ولجاس سذلةيمةنوأ: قازاقستان تاريحئن جاثا كوزقاراستاعئ، «تازا»، جاس تالانتتئ تاريحشئلار زةرتتةپ، جازؤئ ءتيئس

None
None
استانا. 24 - تامئز. قازاقپارات - حالئقتئث ار-ذجدانئ جانة نامئسئ دةيدئ ول تؤرالئ.

بذكئل الةمگة تانئلعان اقئن جانة قايراتكةر. ولجاس سذلةيمةنوأ بذل كذندةرئ قازاقستاندا ءوتئپ جاتقان ةتيكا جانة وركةنيةتتةردئث مادةنيةتارالئق ديالوگئ، سونداي-اق قازاقستان تاريحئ بويئنشا حالئقارالئق فورؤمدارعا جانة كونفةرةنسيالارعا قاتئسؤدا.

ولجاستئث كةمةثگةرلئگئ داؤ تؤعئزبايدئ: ول پوةزيا مةن ادةبيةتتة عانا ةمةس، ساياساتتا دا، ديپلوماتيادا دا، قوعامدئق قئزمةتتة دة، ءتئپتئ گةولوگيادا دا ذلكةن بيئكتةرگة كوتةرئلدئ.

دةگةنمةن تاريحتئ تذبئرلةپ زةرتتةؤ ونئث ومئرئندةگئ شوقتئقتئ بةلةستةردئث ءبئرئ.

اقئننئث ناق وسئ تاريحي زةرتتةؤلةرئ مةن وي-تولعامدارئ قوعامدا ءارتذرلئ پئكئرلةر مةن پايئمداؤلار تؤئنداتئپ ءجذر. سوندئقتان دا ولجاس ومارذلئمةن استانادا بولعان كةزدةسؤدة اثگئمة اؤدانئ كوبئنة اقئننئث وسئ سالاداعئ قئزمةتئ جايئنا ويئستئ.

قازاقپاراتقا بةرگةن سذحباتئندا قازاقستاننئث يؤنةسكو-داعئ تذراقتئ وكئلئ «حالئق تاريح تولقئنئندا» تاقئرئبئن قوزعادئ، مةملةكةت نةلئكتةن ناق قازئرگئ ؤاقئتتا قازاق تاريحئنا كوبئرةك نازار اؤدارا باستاعانئ جايلئ پئكئرئمةن ءبولئستئ، قئزئقتئ تاريحي اشئلئمداردئ شةتتةن ةمةس، قازاقستاننان ئزدةؤ كةرةك دةگةن پايئمئن جةتكئزدئ، كةنةسارئنئث باسئ قايدا ةكةندئگئ تؤرالئ دا داثعازا جاساؤدئث قاجةتئ جوق، سونداي-اق قورقئت-اتا ءبئزدئث ةجةلگئ بابامئز ةمةس، كذن قذدايئ دةگةن سياقتئ ميفتئك اثئزدار جةلئسئنةن شئققان دةگةن توسئن جايلاردئ دا ورتاعا سالدئ.

سونئمةن قاتار ءبئز ولجاس ومار ذلئنان پوةزيا جانة ديپلوماتيا جايلئ سذراؤدئ دا ذمئتپادئق.

ءبئزدئث سذحباتتاسئمئزدئث پئكئرلةرئ كةيبئرةؤلةرگة اششئ، قالئپتاسقان كوزقاراستان وزگةشة بولئپ ةستئلؤئ، ال بئرةؤلةر - ادئلتةتئ، ادال، شئندئق تذرعئسئنان قابئلداؤئ ابدةن مذمكئن. قالاي بولعاندا دا، تاريح قاينارئن ئندةتة زةرتتةگةن حالقئمئزدئث كورنةكتئ قايراتكةرئ ءوزئنئث سالماقتئ ويلارئن ءبئلدئرئپ وتئر. وسئ سذحباتتئ نازارلارئثئزعا ذسئنامئز.

