الةمدئك ورتالئق «ذلئ تذران» بولؤئ مذمكئن بة؟

     استانا. 18 - قازان. قازاقپارات - تذركئستان ولكةسئنئث كونة اتاؤئ - ذلئ تذران ايماعئ بالقاننان تئنئق مذحيتئنا، ورالدان تاياؤ شئعئسقا دةيئنگئ كةثئستئكتئ الئپ جاتئر. تذران جةرئنة البانيا، كوسوأو، بوسنيا مةن گةرسةگوأينا، قئرئم، پوأولجة، سولتذستئك كاأكاز رةسپؤبليكالارئ، ورتالئق ازيا، زاكاأكازيانئث شئعئسئ، يراك پةن يران، سولتذستئك اؤعانستاننئث ءبئر بولئگئ، قئتايدئث سولتذستئك-باتئسئ كئرةدئ.
None
None

 وسئنشا الئپ ايماقتئ زامانئندا دذرئلدةتكةن كوك تذرئكتئث ذرپاعئ قايتا كذش الئپ، « ХХI عاسئر - تذركئ عاسئرئ» بولا الا ما؟ الةمدة تذرئك ةتنوسئ باستئ ورئندا تذراتئن التئ مةملةكةت بار. بذلار: تذركيا، ءازئربايجان، قازاقستان، قئرعئزستان، وزبةكستان جانة تذرئكمةنستان. بذعان قوسا، وزگة مةملةكةتتةردئث قذرامئنا كئرگةنمةن تذركئ الةمئنة جاتاتئن ايماقتار مةن اأتونوميالئق جانة ذلتتئق رةسپؤبليكالار بار. ياعني، رةسةيدئث قذرامئنداعئ تاتارستان، باشقذرتستان، التاي، تئأا، ساحا (ياكؤتيا)، قئتايدئث قذرامئنداعئ شئعئس تذركئستان، مولداأيانئث قذرامئنداعئ گاگاؤزيا، سولتذستئك كيپردةگئ مويئندالماعان تذرئك رةسپؤبليكاسئ. سوندا بالقاننان شئعئس تذركئستاندئ قوسا ةسةپتةگةندة، ساحا ةلئنة دةيئنگئ جالپئ سانئ 200 ميلليون تذركئلةر مةكةندةيتئن ذلان-عايئر ولكة تذركئ الةمئنة تيةسئلئ بولئپ شئعادئ.

  تذركئ ةلدةرئنئث ئشئندةگئ ازؤلئسئ، ارينة، تذركيا. ك س ر و كةلمةسكة كةتئسئمةن تذرئك بئرلئگئن ءبئرئنشئ بولئپ مارقذم تذرعئت وزال تؤ عئپ كوتةردئ. سول كةزدة ساياسي-ةكونوميكالئق كةثئستئك قذرؤدان باستاپ، ورتاق ءتئل ماسةلةسئنة دةيئن ورتاعا شئقتئ. 1992 - جئلئ وسئ ماقساتتا انكارادا تذثعئش رةت تذركئ تئلدةس ةلدةر باسشئلارئنئث سامميتئ ءوتئپ، ول تةك مادةني-گؤمانيتارلئق سةرئكتةستئككة ؤاعدالاسؤمةن اياقتالدئ.

  تذركيا بذرئنعئ كةثةس ةلئنئث قذرامئنداعئ تذركئ ءتئلدةس ةلدةردئث ءارقايسئنان 2000 ستؤدةنتتئ جئل سايئن قابئلداپ، شاكئرتاقئمةن قامتاماسئز ةتؤدئ موينئنا الدئ. سونداي-اق تذرئك ستؤدةنتتةرئ دة اتالمئش ةلدةردئث جوعارئ وقؤ ورئندارئندا ءبئلئم الؤعا باعئت الدئ. ءبئر جئلدان كةيئن مارقذم تذرعئت وزال ورتالئق ازيا مةن ءازئربايجانعا ساپارلاپ كةلگةندة، تذركئ تئلدةس ةلدةردئث دوستاستئعئن قذرؤ تؤرالئ پروتوكولعا قول قويئلدئ. شئندئعئن ايتقاندا، بذل سول كةزدة تةك قاعاز جذزئندة قالدئ.

  1993 - جئلئ 12 - شئلدةدة، الماتئدا قول قويئلعان كةلئسئم بويئنشا، تذرئك مادةنيةتئ مةن ونةرئن بئرلةسة دامئتؤ ماقساتئندا حالئقارالئق تذركسوي ذيئمئ قذرئلدئ. دةگةنمةن «تذرئك بئرلئگئ» ماسةلةسئندة ورتالئق ازيا ةلدةرئ باسشئلارئنئث ءوزارا كوزقا-راس بئرلئگئ بولمادئ. بذعان تذرعئت وزالدئث قاپئدا دذنية سالؤئ دا ءوز اسةرئن تيگئزگةنئ انئق.

