پروفةسسور تذرسئنبةك كاكئشةأ: اقيقات اششئ بولعانمةن وکئنئشئ از

- العاشقئ ونةر جولئم ءارتئس بولؤدان باستالعان ةدئ. 1944-45- جئلدارئ اقمولانئث ماکسيم گورکي تةاترئئنئث ساحناسئندا «کاپيتان تؤزوأ» دةپ اتالاتئن ورئسشا پةسادا وينادئم. شوراياقتئث ومارئ بولئپ. «قاباعان يت» سپةکتاکلئندة کولحوز پرةدسةداتةلئ بولدئم. ساکةندئ ومئرئمة سةرئک ةتکةنئم تةاتردان باستالدئ. قوسئمجان باباقوأ ماعان مذقاباسئ جوق کئتاپ بةرئپ، وقئتاتئن. کئتاپتئث وقيعاسئ مةنئ قاتتئ تةبرةنتتئ. ازاپ أاگونئنداعئ ادامداردئث تارتقان تاقسئرةتئ... وقئپ بئتکةن سوث ماعان «سةن کئمنئث کئتابئن ماعان وقئعانئثدئ بئلةسئث بة؟» دةدئ. «جوق». «ساکةن سةيفؤلليننئث «تار جول، تايعاق کةشؤئ» دةدئ...
سوعئس جاثا اياقتالعان ؤاقئت. قاراعاندئدان الماتئعا دةيئن تؤرا باراتئن ءبئر أاگون شئعاتئن. ول جةتئ تاؤلئک ءجذرئپ الماتئعا جةتةتئنبئز. سول أاگونعا ئلئکتئم.، ءارتئس بولعانئمنئث ءبئر پايداسئ ءتيئپ، بيلةت الدئم. ذلکةن قارا فانةرا چةمودانئمدئ کوتةرئپ کئرگئزة الماي جاتسام، تامبؤردا ةکئ قئز ماعان قاراپ سئلق-سئلق کذلةدئ. «ودان دا کومةکتةسئپ جئبةرسةثدةرشئ» دةدئم. أاگونعا کئرسةم، ءبئر قئزدئث ورنئ مةن مةنئث بيلةتتةگئ ورنئم قاتار ةکةن. «جئلقئ کئسئنةسکةنشة، ادام سويلةسکةنشة»، جولداعئ جةتئ تاؤلئکتة کوپ اثگئمةلةستئک. تاؤ-کةن ينستيؤتئنا بارامئن دةپ جولعا شئققان ةدئم، کاز گ ؤ-گة ءتذستئم. بويجةتکةندةرمةن حابارئمدئ ذزگةن جوقپئن. کذبئرا دةگةن قئزبةن ءسوزئمئز دة، کوثئلئمئز دة جاراسئپ کةتتئ.
ءبئر کذنئ کذبئرا ماعان: «گذلبارام تاتةي سةنئ کورگئسئ کةلةدئ» دةدئ. «ول کئم؟». «ساکةننئث ايةلئ». «وي! جوق، گذلبارام تاتةي مةنئ ةمةس، مةن بارئپ، کورةيئن. سالةم بةرةيئن» دةدئم. باردئم. ساکةننئث جارئنئث قولئن الئپ، ول کئسئنئ کورگةندة ساکةندئ کورگةندةي بولدئم. ساکةنگة دةگةن ماحاباتئم تةرةثدةي ءتذستئ. ءسويتئپ ساکةن مةنئث ادةبيةتتئک تاقئرئبئم عانا ةمةس، تاعدئرئما اينالدئ.
- ءسئز ءسابيت، عابيت، مذحتارلاردئث کوزئن کورئپ، ءئزئن باسقان اسئلدئث قيئعئ، التئننئث سئنئعئسئز. ءسئز بئلگةندة ول کئسئلةر قانداي ةدئ؟
- سابيتکة «اسسالاؤماعالةيکؤم» دةپ سالةم بةرسةث، سةنئث جاي-کذيئثدئ جارتئ ساعات بويئ سذرايدئ. سودان کةيئن ءوزئنئث نة ئستةپ، نة جازاتئنئن تذگةل تئزبةلةپ شئعادئ. سودان، ةل ونئ «جالپاقشةشةي» دةيتئن. سابةثنئث مذنئسئن اقکوثئلدئلئگئ دةپ سانايمئن. بذل - ءسابيتتئث حالئقشئلدئعئ. ءسابيتتئث وسئ قاسيةتئ ودان ادام بالاسئنا ةشبئر جاماندئق کةلمةيتئنئن بئلدئرةدئ. بذگئندة کةيبئر اقئن-جازؤشئلار ءسابيتتئث اثقئلداپ، ادامدئ باؤئر تارتا سويلةيتئن جايساث مئنةزئن جايداقتاتئپ، ةستةلئگئندة ءوزئن سابيتتةن ارتئعئراق، بيئگئرةک قويئپ سويلةيتئن ءيا بولماسا جازاتئن بولئپتئ. ءسابيتتئث حالئقشئلدئعئ جونئندة عابيت «حالئق پةن ءسابيتتئث اراسئندا ساثئلاؤ جوق» دةيتئن ةدئ.
