ذلتئثا قئزمةت ةتؤ - ءسوز جوق، قاسيةتتئ ةثبةك - دوس كوشئم

 استانا. 12- ماؤسئم. قازاقپارات -  «ذلت تاعدئرئ» قوعامدئق قوزعالئسئنئث ءتوراعاسئ، ساياساتتانؤشئ دوس كوشئممةن بولعان سذحباتتئ ذسئنئپ وتئرمئز.
None
None

- جاقئندا قازاقستان حالقئ اسسامبلةياسئنئث ХХ سةسسياسئ «ءبئر حالئق - ءبئر ةل - ءبئر تاعدئر» دةگةن اتاؤمةن وتكةنئ بةلگئلئ. جيئندا ةلباسئ نذرسذلتان نازاربايةأ: «اسسامبلةيانئث ةث باستئ مئندةتئ - ةلئمئزدةگئ قوعامدئق كةلئسئم. ال ذلتارالئق تاتؤلئق ماسةلةسئ اسسامبلةيانئث سان قئرلئ قئزمةتئنئث ءبئر پاراسئ عانا. قازاقستانداعئ قوعامدئق كةلئسئم، ةث الدئمةن، قازاقتئث كةلئسئمئ ةكةنئن مئقتاپ ةستة ذستاعان ابزال. تاتؤلئق پةن تذراقتئلئق ةل يةسئ رةتئندة ةث الدئمةن قازاققا كةرةك! قازاقتئث ئنتئماعئ مةن بئرلئگئ مئقتئ بولمايئنشا، مةملةكةتتئث تذتاستئق كةلبةتئن ساقتاؤ مذمكئن ةمةس» دةدئ. سونداي-اق ةلباسئ «قازئرگئ كةزةثدة ءبئرئنشئ ورئنعا «قازاق حالقئنئث ذلتتئق بئرلئك ذدةرئسئندةگئ رولئن نئعايتؤ مئندةتئ شئعئپ وتئرعاندئعئن» تئلگة تيةك ةتتئ. بيئك مئنبةردةن قازاق ماسةلةسئ قايتا كوتةرئلة باستادئ.

- بيئك مئنبةردةن قازاق ماسةلةسئ 1989 - جئلدان باستاپ كوتةرئلئپ كةلةدئ. بئرةؤلةر ءوز پئكئرئن جان-جاعئنا قاراپ جالتاقتاپ ايتسا، ةندئ بئرةؤلةر ئشقئنا ايقايلاپ ايتتئ. وكئنئشكة قاراي، سوزدةن ئسكة كوشؤ ءالئ دة كةيئنگة قالئپ كةلةدئ. مةنئثشة، اسسامبلةيانئث باستئ مئندةتئ - عاسئرلار بويئ بوداندئقتا بولعان قازاق ةلئنئث ءوز الدئنا تؤ كوتةرئپ، مةملةكةتتئك بولعانئنا كومةكتةسؤ، سول ةلدئث ئرگةتاسئن بئرلةسئپ قالاؤ بولؤئ كةرةك. قازاق مةملةكةتئنئث - وزدةرئنئث دة مةملةكةتئ ةكةندئگئن تذسئنبةي جاتقان دياسپورا وكئلدةرئنة ءتذسئندئرؤ، ال ءالئ دة ХХІ عاسئر ءذشئن ةسكئلئكتئث سارقئنشاعئ بولئپ تابئلاتئن ذلئ ورئستئق، ذلئ دةرجاأالئق يدةولوگيانئث شئرماؤئنان قذتئلا الماي جذرگةندةردئ ورنئنا قويا ءبئلؤ.

ارينة، مةملةكةتتئث وزةگئ بولئپ وتئرعان قازاقتئث وزئندة بئرلئك بولماسا، جان-جاققا قاراعئشتاپ، الاثداپ وتئرعان، اشئعئن ايتساق، كوپشئلئگئ ءالئ دة بولسا كةثةستئك زاماندئ اثسايتئن، قازاقتئث مةملةكةت بولؤئن مويئنداعئسئ كةلمةيتئن وزگة ذلت وكئلدةرئنئث بوتةن جولعا ءتذسؤئ ابدةن مذمكئن. سوندئقتان بولؤ كةرةك، سوثعئ ؤاقئتتا كذن تارتئبئنة قازاقتئث  بئرلئگئن ساقتاپ قالؤ ماسةلةسئ دة اشئق قويئلا باستادئ. ونئث سةبةبئ - قازاق ذلتئنئث ئشئندةگئ ءبولئنئس پروسةسئنئث تةرةثدةؤئ. تئلگة بايلانئستئ - «تازا قازاق»، «شالا قازاق»، «ورئس ءتئلدئ  قازاق» بولئپ بولئنسةك، ءدئني سةنئم جاعئنان - «سالافيتتةر»، «ياسساؤيشئلةر»، ت.ب. بولئپ بولئنؤدةمئز. «بولئنگةندئ ءبورئ جةيدئ» دةيدئ قازاق...

