ةث قيئن نارسة - بذگئندئ جازؤ- دؤلات يسابةكوأ، جازؤشئ، مةملةكةتتئك سئيلئقتئث يةگةرئ

استانا. 13- تامئز. قازاقپارات.  - قازئر جذرتتان «قانداي جازؤشئنئ بئلةسئث؟» دةپ سذراي قالساث، ءوزئثئزدئ جانة قابدةش جذمادئلوأ، قاليحان ئسقاق، مذحتار ماعاؤين، سونداي-اق تاعئ دا ءتورت-بةس جازؤشئنئث اتئن اتايدئ. سئزدةردةن كةيئنگئ تولقئنداردئ قولئنا قالام ذستاعاندار بولماسا، بئلايعئ جذرت بئلة بةرمةيدئ.
None
None

 «ءومئر بار جةردة ءولئم بار» دةگةن، ةگةر دة سئزدةر دذنيةدةن وتكةن سوث، «جازؤشئ» دةپ كئمدئ ايتارئمئزدئ دا بئلمةي قالاتئن سةكئلدئمئز. حالئق نةگة باياعئداي جازؤشئ-اقئنداردئث كئتابئن جاتا-جاستانا وقؤدان قالدئ؟ نةگة تانئمايدئ؟ الدة، سئزدةردةن كةيئنگئ تولقئندار ةلدئث ةسئندة قالاتئن شوقتئعئ بيئك دذنيةلةر جازا الماعاندئقتان با، ءيا بولماسا بذگئنگئ قئم-قؤئت تئرلئك وقئرماندئ ادةبيةت الةمئنةن الئستاتئپ جئبةردئ مة؟ قوعامدا مذنداي جاعداي قالايشا قالئپتاسئپ وتئر؟

- بئزدةن كةيئن «ادةبيةتتئث كذنئ قاراث» دةپ ايتا المايمئن. ادةبيةت بولعان، بار، بولا دا بةرةدئ. راس، كةزئندة جذرت كئتاپ دذكةندةرئن ارالاپ ءجذرئپ كةرةگئن الاتئن. كئتاپ جينايتئن. وقئرمان كوپ ةدئ. ول كةزدةگئ بايلئق كئتاپ جيؤ بولدئ. قازئر زامان وزگةردئ. بذگئنگئ جذرت كئتاپ ةمةس، وزگة دذنية جينايدئ. بذل - ءبئر. ةكئنشئدةن، «وتباسئمدئ قالاي اسئرايمئن؟» دةپ تئرتئثداپ شاؤئپ جذرگةندةر، كئتاپتان گورئ، ءبئر ءتئلئم ناندئ ارتئق كورةدئ. ءومئر شئندئعئ - وسئ.

 ءذشئنشئدةن، قازئر قالتاسئ قالئثدار تاپسئرئسپةن اتا-باباسئ، اؤلةتئ جونئندة كئتاپ شئعارؤدئ «مودئعا» اينالدئردئ. ونداي شئعارمالاردئ كئم وقيدئ؟ تورتئنشئدةن، دارئندئسئ دا، دارئنسئزئ دا قارجئ تاپسا بولدئ، بارئن قذراپ، توپئرلاتئپ كئتاپ شئعارؤدئ ادةتكة اينالدئردئ. كوبئنة جذرتتئث قولئنا تذككة تذرعئسئز كئتاپسئماقتار تذسةدئ. ونئ وقئعان حالئق «ة، جازؤشئلارئمئزدئث جازعانئ وسئ ما؟» دةپ قولدئ ءبئر سئلتةيدئ.

 بةسئنشئدةن، كئتاپتئث تارالئمئ از. تازا ادةبيةت حالئققا جةتپةيدئ. التئنشئدان، كةشةگئ وقئرمان بذگئنگئ كورةرمةنگة اينالدئ. ولار كئتاپ وقئعاننان گورئ، تةلةديداردان ارزان قول شوؤلاردئ تاماشالاؤعا كوشتئ. باياعئدا كئتاپ ارزان ةدئ. ةث مئقتئ دةگةن كئتاپتئث ءوزئ 1-2 سومنان اسپايتئن. قازئر كئتاپ باعاسئ قئمبات. ال تابئسئ شامالئ ادام كئتاپ الا ما، الدة قارجئسئن بالا-شاعاسئن اسئراؤعا جذمساي ما؟ وسئلايشا وقئرمان ازايئپ كةتتئ. كئتاپ وقئماعان جذرت بذگئنگئ قولئنا قالام ذستاپ، ادةبيةت مايدانئندا جذرگةندةردئ تاني بةرمةيدئ.

