اثئز بةن اقيقات - «توعئز بةلگئسئز». ول كئم؟

  استانا. 13 - قئركذيةك. قازاقپارات - ون سةگئز مئث عالام جارالعالئ بةرئ ونئث قذپيا-سئرلارئ تولئق اشئلعان جوق. اسئرةسة، ادامزاتتئث دامؤ تاريحئنا بايلانئستئ جذمباق دذنيةلةر جةتكئلئكتئ.
None
None

 ماسةلةن الةمنئث دامؤ باعئت-باعدارئنا ذلكةن ئقپال جاساپ وتئرعان ماسوندار، تامپليةرلةر، روزةنكرةيسةرلةر جونئندة اثئزعا بةرگئسئز اثگئمةلةر كوپ بولعانئمةن، ناقتئ، رةسمي دةرةكتةرگة سذيةنئپ ايتار دئم جوق. تةك جورامال، بولجامدار عانا. قالاي دةسةك تة، سانالئ ادام قولئمةن قذرئلعان بذل كوزگة كورئنبةس جذمباق وداقتار تؤرالئ ءجيئ ايتئلادئ، ءجيئ جازئلادئ.

 ءبئراق ادامزاتتئث قارئشتاپ دامؤئنا، كةزدةيسوق اپاتتاردان ساقتانؤئنا، جويقئن سوعئستاردئث الدئن الؤعا سةبةپكةر بولعان «توعئز بةلگئسئز» دةگةن قذپيا ذيئم جايئندا اثگئمة سيرةك. بالكئم قاجةتتئ دةرةكتةردئث ازدئعئ بولار، بالكئم بذل ذيئم وتة قذپيا تذردة ءومئر ءسذرئپ جاتقاندئعئنان بولار. ايتةؤئر، دةرةكتةر تام-تذم عانا. دةگةنمةن ءبئز ءوز تاراپئمئزدان ادامزاتتئث دامؤئنا ذلكةن ذلةس قوسقان «توعئز بةلگئسئز» اتتئ ذيئم جونئندة تئلگة تيةك ةتئپ كورةلئك.

 ماسوندار، تامپليةرلةرگة قاراعاندا بذل ذيئم جونئندة وتة از ايتئلادئ، از زةرتتةلگةن. ءبئراق عالئمدار مذنداي ذيئم جةر بةتئندة بار دةگةن جورامال ايتؤدا.  «توعئز بةلگئسئز» قوعامئ ءبئزدئث داؤئرئمئزدةن بذرئنعئ III عاسئردا جذرتقا بةلگئلئ بولعان. مذنداي وداقتئ قذرعان ءذندئ بيلةؤشئسئ اشوك دةپ ايتئلادئ.

    ءذندئستاننئث كةرةگةسئن كةثةيتئپ، تذتاس مةملةكةت قذرؤ ءذشئن ول ذنةمئ قاندئ جورئقتارعا شئعئپ وتئردئ. سونئث ارقاسئندا ءاؤ باستا الاقانداي عانا ءذندئ جةرئ ميلليونداعان، ءتئپتئ ميلليارد حالئق ةركئن ءومئر سذرةتئن الئپ ايماققا اينالدئ. ول ءذشئن تالاي ءئرئلئ-ذساقتئ ةلدةردئ جاؤلاپ الؤعا تؤرا كةلدئ. ارينة، جةكة-جةكة تايپا-رؤلار ءبئر شاثئراقتئث استئنا بئرئككئسئ كةلمةدئ، باياعئشا جةكة-جةكة ءومئر سذرگةندئ ارتئق كوردئ. سول ءذشئن «تذتاس ءذندئ جذرتئ» دةپ ذران سالئپ، بئرئكتئرؤگة شئققان اشوك بيلةؤشئگة قارسئ تذردئ. قان سؤشا اقتئ. قاقتئعئستا قازا بولعاندار ونداعان، جذزدةگةن مئثعا جةتئپ جاتتئ. بئردة وسئنداي قاندئ قاساپتئث ورتاسئندا بولعان اشوك بوستان-بوس ادامدئ قئرا بةرؤدئث قاجةتئ شامالئ ةكةنئن ذقتئ. ويتكةنئ بذگئن قارؤدئث كذشئمةن جاؤلاپ العان ةل، ةرتةسئندة قايتادان قارسئلئق ءبئلدئرئپ جاتاتئن. وق پةن وت پةن قورقئتئپ جاؤلاپ العاننان گورئ ادامداردئث سانا-سةزئمئن بةيبئت تذردة جاؤلاپ الؤدئث جولئن قاراستئردئ. ونئ تاپتئ دا. ول ادامداردئث سانا-سةزئمئنة اسةر ةتؤ ةدئ. ساناسئ ؤلانعان ادام ايتقاننان شئقپايتئنئن ءبئلدئ. ءتذسئندئ. سوسئن كوكئرةك كوزئ وياؤ، ءدانئشپان عالئمداردئ، ابئزداردئ، استرولوگتاردئ، فيلوسوفتاردئ، ونةرتاپقئشتاردئ جانئنا تارتتئ. ارنايئ ذيئم قذردئ. ولار سوعئسقا، زورلئق-زومبئلئققا قارسئ تذردئ. كيكئلجئثنئث ءبارئن بةيبئت جولمةن شةشؤگة تئرئستئ. سونداي-اق ادامزاتتئث دامؤئنا اسةر ةتؤ ءذشئن ءتذرلئ جاثالئقتار اشؤعا تئرئستئ. وسئلايشا «توعئز بةلگئسئز» ذيئمئ دذنيةگة كةلدئ.