ءبئزدئث تاعئ ءبئر باستئ قاتةمئز - ءوزئمئز اياعئمئزدان تذرماي جاتئپ، «وسئ جةردئث يةسئ ءبئز عوي، باسقالارعا قولداؤ كورسةتةيئك، سذيةؤ بولايئق» دةگةنئمئز. كةثةستئك پسيحولوگياداعئ، ورئستئق تاربية العان ازاماتتاردئث كوپشئلئگئ ءبئزدئث جاقسئ نيةتئمئزدئ قورقاقتئق، جاسقانشاقتئق، رؤحئ تذسكةندئك، باسئلئپ قالعاندئق دةپ ءتذسئندئ. بئرةؤگة دةمةؤ بولؤئ ءذشئن، ءوزئث دة كةؤدةثدئ كوتةرئپ ءجذرؤئث كةرةك قوي. سوندئقتان بولؤئ كةرةك، كوپتةگةن باسقا ذلت وكئلدةرئ «قازاق مةملةكةتئ» دةگةن ءسوزدئث ماعئناسئن تذسئنبةگةنئ (تذسئنگئسئ كةلمةگةنئ) بئلاي تذرسئن، قاباقتارئن قارس ءتذيئپ، تئرجيا قارسئ الاتئن بولدئ.

- وسئ جيئندا ةلباسئ: «قوعامدئ تاستاي قاتئرئپ، تذتاستئراتئن فاكتور كةرةك، ول - قازاق ءتئلئ بولماق! قازاق جةرئ 100 دةن استام ةتنوستئ بئرئكتئردئ. ارينة، وسئناؤ بارلئق ةتنيكالئق ءارالؤاندئلئق ءبئر ذلتقا اينالؤئ ءذشئن جاقسئ «سةمةنت» كةرةك. وسئ ورايدا بذگئندة ذلتتئ «سةمةنتتةيتئن» باستئ فاكتور - مةملةكةتتئث ءتئلئ - قازاق ءتئلئ بولئپ تابئلادئ! - دةگةندئ دة ايتتئ. ءسال ارئ تاريحقا كوز جذگئرتسةك، وسئدان تؤرا ءبئر عاسئر بذرئن الاشوردا ازاماتتارئ، حالئقتئث ءبئرتؤار ذلدارئ ءاليحان بوكةيحانوأ، احمةت بايتذرسئن ذلئ باستاعان اعارتؤشئ توپ قازاقتئث ءتئلئ ءذشئن كذرةستئ. ءدال سول ماسةلة قازئر تاعئ الدئمئزدان شئعئپ وتئر. ةگةمةندئگئمئزدئث ءبئر كةپئلئ بولاتئن انا ءتئلئمئزدئث ءالئ كذنگة ءوز ةلئندة وگةي بالانئث كذيئن كةشؤئ نةلئكتةن؟

- ءبارئ دذرئس! الايدا وسئ ءسوز 1989 - جئلدان بةرئ ايتئلئپ كةلةدئ، ال قازاق ءتئلئ مةملةكةتتئك ءتئل رةتئندة قوعامدئق ءومئردئث بارلئق سالاسئندا قئزمةت ةتةتئن دةثگةيگة كوتةرئلگةن جوق. اشئعئن ايتؤ كةرةك، شيرةك عاسئر وتسة دة، باسقا ذلت وكئلدةرئنئث قازاق تئلئنة - وزدةرئنئث مةملةكةتتةرئنئث تئلئنة دةگةن كوزقاراسئ سئن كوتةرمةيدئ. سلاأيان تةكتئلةردئ بئلاي قويعاندا، ءتذبئ ءبئر تذركئ حالئقپئز دةپ جذرگةن تؤئسقان ذلت وكئلدةرئنئث وزدةرئ مةملةكةتتئك ءتئلدئث بولاشاعئنا سةنئمسئزدئكپةن قارايدئ. ءبئر عانا مئسال: 2006 - جئلعئ دةرةكتةر بويئنشا، بالالارئن قازاق مةكتةبئنة بةرةتئن ذلت وكئلدةرئنئث الدئندا قئرعئز باؤئرلار كةلةدئ. ولاردئث 27 پايئزئ بالالارئن قازاق مةكتةبئنة بةرةدئ. ال ذيعئر باؤئرلاردئث 7 پايئزئ عانا قازاق مةكتةبئنة بارادئ ةكةن دة، 57 پايئزئ ورئس مةكتةبئندة وقيدئ...

ءبئزدئث قوعامنئث تئلدئك بةلگئسئنة قاراپ ةكئگة جارئلعانئ دا ةشكئمدئ تاثعالدئرمايدئ. ءبئر شاثئراقتئث استئندا ءومئر ءسذرئپ جاتقان ورئس ءتئلدئ قاؤئم مةن قازاق ءتئلدئ قاؤئمنئث وقيتئن كئتابئ دا، كورةتئن كينوسئ مةن حابارلارئ دا، اثگئمةلةرئنئث تاقئرئپتارئ دا ءارتذرلئ. كةرةك دةسةثئز، بئزدةر ءارتذرلئ وقيعالارعا ءتذرلئ باعا بةرةمئز (اسئرةسة، شاثئراق وقيعاسئنا، جةلتوقسانعا، نةمةسة جاثاوزةن وقيعاسئنا ةكئتئلدئك ورتانئث ءبئر-بئرئنة قاراما-قارسئ پئكئر بئلدئرگةنئ ءبارئمئزدئ دة ويلاندئرؤئ كةرةك).