- كةشةگئ ادةبيةت پةن بذگئنگئ ادةبيةتتئ سالئستئرؤعا كةلة مة؟

- ةل تاؤةلسئزدئككة قول جةتكئزدئ. ةندئ تاثداعان تاقئرئپقا جازؤعا بولادئ دةپ ويلادئق. ءبئراق ولاي بولماي شئقتئ. جازؤشئ بئتكةن داعدارئپ قالدئ. «نة جازامئن، قالاي جازامئن» دةپ باس قاتئرعان زامان كةلدئ. باستئ كةيئپكةر كئم، ول قانداي ادام، قوعامداعئ ورنئ قايسئ؟ جالپئ، وتكةن كذننةن گورئ بذگئنگئ كذندئ جازؤ وتة قيئن.

 ماسةلةن، «مئث ءبئر ءتذندئ» وقئپ كورةلئكشئ. وندا بةلگئلئ ءبئر سيؤجةت بولاتئن. ايدالاداعئ ءبئر اق ذيگة باداؤي كئرةدئ، سونئث ئشئندة ءبارئ بار، ءبئراق ءبئر بولمةنئث ةسئگئن اشؤعا بولمايدئ. الگئ ادامنئث ءومئر بويئ ارمانئ سول اشپا دةگةن ةسئكتئ اشسام دةؤمةن وتةدئ عوي. سول سياقتئ مئنا ةسئكتئ اشپا دةسة، سول كةزدة جازؤشئلار ةسئكتئث ار جاعئندا نة بارئ جونئندة جانتالاسئپ جازار ةدئ. «قازئر ةركئندئك - جازا بةر» دةگةن كةزدة جازؤشئ بئتكةن نة جازارئن بئلمةي، توسئلئثقئراپ قالعانئ راس. الگئ اشپا دةيتئن ةسئك تة جوق، ئنتئق بولئپ سئعالاؤعا تئرئساتئن.

 سوعئس ويئنئن بالا بئتكةن جاقسئ كورةتئنئ شئندئق. وسئ جونئندة مارشاكتئث ولةثئ بار. سوندا مارشاك «سةندةر نةگة سوعئس ويئنئن ويناي بةرةسئثدةر» دةيدئ عوي. سوندا بالالار: «وندا قانداي ويئن وينايئق؟» دةيدئ. «بةيبئتشئلئك ويئنئن ويناثدار» دةيدئ مارشاك. ةرتةسئندة بالالار ودان «بةيبئتشئلئك ويئنئن قالاي وينايدئ، ذيرةتئثئزشئ» دةپ سذرايتئن كورئنةدئ. وسئ جاعداي قازئرگئ جازؤشئلاردئث باسئندا بار. بولات وكؤدجاأا دذنيةدةن وتةرئنةن ءبئر اپتا بذرئن، اؤرؤحانادا جاتئپ، «مةن بذل زاماننئث ادامئ ةمةس ةكةنمئن» دةپتئ. ال سول وكؤدجاأا ءومئر بويئ كةثةس زامانئن سئناپ كةلگةن ادام عوي. ءبئراق سول زاماندئ اثساعان. دةمةك، ونئث دا ئشئندة تالاي نارسةلةر كةتتئ. مةن دة سول زاماندئ اثسايمئن. ءجيئ ةسئمة الامئن سول ءبئر كةزدةردئ.

 قازئر ادةبيةت ادةبيةت بولؤدان كةتتئ. بذگئنگئ ادةبيةت حالئقتئ ذيئتاتئن، سوثئنان ةرتةتئن قالئپتان ايئرئلئپ قالدئ. باياعئدا حالئق بار شئندئقتئ ادةبيةتتةن ئزدةيتئن. كةثةس زامانئندا گازةت، تةلةارنا، راديولار ةشقانداي شئندئقتئ ايتپايتئن. تةك جازؤشئلار عانا ءوز شئعارمالارئندا قوعامنئث كةلةثسئز جاقتارئن، كةمشئلئكتةرئن، استارلاپ بةرةتئن. ماسةلةن، سول تذستا بذكئل وداق قئزئعا وقئعان شئثعئس ايتماتوأتئث «اق كةمةسئن» الايئقشئ. ول كةزدة كةثةس ادامدارئ ءبئر-بئرئنة جولداس، دوس، باؤئر، ةشكئمگة قيانات جاسامايتئن ادال جاندار رةتئندة كورسةتئلئپ، ايتئلئپ كةلدئ، «اق كةمة» سول قاعيدانئث تاس-تالقانئن شئعاردئ. شئعارمادا شئثعئس بذعئ اناسئن اتئپ الئپ، باسئن بالتالاپ شاؤئپ جاتقان جاندئ سؤرةتتةيدئ. جانتذرشئگةرلئك كورئنئس.