ولار ئقئلئم زاماننان كةلة جاتقان ادامزاتتئث اقئل-ويئن، دانالئق ئلئمدةرئن قاعازعا ءتذسئردئ. اشقان جاثالئقتارئن جذرتتان قذپيا ذستاؤعا تئرئستئ. ويتكةنئ وندا ادامزات ءذشئن يگئ جاثالئقتار دا، قاسئرةت اكةلةتئن دذنيةلةردة جةتكئلئكتئ ةدئ. كوپ ذزاماي ذيئمعا اقئل-ويدئث كةمةثگةرلةرئ كوپتةپ ةنة باستادئ. ءبئراق بيلةؤشئنئث الدئنا تةك سولاردئث سةگئز ادامئ عانا كئرؤگة قذقئلئ بولدئ. وزئمةن توعئز ادام. «توعئزدئقتئث» اتاؤئ وسئلاي دذنيةگة كةلدئ. كوپ ذزاماي اشوك قول استئنداعئلاردئ تيبةت، قئتاي، جاپون جانة اراب ةلدةرئنة اتتاندئردئ. ولار سول جاقتاعئ اتئ شئققان عالئمدار، وقئمئستئلاردئ وزدةرئنة تارتتئ. ولاردئث بئلگةندةرئن شاعئن ورتادا بةزبةنگة سالدئ. سارالادئ. سوسئن ادامزاتتئث يگئلئگئنة جذمساؤعا تئرئسئپ باقتئ. ءبئراق ءبارئ سئرت كوزدةن قذپيا ساقتالدئ. ؤاقئت ءوتئپ جاتتئ. توعئز عذلامانئث ورنئن ولار ولگةن سوث، وزگةلةر باسئپ وتئردئ. ارينة، قانشا تئرئسسا دا ولاردئث قولئنان ءتذرلئ قاقتئعئستاردئ، قاسئرةتتئ وقيعالاردئ توقتاتؤ كةلمةدئ. بالكئم ونداي جاعدايلاردئث بولعانئن ءسال ازايتقاندا بولار. ءبئراق جذمئر جةر بةتئندة تولئققاندئ بيلئك جذرگئزؤ ةشكئمنئث قولئنان كةلة بةرمةسئ حاق.

