تذركئستاندئق وزبةكتةر ءتذبئن قازاقتئث رؤلارئمةن نةگة اتايدئ؟

 استانا.15 - ماؤسئم. قازاقپارات - وسئدان ةكئ اپتا بذرئن قازاق جةرئنةن التئنشئ التئن ادام تابئلئپتئ. ءيا، قاعئس ةستئگةن جوقسئز، التئنشئ. ةستةرئثئزدة مة، العاش رةت قذندئ جادئگةر تابئلعاندا، قوعام ءدذر سئلكئنئپ، بذكئل ةل الاقايلاپ قؤانعان ةدئ.
None
None

ال بذگئنگئ بويكذيةزدئككة جول بولسئن. الدة، ارحةولوگتارئمئز جئل ارالاتئپ التئن ساؤئتپةن جةرلةنگةن جاؤئنگةرلةردئ جةر استئنان قازئپ الا بةرگةن سوث، ءبئز ءذشئن اسا تاثعالاتئنداي جاثالئق سانالماي قالدئ ما؟

 ةگةر جةكة بئرةؤ اؤلاسئنان وسئنشاما التئن قازئنا تاپسا، جةر-كوكتئ جاثعئرتا جارنامالاپ، تامسانؤمةن، قئزعانؤمةن، ارمانداؤمةن جذرةتئنئمئز انئق. ةگةر تاريحتئث باعاسئن بئلةتئن شةتةلدةردئث بئرئندة وسئنداي جالعئز عانا جادئگةر تابئلسئنشئ، دذنيةنئ ءدذر سئلكئندئرئپ، وتكةنئن قايتا قاراؤعا قذلشئنا كئرئسةتئندئگئنة كذمان جوق.

سالئستئرا قاراساق، تامئرئن تةرةثنةن تارتقان تالاي ذلت پةن ذلئس تابئلعان قازباسئنا وراي ءوزئنئث وركةنيةتئن قولا، تةمئر، تاس داؤئرلةرئمةن بايلانئستئرادئ. ال تاريحتئث قويناؤئن جارقئراتا جارئپ شئققان 6 التئن ادام قازاق دالاسئنداعئ التئن داؤئرلةردئ داؤسئز دالةلدةيدئ ةمةس پة؟! ءبئز نةگة بارئمئزدئ كورسةتؤگة كةلگةندة بذيئعئمئز؟

وسئنداي وردالئ ويلاردئ ورتاعا سالعان «امانات» پئكئرسايئس كلؤبئنئث استانادا وتكةن كةزةكتئ وتئرئسئ قازاق تاريحئن قايتا تذگةندةؤگة ارنالدئ. تاياؤدا مةملةكةتتئك حاتشئ مارات ءتاجين تاريحشئلار مةن قوعام قايراتكةرلةرئن جيئپ، كةيئنگئ كةزدةرئ داؤئ مةن داقپئرتئ باسئلماعان ذلتتئق تاريحتئ قايتادان زةرتتةپ، زةردةلةؤ باستاماسئن كوتةرگةن سوث، عالئمداردئث ورتاسئندا سةث قوزعالدئ. سول سةثنئث سةبةبئ شئعار، نةبئر قئزئقتئ دةرةكتةر جاريالانا باستادئ. ماسةلةن، بذگئندة وثتذستئك اتئرابئندا قونئستانعان 600 مئث وزبةكتئث باسئم بولئگئ قازاققا جات ةمةس، ءتذبئ بئرگة تؤئسقان باؤئر.

- تذركئستاننئث توثئرةگئندةگئ 25 شاعئن قالاشئقتاردئ بئرنةشة رةت زةرتتةدئم. تذرعئلئقتئ حالقئمةن سويلةسسةثئز، ءوزئن وزبةكپئن دةيتئندةردئث كوبئسئ ءتذبئن ءذيسئن، ارعئن، نايمانمئن دةپ، ءبئزدئث قازاقتئث ئشئندةگئ رؤلارئمةن اتايدئ، - دةيدئ، تاريح عئلئمدارئنئث دوكتورئ، پروفةسسور جامبئل ارتئقبايةأ.

- كةثةستئك كةزةثدةگئ زةرتتةؤلةر قوعامدئق تذسئنئكتئ كوشپةلئ جانة وتئرئقشئ دةگةن ةكئ تاپقا ءبولئپ تاستاپ، ءبئر-ءبئرئن اتا جاؤ ةتتئ. شئن مانئندة، ولاي ةمةس، ةكئ وركةنيةت ءوزارا توننئث ئشكئ باؤئنداي تئعئز بايلانئستا. ءبئرئنسئز-ءبئرئ ءومئر سذرة المايدئ، قازاق دالاسئندا كوشپةلئ دة، وتئرئقشئ دا حالئقتار تئرشئلئك كةشتئ. الئس-بةرئس پةن ساؤدا-ساتتئق ةكةؤئن دة مئقتاپ بايلانئستئرعان. ءوزئثئز ويلاثئز، ذلئ جئبةك جولئ توقتاعاننان كةيئن، كوپتةگةن كوشپةلئ ةلدةر ساؤدا-ةكونوميكالئق جاعئنان تاؤار، زات الئپ، مالئن ساتؤ ءذشئن وتئرئقشئ تذرعئنداردئ ئزدةپ، رةسةيگة تاؤةلدةنة ءتذستئ.