 دةمةك، قوعام ءبئز جئرلاعانداي جاسامپاز ةمةس، وندا دا قاتئگةزدئك، باسبذزارلئق جةتكئلئكتئ ةكةنئن كورسةتة بئلگةن. ءبئز قازئر ءبئر ورئندئ تاپتاپ، شةثبةردةن شئعا الماي قالعان جانبئز. ءبئر تاقئرئپتا بئرنةشة شئعارمالار جازئلا باستادئ. ءبئر-بئرئنة ذقساس دذنيةلةر تؤئنداي باستادئ. اينالئپ كةلئپ تاريحتئ تارامدايمئز. باياعئ قالماق، باياعئ جوثعار، اتئسئپ-شابئسئپ جاتقانئمئز. جازئلعان دذنيةلةردةگئ بارلئق قازاق باتئرلارئ قالماق - جوثعارلارمةن جةكپة-جةككة شئعادئ دا جةثة بةرةدئ. قازاق باتئرلارئنا قارسئ تذرار جاؤ جوق. سوندا جوثعار جةثئلة بةرةتئن بولسا، قالاي ءبئزدئ ةكئ ءجذز ةلؤ جئل قذلدئقتا ذستاپ كةلدئ. سوعان كةيدة تاثعالامئن. ءوزئمئزدئ زورايتئپ كورسةتةمئز دةپ، تئم اسئرةلةپ كةتةتئن جةرلةرئمئز كوپ. قاجةت جةرئندة اششئ دا بولسا، اقيقاتئن جازعان ءجون-اؤ.

 باؤئرجان مومئش ذلئنئث ءبئر ءسوزئ ةسئمدة. ستؤدةنت كةزئمئزدة كةزدةسؤ بولدئ، سوندا باتئر اعامئز «مةنئ قورئقپايدئ دةيدئ، ول وتئرئك. قورئقپايتئن ادام بولمايدئ. ونداي جالاثتوس ادام جاؤعا تئكة شابادئ دا، قذمالاقتاي عانا قورعاسئننان ولةدئ دة قالادئ. جةثئس ءذشئن ءتئرئ سارباز كةرةك. مةن سوعئستا مئث رةت قورئقتئم. ويتكةنئ جةكة قاراباسئمدئ عانا ةمةس، قول استئمداعئ جاؤئنگةرلةردئ دة امان الئپ قالؤدئث جولدارئن ويلادئم. سول ءذشئن جانئمدئ شذبةرةككة ءتذيئپ ءجذردئم» دةپ ةدئ.

«باتئرلئق دةگةن نة؟» دةگةندئ ويلاپ-ويلاپ، تولستويدان تاپتئم. «باتئرلئق دةگةن قورقاتئن جةردة قورقا ءبئلؤ، شاباتئن جةردة شابا ءبئلؤ. قورقا بئلةتئن، قاؤئپتئ سةزئنة بئلةتئن ادام عانا باتئر بولادئ» دةيدئ تولستوي. دذرئس. بذعان قوسئلامئن. سوندئقتان، «اينالامدا وتكةنگة كؤا بولعان ةشكئم جوق» دةپ تاريحي وقيعالاردئ وثدئ-سولدئ بذرئپ، كوسئلتة بةرؤگة بولماس.

 تاعئ قايتالاپ ايتامئن، ةث قيئن نارسة - وتكةندئ ةمةس، بذگئندئ جازؤ. ويتكةنئ بذگئنگئ ادامدار ءتيپ بولئپ قالئپتاسقان جوق. باياعئدا يدةولوگيا بةلگئلئ ةدئ عوي. اق پةن قئزئلدئث جانجالئ، اق پةن قارانئث اراسئنداعئ تارتئس. جاعئمدئ وبراز، جاعئمسئز وبراز دةگةندةي. ال قازئر، جاعداي باسقا. مئث ويلانئپ، ءجذز تولعانؤعا تؤرا كةلةدئ.

ماسةلةن، كةزئندة ستالين نةگة بؤلگاكوأتئ امان الئپ قالدئ. كةثةس زامانئندا ناعئز اتئلئپ، نة بولماسا اسئلئپ كةتةتئن سول جازؤشئ ةدئ. ستالين ونئث «اق گأارديا» دةگةن رومانئن وقئپ شئقتئ. ريزا بولدئ. سوسئن «بؤلگاكوأتئ قذرتؤ كةرةك» دةگةندةرگة قارسئ ءؤاج ايتتئ. «سةندةر ذنةمئ قئزئل اسكةرلةردئث تولاسسئز جةثئسئن جازدئثدار. بارلئق جةردة شارؤالار، ةثبةكشئلةر ذنةمئ بولشةأيكتةردئ، قئزئل اسكةرلةردئ باياعئدان كذتئپ جذرگةندةي، ذنةمئ قذشاق جايا قارسئ الئپ جذرگةندةي ةتئپ كورسةتتئثدةر. بذل شئندئق پا؟ جوق. بولشةأيكتةردئ ءيتتئث ةتئنةن جةك كورةتئندةر كوپ. ماسةلةن، بؤلگاكوأ اق گأاردياشئلاردئث ءومئرئن جازا وتئرئپ، قئزئل گأاردياشئلاردئث جةثئسكة وثاي جةتپةگةنئن اشئپ بةردئ. كئتاپ سونئمةن قذندئ. قاجةت جةرئندة اقيقاتتئ ايتا ءبئلؤ دة ةرلئك» دةدئ جةز مذرت كوسةم. ستاليننئث وسئ ءبئر اؤئز سوزئنةن كةيئن بؤلگاكوأ رةپرةسسيادان امان قالدئ. مئنة، بئزگة سول بؤلگاكوأ سةكئلدئ اششئ دا بولسا، بذگئنگئ ءومئردئث شئندئعئن جازاتئن جازؤشئ كةرةك. وسئ كذندئ جازؤعا كةلگةندة مةن دة كئبئرتئكتةپ جاتئرمئن. باياعئدا باستاعان ءبئر رومانئمدئ ءالئ كذنگة بئتئرة الماي ءجذرمئن.