قازئردة ءومئر سذرئپ وتئرعان بذل «بةلگئسئز توعئزدئقتئث» قذرامئندا كئمدةر بار، كئمدةر بولدئ دةگةن زاثدئ سذراق تؤارئ حاق. ءبئراق ءدوپ باسئپ «مئناؤ بولدئ، مئناؤ قازئر سول ذيئمنئث مذشةسئ» دةپ ةشكئمدئ كورسةتة المايسئث. سةبةبئ ذيئمنئث قذپياسئ سوندا. ءار كةزدةرئ بذل قوعامنئث قذرامئندا ريم پاپاسئ سيلأةستةر ІІ، ءذندئ جذرتئن بيلةگةن موگولداردئث پاديشاحئ اكبار بولئپتئ دةگةن جازبالار بار. سودان بولار بذلاردئث قاي-قايسئ دا حالئققا جاقئن بولعان، ولاردئث قامئن جةگةن. وزدةرئ بيلةگةن مةملةكةتتة ءولئم جازاسئن توقتاتقان. ادامدار اراسئندا مةيئرئمدئلئك، باؤئرمالدئق دانةگئن سةپكةن. ذيئمعا مذشة بولئپ اتاقتئ سؤرةتشئ لةوناردو دا أينچي، رودجةرا بةكون، پاراسةلسا سياقتئ عذلامالار ةنگةن. دةگةنمةن قذپيا ذيئمنئث ادامزاتتان جاسئرعان ئلئمدةرئ كةيدة جةل اؤئز مذشةلةرئنئث ارقاسئندا سئرتقا تاراپ كةتئپ وتئرعان. سولاردئث ايتقانئنا قاراعاندا بذگئنگئ كذنئ ادامزاتتئث يگلئگئنة جاراپ جاتقان كوپتةگةن دذنيةلةر سول ئقئلئم زاماندا-اق، ويلاستئرئلئپ، الئس بولاشاقتا جذزةگة اسادئ دةپ جوبالانئپ قويعان سةكئلدئ. ماسةلةن، ХIII عاسئردا سول ذيئمنئث بةلسةندئ مذشةسئ بولعان اعئلشئن موناح -فيلوسوفئ رودجةر بةكون كوپ ذزاماي دذنيةگة عارئش الةمئن زةرتتةيتئن تةلةسكوپ، ذشاق، اأتوموبيل جانة تةلةفون كةلةتئنئن ايتئپ كةتكةن. نةگة ول قذپيانئ اشتئ؟ ول جاعئ جذرتقا بةلگئسئز. بالكئم ادامدار بولاشاققا سةنسئن، ذلكةن ذمئتپةن ءومئر ءسذرسئن دةدئ مة ةكةن؟ ال لةوناردو دا أينچي تئكذشاق، سذثگؤئر قايئق، شئنجئر تاباندئ جانة دوثگةلةكپةن زئمئراپ جذرةتئن كولئكتةر ادامدارعا قئزمةت ةتةتئنئن جازئپ قالدئرعان. ءتئپتئ سذلباسئن دا سئزئپ بةرئپ كةتكةن. بذعان نة دةيسئز؟ 1636 - جئلئ ذيئم مذشةسئ شأةنتةر دةگةن ءدانئشپان تةلةگراف دذنيةگة كةلةتئنئن، ادامدار ءبئر-بئرئمةن سئمسئز قذرالدارمةن سويلةسةتئنئن جذرتقا جايئپ جئبةرگةن. ال تاعئ ءبئر عذلاما ءتذرلئ-ءتذستئ سؤرةتتةردئ قالاي شئعارؤعا بولاتئنئن ايتئپ، سؤرةت شئعارؤدئث پروسةسئنة دةيئن جازئپ قالدئرعان. ءتئپتئ ولار كوكتةگئ عالامشارلاردئث ورنالاسؤئن دا، وعان بارؤعا مذمكئندئك تؤاتئنئن دا بئلگةن. ناقتئ دةرةكتةر بار. دةمةك «توعئز بةلگئسئز» ذيئمئ بذگئنگئ كذننئث تةحنولوگياسئ ةندئ عانا مذمكئندئگئ جةتئپ جاتقان دذنيةلةردئث سئرئن باياعئدا-اق ءبئلئپ قويعان سةكئلدئ. وسئدان-اق ول ذيئمعا وتة مئقتئ وقئمئستئ عالئمدار، ونةرتاپقئشتار ةنگةنئن بايقاؤعا بولادئ.