- سويتکةن عابيتتئث سابيتکة دةگةن ادامدئق جانة ادةبيةتتئک قذرمةتئ قالاي بولدئ؟
- عابيت ومئردة کةردةث، پاث جذرةتئن. کةز-کةلگةن ادامدئ بويئنا توعئتا دا بةرمةيتئن. ادامدئ ماثئنا جاقئنداتپايتئن. جاقئنداتسا دا، سئرئنا ابدةن قانئپ الئپ، «سويلةسؤگة بولادئ» دةپ تاپسا عانا ءتئل قاتئسار ةدئ. عابيت پةن ءسابيت ءبئر-بئرئنة کةراعار ةکئ مئنةزدة بولا تذرا ءبئرئن-ءبئرئ سئيلاپ ءوتتئ. ارينة، سئناعان ساتتةرئ دة بولدئ. ءبئراق ادةبيةتتئک کوزقاراس ولاردئ ةشقاشان جاؤلئققا، جةک کورؤشئلئکککة باستاعان جوق. ءبئر-ءبئرئنئث شئعارماسئنا دةگةن باعاسئ دا قذرمةتئ دة بولدئ.
- مذقاث، اؤةزوأ قالاي ةدئ؟
- عابيتتئث کةيبئر مئنةزدةرئ مذقاثدا، مذحتار اؤةزوأتة دة بولاتئن. وزئنةن باسقانئ تةثگةرة بةرمةيتئن ورلئک ول کئسئدةن دة بايقالاتئن.
مذقاثنئث جولئ وتة قيئن بولدئ. مذحاث الاش تا بولدئ، کوممؤنيست تة بولدئ، ءتئپتئ ءومئرئنئث سوثعئ کةزدةرئندة ورئسشئل بوپ، ورئس رةاليزمئنئث قازاق ادةبيةتئن ورکةندةتؤدةگئ رولئن کوتةردئ. پةندة رةتئندة وزئنة جاقپاعان قالامگةرلةرگة ءمذيئزئن کورسةتکةن ساتتةرئ دة بولدئ. ونئث ءبارئ زامانانئث، ؤاقئتتئث سئناعئ. تاريحي شئندئق اششئ ةکةنئ راس، وعان بولا تذلعالارئمئزئ تذعئردان تايدئرؤعا بولمايدئ.
رؤحاني بايلئقتئ تانئتؤدان ارتئق ةشقانداي قذبئلئس جوق. ةث باستئسئ مذحاث قازاق ادةبيةتئن الةم ادةبيةتئنة قوسئپ کةتتئ. وسئ جاعئنان قاراعاندا بئزگة الگئندةي پةندةشئلئگئ مةن مةنمةندئگئ ةمةس ةثبةگئ کةرةک. دةگةنمةندة ءسابيت، عابيت، مذحاثداردئث قاي-قايسئسئ بولسئن ئشکئ جان دذنيةسئمةن ءبئرئن-ءبئرئ شئنايئ باعالايتئن ةدئ. ةثبةک باعالاؤعا کةلگةندة پةندةشئلئک ةمةس، ادامدئق بولمئسئمةن جارقئراپ کورؤئنؤگة تئرئساتئن. ادةبيةتتة قئزئل کةثئردةک بولئپ تالاسسا دا ةرتةسئندة قذشاقتاسئپ ءجذرؤ قولدارئنان کةلةتئن ةدئ. وسئ جاعئنان قاراعاندا ولار قاشاندا بولماسئن شوقتئقتئ کورئنةتئن.
- سول ذلئ تذلعالاردئ ةسکة الا وتئرئپ بذگئنگئ ادةبيةت جانة ادةبي سئن توثئرةگئندة نة ايتار ةدئثئز؟
- کةثةس زامانئندا اقئن-جازؤشئلاردئث وي-پئکئرلةرئ ةل کادةسئنة جاراپ ءجذردئ. ادةبيةتتةگئ ذنامدئ کةيئپکةرلةر وقئرماننئث ذلگئ الاتئن، تاربية الاتئن ادامئنا اينالئپ ةدئ. کوممؤنيستئک يدةولوگيا سونئ تالاپ ةتتئ جانة ورئنداعانئ ءذشئن اقئن-جازؤشئنئ قادئرلةپ، قذرمةتتةپ ذستادئ. جازؤشئلاردئث جالاقئسئ، قالاماقئسئ جاقسئ بولاتئن.