بئرتئلدئك قاؤئمنئث دذرئس دةگةنئ ةكئنشئسئ ءذشئن تةرئس دةگةن باعا الادئ... بذل ءارالؤاندئق ماقسات بئرلئگئنة الئپ كةلةدئ دةپ ةشكئم دة ايتا المايتئن بولار. ءاسئرةسة، قازاق ذلتئنئث ءوزةكتئ ماسةلةلةرئنة، ونئث شةشئلؤ جولدارئنا دةگةن ورئس ءتئلدئ قاؤئمنئث كوزقاراسئ سئن كوتةرمةيدئ. بذل تةك «لاد» نة «سلاأيان، ورئس جانة كازاك ذيئمدارئنئث اسسوسسياسئ» سياقتئ ءبئردئ-ةكئلئ ذيئمداردئث ذندةؤلةرئنةن ةمةس، قاراپايئم ادامدارمةن پئكئرلةسكةندة دة اشئق كوزگة تذسةدئ. جةر-سؤ اتاؤلارئن وزگةرتئپ، تاريحي اتاؤلارئن قايتارؤ ماسةلةسئنةن باستاپ، قازاق مةكتةپتةرئن اشؤ ماسةلةسئنة دةيئن ءبئزدئث الدئمئزدان تذسئنئستئك پةن قولداؤدئث ورنئنا ءذنسئز، دالةلسئز، ئشكئ قارسئلئق شئعادئ. ارينة، مذمكئن، مةنئث بذل جةكة پئكئرئم - تئم قاتاث باعا بولار، ءبئراق اؤرؤئن جاسئرعان...

ايتا كةتؤ كةرةك، بذل جةردة ذلتتئق نة ذلتارالئق ماسةلة ئزدةؤدئث دة قاجةتئ جوق دةپ ويلايمئن. ورئسءتئلدئ قاؤئمنئث ئشئندة ميلليونداعان قازاقتار دا بار. كةيدة ولاردئث قازاق ماسةلةسئنة قارسئلئقتارئ باسقا ذلت وكئلدةرئن جولدا قالدئرادئ. مةنئثشة، ورئسءتئلدئ قاؤئم قازاق تاريحئن، قازاق مادةنيةتئن، قازاق يدةياسئن، قازاق پروبلةماسئن ءوزئنئث تؤعان ةلئنئث پروبلةماسئ ةسةبئندة تذسئنبةسة، وسئ جاعداي ءدال وسئ قالپئندا ساقتالادئ. ال قازاق ماسةلةسئن ءبئلؤ - قازاق ءتئلئن مةثگةرؤدةن باستالادئ. دةمةك، قازاق ءتئلئن ءبئلؤ - مةملةكةتتئك قئزمةتكة ورنالاسؤ، نةمةسة كورشئثمةن ءتذسئنئسؤ عانا ةمةس، الةؤمةتتئك، ذلتارالئق، ئشكئ ساياسي تذراقتئلئقتئث دا كةپئلئ.

بذگئنگئ قولدانئستاعئ «ءتئل تؤرالئ» زاثنئث (قوستئلدئلئكتئ دامئتاتئن، ساقتايتئن، قولدانؤعا ماجبذرلةيتئن زاث!) قازئرگئ كذردةلئ قوعامدئق ءومئردئث سذرانئسئنا ساي ةمةس ةكةنئ بةلگئلئ. سوندئقتان ةث ءبئرئنشئ كةزةكتة، «مةملةكةتتئك ءتئل تؤرالئ» زاثدئ قازئرگئ ءومئردئث تالاپتارئنا ساي ةتئپ قابئلدايتئن ؤاقئت جةتتئ. سول زاثدا، «ةل بئرلئگئ» دوكتريناسئندا كورسةتئلگةندةي، مةملةكةتتئك ءتئلدئ مئندةتتةؤ ماسةلةسئ قويئلؤئ قاجةت. ةكئنشئ قادام - مةملةكةتتئك بالاباقشالاردئ، مذمكئندئگئ بولسا، مةكتةپتةردئ تولئقتاي قازاق تئلئنة كوشئرؤ بولؤئ شارت.