- ولجاس ومار ذلئ مئنا جايعا وراي ءسئزدئث پئكئرئثئزدئ بئلگئم كةلةدئ: نةلئكتةن ءدال قازئرگئ ؤاقئتتا پرةزيدةنتتئث «حالئق تاريح تولقئنئندا» باستاماسئ وسئنشاما قؤاتتئ قارقئن الدئ؟ بذلاي دةؤئمئزگة ةلئمئزدئث مةملةكةتتئك حاتشئسئ قازاقستان تاريحئنئث ماسةلةلةرئنة ارنالعان كةثةيتئلگةن كةثةس وتكئزئپ، ءتيئستئ ماماندارعا كوپتةگةن تاپسئرما بةرؤئ تذرتكئ بولئپ وتئر. مذنداي قادامعا نة يتةرمةلةدئ ءارئ بذل نةمةن بايلانئستئ؟

- ارينة مذنداي ماسةلةلةر قانداي دا ءبئر ؤاقئت كةثئستئگئن، دايئندئقتئ قاجةتسئنةدئ. بالكئم، ونئث ؤاقئتئ كةلگةن دة شئعار. پرةزيدةنتتئث كئتابئ جارئق كورگةننةن كةيئنگئ كذننةن-اق بئردةن ئسكة كئرئسؤ كةرةك تة شئعار. دةگةنمةن نةگئزگئ يدةيانئ وي ةلةگئنةن وتكئزئپ، جان-جاقتئ ذعئنؤ كةرةك. ارينة، نةگئزئندة بذل تاقئرئپ اسئرةسة بئزدةر ءذشئن پئسئپ-جةتئلگةن.

ويتكةنئ، قازاقتاردا ءئس جذزئندة تاريح «جوق» دةرلئك دةؤگة دة بولادئ، مةن مذنئ ءوز باسئمنان دا كةشئرگةنمئن. مةن بذكئل الةمنئث، كوپتةگةن ةلدةردئث تاريحئن بئلةمئن، ال ءوزئمنئث ءتول تاريحئمدئ بئلمةيمئن. سوندئقتان دا مةن بذل ئسپةن ادةبيةت ينستيتؤتئنئث ستؤدةنتئ بولعان جئلداردان-اق اينالئسقان ةدئم. قازاقتاردئث تاريحئن، تذركئلةردئث تاريحئن العاشقئ دةرةككوزدةرئنةن تئمئسكئلةپ ئزدةي باستادئم. سوندئقتان دا بذل تاقئرئپ بئزدةر ءذشئن ءارقاشان دا وزةكتئ.

دةگةنمةن، مئنا سوثعئ شاقئرؤ بئزدةرگة كوپتةگةن نارسةلةرگة قول جةتكئزؤگة كومةكتةسؤئ ءتيئس، ويتكةنئ بةلگئلئ ءبئر بئلئمدةر جيناقتالدئ، سونئمةن قاتار ءالئ كذنگة دةيئن ءتذپ تاريحئمئزدئ تذگةندةي الماي جذرگةن ءوزئمئزدئث تاريحشئلارئمئزدئث قارةكةتئ كةيئس تؤدئرادئ. ولار وزدةرئنئث حالقئن، ذلتئن جانة ءتئلئن قورعاؤدئث ورنئنا وزدةرئنئث ديسسةرتاسيالارئن قورعاپ الةك. مئنة بذل ذندةؤ ءدال قازئرگئ ؤاقئتتا سولارعا باعئتتالعان.

تاريحشئلار دا قالامگةرلةر سياقتئ، ولاردئث اراسئندا تالانتتئلارئ دا بار. دةگةنمةن تالانتتئ جازؤشئلارعا قاراعاندا، تالانتتئ تاريحشئلاردئ از كةزدةستئردئم (كذلةدئ - اأتوردئث ةسكةرتپةسئ). مادةنيةتئمئزدئث اتالعان جانرئن دامئتؤ ءذشئن مذنئث دا زور ماثئزئ بار. بذل ذندةؤ دذنيةتانئمئ جاثا، «ويلئ» كوزقاراسئ بار تالانتتئ تاريحشئلاردئث جاثا بؤئنئنئث ءوسئپ شئعؤئنا سةپتئگئن تيگئزةدئ دةپ ويلايمئن.

- ذزاق ؤاقئتتان بةرئ قازاقتاردئ كةنةسارئ حاننئث باسئ قايتا جاتقاندئعئ ماسةلةسئ تولعاندئرادئ. ءسئز ونئث قايدا ةكةنئن بئلةسئز بة؟

- بذل ساؤالدئ ءتئپتئ سانكت-پةتةربورداعئ ةرميتاج مذراجايئنئث ديرةكتورئنا دا قويدئم. ةشكئم مذنداي ةكسپونات تؤراسئندا بئلمةيدئ. بار بولعانئ وسئ. بذل ةكسپونات جوق! مةن بذعان سةنئمدئمئن ءارئ ءبئز قازئرگئ ؤاقئتتا بذل اثگئمةلةردئث بارلئعئن بوسقا قوزدئرئپ وتئرمئز. اتالعان ةكسپونات بولعان جاعدايدا ول جاقتاعئلار ونئ سونشالئقتئ قذندئ ساناماس ةدئ. رةسةي ءذشئن ونئث ةشقانداي قذنئ جوق. ولار باياعئدا-اق بةرةر ةدئ. سوندئقتان دا، مةنئث ويئمشا، بذعان مويئنسذنئپ، بذل تاقئرئپتئ جابؤ كةرةك سياقتئ. مةنئثشة ول وقيعا ورئن العان 19 عاسئردا-اق قئر استئندا قالعان سياقتئ.