ال قازئر جازؤشئلار کئتاپتارئن شئعارعانئمةن، قالاماقئ جوق. قالاماقئنئث ةسةبئنة باسپا 50-60 کئتابئثدئ ساتئپ، ةثبةگئثدئ شئعارئپ ال دةپ قولعا ذستاتادئ، بولدئ. ءوز کئتابئن ءوزئ ساتئپ، ءوزئ ساؤدالاعاننان ارتئق ابئرويسئزدئق جوق. بذگئنگئ جازؤشئلار، وسئنداي کذيدة. قازئر جازؤشئلار وداعئنئث، ونداعئ اقئن-جازؤشئلاردئث وي-پئکئرلةرئ ءئلتيپاتقا الئنبايدئ. قئزمةت باسئندا وتئرعاندار ةلدئث دة پئکئرئ بار ةکةنئن ةسکةرؤئ کةرةک. ءبئزدئث ذکئمةتئمئز، باسشئلارئمئز ةل نة ويلايدئ ةکةن، نة ايتئپ جاتئر ةکةن دةگةنگة دة نازار اؤدارؤئ قاجةت.
مةن «قازاق زيالئلارئ» دةگةن کئتاپ شئعاردئم. سوندا ايتتئم، جذرگةن جةرئمدة دة ايتئپ کةلةم: جالپئ جازؤ-سئزؤدئث توثئرةگئندةگئ زيالئ ازاماتتار، وکئنئشکة قاراي، ءومئرئ جارئمايدئ. ويتکةنئ، ءوز ةثبةگئمةن عانا کذن کورةدئ. زاماننئث ئثعايئنا قاراي ما، قازئرگئ جازؤشئلاردا ذکئمةتتة بولا قويسئن دةگةننةن گورئ، وزئمة بولسئن دةگةن وي باسئم. سول سةبةپتئ جازؤشئلاردئث کوپشئلئگئ شاحانوأتئث تئلئمةن ايتقاندا «ت ج-لار» بوپ کةتتئ.
ادةبي سئنعا کةلةتئن بولساق... بذگئندة سئن «تونئن تةرئس کيئپ»، ازؤئ کةتئلئپ، ودانئث ءتئلئ مةن جاعئ «ءوستئ». سئن ماقتاؤعا، ماداققا اينالئپ کةتتئ. ماقتاؤ ادةتکة ةمةس، سانگة اينالدئ. ورئنسئز ماقتاؤدئث زاردابئ قوعامعا عانا ةمةس، ادةبيةتکة دة ءتيئپ جاتئر. سةبةبئ، سئن بولماعان جةردة ادةبيةت وسپةيدئ. ادةبيةتتئث جانرئ کةمئپ، کةنجةلةپ بارادئ. ونئث ذستئنة، بذگئنگئ ادةبيةت وتپةلئ داؤئردة. ادةبي شئعارمانئث ذستئنئ بولؤعا ءتيئس ادةبي کةيئپکةر ءالئ ايقئندالعان جوق. ادةبيةتتئث کةيئپکةرئ ةتئپ ذرئنئ الاسئث با، کئسئ ءولتئرؤشئنئ الاسئث با، بولماسا، جةمقوردئ الاسئث با، تاعئ کئمئث بار. باياعئ «بوتاکوزدةگئ» بوتاکوز، «اباي جولئنداعئ» ايگةرئم، توعجاندار مةن «ماحاببات، قئزئق مول جئلدارداعئ» مةثتاي، ةربولدار... وسئلاردئث ءبارئ قئز-جئگئتتةر ذلگئ الاتئن کةيئپکةرلةر بولاتئن.
قايدام، کازئر سونداي کةيئپکةرلةر، جاقسئ کئتاپتار بار بولسا، بار شئعار، ةستئمةپپئن. «اباي جولئ» تؤعان ؤاقئتتا، «جذمباق جالاؤ» شئققان کةزدة قازاق ادةبيةت الةمئنة ادةمئ دذربةلةث ةنئپ، کادئمگئدةي قئزؤ ايتئس-تارتئس بولئپ جاتاتئن. سئن دا وسئندايدا ورلةپ، ورکةندةيتئن. سئننئث وتئ بذرئنعئداي ةمةس، قئزؤئ تومةن. ادةبيةت سئنئنئث کةزةثئ ءوتئپ تة بارادئ.