 بذدان كةيئن «تذرئك بئرلئگئ» 1994 - جئلئ ئستامبذلدا، 1995 - جئلئ بئشكةكتة، 1996 - جئلئ تاشكةنتتة، 1998 - جئلئ استانادا، 2000 - جئلئ باكؤدة، 2001 - جئلئ ئستامبذلدا وتكةن ةل باسشئلارئنئث سامميتئمةن شةكتةلدئ دةسةك بولعانداي. ارينة، تذركيا مةن تذركئ تئلدةس مةملةكةتتةردئث ءوزارا مادةني-گؤمانيتارلئق قارئم-قاتئناسئ ستؤدةنتتةر الماسؤمةن شةكتةلگةن جوق. بذل ورايدا ءازئربايجان، تذرئكمةنستان مةن وزبةكستاننئث كيريلليسادان لاتئن قارپئنة كوشؤئ ناتيجةسئندة ذلكةن قادام جاسالعانئن اتاپ ايتقان ءجون. دةگةنمةن تذركئ تئلدةس حالئقتاردئث جاقئنداسؤئ جولئنداعئ ةلةؤلئ ادئمدارعا كوپ ذزاماي وزبةكستان تاراپئنان سئزات ءتذستئ. وعان سةبةپ بولعان جاي - وزبةكتئث كورنةكتئ وپپوزيسيونةرئ، اقئن مذحاممةد سالئقتئث تذرئكتئث قول استئنان پانا تابؤئ. ونئث ذستئنة ءوزئن ءامئر تةمئر كورةگةن قذرعان الئپ يمپةريانئث زاثدئ مذراگةرئ سانايتئن تاشكةنت تذركيانئث جاثادان «ذلكةن اعا» رةتئندةگئ رولئنة كذدئكپةن قارادئ دةسةك بولادئ.

 كةرئ تارتقان كاريموأتةن سوث بةيتاراپ باعئت ذستانعان تذرئكمةنباشئ دا شالقايا تذسكةن. ونئث ءذستئنة كاسپي تةثئزئندةگئ داؤلئ جةردةگئ مذناي كةنئنة بايلانئستئ تذرئكمةنيانئث مارقذم پرةزيدةنتئ ساپارمذرات نيازوأ پةن ءازئربايجاننئث مارقذم پرةزيدةن-تئ گةيدار اليةأ قارئم-قاتئناسئن ذزگةن بولاتئن. 2001 - جئلئ نيازوأ باكؤدةگئ ةلشئسئن كةرئ شاقئرئپ العاندئ. (ةكئ ةلدئث قاباعئنداعئ مذز 2007 - جئلئ نيازوأ كوز جذمئپ، ورنئنا بةردئمذحاممةدوأ كةلگةن سوث عانا ءجئبئدئ). تذركيانئث ءوزئ سول كةزدة ةكونوميكالئق قيئندئققا ذشئراپ، الدئثعئ ورئنعا ةؤروپالئق باعئتتئ شئعاردئ. ةل باسشئلارئنئث سامميتئ تذتاس بةس جئل بويئ وتپةي قالدئ.

   ةكئنشئ تئنئس جولئ «تذرئك بئرلئگئ» يدةياسئنئث ةكئنشئ قايتارا جاندانؤئندا قازاقستان باسشئسئ نذرسذلتان نازاربايةأ باستئ رول اتقاردئ. بةس جئلدئق ذزئلئستةن سوث 2006 - جئلئ 17 - قاراشادا ءازئربايجان، قازاقستان، قئرعئزستان جانة تذركيا مةملةكةتتةرئ باسشئلارئنئث 8-سامميتئ انتاليا قالاسئندا وتكئزئلدئ. باسقوسؤدئث باستئ وقيعاسئ  ن.نازاربايةأتئث تذركئ تئلدةس مةملةكةتتةردئث حالئقارالئق پارلامةنتتئك اسسامبلةياسئن قذرؤ تؤرالئ يدةياسئ بولدئ. «بذل جاثا قذرئلئم تذرئك بئرلئگئ جولئندا بذرئن قولعا الئنئپ، ئسكة اسپاي قالعان پروبلةمالاردئ شةشؤدئث ناقتئ مةحانيزمئ بولادئ» دةدئ ةلباسئ. بذل يدةيانئ ءازئربايجان، قئرعئزستان، تذركيانئث پرةزيدةنتتةرئ قولدادئ. مادةني-گؤمانيتارلئق دوستئقتان بئرتئندةپ ةكونوميكالئق دوستئققا كوشؤ ماسةلةسئ قوزعالدئ. 2009 - جئلئ ناحيچةأاندا وتكةن 9-سامميتتة تاعئ دا باستئ فيگؤرا بولعان نذرسذلتان نازاربايةأ: «اتاتذرئك ارمانداپ كةتكةن تذركئ تئلدةس تؤئس مةملةكةتتةردئث بئرلئگئنة قول جةتكئزؤ ءذشئن وسئ جولدا اتقارئلعان ءئستئ بذگئنگئ تالاپقا ساي  جاثا بيئككة كوتةرؤ كةرةك» دةپ تذركئ كةثةسئ مةن تذركئ اكادةمياسئن قذرؤدئ ذسئندئ. ةلباسئ يدةياسئ ءبئراؤئزدان ماقذلداندئ.