- كةزئندة جذرت ئزدةپ ءجذرئپ وقئعان «قارعئن» سةكئلدئ رومان قالامئثئزدان قاشان تؤادئ؟

- ءاي، قايدام. ول كةزدة رومانتيكا بولاتئن. قازئرگئ ومئردة رومانتيكا جوق، ءبارئ پراگماتيكا. كذن كورئس، تالاسؤ، تارماسؤ، اتئسؤ، شابئسؤ. مئنة، وسئ. بذل ءبئزدئث قانئمئزعا سئثبةگةن. بالكئم، كةلةسئ ذرپاق وسئ جونئندة جازار.

- « قانداي اششئ بولسا دا ءبئز ءالئ ذلت رةتئندة قالئپتاسپاعان سياقتئ بولئپ كورئنةمئز». كةزئندة ءبئر وپپوزيسيالئق باسئلئمعا بةرگةن سذحباتئثئزدا وسئلاي دةپسئز. بذنئ قالاي تذسئنؤگة بولادئ؟ ءوز ذلتئثئزدان جةرئگةنئثئز بة؟

- باياعئدا ونةرتانؤ ينستيتؤتئندا ديرةكتور بولعان كةزئمدة «ءدئن جانة مادةنيةت» دةگةن تاقئرئپتا كونفةرةنسيا وتكئزگةن ةدئك. ئشتةن دة، سئرتتان دا كةلگةن ادامدار كوپ بولدئ. شةتةلدئكتةر دة جةتكئلئكتئ ةدئ. اثگئمة بارئسئندا «ماعان يسلامنئث گذلدةنئپ تذرعانئ ةمةس، ةث ءبئرئنشئ ءوز ذلتئمنئث امان-ساؤ بولعانئ ارتئق» دةگةندئ ايتئپ قالئپ ةدئم. وسئنئ ءئلئپ العاندار «ويباي، يسابةكوأ يسلامعا قارسئ ءسوز ايتئپ، حريستيان دئنئنة كئرگةلئ جاتئر» دةگةن داؤرئقپا ءسوز تاراتتئ.

اقيقاتئن ايتايئن، سول پئكئردةن ءالئ قايتقان جوقپئن. ماعان الدئمةن قازاق كةرةك، سوسئن بارئپ يسلام. بذل - ءبئر دةپ قويئثئز. ال مئنا جةردة «قازاق ءالئ ذلت بولئپ قالئپتاسقان جوق» دةگةن ءسوزئمدئ، تونئن تةرئس اينالدئرئپ، «دؤلات حالقئنا وكپةلئ، رةنئشتئ» دةيدئ. مةن نةگة رةنجئمةؤئم كةرةك ءوزئمنئث حالقئما؟! مةن نةگة ءوز ذلتئمنئث كةيبئر كةمشئلئگئن ايتپايمئن؟! ول - ذلتقا توپئراق شاشؤ ةمةس. قازاق بولا تذرا، قازاقتئ سئناعان كةشةگئ وتكةن قارا شال ابايدان ارتئق ايتقان ةشكئم جوق. ول قازاقتئ جةك كوردئ مة، جوق. كةمشئلئگئنة قاپالاندئ، ناداندئعئنا كذيدئ. سئناپ-مئنةي وتئرئپ، نامئسقا قامشئلادئ، سول جولدا ءوزئ دة تاياق جةدئ. مةن دة سول ءوز ذلتئمنئث كةيبئر كةمشئلئكتةرئن بةتكة ايتقئم كةلدئ. ءبئراق بذل ءوز ذلتئمدئ جةك كورؤ ةمةس. قايتا قايراؤ.