ادامدار ماقتاؤعا ابدةن ذيرةنئپ الدئ. ويتکةنئ، سئن - اششئ، ماقتاؤ - ءتاتتئ. جازؤشئنئث تاتتئگة ذيرةنئپ، وتئرئک ماقتاپ-ماداقتاعانعا ءذيئر بولعاننئث نةسئ جاقسئ؟ وتئرئک ماقتاپ، اتاق شئعارؤ دذرئس ةمةس. اتاقتئ سئن ايتقان ادام الا ما، ماقتاؤ، ماداق ايتقان ادام الا ما بذگئندة؟ اتاقتئث ارتئندا ءجذرئپ ازئپ، توزؤ ماقتاپ، ماداقتاؤ دامةتؤدةن باستالماي ما؟ ءبئر جازؤشئ ةمةس، بذگئندة کوپ جازؤشئ سونداي «دةرتکة» ذشئرادئ. جازؤشئعا بةرةتئن اتاق کوپ، کوپشئلئگئنئث جازعان تذگئ جوق.
- وتکةن بؤئننئث کةيئنگئگة کوثئلئ تولمايتئنئ راس-اؤ. دةسةدة «ءار کئم قولدا بارئن تةکة قويادئ» دةگةندةي، بذگئنگئ ادةبيةتتئث دة بيئک تذلعالئ وکئلدةرئ بار. ءابدئجامئل نذرپةيئسوأ، مذحتار ماعاؤين، ءابئش کةکئلبايةأ، قابدةش جذمادئلوأ، قاليحان ئسقاق، مذحتار شاحانوأ ... دةگةندةي کوپ ةسئمدةردئ ةسکة الؤئمئزعا بولادئ عوي.
- ذلت مذددةسئن ويلاپ جذرگةن جازؤشئنئ مةن سوثعئ کةزدة کورمةي وتئرمئن. ذلتتئث ذلئ تذلعاسئمئن دةپ ءارقايسئسئنئث کةؤدةسئن ذرعئلاپ جذرگةنئن کوردئم. حالئقتئث ءسوزئن ايتقانسئپ، ءوزئنئث جاعدايئن ايتاتئن ادامداردئ ءجيئ کةزدةستئرةمئز. بذرئنعئ مذحتار، ءسابيت، عابيت، ساکةن، ءئلياستار جوق. جازؤشئلار کوثئلدةرئنة السا دا، الماسا دا ايتارئم وسئ. حالئقتئث مذثئن مذثدايتئن شئعارمالار بةرئپ جاتقاندارئ از.
مذحتار ماعاؤيننئث «جارماعئندا» ءبئراز ويلار بار. ادامنئث ةکئگة جارئلؤئ، ءسوزئ مةن ءئسئنئث اراسئنداعئ الشاقتئق، مذنئث ءبارئ جاقسئ ايتئلعان. ءبئز قازئر سونداي دةثگةيگة جةتتئک. ال ةندئ ماعاؤيننئث سول کةيئپکةرئن ذلگئ تذتامئز با؟ «جارماق» بئزگة کةرةک پة؟ ونداي کةيئپکةرلةر ذلگئ بولؤعا ءتيئستئ ةمةس. جاقسئ ذلگئمةن، ءجون کورسةتةر کةيئپکةرلةردئ کةزدةستئرسةک، قذداي بئزگة بةرةر مة ةدئ؟!
قابدةش ءبئر جولئ تةلةديداردا: «مةنئث شئعارمالارئما سئن از جازئلادئ. ويتکةنئ، ءبئزدئث سئنشئلار شةت ةل ءومئرئن، قئتايداعئ قازاقتاردئث جايئن بئلمةيدئ. ايتپةسة مةنئث جازعاندارئمنان ارتئق دذنية جوق»، - دةگةندةي وي ايتتئ.
قذر ماقتاننان نة ذتامئز؟ اعاتاي-اؤ، جازؤشئ بولساث وقؤشئ تذسئنةتئندةي ةتئپ، تذسئنئکتئ جاز. مذحتار دا مةن کلاسسيکپئن دةپ کةؤدةسئن سوعادئ. ول - کلاسسيک بولؤعا جارايتئن جئگئت. ذلکةن جازؤشئ ةکةنئ دة راس. ءبئراق «اتتةث الدئمدا ءبئر مذحتار بار (مذحتار اؤةزوأ)، ايتپةسة جالعئز ءوزئم بولار ةدئم» دةگةندةي ويلارئ دا جوق ةمةس. باتئر بولعان باقئرئپ بولمايدئ. ئسئمةن دالةلدةؤئ کةرةک. ماعاؤين قازئر «شئثعئس حاندئ» قايتسةم دة قازاق ةتةم دةپ جازئپ جاتئر. ونئث شةتکة کةتکةنئ «مةنئث ذلئلئعئمدئ تانئمايسئثدار، سوندئقتان سةندةرگة باعامدئ اسئرايئن!» دةگةن سئثايدا.