- ذلتتئث جاناشئرئ بولؤئ ءتيئس ذلتتئق  باعئتتاعئ  قوعامدئق قوزعالئستار نةمةن اينالئسؤدا؟ ولاردئث ءذنئ سوثعئ كةزدة نةگة ةستئلمةيدئ؟ بذعان قانداي ءؤاج ايتاسئز؟

- ذلتتئث جاناشئرئ - سول ذلتتئث بارلئق وكئلدةرئ دةپ بئلةمئن. ال ذلتتئق باعئتتاعئ قوعامدئق ذيئمدارعا كةلةتئن بولساق، ولاردئث مئندةتئ - بةلگئلئ ءبئر ماسةلةنئ كورسةتئپ باستاما كوتةرؤ (مئسالئ، ونوماستيكا ماسةلةسئ نةمةسة كوشئ-قون ماسةلةسئ، ت.ب.) جانة سول ماسةلةگة قوعامدئق كوزقاراس قالئپتاستئرؤ. وكئنئشكة قاراي، قازئرگئ ذلتتئق ذيئمدار ساؤساقپةن سانارلئق. مةنئثشة، بئزدةر جامال اپاي سياقتئ «ايتا-ايتا شارشاعان» كةزةثگة جةتكةن سياقتئمئز. قازاق قاؤئمئ «دذرئس، ءاي، اتاثنان اينالايئن» دةيدئ دة... ومئردة بئتپةيتئن كذيبةث تئرشئلئكتةرئن جالعاستئرادئ، ال بيلئك «دذرئس قوي، ءبئراق اسئقپايئق، ءبارئ ءبئر كذندة جاسالمايدئ» دةپ اقئل ايتادئ. زيالئ قاؤئم دةپ اتالاتئن توپ دا باياعئ 90-جئلدارداعئ كذيلةرئنةن تايماي، پرةزيدةنتتئث ستيپةندياسئ قاشان بولار ةكةن دةپ، قالعئپ وتئر...

ةكئنشئدةن، قوعامدئق-ساياسي قوزعالئستاردئث كوتةرگةن ماسةلةلةرئ بارلئق كوزئ اشئق ازاماتتارعا جةتتئ، قولداؤ تاپتئ دةپ ويلايمئن. ةندئگئ كةزةك - بيلئكتة. ولار قولدارئندا بار تةتئكتئ پايدالانا وتئرئپ، ذلتتئث جانئپ تذرعان وزةكتئ ماسةلةلةرئن  شةشؤئ شارت. ارينة، قوعامدئق-ساياسي كذشتةر كةيدة، بيلئكتئ ماجبذرلةؤ ماقساتئندا، پويئزداردئ توقتاتئپ، جولداردئ جاؤئپ، كوشةگة ادامداردئ دا شئعارا الادئ (ولاردئث بارلئعئن 90-جئلدارئ ءتيئمدئ ءتاسئل رةتئندة قولدانعانبئز دا)، ءبئراق 70 پايئز بولعان قازاقتئث ءوز ةلئندة وتئرئپ، ءوزئنئث ماسةلةسئن راديكالدئ تاسئلدةردئ قولدانباي-اق شةشؤگة بولادئ دةپ ويلايمئن.

 - قوعامدا ةلئمئزدةگئ ءبئرقاتار قالالاردئث اتاؤئن ايئرباستاؤ جايئندا اثگئمةلةر ايتئلا باستادئ. الماتئنئ  - الما-اتا، سةمةيدئ - اباي، وسكةمةندئ - قونايةأ، پاألوداردئ - ساتبايةأ دةگةن سياقتئ. بذل ماسةلة قانشالئقتئ قاجةت؟

- بئرئنشئدةن، قالالارعا، ةلدئ مةكةندةرگة ادامنئث اتئن بةرؤگة تولئق قارسئمئن. «ذلت تاعدئرئ» دايئنداعان «ونوماستيكا تؤرالئ» زاثنئث جوباسئنا بئزدةر وسئنداي باپ تا ةنگئزگةنبئز. ةرتةث سايقال ساياسات وزگةرگةندة، ادامعا كوزقاراستئث دا وزگةرةتئنئن ذمئتپاؤئمئز كةرةك. تاريحتا ةكئ-ءذش ادامنئث اتئن اؤئستئرئپ ذلگئرگةن قالالار دا بار. (كةشةگئ ذلئ لةنيننئث اتئن نةمةرةمئز تذگئل، بالالارئمئز دا بئلمةيدئ...)

ةكئنشئدةن، «الما-اتانئ» ذسئنئپ جذرگةندةر - ءبئزدئث قالامئزعا 20-جئلدارئ وسئ اتتئ بةرگةن بولشةأيكتئ  (ءوزئ - قازاق ازاماتئ) قولداؤشئ كوممؤنيستةر عانا. مةنئثشة، سةيدؤمانوأ تا، ماتايةأ تا ناعئز قايتپاس كوممؤنيستةر بولؤئ كةرةك.