 ХІХ عاسئردا ناپولةوننئث كالكؤتتا قالاسئنداعئ ةلشئسئ لؤي جاكوليو ذيئمنئث كوپتةگةن قذپيا قذجاتتارئمةن تانئسقان. كةيئننةن «الةمدئ جالمايتئن وتتار» دةگةن كةرةمةت قذندئ كئتاپ جازئپ شئققان. كئتاپ قولدان-قولعا وتكةن. وندا «توعئز بةلگئسئز» ذيئمئنئث تئرلئگئ، ولاردئث اشقان جاثالئقتارئ جونئندة ءسوز بولادئ. 1927 - جئلئ ءذندئ پوليسياسئندا 25 جئل قئزمةت ةتكةن اعئلشئندئق تالبوت مةندي جارتئلاي زةرتتةؤدةن تذراتئن رومانئن جاريالادئ. ونئث جازؤئنشا «توعئز بةلگئسئز» ذيئمئ ةشقانداي اثئز قاؤةسةت ةمةس، شئندئق ةكةنئن، ءالئ كذنگة تئرلئك ةتئپ جاتقانئن ناقتئ دةرةكتةرمةن كةلتئرگةن. كئتاپتا ادامزاتتئث اقئل-ويئنئث بيئك شئثئ بولئپ سانالاتئن توعئز كئتاپ بارئن، ونئ توعئز ادام ساقتاپ، يةلئك ةتةتئنئن جازعان. ءبئرئنشئ كئتاپ، ادامعا پسيحولوگيالئق اسةر ةتؤدئث جولدارئ تؤرالئ جازئلعان. «ةث قاؤئپتئ عئلئم ول - ادامداردئث سانا-سةزئمئن جاؤلاپ الؤ، سول ارقئلئ باعئتتاؤ. ادامداردئث ميئن اپيئنشا ؤلاپ العان سوث، الةمدئ باسقارؤ قيئن ةمةس» دةپ جازادئ مةندي. ةكئنشئ كئتاپ ادامنئث جذرةك پةن جذيكةگة بايلانئستئ. وندا ءتذرتئپ قالئپ ادامدئ ءولتئرؤ، نة بولماسا ءتئرئلتئپ جئبةرؤدئث جولئ كورسةتئلگةن. كوپتةگةن شئعئس جةكپة-جةگئ وسئ كئتاپتان الئنعان دةسةدئ. ءذشئنشئ كئتاپ، ميكرو جانة ماكروبيولوگيا جونئندة. ءتورتئنشئسئ، حيمياعا بايلانئستئ. مذندا كةندئ يگةرة وتئرئپ، اسئل تةمئرلةردئ دذنيةگة اكةلؤدئث ةگجةي-تةگجةيئ جازئلعان. دةمةك ةرتة زامان عالئمدارئ تاستاردئ ذگئتئپ، ودان تةمئردئ قالاي قورئتؤدئ جانة قانداي قوسپالار قوسا وتئرئپ، بةرئك دذنيةلةردئ اكةلؤدئث جولئن بةس ساؤساعئنداي مةثگةرگةن. بةسئنشئ كئتاپ جةر جانة عارئشپةن بايلانئس جولئن كورسةتكةن. التئنشئ كئتاپ فيزيكا مةن ماتةماتيكاعا ارنالعان. جةتئنشئ قذپيا كئتاپتئث نةگئزگئ تاقئرئبئ كذن جانة ةلةكتر ساؤلةلةرئن قالاي مةثگةرؤدئث جولدارئ قاراستئرئلعان. سةگئزئنشئ عارئشقا بايلانئستئ. ال توعئزئنشئ كئتاپتا قوعامنئث ةأوليؤسيالئق دامؤئنئث ساتئلارئ كورسةتئلگةن. بذل توعئز كئتاپ وتة قذپيا ساقتالؤدا. وندا بذگئنگئ ءسئز بةن بئز ءومئر ءسذرئپ وتئرعان عالامنئث بذگئنئ مةن ةرتةثئ تولئق جازئلعان. ءتئپتئ بولاشاقتا ءبئزدئ نة كذتئپ تذر؟ ول دا سوندا جازئلعان كورئنةدئ. ادامزاتتئث دامؤئنا ذلكةن سةپتئك تيگئزئپ وتئرعان «توعئز بةلگئسئزدةردئث» ماقساتئ ماسسوندار سةكئلدئ اقشامةن الةمدئ قالاي باسقارؤ ةمةس، كةرئسئنشة ادامزاتتئ وقئس جاعدايلاردان ساقتاندئرا وتئرئپ، ونئث وركةنيةتكة قاراي قادام باسؤئنا دةمةؤ جاساؤ سياقتئ.

   سةيسةن امئربةك ذلئ

دةرةككوز:«ايقئن» گازةتئ           

سوڭعى جاڭالىقتار