دالالئق دةموكراتيانئث ذلگئسئ - بي ذكئمئ

  استانا. 25 - قازان. قازاقپارات - شئعئسئندا التاي مةن ةرتئسكة دةيئنگئ، باتئستا وثتذستئك ورال تاؤلارئ مةن ةدئلگة دةيئنگئ كةث دالانئ ةركئن جايلاپ، ةؤرازيا قذرئلئعئندا ءوز زاماندارئندا ذستةمدئك قذرعان ساق، عذن، ءذيسئن، تذرئك، تذرگةش، قارلذق، قاراحان، وعئز، التئن وردا، اق وردا، دةشتئ قئپشاق يمپةريالارئنئث نةگئزئن قالاعان بذگئنگئ قازاق حالقئنئث تابيعي بولمئس-بئتئمئمةن بئرگة قايناسئپ، بويئنا سئثگةن ادةت عذرئپ، سالت-ساناسئنان ةكشةلئپ شئققان زاثدار ذلگئسئ - قالئپتاسقان بيلةر سوتئنئث جذيةسئ بولدئ
None
None

 دالا زاثئنئث ةرةجةلةرئ، سوت ئسئنئث وزئق ذلگئلةرئ - بيلةر ذكئمئ قذقئقتئق نورمالاردئث پرينسيپتةرئن اتقارئپ كةلدئ. ةرتة زامانداردان بذگئنگئ ذرپاعئمئزدئث قذلاعئنا انئق جةتئپ، كوكةيئنة قونعان: «تذگةل ءسوزدئث ءتذبئ - ءبئر، ءتذپ اتاسئ - مايقئ بي» دةگةن ذلئ ءسوزدئث ماعئناسئ تئم تةرةثدة جاتئر.

ةلئمئزدةگئ بيلةر سوتئنئث وسئ مايقئ بيدةن باستاؤ الاتئنئ - تاريحي شئندئق. سودان بةرئ قازاق ةلئندة قالئپتاسقان بيلةر بئتئمئ ءار كةزةثدةگئ مةملةكةتتئك قذرئلئم-جذيةگة قاراي دامئپ، وركةندةپ وتئردئ. XVI عاسئرداعئ قاسئم حان شئعارعان «قاسئم حاننئث قاسقا جولئ» دةگةن زاث جارلئعئ (1511 - 1523 - جئلدارئ بيلئك قذرعان)، ةسئم حان (1598 - 1628 - جئلدار ارالئعئندا بيلئك قذرعان) جارلئق ةتكةن «ةسئم حاننئث ةسكئ جولئ» ءوز داؤئرئندةگئ زاث-جارعئلاردئث، مةملةكةتتئك قذقئقتاردئث جيناقتالعان وزئق ذلگئسئنة اينالدئ.

XVII - XVIII  عاسئرلار قازاق تاريحئنداعئ ةث ءبئر كذردةلئ كةزةث بولعانئ ةلگة ايان. قازاق حاندئعئن سول ءبئر قيئن-قئستاؤ زاماندا جاثگئر، تاؤكة، ءابئلقايئر، ابئلمامبةت، ابئلاي حاندار باسقاردئ. ول ءداؤئر قازاق قاؤئمئ الؤمةتتئك، ساياسي وزگةرئستةرگة ذشئراعان، سئرتقئ جاؤلارمةن ارپالئسقان رؤ-تايپالاردئث بذرئنعئ كوش جولدارئ وزگةرئپ، حالئقتئث سؤداي ساپئرئلئسقان كةزةثئ ةدئ. ايتسة دة، قازاق حالقئنئث ءذش جذزگة بولئنگةنئنة قاراماستان، ئشكئ ةكونوميكالئق جانة ساياسي جاعدايئ ءبئرشاما تذراقتانعان بولاتئن. قازاق حاندارئ جاؤگةرشئلئك زاماندا ةل بيلئگئن ءوز قولدارئنا الئپ، قازاق رؤلارئنئث باسئن قوسئپ، جوثعار شاپقئنشئلئعئنا قارسئ سوققئلار ذيئمداستئرا ءبئلدئ. ةل باسئنا كذن تؤعان شاقتا قول باستاعان باتئرلاردئث ةسئمدةرئ ةرةكشة ارداقتالئپ، ولاردئث ةرلئك ئستةرئ اثئزعا اينالئپ، ةل ةسئندة ساقتالدئ. ولاردئث قاتارئ قاراپايئم حالئقتان شئققان، قان مايداندا ةرةن باتئرلئعئمةن جانة ةرجذرةكتئلئگئمةن كوزگة تذسكةن جاثا ةسئمدةرمةن تولئقتئ.