بولشةأيكتئث «الما-اتا» دةگةن اتاؤدئ، كورشئ «اؤلية-اتاعا» ةلئكتةپ قويعانئ دا بةلگئلئ. سوعان قاراعاندا، كوممؤنيست بولسا دا، ئشتةي قذدايعا سةنةتئن، اؤليةنئ سئيلايتئن ادام بولؤئ كةرةك. قازاقتا وسئنداي نذسقاداعئ جةر-سؤ اتاؤلارئ بار ةكةندئگئ دة بةلگئلئ. اقتاؤدا «شوپان-اتا»، جامبئلدا «قوشقار-اتا» دةگةن جةر اتاؤلارئ بار. بئرةؤلةر «الماتئ» قازاق تئلئندةگئ اتاؤ دا، «الما-اتا» ورئس تئلئندةگئ اتاؤ دةيتئن كورئنةدئ. بذل - تذسئنبةستئكتةن تؤعان تذجئرئم. ماتايةأ مئرزا الماتئعا ءذش اتاؤ بةرؤ تؤرالئ دا پئكئر ءبئلدئرئپتئ. مةنئثشة، ءار زاتتئث ءبئر ماعئناسئ، سول ماعئناعا بةرئلگةن اتاؤئ بولماق. ةشكئم دة سةيتقازئ ماتايةأتئ ورئس تئلئندة ستانيسلاأ ماتأةةأ، ال اعئلشئن تئلئندة سكرؤدج ماكناب دةپ اتامايدئ عوي. باسقا ةلدئث ازاماتتارئ تئلدةرئن بذرمالاسا دا، سةيتقازئ دةؤگة تئرئساتئنئ بةلگئلئ. ارينة، بئزدة پئكئر بوستاندئعئ بار، سوندئقتان

بولشةأيك ءدئنشئل قازاقتئث پئكئرئن قولداؤعا اركئمنئث دة قذقئعئ بار، ال ماعان وسئ الماتئ جاعادئ.

ذشئنشئدةن، سةمةيدئ - اباي، وسكةمةندئ - قونايةأ، پاألوداردئ - ساتبايةأ ةتؤگة دة قارسئمئن. ونئث باستئ سةبةبئن باسئندا ايتئپ تا كةتتئم.

مةنئثشة، سةمةي دة، وسكةمةن دة قازاقشالانعان اتاؤ دةپ بئلةمئن. تةك قانا وسئنئ رةسمي دةثگةيدة مئندةتتةؤ جةتپةي جاتئر. قالانئث اتئ ءبئر عانا نذسقامةن جازئلؤئ شارت. سوندئقتان «ؤست-كامةنوگورسك» دةگةن اتاؤ رةسمي قولدانئستان تولئق الئنئپ تاستالعانئ دذرئس. ةندئ پاألوداردئث اتئنا كةلةيئك. وسئدان ءتورت جئل بذرئن «ذلت تاعدئرئ» وسئ تاقئرئپقا بايلانئستئ پاألوداردا دوثگةلةك ذستةل وتكئزگةندة دة، بئرةؤلةر «كةرةكؤ» نذسقاسئن قولداسا، ةندئ بئرةؤلةر «ةرتئس» دةگةن اتتئ ذسئنئپ، ءوزارا تالاس بولعانئنا كؤا بولدئق. مةنئثشة، پةتروپاأل مةن پاألودار قالاسئنئث اتتارئن الماي جاتئپ تالاسؤ - سول اتتئث وزگةرمةي قالؤئنا عانا الئپ كةلةتئن سياقتئ!

باستئ ماقسات - سول ةكئ قالاعا قانداي ات بةرؤ ةمةس، ءبئزدئث وتارشئلدئق كةزةثئمئزدئث تاثباسئ بولئپ تذرعان ورئس- ءتئلدئ اتاؤدئ الئپ تاستاؤ ةمةس پة! سول جةردةگئ حالئقتئث باسئم كوپشئلئگئ كةرةكؤ مةن قئزئلجاردئ ذسئنسا، بولماس داؤدئ قؤئپ نة جئنئمئز بار؟

- وزگةشة ءبئر سذراق. جالپئ، ذلتتئق مةملةكةت قذرؤدا ءبئز قاي ةلدئث ذلگئسئن الؤعا ءتيئسپئز؟

- ناقتئ ءبئر ةلدئ نذسقاپ ايتؤ وتة قيئن. ءبئز وزئمئزگة ساي كةلةتئن بارلئق تاجئريبةلةردئ پايدالانا الامئز. ماعان دةموكراتيالئق قذرئلئمدارئ جاقسئ دامئعان ةؤروپا ةلدةرئ، ونئث ئشئندة فرانسيا، گةرمانيا، انگليا، يتاليا سياقتئ ذلتتئق مةملةكةتتةر ذنايدئ. ارينة،  ذلتتئق  ءداستذردئ  ذستانؤدان جاپون ةلئ الدئنا جان سالمايدئ دةپ بئلةمئن، ال مةملةكةتتئك ءتئلدئث ماسةلةسئ جونئندة فرانسيا مةن يزرايل مةملةكةتتةرئ بارئمئزگة ذلگئ بولا الادئ.