ءابدئجامئل مةن قابدةشتئث سوتتاسؤئ ذيات ءتئپتئ. ةکةؤئ دة کلاسسيکپئن دةپ کةؤدةسئن سوققاندا قانداي! سول کلاسسيکتةر ذيات پةن اردئث اراسئنداعئ ايئرماشئلئقتئ بئلة مة ةکةن؟ ماقتاپ، الاقانعا سالئپ جذرگةن جازؤشئلاردان وسئنداي ءئس-ارةکةت کورگةننةن کةيئن بئلايعئ ةل: «ة-ة، جازؤشئلار دا ءوزئمئز سياقتئ پةندة ةکةن عوي...» دةمةي مة؟
ساراي اقئندارئنان قانشا ورکةنيةتتئ، دامئعان، دةموکراتيالئ قوعامدا ءومئر ءسذرئپ جاتئرمئز دةسةک تة، ارئلاتئن ةمةسپئز. ءابئش کةکئلبايةأتئث پرةزيدةنتتئث قولئن سذيگةنئ رابايعا سئيمايتئن ءئس. ءابئش جاپ-جاقسئ جازاتئن جازؤشئ. انا ئسئمةن ءبئر-اق کذندة حالئق الدئندا شئندئعئن کورسةتئپ العان جوق پا!
مذحتار شاحانوأتئث دا ءتئلدئث توثئرةگئندة اتقارئپ جذرگةن ئستةرئ ايتارلئقتاي. مذحتاردئث تئلگة قاتئستئ شارؤالارئن قوس قولئمدئ کوتةرئپ قوستايمئن.
تالاي دذنيةنئ مولدئرةتئپ جازعانئمةن، قاليحان ئسقاق جازعاندارئمةن ماقتانا بئلمةيتئن، ءوز شئعارمالارئنئث، ءوزئنئث ءناسيحاتئن جاساي المايتئن ادام، ءبئراق. بذيئعئ، ةشکئممةن ءتئپتئ قوعامداعئ جاعدايلارمةن دة شارؤاسئ جوق، ازاماتتئق ءذنئ دة ةستئلمةيدئ.
ةندئ کئم بار؟ قازئرگئ کلاسسيکتةرئمئز دةپ ماقتانئپ وتئرعاندارئثنان قالئپ قويعاندارئ بار ما!؟ کئم بولسا ول بولسئن، ذلتئنئث ذرئمتال کةزةثئندة حالقئنئث قابئرعاسئنا سذيةؤ، ادةبيةتئنة تئرةؤ بولسا عانا پةرزةنتتئک پارئزئن ادا ةتة الادئ.
- ادةبيةت سئنشئسئ رةتئندة اششئ پئکئرلةرگة سوققاندا «اعايئننئث کوثئلئ اؤئرادئ-اؤ» دةپ ويلامايسئز با؟
- جاقسئسئن جاقسئ، جامانئن جامان دةپ ايتؤ کةرةک قوي. وکئنئشتئسئ، بئزدة وتئرئک ماقتاؤ کوبةيئپ کةتتئ. ونئسئ جوعارئ جاقتاعئلارعا جاعادئ. قذلاعئن تئگئپ، ءسذيسئنئپ وتئرادئ. ةلدئث جوعئن، مذثئن ايتئپ وتئرؤ قاشان دا زيالئلارعا پارئز عوي. قاراپ وتئرئپ، قارنئث اشادئ.
مةن ادةبيةتتةگئ شئندئقتئ ايتسام، سول ارقئلئ ةلدئث ةرتةثئنة ذلگئ قالدئرسام ول جةکة باسئمنئث شارؤاسئ ةمةس، حالئقتئث قاجةتئ. سئن جالتاق بولسا ادةبيةت قالاي وسةدئ. اقساقال باسئممةن مةن جالتاقتاسام جاستار نة ئستةمةيدئ. اقيقات اششئ بولعانمةن وکئنئشئ از بولادئ. کةرةک بولسا ةلباسئعا دا: «پرةزيدةنتئمئز شةتةلدة دة، قازاقستاندا دا تةک قانا قازاقشا سويلةسئن!» دةپ سئن ايتقانئم بار.