 ءبئزدئث ذلت ءالئ كذنگة بةيجاي، مارعاؤ ءومئر ءسذرئپ جاتقانئ راس پا، راس. تئلگة كةلسةك تة سامارقاؤ. «ءتذبئ ءبئر وثالار» دةگةن سوقئر سةنئم بار. ءتئلدئ بذگئن قالئپقا كةلتئرمةسةك، كومپيؤتةردئث تذبئندة ءموليئپ وتئرئپ ةسةيئپ كةلة جاتقان ذرپاققا ول ةرتةث كةرةك بولماي قالؤئ مذمكئن. دةمةك، ءبئز بويكذيةزدئكتةن ارئلئپ، قازئر قيمئلداؤئمئز كةرةك. تاؤةلسئزدئك العالئ جيئرما جئلدئث ءجذزئ بولدئ. ءبئراق ءبئز كوپ نارسةدةن سامارقاؤلئعئمئزدئث ارقاسئندا ذتئلئپ كةلةمئز. توبةمئزدةن ؤئن سورعالاتئپ «پروتون» سةكئلدئ جات ةلدئث زئمئراندارئ قذلاپ جاتادئ. ذندةمةيمئز. راديو-تةلةارنالار ورئس تئلئندة ءتئلئن بةزةپ سارناپ جاتادئ. ذندةمةيمئز. ءبئردئ-ةكئلئ قازاق تئلئندة باعدارلاما بولسا، سوعان مالدانامئز. نارازئلئق ءبئلدئرؤ جوق بئزدة. ءبئراق ءبئر-ءبئرئمئزدئ سئناؤعا كةلگةندة، توبئقتان شالؤعا كةلگةندة وزگةگة جول بةرمةيمئز. بذ قالاي؟ بذل كةمشئلئك ةمةس پة؟ وسئنئ ايتؤعا بولماي ما؟

 دوكترينانئ جازؤ كةزئندة شئرئلداپ العا شئقتئق. «قازاقستاندئق ذلت» دةگةندئ الدئرئپ تاستاؤ ءذشئن، اشتئق جاريالاؤعا بةل بؤدئق. سوندا بذل ماعان نة بولماسا، شاحانوأقا قانا كةرةك پة؟ تئلگة بايلانئستئ ذلكةن كونفةرةنسيا جاسادئق. جةتئ ءجذز ادام سياتئن زالدئ جالدادئق. ةث ءبئر وكئنئشتئسئ - سول زالدئث تةث جارتئسئ بوس تذردئ. مئنة، ءبئزدئث ءوز ءتئلئمئزدئ قالاي جاقسئ كورةتئنئمئزدئث، قالاي قورعايتئنئمئزدئث كورئنئسئ. سول كونفةرةنسياعا كةزئندةگئ كةثةس زامانئندا ذلتتئث جاناشئرئ، باستئ يدةولوگئ بولا بئلگةن جازؤشئلار وداعئنداعئ جةتئ ءجذز جازؤشئدان ون ادام كةلئپ قاتئسؤعا جارامادئ. بذعان نة دةيسئث؟

 مةن وزگةسئن بئلاي قويعاندا، وپپوزيسيانئث سيةزدةرئنة دةيئن بارئپ قاتئسامئن. ماسةلة ولاردئ قولداؤ ةمةس. ماسةلة ولار نة جايلئ ايتادئ، ماقساتئ نة، ذلتقا تيگئزةتئن قئلاؤداي بولسا دا جاقسئلئعئ بار ما دةگةن ماقساتتا. ةلدةن ةستئگةننةن گورئ، ءوز قذلاعئثمةن ةستئگةن دذرئس قوي. وكئنئشتئسئ، قازئر قالام ذستاعاندار اراسئندا توبة كورسةتةتئن جةردة كورئنبةي، كوبئنة اس ذيدة وتئرئپ كئجئنةتئندةر، دانئشپانسيتئندار كوپ. انة، كةشة عانا وزبةكتةر ورئس ءتئلدئ تةلةارنالاردئ جابؤدئ قولعا الدئ. گةنةرال سابئر راحيموأتئث ةسكةرتكئشئن قاعئپ تاستادئ. ءتذبئ قازاق بولعاندئقتان. ابذيئر بولعاندا، ةلةؤسئزدةؤ ءبئر جةرگة قايتا ورناتئپتئ.

 ءبئز بولساق قايتةر ةدئك؟ «ويباي، وزبةك ءوز اعامئز عوي، وكپةلةپ قالار، ذلت ارالئق قاتئناسقا سئنا قاعئلئپ قالار» دةپ دةدةك قاعار ةدئك. ءتئپتئ، اناؤ سايرامدا وزبةك تةاترئن اشئپ بةردئك. بذل دا جالپاقشةشةيلئك. ال وزبةك ويتپةيدئ، بةت-ءجذزئث بار دةمةيدئ، دوق كورسةتةدئ، ايبات شةگةدئ. نةمئس تةاترئ قازاقستانعا قاجةت پة؟ ءبئر تةلةارنادان سويلةگةن سوزئندة وبايةأ: «ولار ايئنا ءبئر-ةكئ سپةكتاكل بةرةدئ دة قويادئ. ال ءبئز ايئنا 31 قويئلئم قويامئز. گاسترولگة شئعامئز. ءسويتئپ ءجذرئپ الاتئن ايلئعئمئز بئردةي» دةپ كذيئنئپ ةدئ. بذل نة؟ شئندئعئندا ايئنا ةكئ-اق سپةكتاكل قوياتئن تةاترلاردئ نة ءذشئن ذستايمئز؟! قاجةتئ بار ما، سونئث؟