- مةملةكةتتئك حاتشئ مارات ءتاجين تاريحقا ارنالعان جيئندا شةتةلدئك قويمالاردان قازاققا قاتئستئ ارتةفاكتئلةر مةن قذجاتتاردئ ةلگة قايتارؤ قاجةتتئلئگئ تؤرالئ ايتقان بولاتئن. سئزدئثشة الةمدة مذنداي قئزئقتئ ارتةفاكتئلةر بار ما؟

- بولعانئنئث بارلئعئ دا اشئلدئ، ال اشئلعاندارئ مذلدةم از ءارئ قازئردئث وزئندة ءبئزدئث قورئمئزدا ساقتاؤلئ. ةندئ جاثاسئن اشؤ قاجةت. ةث قئزئقتئسئ، قازئرگئ ؤاقئتتا ولاردئ ءبئز قازاقستاننان دا تاؤئپ، اشا الامئز. ماسةلةن، مةن قورقئت بابانئث مذراسئمةن اينالئسؤدئ ذسئنامئن. تاياؤدا قئزئلوردادا وتكةن كونفةرةنسياعا قاتئسئپ، وندا ءوز ارئپتةستةرئمدئ قورقئتتئث تاريحي تذلعا ةمةس ميفتئك فيگؤرا ةكةندئگئنة سةندئرؤگة تئرئستئم. ول بئزدةرگة مئسئردان كةلئپ، اتا-بابالارئمئزبةن 5 مئث جئل بويئ ءبئزدئث زامانعا جةتكةن. قورقئت - بذل ذياسئنا باتئپ بارا جاقتان كذن قذدايئ.

- ءبئزدئ بذل ويعا نة جةتةلةدئ؟

- مةنئث مذنئ بئلةتئنئم، ءبئرقاتار ةجةلگئ مئسئرلئق دةرةككوزدةرئن اقتارعان ةدئم. ولاردا جةردئث ءذستئ مةن استئنا كذننئث شئعؤئ ءارئ باتؤئ بةينةلةنگةن يرةك جانة تئك سئزئق بةلگئ بولعان. مةنئث ويئمشا، ءدال وسئدان اثئز تؤئنداعان سياقتئ، ولار بذل بةلگئدةن سؤ جئلانئنئث سذلباسئن اثعارعان.

ال قورقئتتئث سؤ جئلانئنئث شاعؤئنان ولةتئندئگئ جايئنداعئ اثئز تةك بئزدة عانا ساقتالعان. سئرداريا بويئ قازاقتارئ عانا ونئ ساقتاپ قالعان. بذل قورقئتتئث ولئمنةن قاشئپ، جةردئث بارلئق تذپكئرئن ارالاپ شئعاتئندئعئ، سئردارياعا ورالعاننان كةيئن وزةننئث ورتاسئنا ءجذزئپ بارئپ، كئلةمنئث ذستئندة قوبئز تارتئپ وتئرعاندئعئ، سول كةزدة سؤ جئلانئ ءجذزئپ كةلئپ، شاعئپ ولتئرگةندئگئ تؤرالئ اثئز.

مذنداي اثئز الةمنئث باسقا بئردة-ءبئر ةلئندة جوق. ءتئپتئ تذرئك ميفولوگياسئندا دا قورقئت تؤرالئ ونئث داناگوي قاريا بولعاندئعئ ايتئلادئ. جئلاننئث شاعؤئنان ولگةندئگئ سيپاتتالاتئن مذنداي سيؤجةت تذرئكتةردة دة، ءازئربايجانداردا دا، تذركئمةندةردة دة ساقتالماعان. بذل ءبئزدئث مادةنيةتئمئزدئث جاسئن بئلدئرةدئ. بذل اثئز وسئدان 5 مئث جئل بذرئن ةجةلگئ مئسئردان جةتئپ، عاسئرلار بويئ ساقتالئپ قالدئ.