بئرةؤگة جاعار، بئرةؤگة جاقپاس... ءبئراق ءوز باسئم وسئ جاسقا کةلگةنشة ايتاتئن ويئمنان توسئلئپ، سويلةيتئن جةردة قيپاقتاپ، «قولتئعئمنان ءبوزئم، اؤزئمنان ءسوزئم ءتذسئپ» کورگةن ةمةسپئن. قاجةتتئ جةرئندة سويلةدئم، جونئنان تاسپا ءتئلئپ ايتاتئن جةردة ايتتئم. ءتئپتئ قايسئبئر پئکئرلةرئم جذمساق ورئنتاقتا وتئرعاندارعا جاقپاي قالعان کةزدةر دة بولدئ. ءبئراق ولار قئثئرايدئ ةکةن دةپ مةن ئققان جوقپئن.
ايتقانئم اقيقات بولسا اللا الدئندا دا، ادام الدئندا دا ءجذزئم جارئق. وتئرئک جارباثداعئم کةلمةيدئ.
- دةگةنمةندة بيلئککة جاعئنؤدئ بئلمةيتئندئگئثئزدةن بة، الدة ءوزئثئزدئ ذسئنعاندئ قالامايسئز با باسقالاردئث قانجئعاسئنا وثاي بايلاناتئن اتاقتاردان قذر-الاقان قالئپ جذرگةن ساتتةرئثئزدة جوق ةمةس سياقتئ. بذعان نة دةيسئز؟
- سذراپ العان اتاق سةنئث ئزدةنئسپةن العان عئلئمي دارةجةثة تاتئمايدئ. ءتئپتئ اتاقتئث سوثئندا جذرگةن ادامنئث کئسئلئک قادئرئ کةمئپ، قذدايدئث ءوزئ بةرگةن دارئنئنان دا ايئرئلادئ. عئلئم قؤامئن دةپ، اتاق قؤئپ کةتکةنئن بئلمةي، اقئرئندا نة ةثبةگئنئث ناتيجةسئ جوق، نة قولئ جةتکةن اتاق-داثقئ جوق، توقئراي باستايدئ. کةز کةلگةن نارسةدةن ئلئک ئزدةپ، پالة قؤئپ، کةز-کةلگةن ادامدئ دذشپان تذتئپ، پالةقور، جالاقورعا اينالادئ. ونئ وزدةرئ سةزئپ، بئلمةي مة، نةمةسة تذسئنسة دة، مويئنداؤعا ازاماتتئعئ جةتپةي مة، ةرئک-جئگةرئ مةن کذش-قايراتئن مذجئپ، ءوزئ دة مذجئلئپ، کوشکة ئلةسة دة الماي، کوشتةن قالا دا الماي، کذنئ وتةدئ. بذل تةک عئلئمدا عانا ةمةس، باسقا سالادا دا کةزدةسةدئ. ةل-جذرتئ ذلکةن ءذمئت کذتئپ، ءتاپ-ءتاؤئر باستاعان ادامنئث ورتا جولدا نةگة توقئراعانئن تذسئنة الماي دال...
اکادةميکتئث ءوزئ سايلاؤمةن کةلةدئ. سايلاؤ ساياساتسئز بئتپةيدئ. پةندةشئلئک ارالاسادئ. ونداي جةردة عئلئم «کئرلةي باستايدئ». وسئعان کوزئم جةتکةن سوث، سايلاؤمةن کةلةتئن اتاقتارعا بئرئنشئدةن، قذلقئم سوقپايدئ. ةکئنشئدةن، تؤا بئتکةن تؤرالئق بولعاسئن وندايعا ئثعايئم جوق. کئم کورئنگةنگة جالئنئپ، «اعاتاي، اکادةميک بولايئن دةپ ةدئم، سئيلئق الايئن دةپ ةدئم، ماعان داؤئس بةرة قويشئ؟» دةپ، تةلمةثدةؤ ذلکةن کذنا سياقتئ... ماعان بةرسة حالئققا بةرگةنئ، قاشپايمئن. بةرمةگةنگة جاعاتسئنئپ تئلةمشئلئک ئستةگةندةي جاپاقتاؤ قولئمنان کةلمةيدئ.