  2010 - جئلئ قئركذيةك ايئندا ئستامبذلدا وتكةن 10-مةرةيتويلئق سامميتكة وزبةكستان باسشئسئ تاعئ دا كةلمةگةنمةن، تذركمةنستان باسشئسئ بةردئمذحاممةدوأ قاتئستئ. تذركئ كةثةسئنئث حاتشئلئعئ ئستامبذلدا ورنئعئپ، كةثةستئث باس حاتشئلئعئ تذرئكتئث رةسةيدةگئ بذرئنعئ ةلشئسئ حاليل اقئندجيدئث قولئنا تيدئ. العاشقئ ءذش جئلدا كةثةستئ قارجئلاندئرؤدئ تذرئك ذكئمةتئ موينئنا الدئ. ك س ر و قذلاعالئ بةرئ تذثعئش رةت تذرئك بئرلئگئ يدةياسئن ئسكة اسئرؤ ءذشئن قاجةتتئ ينستيتؤتتار قولئنا الدئ. استانا قالاسئ «2012 - جئلعئ تذركئ الةمئنئث مادةني استاناسئ» بولئپ جاريالاندئ. نذرسذلتان نازاربايةأتئث باستاماسئمةن تذركئ تئلدةس مةملةكةتتةر ئنتئماقتاستئق كةثةسئ، پارلامةنتتئك اسسامبلةيا، اقساقالدار القاسئ قذرئلدئ. 2010 - جئلئ تذركيا پرةزيدةنتئ ءابدؤللا گذلدئث استاناعا ساپارئ اياسئندا استانادا تذركئ اكادةمياسئ اشئلدئ. ال تذركئ كةثةسئنئث تؤئ 2012 - جئلدئث تامئز ايئندا بئشكةك قالاسئندا تذركئ كةثةسئنئث ةكئنشئ سامميتئندة قابئلداندئ.

  ساياساتتانؤشئلاردئث پئكئرئنشة، تذركئ تئلدةس ةلدةر قاؤئمداستئعئنئث قازئعئن ءدال قازئر ءذش ةل: تذركيا مةن قازاقستان جانة ءازئربايجان  ذستاپ تذر. تذركيا مةن ءازئربايجان باسقاسئن ايتپاعاندا، اسكةري ارئپتةس ةلدةر. ال قازاقستاننئث رةسةيمةن ستراتةگيالئق ارئپتةستئگئ انكارامةن بايلانئسئنئث تةرةثدةؤئنة كةرئ اسةرئن تيگئزبةيدئ.

 نذرسذلتان نازاربايةأتئث 70 جئلدئعئنا بايلانئستئ انكارادا ةسكةرتكئشئنئث اشئلؤئ، ةلباسئنئث تذركئ الةمئندةگئ كوشباسشئ ةكةنئنئث مويئندالعانئنئث ايعاعئ.  ارينة، وسمان يمپةرياسئنئث زاثدئ مذراگةرئ - تذركيا ت م د كةثئستئگئندةگئ ماسكةؤدئث رولئن باسا المايدئ. دةگةنمةن تذركيانئث تمد ةلدةرئمةن ةكونوميكالئق جاقئنداسؤئ انكارانئث ايماقتاعئ رولئن بئرتئندةپ ارتتئرعان ذستئنة ارتتئرا بةرةرئ انئق.  ةؤرووداقتان ءبئرجولا كوثئلئ قالسا، كئم بئلةدئ، تذركيانئث ت م د مةن ازياعا كذرت بذرئلئس جاسايتئن دا ءجونئ بار. تذركئ تئلدةس ةلدةر ةؤرووداق-تئث قؤاتتئ ةكونوميكاسئمةن باسةكةلةسة الماسا دا، كارئ قذرلئق ءوزئنئث ةنةرگةتيكالئق قاؤئپسئزدئگئنئث كوپ جاعدايدا تابيعي گاز بةن مذنايعا باي كاسپي ماثئ مةن ورتالئق ازيا ةلدةرئمةن قارئم-قاتئناسئنا بايلانئستئ ةكةندئگئن جاقسئ بئلةدئ. ال بذل جولداعئ التئن كئلت تذركئ تئلدةس ةلدةر-دئث: قازاقستان، تذرئكمةنستان مةن ءازئربايجاننئث قولئندا.

 تورةعالي تاشةنوأ

دةرةككوز:«ايقئن» گازةتئ           

سوڭعى جاڭالىقتار