سوندئقتان تاريحشئلارعا ايتارئم: دوستارئم مةنئث، تاريحپةن اينالئسئثئزدار، دةگئم كةلةدئ. مةن اقئنمئن ءارئ ءوز ئسئممةن اينالئسئپ قانا وتئرا الار ةدئم. ءبئراق مةن بارلئق كونة جازبالاردئ اقتارئپ، بذكئل الةمنةن شؤمةر، ةجةلگئ مئسئر، ةجةلگئ ورئس، سكانديناأيا جازبالارئن قوتارئپ، ولاردئ جازئپ الئپ، ءوز حالقئما قاتئستئ قانداي دا ءبئر دةرةك بئلؤگة ذمتئلدئم. جانة دة مةن كوپتةگةن جايتتارعا قانئقتئم. الايدا ولار (تاريحشئلار) «شايناپ بةرگةندئ» جذتا المايدئ. ويتكةنئ ساؤاتسئز، ولار مذنئ تذسئنبةيدئ. مةن ولارمةن شؤمةر تئلئندة جالئندئ ءسوز سويلةپ تذرعانداي سةزئنةمئن. ءبئراق مةنئث قالاي بولعاندا دا تذسئندئرگئم كةلةدئ جانة دة ةندئگئ ؤاقئتتا دوكتورلار مةن اكادةميكتةرگة ةمةس، تذسئنئگئ بار ستؤدةنتتةرگة، ساؤاتتئ بالالارعا ايتامئن. ولار جاس كةزئنةن باستاپ تذسئنة بةرسئن. مةن ةسكئ سارئندا قالعان عالئمدارعا ةمةس، جاستارعا سةنئم ارتامئن.

- وسئ رةتتة ءبئر ساؤال تؤئنداپ وتئر: ءسئز تاياؤداعئ سذحباتتارئثئزدئث بئرئندة الةمدةگئ تانئمال ءارئ بةدةلدئ جوعارئ وقؤ ورئندارئنئث كوپشئلئگئنئث قذرمةتتئ پروفةسسورئ ةكةندئگئثئزدئ ايتتئثئز. الايدا ةلئثئزدة، قازاقستاندا نةگة ءدارئس وقئمايسئز؟ ويتكةنئ ءسئزدئث ستؤدةنتتةرگة بةرةر ءبئلئمئثئز مول عوي.

- وتكةن جئلئ عوي دةيمئن، مةن ءال-فارابي اتئنداعئ قازاق ذلتتئق ؤنيأةرسيتةتئندة رةكتوردئث وقئتؤشئلاردئ، فيلولوگتار مةن تاريحشئلاردئ جيناپ بةرؤئمةن شةبةرلئك ساباعئن وتكئزدئم. دةگةنمةن، بذل تئم از. ءبئراق باستاپقئ قادام جاسالدئ ءارئ مةنئثشة بذل ودان ءارئ جالعاساتئن بولادئ.

- ماسةلةن، ءسئزدئث «1001 ءسوز» اتتئ ةتيمولوگيالئق كئتابئثئزدئ مئسالعا الار بولساق، وندا دا ءوزئثئزدئث ئزدةنئستةرئثئزدئ كةثئنةن تارقاتا جازئپ بةرة الار ةدئثئز عوي.

- ول ءالئ دة جازئلؤ ذستئندة، بذل ةثبةكتئث العئءسوزئ عانا جازئلدئ ءارئ باسئلئمعا دايئندئق ذستئندة. ارينة، وندا مةن ءبئراز جايتتئ باياندايمئن. مةن ولاردئ ماسكةؤدةگئ ءبئرقاتار دوكتورلارعا وقؤعا بةرةمئن، قازاقستاندا دا، دةگةنمةن ولاردئث دئم تذسئنبةگةندئگئن بايقايمئن. سوندئقتان دا مةن ولاردئ عالامتور ارقئلئ تاراتامئن، تارالئمئن كوبةيتؤگة كذش سالامئن، ادامدار وقئسئن. مةن مئث ادامنئث بئرةؤئ تذسئنةتئندئگئنة سةنئمدئمئن. ال ونداي مئثدئقتار وتة كوپ. ميلليون وقئرمان جيناساق، ونئث مئثئ تازا بئلةتئن ادامدار بولادئ.