 ةلئمئزدة ذلت ارالئق تةكةتئرةستةر دة بولئپ قالئپ جاتادئ. ذلئمئزدئ ذرئپ، قئزئمئزدئ زورلايدئ كةيبئرةؤلةر. ءبئراق ءبئز جةرگئلئكتئ ذلت رةتئندة ءوز جةرئمئزدة تذرساق تا، ولارعا سةس كورسةتة المايمئز. نةگة؟ مذنئث بارلئعئ - ءوز بولاشاعئمئزعا ةنجارلئقپةن قاراؤ. رؤحتئث جوقتئعئ، نامئستئث كةمدئگئ. كةيدة تاثعالامئن. نةگة دةيسئث عوي؟ باتئرلئق تؤرالئ جئرلارئمئزدئ، داستاندارئمئزدئ، نة بولماسا تاريحي كئتاپتارئمئزدئ وقئپ وتئرساث، بابالارئمئز كئلةث سةن تذر دا مةن اتايئن دةيتئن باتئر، سايئپقئران. ال قازئرگئ ذرپاعئ كةرئسئنشة. بذگةجئك، ئنجئق، نامئسسئز. وسئ تذرعئدان كةلگةندة كةيدة ويلايمئن، ارتئق ايتسام، كةشئرئم وتئنةمئن، ءبئز شئن باتئرلاردئث ذرپاعئمئز با، الدة اؤئل اراسئندا ءبئر-بئرئمةن قئرئلئسئپ جذرگةن بارئمتاشئلاردئث ذرپاعئمئز با دةپ.

 بالكئم، «باتئر» دةپ جذرگةندةرئمئزدئث كوبئ اؤئل اراسئنداعئ باسبذزارلار شئعار. جذرت «باتئر، باتئر» دةگةن سوث اتئ شئعئپ كةتكةن. ويتكةنئ مةن دة اؤئلدا ءوستئم. اؤئلدئث تةنتةك جئگئتتةرئن «ةر ةكةن، باتئر ةكةن» دةپ قولپاشتاپ جاتادئ. باتئر دةپ جذرگةندةرئمئزدئث كوبئ سوندايلار ةمةس پة ةكةن؟ كئم ءبئلسئن؟ ارئستان جذرةك باتئرلاردئث ذرپاعئ ةز، جالتاق، قورقاق بولماؤئ ءتيئس ةدئ؟ مئناؤ ساقالاردئث «نؤرگين باتئر» دةگةن باتئرلئق جئرئ بار. ونئث كولةمئ مئنا قئرعئزدئث «ماناسئنان دا» ذلكةن. سول جئرمةن تانئسئپ وتئرئپ، ويلاپ ةدئم، «وسئنداي قاهارمانئ بار جذرت، ءيت بايلاسا تذرعئسئز جةرگة اؤئپ كةلئپ، تئرلئك ةتئپ جاتقانئ نةسئ؟» دةپ. بالكئم، بذل سول ذلتتئث «سونداي باتئرئمئز بولسا، وزگةمةن تةرةزةمئز تةث بولار ةدئ-اؤ» دةگةن ئزگئ ارمانئنان تؤعان شئعار. بذل ءوز الدئنا اثگئمة.

 ال ءبئز ةلئن، جةرئن قورعاعان، تاريحتا بولعان باتئرلاردئث ذرپاعئ بولا تذرا، بذگئنگئ كذنئ نامئسئمئز جةرگة تاپتالئپ جاتقان كةزدة «اي» دةؤگة جاراماي، بابالاردئث الدئندا ذياتقا قالئپ جذرگةن جوقپئز با وسئ؟ ذلتتئث مذددةسئ اياققا تاپتالئپ جاتقان كةزدة، نامئسئن قورعايتئنداي، قامشئلايتئنداي بارقادارلئ ساياسات ذستانئپ، جذرتتئث باسئن بئرئكتئرةتئن باستامالارمةن جازؤشئلار العا شئعؤئ كةرةك ةدئ. وكئنئشكة قاراي ولاي بولماي تذر.

- رؤشئلدئق دةگةنگة قالاي قارايسئز؟

- تالانتتئ ادام ةشؤاقئتتا رؤعا بولئنبةيدئ. بذل - دارئنسئزداردئث ءئسئ. «قازاق ذلت بولئپ قالئپتاسقان جوق» دةپ، مةن قازاق رؤعا بولئنگةن سوث ايتتئم. ماسةلةن، كئم بولسا دا، قازاق جالقاؤ، قازاق قورقاق، قازاق جاسقانشاق دةپ ايتساث، «ة» دةيدئ دة قويا سالادئ. ال سةن الدئثداعئ ادامنئث رؤئن سويدةپ ايتئپ كورشئ، اتئپ تذرئپ، جاعالاسا كةتةدئ، شئر-پئر ةتئپ قورعايدئ. رةنجيدئ. مئنة، كوردئث بة، ءبئز سول تايپالئق، رؤلئق، توبئرلئق دةثگةيدةن الئس كةتة قويعان جوقپئز.