الايدا، حاندار بيلئگئن نئعايتئپ، قازاق مةملةكةتتئلئگئن تةك قانا قارا كذشپةن امان ساقتاپ قالؤ مذمكئن ةمةس ةدئ. سوندئقتان دا كوپشئلئككة ءسوزئ ءوتئپ، الؤمةتتئك توپتاردئ ءبئر مذددةگة باعئندئرئپ، قوعامدئق سانانئ قالئپتاستئرا الاتئن داناگوي بيلةردئث ينستيتؤتئ اسا قاجةت بولدئ.

قازاق بيلةرئ ةرتة زاماننان بةرئ كةلة جاتقان ادةت-عذرئپ، سالت-سانا ءداستذرئن زاث دةثگةيئنة كوتةرة بئلگةن، ةل تاعدئرئنا قاؤئپ-قاتةر تونگةن تاريحي كةزةثدةردة حاندار مةن قول باستاعان باتئرلارعا اقئلشئ بولا بئلگةن تذلعالار بولدئ. ءوز زامانئنئث ءئرئ ساياسي قايراتكةرلةرئ دةثگةيئنة كوتةرئلگةن بذل ادامدار ءارئ تةرةث ويلئ كةمةثگةر، ءارئ ارقالئ شةشةن، ال كةيبئرةؤلةرئ دارئندئ قولباسشئ نةمةسة كوپتئ كورگةن رؤباسئ، ءتئپتئ الئس بولاشاقتئ بولجاي العان اؤلية جاندار رةتئندة بةلگئلئ.

كوشپةلئ شارؤاشئلئقتئث ةرةكشةلئگئ ونئث تةك ماتةريالدئق مادةنيةتئ نةمةسة شارؤاشئلئق سيپاتئ عانا ةمةس، سونئمةن بئرگة وسئ ورتاعا ءتان مادةني - رؤحاني تذرمئسئمةن وزئندئك ءمان-ماعئناعا ية. وسئ تذرعئدان العاندا، ادةت-عذرئپ، سالت-ءداستذر، قوعامدئق قاتئناستار بئرنةشة تاريحي كةزةثدة كوشپةلئلئك داستذرگة قاتئستئ قالئپتاسئپ دامئپ وتئردئ. كذندةلئكتئ تذرمئستا، وتباسئنان باستاپ، قاؤئمنئث الدئندا «جةر داؤئ»، «جةسئر داؤئ»، «مال داؤئ» سةكئلدئ ءارتذرلئ تالاس-تارتئس تؤئنداپ، ونئث ءتذيئنئن شةشةتئن، ةلدئ باتاؤعا كةلتئرةتئن بيلةردئث ورنئ ةرةكشة بولدئ. بيلةر ةل ئنتئماعئن، رؤارالئق بئرلئكتئ، ادالدئق پةن يماندئلئقتئ ءناسيحاتتاپ ءوتتئ، داؤ-داماي، ايتئس-تارتئستاردئ ادئلةتتئ تذردة شةشئپ وتئردئ، ةل اراسئندا «تؤعانئ جوق، تؤرا بيلةر» اتاندئ. ولار شةشةندئك ونةردئث مايتالماندارئ، ءارئ ادات پةن شاريعاتتئث بئلگئرلةرئ بولدئ. قازاق ساحاراسئنداعئ ار داؤئن، جةر داؤئن، جةسئر داؤئن، قذن داؤئ مةن مال داؤئن ادامگةرشئلئك تارازئسئنا سالئپ، كةسئمدئ ءادئل بيلئك ايتئپ وتئردئ. اتاق-ابئرويعا جةكة باستارئنئث قابئلةتئ مةن تابيعي دارئنئ ارقئلئ عانا ية بولدئ.