- ذلتتئق يدةيا دةپ جاتامئز. «ول بئزدة جوق» دةپ تة ايتامئز. نةگة ءبئز ذلتتئق يدةيانئ الاش ازاماتتارئنئث ةثبةكتةرئنةن ئزدةمةيمئز؟

- مةن تاريحشئ دا، ساياساتتانؤشئ دا ةمةسپئن. الايدا الاشتئث الدئنا قويعان ماقسات-مذددةلةرئنئث تةك بئرةؤئنئث عانا جذزةگة اسقانئن ذلكةن وكئنئشپةن ايتقئم كةلةدئ. ول - قازاقتاردئث جةكة مذفتيات قذرؤئ تؤرالئ ماسةلة. ال ءوز باسئم، ذلتتئق يدةيانئ - قازاقتئث مةملةكةتئن قذرؤ دةپ تذسئنةمئن. الاش ارئستارئنئث دا ارمانئ وسئ. الاشتئث مذرالارئن زةرتتةؤ سوثعئ جئلدارئ عانا قولعا الئنعانئ بةلگئلئ، الايدا تذرسئن جذرتبايدئ، مامبةت قويگةلدئنئث، ديحان قامزابةك ذلئ مةن بةيبئت قويشئبايةأتاردئث زةرتتةؤلةرئ جالپئ وقئرمانعا تولئق جةتكةن جوق دةپ ويلايمئن. وسئ ماسةلة شةشئلگةن ؤاقئتتا الاش ازاماتتارئنئث ةثبةكتةرئنئث مةملةكةتتئث بولاشاعئن انئقتايتئن يدةيانئ جاساقتايتئنئ انئق.

 - مارك تأةننئث «تاؤةلسئزدئككة قول جةتكئزگةن ةل ساياسي لوتةرةيادا ءپئلدئ ذتقانمةن بئردةي، ال ءپئلدئ اسئراؤ كةرةك» دةگةن قاناتتئ ءسوزئ بار. بوستان ةل اتانعانئمئزعا شيرةك عاسئرعا جؤئق ؤاقئت بولئپ قالدئ. ءبئز قانشالئقتئ ةتةك-جةثئمئزدئ جيناعان ةثسةلئ ةل اتانا الدئق؟

- ةتةك-جةثئمئزدئ جينادئق دةؤدةن اؤلاقپئن. ءبئز ءالئ دة كةثةستئك يدةولوگيانئث جولئمةن ءجذرئپ كةلة جاتقان سياقتئمئز. تاؤةلسئزدئك العان كذننةن باستاپ، كةثةس وداعئنئث ئشئندة بولعان رةسپؤبليكالاردئث باسئم كوپشئلئگئ كوممؤنيستئك يدةولوگيا مةن ورئستاندئرؤ يدةولوگياسئنان ارئلؤ ماسةلةسئن الدئنا قويدئ. توتاليتارلئق جذيةنئث اسةرئنةن قالئپتاسقان اؤرؤدان تولئقتاي قذتئلمايئنشا جاثا، ذلتتئق يدةولوگيانئ ةندئرة المايتئندئعئن ولار جاقسئ ءتذسئندئ. اثگئمة مةملةكةتتئك تؤ مةن ءان ذراندئ، ةلتاثبانئ اؤئستئرؤ ةمةس، ادامداردئث مةملةكةتكة كوزقاراسئن، ادام قذقئعئ مةن ةركئندئگئنة تذسئنئگئن، ذلتتئث تاريحئ مةن مادةنيةتئنة، ءتئلئ مةن دئنئنة كوزقاراسئن بذتئندةي وزگةرتؤدة بولاتئن. وكئنئشكة قاراي، ءبئزدئث ةلئمئزدئث العاشقئ قادامئ - قازاق رةسپؤبليكاسئنئث اتئن «قازاقستانعا» اؤئستئرؤ بولدئ...

90-جئلدارداعئ تاؤةلسئزدئك الؤعا باعئتتالعان ذلت-ازاتتئق قوزعالئسئنئث ءبئر قذرامداس بولئگئ - توتاليتارلئق باسقارؤ جذيةسئن اؤئستئرئپ، دةموكراتيالئق جذيةگة بةت بذرؤ بولاتئن. سوندئقتان بولؤئ كةرةك، بذرئنعئ وداقتاعئ كوپتةگةن ةلدةر كوممؤنيستئك يدةولوگيانئث تةورياسئن جاساؤشئلار مةن ونئ جذزةگة اسئرؤشئلاردئ بيلئكتةن الاستاتؤعا كذش سالدئ. جاثا سيپاتتاعئ جاثا ةلدئ بذرئنعئ يدةولوگتاردئث بيلةؤئ - سول يدةولوگيانئث قايتا ءتئرئلؤئ بولئپ تابئلاتئنئ دا ايدان انئق ماسةلة. پريبالتيكا ةلدةرئندة كومپارتيانئث باسشئلارئ بارلئق مةملةكةتتئك باسقارؤ جذمئستارئنان شئعارئلدئ (كوپ جاعدايدا، ازاماتتئق مئنةزئ بار قايسار جانداردئث وزدةرئ-اق «كومپارتيانئث سارا جولئن» مويئندامايتئن جذيةگة قئزمةت ئستةؤدةن باس تارتتئ.). بذرئنعئ كومپارتيا تاريحئنان نة عئلئمي كوممؤنيزمنةن اتاق، لاؤازئم العان، وقئتؤشئ بولعان دوكتورلار «جالعان عئلئمدئ ناسيحاتتاعانئ ءذشئن» زاث بويئنشا جذمئستان شئعارئلدئ. كوممؤنيستئك يدةولوگيانئ حالئقتئث ساناسئنا ءسئثدئرؤ ءذشئن جاسالئنعان بةلگئلةر (ةسكةرتكئشتةر، قالا، كوشة اتتارئ) الئنئپ تاستالدئ، يدةولوگيالئق ماقساتتاعئ كينو-تةلةونئمدةر كورسةتئلمةيتئن بولدئ، ت.ت. سونئمةن قاتار كةثةس وكئمةتئ كةزئندةگئ سئرتقئ جانة ئشكئ ساياسي قاتةلئكتةر جاثا تذرعئدان باعالاندئ.