 مةن تةلةأيدةنيةدة باسشئ بولدئم. قول استئمدا ئستةيتئن ءذش جارئم مئث ادامنئث كئم قايدان ةكةنئن، قاي رؤدان ةكةنئن سذراماپپئن. ول جةر مةنةن كةيئن ءبذلئندئ. ودان كةيئن «جازؤشئ» باسپاسئنا ديرةكتور بولدئم. قول استئمدا 145 ادام بولدئ. رؤئن سذرامادئم. تةك دذرئس جذمئس ئستةسة بولدئ دةگةن ويدا بولدئم. ءوزئنئث ءجذرئس-تذرئسئنا بايلانئستئ ءبئر ادامدئ جذمئستان شئعارئپ جئبةرئپ ةدئم، ةكئنشئ بئرةؤلةر كةلئپ «كوكة، ونئ نةگة شئعاردئثئز. ول ءسئزدئث قئز الئسپايتئن جاقئن اعايئنئثئز بولئپ كةلةدئ» دةپ داؤ ايتتئ. «جوق. جذمئستئ دذرئس الئپ جذرة الماسا، ونئ مةن نةگة ذستايمئن؟ جاقئن ةكةن دةپ تايراثداتئپ قويا المايمئن» دةپ شئعارعان بذيرئقتئ كةرئ العان جوقپئن. مةن رؤعا، جئككة بولئنبةيتئن اداممئن. كةيدة بئرةؤلةر سةنئث ءوزئث تذرماق، ايةلئث قاي ةلدئث قئزئ ةكةنئن ءبئلئپ وتئرادئ. تاثعالامئن. قاجةتئ قانشا؟

 راس، ءبئزدئث بؤئندا رؤشئل جئگئتتةر بولدئ. ءبئر جةرگة باستئق بولسا، جةرلةستةرئن تارتؤعا دايار تذراتئن. مةنئثشة، ادامدئ جةرئنة ةمةس، قابئلةتئنة قاراپ باعالاعان ءجون-اؤ. سوندئقتان مةنئث ارا-تذرا «قازاق تولئق ذلت بولئپ قالئپتاسپاعان» دةپ ايتئپ قالاتئن سوزدةرئم، وسئنداي جاعدايلارعا كؤا بولئپ جذرگةندئكتةن، قازاعئمنئث وسئنداي كةرتارتپا ارةكةتتةرئن كورگةندئكتةن. ايتپةسة ءوز ذلتئمدئ مةن نةگة جةك كورؤگة ءتيئسپئن؟! شئركئن، قازاق «رؤئم» دةپ ةمةس، «قازاعئم» دةپ ءولئپ تذرسا عوي دةپ كةيدة ارماندايسئث. ءبئر قازاقتئ بئرةؤ قورلاپ جاتسا، ةكئنشئسئ ارا تذسة السا، كةگئن وزگةگة جئبةرمةسة، بالكئم سوندا ءبئز قازئرگئدةن دة كذشتئ ةلگة اينالار ما ةدئك؟!

- «ةلدئث قامئن جةؤگة ءتيئس - عئلئمداعئ، ونةردةگئ، مادةنيةت پةن ادةبيةتتةگئ تارلانبوزدارئث تذگةل ذلتسئزدئق دةرتئنة شالدئققان». ءوزئنئث «جارماق» اتتئ كةرةمةت تؤئندئسئندا قازاقتئث بةتكة ذستار ءئرئ جازؤشئسئ مذحتار ماعاؤين وسئلاي كذيئنةدئ...

- ذلتسئزدئق دةرتئنة شالدئققان-دار - نة قازاق ةمةس، نة ورئس، ءيا بولماسا ةؤروپالئق ةمةس، ةكئ ورتادا ءدذبارا بولئپ قالعان ذرپاق. مذنداي ادامداردئث نةگئزگئ ذرانئ جالپئ ادامزاتتئق بولئپ كةلةدئ. وندايلاردان قورئققان ءجون. ويتكةنئ ولارعا سةنئث ذلتئث، ءتئلئث، ءدئنئث قاجةت ةمةس. ماسةلةن، كينو سالاسئن الايئق. جاپون ءذشئن، فرانسؤز ءذشئن تازا قازاقئ قاسيةتتئ كورسةتةتئن كينو كةرةك. سونئ ولار باعالايدئ. ال سةن جالپئ ادامزات ءذشئن تذسئرسةث، ولارعا ونئث كوك تيئنعا قاجةتئ جوق. وكئنئشتئسئ، بئزدة كينو سالاسئندا ةلئكتةؤ-سولئقتاؤ باسئم.