قاراثئز، قاسئم، ةسئم، تاؤكة، ابئلاي حاندار تاشكةنت، سوزاق، تذركئستان ت.ب. قانشاما قالالار ءذشئن سوعئستئ باس پايدا ءذشئن نةمةسة وزگة ذلتتاردئ جويؤ، تالقانداؤ ماقساتئندا جذرگئزگةن جوق قوي. ولار ءوزئمئزدئث شاهارلار، كوشپةلئ ءومئردئ قئزدئرئپ، جانداندئرئپ وتئرعان ورتالئقتاردئ ساقتاپ قالؤعا ذمتئلدئ. ةگةر قذستئث قوس قاناتئ سةكئلدئ وتئرئقشئ ورتالئقتاردان ايئرئلسا، كوشپةلئلةردئث دة كذش-قؤاتئ، ءال-اؤقاتئ كةمي بةرةدئ. كورشئ تاراپتان دا ازداعان وزبةكتةر كةلگةن شئعار، ءبئراق وتئرئقشئلدئققا بةيئمدةلگةن قازاقتار ءوز جةرئندة ءجذرئپ وزگةرئسكة ذشئرادئ. ءبئراق قانشاما عاسئر وتسة دة قازاقتئث گةنةتيكالئق بولمئسئنا ساي ءتذبئن، رؤئن ذمئتپادئ. ال كةيئن بارلئعئمئز وتئرئقشئلدانعان كةزئندة الگئلةردئ «سارتتار، وزبةكتةر» دةپ، كةؤدةسئنةن كةرئ يتةرئپ ءجذرمئز، بذل دذرئس ةمةس، ولاردئ باؤئرئمئزعا تارتؤ كةرةك. سةبةبئ ءتذبئ بئزدةن شئققان عوي.

عالئمنئث ويئنشا، قازاق تاريحئندا نةگئزئنةن قالماقتار مةن جوثعارلار باسقئنشئ، جاؤئز رةتئندة سيپاتتالادئ. وعان حالئق اؤئز ادةبيةتئندةگئ «اتاثا نالةت، يت قالماق» دةپ باستالاتئن تالاي-تالاي جئرلار مةن اثئزداردئث ايقئن دالةل ةكةندئگئ ةلدئث بارلئعئنا بةلگئلئ. ال ولاردئث تاريحئ مةن جئرلارئندا قازاقتاردئث قالاي سيپاتتالاتئنئنا ءذثئلئپ كوردئك پة؟ قالماقتاردئث داستاندارئ مةن وتكةنئن باياندايتئن وقيعالاردا ءبئزدئ جةككورئنئشتئ ةتةتئندةي وعاش مالئمةتتةر جوق ةكةن. قايتا، ولاردئث بئزگة ذقساسا جةرلةرئ كوپ، تئپتةن جئلقئعا قاتئستئ اتاؤلارئ مةن تةرميندةرئ بئردةي. ةسةسئنة، قئرعئزدئث جئرلارئندا ذلتئمئزدئث جاماناتتئ تذستارئ اياؤسئز ايئپتالادئ. دةگةنمةن تاريحتئ جاثادان زةردةلةؤ كةزئندة ونئث بارلئعئن دا ةسكةرؤئمئز كةرةك.

- قازئر قوعامدا ءتاجين مئرزا ايتقانداي، مئلتئقسئز مايدان ءجذرئپ جاتئر - دةيدئ، مةملةكةتتئك تاريح ينستيتؤتئ ديرةكتورئنئث ورئنباسارئ امانكةلدئ قاشقئنبايةأ. تئپتةن ذلتئمئزدئث تاريحئن جوققا شئعاراتئن پئكئرلةر مةن ماقالالار دا جازئلئپ ءجذر. وعان نةگئزئنةن قذداي قوسقان كورشئمئز، ورئس عالئمدارئ قالام تارتادئ. «الاقاننان جةم جةپ ذيرةنگةندةر ةندئ قولدئ تئستةؤگة كوشتئ» دةپ، قئجئرتاتئن دا پئكئرلةردئ وقئدئم. «قازاقتا مةملةكةت تة، كاسئبي باسقارؤ ورتالئعئ دا بولماعان» دةگةن سئثارجاق پئكئردئ تاثؤشئلار مةن تاراتؤشئلاردئث تذپكئ ويئ دا بةلگئلئ عوي. ءبئراق وسئنداي دالةلسئز پئكئرگة تويتارئس بةرؤگة كةلگةندة ارئپتةستةرئمئز ءذنسئز قالا بةرةدئ. شئنئ كةرةك، دارئنسئز ءهام جاؤاپسئز جانداردئث اسا جاؤاپتئ سالاعا ورئنسئز كيلئگؤئنئث كةسئرئ مة، الدة وتپةلئ كةزةثدةگئ قذبئلئس پا، سالادا جذيةسئزدئك پةن جونسئزدئك بةلةث الدئ. ةندئ بةرةكةسئزدئككة مةملةكةتتئك بيلئكتئث ءوزئ ارالاسئپ، باعئت-باعدارئن بةلگئلةمةسة، تاعئ دا نةنئث بذلئنةتئندئگئ ءبئر اللاعا ايان ةدئ.