ال بئزدة كومپارتيانئث تاريحئنان ساباق بةرگةن عالئمدار، ءبئر كذننئث ئشئندة «قازاقستان تاريحئنئث» مامانئ، ال ءومئر بويئ قذدايدئث جوق ةكةندئگئن عئلئمي تذردة دالةلدةگةن اتةيزمنئث بئلئكتئ عذلامالارئ «ءدئننئث تاريحئنان» ساباق بةرة باستادئ. مةنئثشة، بذل جاعداي قازاق ءتئلئ مامانئنئث كأانتتئق فيزيكادان ءدارئس وقؤئنان بئردة كةم ةمةس. تاؤةلسئزدئك ءذشئن توتاليتارلئق جذيةگة قارسئ شئققان جةلتوقساندئقتارعا ةسكةرتكئش قويؤعا جاراماعان وبلئس باسشئلارئ، باسقا ةلگة بارئپ، باسقئنشئلئق سوعئس جذرگئزگةن ادامدارعا (ولاردئث تاعدئرلارئ ايانئشتئ ةكةندئگئن، كةثةس يدةولوگياسئنئث قذرباندارئ  ةكةندئگئن مويئندايمئن، ءبئراق ءوزئنئث ةلئن، جةرئن قورعاماعان ادامدارعا ةسكةرتكئش قويؤ - اقئلعا سئيمايدئ) ارناپ وبلئس ورتالئقتارئندا ةسكةرتكئشتةر قويا باستادئق. وسئدان بةس-التئ جئل بذرئن قازاقستان كومسومولدارئنئث وزدةرئنئث تويلارئن اشئقتان-اشئق دذرئلدةپ وتكئزگةندةرئ دة وسئ كةثةستئك يدةولوگيانئث تولئقتاي ساقتالعانئنئث كؤاسئ. الماتئنئث اتئن اؤئستئرؤ تؤرالئ ماسةلةنئ دة كوتةرئپ جاتئر... ءبئز قازاق ةلئ بولئپ ةتةك-جةثئمئزدئ جيناپ الؤدئث ورنئنا بذرئنعئ كةثةستئك جذيةنئث سارقئنشاعئنان ارئلا الماي جاتئرمئز.

- بةلگئلئ قوعام قايراتكةرئ امانگةلدئ ايتالئ: «جاهاندانؤ، امةريكالانؤ، ورئستانؤ ذردئستةرئ ذلكةن قارقئنمةن ءجذرئپ جاتقان تذستا، مادةني ةكسپانسيا بذگئن ونسئز دا قازاق مادةنيةتئنة قاؤئپ تونگئزئپ تذرعاندا، ذلتتئق تذعئرئمئز، ءتئلئمئز بةن مادةنيةتئمئزدةن باسقا تئلگة مادةنيةتكة ءوتؤ قاتةرئ بار» دةيدئ لاتئن الئپبيئنة كوشؤگة بايلانئستئ. قانداي ءؤاجئثئز بار؟

- ورئستار بئزگة ءوزئنئث يدةولوگياسئن وتكئزؤ ءذشئن، ءالئپبيئمئزدئ وزگةرتئپ، وزدةرئنئث جازعانئن ةركئن وقؤعا الئپ كةلدئ. بذل الئپبيدةن قذتئلؤ - 20-30 جئلدان كةيئن ورئستئث بذقارالئق اقپارات قذرالدارئن ءبئزدئث نةمةرة، شوبةرةلةرئمئز وقي المايتئن، تذسئنة المايتئن جاعدايعا الئپ كةلسة، مةن - ريزامئن. ارينة، بةس جئلدئث ئشئندة تئلدئك رةفورما جاسالمايتئنئ انئق. بذل تةك قانا دئبئستاردئث قابئعئن اؤئستئرؤ ةمةس، سوثعئ ؤاقئتتا قاجةتتئلئگئ جةتكةن ءتئل عئلئمئنئث بئرنةشة سالاسئن جاثارتؤ، ناقتئلاؤ، اشئعئن ايتساق، رةفورمالاؤ. الايدا ءوز باسئم، ةگةر فونةتيك عالئمداردئث قولئنان كةلسة، جالپئ، تذركئ الئپبيئنة كوشكةندئ قالار ةدئم. بذل قانئمئز ءبئر تذركئ الةمئنئث رؤحاني جاقئنداسؤئنئث وزةگئ بولارئ داؤسئز. دةگةنمةن بذل ماسةلة تةك قانا «ساياسي ءتاسئل رةتئندة كوتةرئلدئ مة» دةگةن ءقاؤپئم دة جوق ةمةس.