- سولاي دةسةک تة بذگئنگئ قالامگةر قاؤئمئنئث قاؤقارئ قالاي؟ بيلئک پةن ماراپاتقا قذل بولاتئندار کوبةيئپ کةتکةن جوق پا؟
- مةن شئعارماشئلئق ادامئنئث وزئندئک ويئ، پئکئرئ ةشکئمگة باعئنبايتئن تاؤةلسئز بولعانئن قالايمئن. سوندئقتان اقئن-جازؤشئلار-دئث، زيالئ قاؤئمنئث پارتياشئل بولعانئن، ناؤقانشئلدئققا سالئنعا-نئن قالامايمئن. وکئنئشکة قاراي، ءبئزدئث قايراتکةرلةردئث باسئم بولئگئ شئعارماشئلئق پةن ساياساتتئ ارالاستئرئپ، قويئرتپاق جاساپ ءجذر. ونداي قويئرتپاققا باسئمدئ سذقپاي-اق قويدئم. بولاشاقتا دا باس سذعؤدان اؤلاقپئن.
اقئن-جازؤشئلاردئث ورايئ کةلگةندة پرةزيدةنتتةن نةمةسة اکئمدةردةن ءذي سذراپ، ماشينة سذراپ جذرگةنئ شئندئق. قانداي ءدانئشپان بولماسئن، جاعدايئنئث جاقسئ بولعانئن ويلاپ تذرادئ. ماتةريالدئق قاجةتتئلئگئن ةلباسئنا ايتؤ کةرةک پة؟ ةلدئث مذثئن ايتؤدئث ورنئنا، پةندةلئکتئ العا تارتؤ ازاماتتئققا جاتپايدئ. ول ول ما؟ بئزدة، ءتئپتئ، پرةزيدةنتپةن کةزدةسؤگة بارعاندا ايتار ءسوزئن پاراققا الدئن-الا ءتذسئرئپ، جازئپ اپارئپ، قاعازعا قاراپ سويلةگةندةر دة بار. وکئنئشکة قاراي، زيالئلارئمئز ذساقتاپ بارادئ. اقئن-جازؤشئلاردئث ماقتاساث، جالباثداساث قولئثا بئردةثة تذسةدئ ةکةن دةپ دامةتؤئ ادةبيةتتئ سورلاتئپ جاتئر. جاعئمپازدئق، اتاققذمارلئق قانئمئزعا سئثگةن قاسئرةت بولدئ. زيالئ قاؤئم قذلدئق سانادان قذتئلا الماي جاتقاندا وزگةلةرگة قاي بةتئمئزبةن قارايمئز!
- بذگئنگئ ساياسي ومئرئمئزدةن العاندا ةلدئث ةرتةثئنةن نة کذتةسئز؟
- قازاقتئث سورئ ما، باعئ ما، بئلمةيمئن. ءبئز ةؤروپا مةن ازيانئث ورتاسئندا جاتقان داربازا ءتارئزدئمئز. شةکارامئز اشئق-شاشئق جاتئر. بئزگة ءبئراز مةملةکةتتةر سئرتتان کوز تئگئپ وتئر. ءتئپتئ ولاردئث باز ءبئرئ کومةک قولئن سوزعانسئپ، اثئسئمئزدئ اثدؤدا. کةزئندة 1 پةتر قازاق شةکاراسئنا کوز تئگئپ تذرئپ، «شئرکئن-اي، مئنا الئپ دالانئ باسئپ ءوتئپ، نؤئ مةن سؤئنا قول ذشئن تيگئزئپ کورةر مة ةدئ؟!» دةگةن دةسةدئ. کوردئثئز بة، ارمان قانداي؟
ال قازئر ءبئزدئث سول کةث بايتاق دالامئزعا جان-جاقتان کةلئپ جاتقانداردئث سانئ وتة کوپ. «قازاققا قول ذشئن تيگئزةدئ» دةگةن شةتةلدئک ينأةستورلار قانشاما جةرئمئزدئ يةمدةنئپ الدئ.
ويلاپ قارايئقشئ، کةلئمدئ-کةتئمدئ شةتةلدئکتةردئث ءارقايسئسئ جةرئمئزدئ مةنشئکتةپ الا بةرةتئن بولسا نةمئز قالادئ؟ کذنئ ةرتةث کةلةر ذرپاققا قانداي قازئنامئزدئ قالدئرامئز؟ ةگةر وسئ جايدئ تةرةثنةن ويلايتئن بولساق، شةکارامئزدئث بةکئنئسئن بةکئتئپ، جةرئمئزگة يةلئک ةتة ءبئلؤئمئز کةرةک. بذل ءبئزدئث اعا ذرپاققا جانة بيلئکتة وتئرعان ازاماتتارعا سئن.
- جالپئ ةل الدئندا ةثبةگئم ةلةنئپ جاتئر دةپ ويلايسئز با؟
قايدا بارسام قارا ورمانداي حالقئم قذشاعئن جايا قارسئ الادئ.