- قازاقستاندئق-رةسةيلئك قارئم-قاتئناسقا، ونئث ئشئندة ءبئزدئث اؤماعئمئزدا زئمئران سئناقتارئنا قاتئستئ تاياؤداعئ سوزئثئزگة وراي ادامدار عالامتوردا: «ولجاس ومار ذلئ رةسةيمةن دوس نة دوس ةمةستئگئن ايقئنداماي ما، ونئ قالاي تذسئنؤگة بولادئ؟»، دةپ جازا باستادئ. ءسئز وسئعان وراي تذسئنئكتةمة بةرة الاسئز با؟

- تاريحي ءارئ بولاشاقتا دا بئزدةر، ارينة دوسپئز ءارئ دوس بولؤعا ءتيئستئمئز. بذل ءبئزدئث سانا-سةزئمئمئزدة ناقتئ ساقتالؤئ ءتيئستئ. دةگةنمةن دوستئقتا دا ةسكةرتؤلةر بولاتئندئعئ شئندئق قوي؟ دوستئق قارئم-قاتئناستئ جةتئلدئرؤگة مذمكئندئك بةرةتئن ةسكةرتؤ دوسقا دا جاسالادئ. ول جاقتا ورئن الئپ جاتقان جايتتاردئث بارلئعئ بئردةي ماعان ذناي بةرمةيدئ. الايدا، قالاي بولعاندا دا بذكئل ومئرئمدة رةسةيگة، ورئس مادةنيةتئنة، ورئس حالقئنا دةگةن جينالعان پةيئلئمدئ بذل كةلةثسئزدئكتةر ةثسةرئپ كةتة المايدئ. مئنة، ءدال وسئ مةنئث ذلئ كورشئمئزگة دةگةن قارئم-قاتئناسئمدئ ايقئندايدئ.

- ءسئز ق ح ر ءتوراعاسئ شي جينپيننئث قازاقستان ءذشئن ةشقانداي جامان قادامعا بارمايتئندئعئ جانة ترانسشةكارالئق وزةندةردئ پايدالانؤ ماسةلةسئ تةك قانا كةلئسسوزدةر جولئمةن شةشئلةتئندئگئ تؤرالئ مالئمدةمةسئنة سةنةسئز بة؟

- مةن ءذمئت ارتامئن. ول شئن نيةتئمةن ايتقان دا شئعار. ءبئراق ول قانشالئقتئ جذزةگة اسئرئلادئ، مئنة بذل بئزدةر ءذشئن وتة ماثئزدئ. مةن ونئث شئنايئلئعئ ءئس جذزئندة دة قؤاتتالا تذسةدئ دةپ ويلايمئن.

- سايتتاردئث بئرئندة ءسئزدئث پاريجدة بةرگةن سذحباتئثئز «ولجاس سذلةيمةنوأ: «بئزگة رةسةي قاجةت» دةگةن تاقئرئپپةن جاريالاندئ. سول سذحباتقا پئكئر قالدئرعان ءبئر وقئرمان «ولجاس سذلةيمةنوأ ةث الدئمةن ذلئ اقئن، ال نةلئكتةن جؤرناليست پوةزيا تؤرالئ ءبئراؤئز ءسوز قوزعامادئ؟»، دةپ جازدئ. دةمةك، قوعامنئث بئلگئسئ كةلةتئنئ، ءسئز جازؤئثئزدئ ءالئ جالعاستئراسئز با؟

پوةزيا - امبةباپ تذسئنئك. پوةزيا ولةثمةن، ئسپةن جانة باسقا دا جايتتارمةن كورئنئس تابادئ. ءتئپتئ مةنئث تاريحپةن اينالئسؤئمنئث ءوزئ پوةتيكالئق شئعارما. «نةأادا-سةمةي» - بذل دا مةنئث پوةمام. باسقا دا كوپتةگةن ئستةر - مذنئث بارلئعئ دا اقئننئث بةت-بةينةسئ. ال ولةثدئ مةن سانالئ تذردة ءبئرازدان بةرئ جازبايمئن. پؤشكينئث «گودا ك سؤروأوي پروزة كلونيات»، دةگةن ءسوزئ ةسئمة ءتذسئپ وتئر. ول 37 جاسئندا پروزاعا بةت بذرا باستاعان ةدئ. ماعان دا سونئمةن اينالئسؤعا تؤرا كةلئپ وتئر. ياعني مةن جاس شاعئمدئ بةيئمئم بولعان باسقا دا جانرلارداعئ ءوزئمنئث قارئم-قابئلةتئمدئ كورسةتة باستادئم.

اأتور: مارلان جيةمباي

سوڭعى جاڭالىقتار
telegram