن ءالئ تولئق تاپپاعان ماسةلةلةر، جذمئسسئزدئق، باسقا دا پروبلةمالارعا مةملةكةتپةن بئرگة ءدئن دة جاؤاپتئ بولادئ، ول ءدئننئث بةدةلئنة نذقسان كةلتئرةدئ.

كةيبئر پوستكةثةستئك مةملةكةتتةر دة، مئسالئ، رةسةي مةن بةلورؤسسيا پراأوسلاأ شئركةؤلةرئ مةن مةملةكةت اراسئندا بئرلةسئپ شةشةتئن ورتاق ماسةلةلةر توثئرةگئندة عانا كةلئسئم بار، ءبئراق قاجةت جاعدايدا مةملةكةتتئ شئركةؤلةر قولدامايتئندئعئن اشئق جاريالاعان. رةسةي پراأوسلاأ شئركةؤئ الةؤمةتتئك، ةكونوميكالئق، زاث سالاسئندا ءوز تذجئرئمدارئن جاسادئ، ءوز توثئرةگئنة كوپتةگةن جاستاردئ ذيئتئپ كةلةدئ. قازاقستاننئث مذسئلمان ءدئن باسقارماسئ ءوزئنئث پاتريوتتئق، ذلتشئلدئق پوزيسياسئمةن جاستاردئ ءوز توثئرةگئندة بئرئكتئرة الاتئن قذندئلئقتار كوپ: ورتاق تاريحئمئز، ءتئلئمئز، ءداستذرئمئز، ورتاق ةكونوميكامئز، ءبئر سوزبةن ايتقاندا قازاقستانئمئز.

«اقيقات» جؤرنالئ

سوڭعى جاڭالىقتار
telegram