«نذر وتان» حالئقتئق دةموكراتيالئق پارتياسئنئث حاتشئسئ ةرلان قاريننئث ويئنشا، كوزئ اشئق، كوكئرةگئ وياؤ ءاربئر قازاقتئث تاريحقا كةلگةندة ءوزئنئث ايتارئ بار. ذلتتئث وتكةنئ مةن بذگئنئن جاثاشا زةردةلةؤگة كئرئسكةندة مذمكئندئگئنشة بارلئعئن ةسكةرگةنئمئز ابزال. كةرةك دةسةثئز، شةجئرةشئلةر مةن اؤلية-امبيةلةردئث باسئندا وتئرعان شئراقشئلاردئث دا تاريحپةن بايلانئستئرئپ ءسوز قوزعايتئندئعئن ةستئپ ءجذرمئز. ارينة، ماسةلة ونئث بارلئعئن كوشئرئپ الؤ ةمةس، بالكئم ميفتئك ءافسانالاردا تاريحتئ تولئقتئراتئن دةرةكتةرگة كةزئگؤئمئز عاجاپ ةمةس.

پروفةسسور داناگذل ماقاتتئث ايتقاندارئ دا اقيقات. الةؤمةتتئك جاعدايئ وثالماعان، كذنكورئستئث قامئمةن ءار جةرگة جالدانعان تاريحشئلارعا مةملةكةتتئث تاراپئنان قولداؤ كورسةتئلمةسة، جاثا تاريحتئ ةل كذتكةندةي دةثگةيدة تذگةلدةپ شئعؤئ ةكئتالاي. ول ءذشئن زةرتتةؤشئلةرگة مولئنان قالاماقئ تولةنئپ، ئزدةگةن دةرةگئن تاؤئپ، قاجةتتئ كئتابئن نةمةسة مونوگرافياسئن جازئپ شئعؤعا 1-2 جئل مذمكئندئك بةرگةن ابزال. بئزدة ءبارئ اسئعئس، ةث قذندئ ماعلذماتتاردئث ءوزئن بئرنةشة ايدا تابؤدئ تالاپ ةتةتئندئگئ جاسئرئن ةمةس. اسئعئستئقتان دذمبئلةز دذنية تؤماسا، تاتئمدئ، سةنئمدئ دةرةكتئث اينالئمعا قوسئلؤئ ةكئتالاي. سونئمةن بئرگة جئل سايئن ئزدةنئمپازدئعئ اسا جوعارئ، تاپقان قذندئ دةرةكتةرئنة وراي بئرنةشة عالئمعا گرانت ذسئنئپ، ماراپاتتاپ وتئرؤعا مةملةكةتتئث تولئق مذمكئندئگئ جةتةدئ. بذل ةثبةكتئ ةلةپ، ارئپتةستةر اراسئندا باسةكةلةستئكتئ ءسوزسئز ارتتئرادئ.

تاريحي سانانئ قالئپتاستئرؤ ءذشئن، تاريحي فيلوسوفيا مةن تاريحي پسيحولوگيا پاندةرئن ةنگئزئپ، مةكتةپ پةن جوعارئ وقؤ ورئندارئندا تةرةثدةتة وقئتقان ءجون. ارنايئ سايت، جؤرنال اشئپ، ذندئلئقتارئمئزدئ قوعامعا تانئستئرئپ وتئرؤدئ جولعا قويؤ كةرةك. وتكةندئ ةكشةپ، ةلدئث تانئمئن وياتاتئن تةك تاريحقا ارنالعان تةلةارنا اشئلسا قانةكةي! وتئرئستاعئ ويلار وسئ توثئرةكتةن دة ءوربئپ، ذسئنئس-پئكئرلةرمةن تولئعئپ جاتتئ. بئردة ايگئلئ ناپولةون «تاريحتئ ءبئز جاسايمئز، بذلدئرةتئن تاريحشئلار» دةپ نالئعان ةكةن. ءيا، ونداي ولقئلئقتئ وزگةلةرمةن قاتار قازاق تا باستان كةشتئ. دةگةنمةن بئزگة دة ءدال قازئر بذلدئرگةن، بذلئنگةن قذندئلئعئمئزدئ قايتا قاراپ، تذزةتؤگة مذمكئندئك تة، ؤاقئت تا تؤدئ. ةندةشة، ئسكة ءسات!

  بةيسةنباي داؤلةت ذلئ، استانا قالاسئ
«ايقئن» گازةتئ

سوڭعى جاڭالىقتار