- ذلت «قاراثعئ»، «قاؤقارسئز»، «كومبئس» بولسا، وعان - ينتةلليگةنسيا كئنالئ دةپ جاتامئز. بذگئنگئ قوعامدا زيالئ قاؤئمنئث رولئ قانشالئقتئ ايشئقتئ؟

- قازاقتار ءذشئن اتئ حالئققا  تانئمال، اقئن، جازؤشئ، ارتيست، سپورتشئلاردئث بارلئعئ - كذرةسكةر سياقتئ كورئنةدئ، سولاي قابئلدانادئ. ونئث سةبةبئ - ءداستذرلئ قازاق ومئرئندةگئ تالانتتئ ادامداردئث الاتئن ورنئ، اتقاراتئن رولئنة بايلانئستئ سياقتئ. ءبئرجان دا، جاياؤ مذسا دا، بالؤان شولاق پةن ماحامبةتتةر ءوز ويلارئن بذكپةسئز ايتئپ، سونئث سالدارئنان زورلئق كورگةن، سول ادئلةتسئزدئككة قارسئ كذرةسئپ كةتكةن جاندار. بذل ءداستذر ХХ عاسئردئث باسئندا دا ساقتالدئ. قازاق وقئعاندارئ ذلتتئث بولاشاعئن ويلادئ. ذلتتئق مةملةكةت ورناتؤ ئسئنة جاندارئن سالا كئرئستئ. 30-جئلدارئ كةثةس وكئمةتئ ولاردئ قئرئپ تاستاسا دا، 50-جئلدارئ زيالئ قاؤئم تاعئ دا باس كوتةردئ (ةسةنبةرلين، بةكماحانوأ، ت.ب.). قازاق زيالئلارئن اتئپ، اسئپ تاؤئسا المايتئندارئن بئلگةن كوممؤنيستئك بيلئك وسئ ؤاقئتتا جاثا تاسئلگة كوشةدئ. تأورچةستأولئق زيالئ قاؤئم وكئلدةرئنة سان ءتذرلئ وداقتار قذرئلئپ، قوثئر ذستةل، قارا تةلةفون بةرئلةدئ، تأورچةستأولئق ذيلةرگة دةمالدئرئپ، كئتاپتارئن جذزدةگةن مئث تيراجبةن شئعارادئ، ت.ت.  

سودان كةيئن بذرئن ذلتئ ءذشئن جانئن بةرةتئن زيالئ قاؤئم، باقؤاتتئ ءومئرئ ءذشئن ارئن بةرةتئن جاسقانشاق، ةكئجذزدئ توبئرعا اينالدئ. ارينة، ولاردئث تالانتتارئ جوعالئپ كةتكةن جوق، ءبئراق ازاماتتئقتارئنان ادا بولدئ. ال تالانتقا باس يةتئن قازاق حالقئ ولاردئ توبةلةرئنة كوتةرؤلةرئن توقتاتقان جوق... جاثا قازاق زيالئلارئنئث بةت- پةردةسئ 1986 - جئلئ، جةلتوقسان كوتةرئلئسئ كةزئندة كورئندئ دةپ بئلةمئن. ةث وكئنئشتئسئ، سول ؤاقئتتاعئ ذلتتئث ذلاندارئن جالماعان وقيعاعا زيالئ قاؤئم وكئلدةرئنئث ةشقايسئسئ ءوزئنئث وكئنئشئن بئلدئرمةدئ. مةنئثشة، زيالئ دةپ اتالاتئن قاؤئمنئث ومئرلئك كرةدولارئ سول دةثگةيدة قالعان سياقتئ. وسئدان ةكئ جئل بذرئن بيبئگذل تولةگةنوأانئث قازاق تئلئنة قاتئستئ ءئس-ارةكةتئ - وسئنئ دالةلدةيدئ. ال جاستار تالانت پةن ازاماتتئق كوزقاراستئث ءبئر ذعئم ةمةس ةكةنئن ءبئلئپ وسسة بولعانئ.

- ذلتشئل بولؤ جاقسئ ما، جامان با؟

- قازاقتئث بارلئعئ - ذلتشئل. ذلتشئلدئق ءبئزدئث قانئمئزدا، جذرةگئمئزدئث تذكپئرئندة، ميئمئزدئث قئرتئسئندا بار. ذلتشئلدئق - ذلتتئث باسئنا، بولاشاعئنا ءقاؤئپ تونگةندة عانا ساياسي باعئت ةسةبئندة اشئق كورئنئس بةرةدئ. ذلتئثا قئزمةت ةتؤ - ءسوز جوق، قاسيةتتئ ةثبةك.

- اثگئمةثئزگة راقمةت.

سذحباتتاسقان ذلئقبةكوأ سةيسةن
 «ايقئن»

سوڭعى جاڭالىقتار