XVII عاسئردئث ورتا شةنئندة قازاق بيلةرئنئث ماثئزئ ةرةكشة ارتتئ. 1680 - جئلئ تاؤكة حاننئث تذسئندا بيلةر كةثةسئ قذرئلدئ. ونئث قذرامئنا قارلئعاش تولة بي، قازداؤستئ قازئبةك بي، ايتةكة بي، قئرعئز قوقئم بي، قاراقالپاق ساسئق بي، مذحامبةت بي كئردئ. دةمةك، جوثعار شاپقئنشئلئعئنا قارسئ قازاقتان وزگة شئعئس حالئقتارئ دا ذيئمداستئ.

بيلةر كةثةسئ تذراقتئ جذمئس ئستةپ تذردئ. بيلةر كةثةسئنئث شةشؤشئ بيلئگئ بولماسا دا، حان ولاردئث اقئل - كةثةسئنة ءاردايئم قذلاق سالئپ وتئردئ. تاؤكة حاننئث اتاقتئ «جةتئ جارعئسئنئث» بيلةردئث تئكةلةي قاتئسؤئمةن ومئرگة كةلؤئ ولاردئث زاث شئعارؤ قذقئ بولعانئنئن دالةدةيدئ. قاجةت بولعان جاعدايدا حان بيلةر كةثةسئنئث شةشئمئنة سذيةنئپ وتئردئ.

ةل جادئندا ساقتالعان بيلةردئث ءبئرئ ايتةكة بي بولدئ. ول بذقارا مةن سامارقاننئث ارالئعئنداعئ جةردة دذنيةگة كةلئپ، نذراتا تاؤلارئنئث باؤرايئنداعئ سةيئتقذل دةگةن جةردة قايتئس بولدئ. اكةسئ اقشانئث، ناعاشئسئ جالاثتوستئث، اتاسئ سةيئتقذلدئث باتئرلئعئمةن اتئ شئققان بولاتئن. 24 جاسئندا ايتةكة تورتقارا رؤئنا بيلئك ايتئپ، 30 جاسئندا كئشئ ءجذزدئث توبة بيئ سايلاندئ.

ارعئن (قاراكةسةك) تايپاسئنان شئققان قازئبةك بي تاؤكة، سامةكة، ابئلمامبةت، ابئلاي حانداردئث تذسئندا ءومئر ءسذردئ. جوثعارلارعا قارسئ كذرةستئ ذيئمداستئرؤشئلاردئث ءبئرئ بولدئ. ХҮІІІ  عاسئردئث 40- جئلدارئ ابئلاي حاندئ قالماق تذتقئنئنان قذتقارؤعا ات سالئستئ. 60- جئلدارئ قئتايدئث شين يمپةرياسئ ءوز جاعئنا تارتؤعا تئرئسقانئنا كونبةي، ابئلاي حاننئث دا سونداي ساياسات ذستانؤئنا ئقپال ةتتئ.

ذلئ جذزگة بيلئك جذرگئزگةن الئبةك ذلئ تولة بي ذزاق تا ابئرويلئ ءومئر ءسذردئ. ول قازاق ةلئنئث ذلةسئنة تيگةن بارلئق ءئرئ وقيعالاردئث باسئ-قاسئندا بولئپ، حاندار ساياساتئنا، اسئرةسة جولبارئس حانعا باعئت-باعدار بةرئپ وتئردئ.

قازاق بيلةرئنئث جانة ءبئرئنشئ كةزةكتة تولة، قازئبةك، ايتةكة بيلةردئث قاتئسؤئمةن تاؤكة حاننئث تذسئندا «جةتئ جارعئ» اتتئ زاث نورمالارئ شئعارئلدئ. ةل ئشئندةگئ ادةت-عذرئپ ءتارتئبئ، جةر-سؤ، قونئس يةلئكتةرئنئث مولشةرئ، جةسئر داؤئ، قذن تولةؤ، كةك الؤ، ذرلئق-قارلئققا تئيئم سالؤ، اعايئن-تؤئس، رؤ اراسئنداعئ داؤ-دامايلار، ةل بئرلئگئ، وتان قورعاؤ ذرپاق تاربيةسئ سياقتئ كوپتةگةن ماسةلةلةردئث شةشئلؤ جذيةسئ جاثاشا بةلگئلةندئ.

داؤلةتقالي اساؤوأ

دةرةككوز: baq.kz 

سوڭعى جاڭالىقتار