اسئرةسة، 40-50 جئل ذستازدئق مئنبةردة بولدئم. سودان بولار، ادةبيةتشئ، عالئم شاکئرتتةرئم بار جةردةن کةزدةسةدئ. ولاردئث حالئق ءذشئن، قازاعئ ءذشئن ةثبةک ةتئپ جاتقانئن کورگةندة ءبئر مارقايئپ قالامئن. بالاسئ اتقا مئنسة، تاقئمئن قئساتئن انا سياقتئ. ذستاز باقئتئ - شاکئرت ةثبةگئ.
سونداي شاکئرتتةرئم ةندئ 15 تومدئق ةثبةگئمدئ دايئنداپ جاتئر. رةسپؤبليکا کولةمئندةگئ بذلاندئ سةکئلدئ بئرنةشة اؤداننئث قذرمةتتئ ازاماتئمئن. الماتئ قالاسئنداعئ ءال-فارابي اتئنداعئ قازاق مةملکةتتئک ؤنيأةرسيتةتئ جانة استانا قالاسئنداعئ ل.ن.گؤميليةأ اتئنداعئ ةأرازيا ذللتتئق ؤنيأةرسيتةتئ سياقتئ ورئندار شئعارماشئلئعئم جايئندا ارنايئ حالئقارالئق کونفةرةنسيالار ذيئمداستئرؤدئ ويلاستئرئپ وتئر. وسئنئث ءبارئ قذرمةت ةمةي نةمةنة!
- شاکئرت دةمةکشئ ذستازدئق ومئرئثئزدة جاؤاپ بةرة الماي قالعان ساؤالدارئثئز بولدئ ما؟
- قازئرگئ جاستاردئث العئر، زةرةکتئگئنة قاراپ قؤانؤمةن بئرگة ذيالعان ساتتةرئم دة جوق ةمةس. سول جاستار ذيرةتسةث، تةحنيکانئ، يکةمدةسةث، عئلئمدئ دا ءئلئپ کةتکةلئ تذر. دذرئس قوي، ءار نارسة زامانئندا ةکةن. سولارعا قاراپ مةن دة کومپيؤتةر ذيرةنؤگة تالپئنئپ کوردئم. کذلاش اپاثنئث ءسئثلئسئنئث دذيسةن دةگةن بالاسئ بار. الماتئداعئ دارئندئ بالالارعا ارنالعان مةکتةپتة وقيدئ. دذيسةن ماعان کومپيؤتةر ذيرةتپةکشئ بولدئ. ةکئ-ءذش کذن اؤرةلةندئ. انانئ کورسةتتئ، مئنانئ کورسةتتئ، قايتالاپ سذراي بةردئم. سوسئن ءبئر کةزدة بالا بةتئمة بارلاي قاراپ «اعا، وسئ ءسئز شئن پروفةسسورسئز با؟» دةدئ. «ءيا». «قايدام، تذک قاقپايدئ ةکةنسئز؟» دةگةنئ... مةن ونئث بةتئنة باعجيا قاراپ تذک دةي الماي قالدئم. ةندئ نةدةيمئن، ءذش کذن دةگةندة ذيرةنگةنئم کومپيؤتةردئ توق کوزئنة قوسؤ عانا بولدئ ةمةس پة!
- سةکسةن بةس جاسقا کةلدئثئز، قارتتئققا مويئن ذسئناسئز با؟
- قارتتئق پةن ساؤلئق ءار ادامنئث ءوز رؤحئنا بايلانئستئ. «قارتپئن» دةسةث قارتسئث، «جاسپئن» دةسةث جاسسئث. «ساؤمئن» دةسةث ساؤسئث، «اؤرؤمئن» دةسةث اؤرؤسئث. کةيدة کوز قذرعئر بذلدئراعاندا «بذعان نة جةتپةي ءجذر؟» دةپ تاثدانعانئم بولماسا، قارتتئققا مويئن ذسئنعئم جوق. قذدايعا شذکئر، ءار کذنئ گازةت وقئپ، جازؤ جازئپ وتئرامئن. قازئرشة قالامنان دا، قاتاردان دا قالا قويماسپئن دةپ ويلايمئن.
- اثگئمةثئزگة راحمةت! توقساننئث تويئن کورئپ، جذزگة دة جذگئرئپ جةتئثئز. ارعئسئن اللا سئيلاسئن. کورةر قئزئعئثئز کوپ، عذمئرئثئز ذزاق بولسئن!
اثگئمةلةسکةن ءجادي شاکةن ذلئ
«قازاق ءذنئ» گازةتئ