ءوزئمئزدئث ذلتتئق ءنارئمئزدئ، بارئمئزدئ كورسةتة الماي جاتئرمئز. باياعئ «قئز جئبةك»، «مةنئث اتئم قوجا»، «گاؤهارتاس» قانداي فيلمدةر! مئنة، سول كينولاردا قازاقئ بولمئس تذنئپ تذر عوي. ونئ جاپوندار دا، فرانسؤزدار دا قئزئعا قارايدئ. ويتكةنئ وندا جالپئلاما ةمةس، ذلتتئث مئنةز-قذلقئ، مادةنيةتئ، سالت-ءداستذرئ، بةينةسئ جاتئر. سونئسئمةن قذندئ. راس، وزگةنئث ونةرئن سئيلا، تاثعال، ءبئراق تابئنبا! الدئمةن ءوزئثدئ سئيلا، سوسئن بارئپ وزگةنئ.

وزگة ذلتتئ قايدام، ءبئز كةثةس زامانئندا ينتةرناسيونالدئقتئث قازانئندا كوبئرةك قايناپ كةتكةن سةكئلدئمئز. سودان بولار، ءوزئمئزدئ كةيئنگة ئسئرئپ قويئپ، وزگةگة قول سوققاندئ ذناتامئز. قاراثئز، ءبئزدئث قئزدارئمئز قئتايعا تذرمئسقا شئقسا، بةس جئلدان كةيئن قئتاي بولئپ كةتةدئ. جئگئتتةرئمئز دة - سول. ءبئزدئث ارامئزدا جذرگةن كوپ اعالارئمئز كةزئندة ايةلدئ تاتاردان الدئ. ال ولاردئث ايةلدةرئ ولة-ولگةنشة تاتارشا سويلةدئ. ءوز ءتئلئن ولسة دة ذمئتپادئ. ال ءبئزدئث ذلتتئث ادامدارئ كةرئسئنشة، وزگةلةرگة تةزئرةك ءسئثئپ كةتؤگة بةيئم تذرادئ. نةگة؟ قانئمئز ءالسئز بة، نامئس كةم بة؟

- «ءبئز ءدال قازئر ءوزمئزدئث قذردئمعا قذلاپ بارا جاتقانئمئزدئ سةزئپ وتئرعان جوقپئز. كذندةردئث ءبئر كذنئ شئثئراؤدئث تذبئنة جاقئنداعاندا عانا كذنئمئزدئث بئتكةنئن سةزةتئن شئعارمئز» دةيدئ باتئس فيلوسوفئ نيسششة. وسئ ءبئزدئث ذلت اقئرزامان الدئندا تذرعان جوق پا؟

- اقئرزاماندئ جةكة ادام باسئنا دا، ذلت تاعدئرئنا دا بايلانئستئ ايتؤعا بولادئ. باياعئدا قالتاي مذحامةدجانوأ قايتئس بولعاندا «ءاي اقئرزامان وسئ شئعار» دةپ ةدئم. انام قايتئس بولاردا جانئندا بولدئم. جارئق دذنيةمةن قوشتاسارئن سةزدئ مة، كوزئنة جاس تولئپ، پةش تذبئندة ءذنسئز جاتتئ. ءسويتئپ وتئرعاندا كورشئ كةمپئر كةلدئ. ول كةزدة ئدئس-اياق كةم كةزئ. بازاردان الئپ كةلگةن ادةمئ ورنةكتةلگةن سئرلئ قاسئق پةن توستاق بار ةدئ. كورشئ كةمپئر كةلة سالئپ، سونئ الئپ تابانئنا سالئپ سئندئردئ. شةشةمنئث اتئ كذمئسكذل ةدئ. «كذمئسكذل، دذنية ويران، اقئرزامان، اقئرزامان» دةپ داؤئس شئعارئپ قويادئ. باسقاسئن دا سئندئرؤعا بولاتئن ةدئ. قازئر ويلايمئن، الگئ كةمپئر جاثا ئدئستئ بةكةر شاققان جوق-اؤ، دذنيةدةن وزئپ بارا جاتقان شةشةم وزئنةن كةيئن دذنيةنئث قاراث قالئپ، ويراندالئپ جاتقانئن سةزسئن دةدئ مة ةكةن.

 ذلتتئث جويئلؤئ وتة ذزاققا سوزئلاتئن ذدةرئس. مانا ايتتئم عوي، ةگةر دة ءبئز توبئرلئق قالئپتا قالاتئن بولساق، ءتذبئ اقئرزامانعا دؤشار بولاتئنئمئز حاق. ارينة، بذل جةردة دذنية قيراپ، اياعئ كوكتةن كةلةدئ دةگةن ماعئنا ةمةس. ءبئز سول سئرتقئ كةلبةتئمئز قازاق بولئپ قالعانئمئزبةن، جان دذنيةمئز وزگةرئپ، ءتئلئمئز ءوشئپ، ءوزئمئزدئث وزگة ذلتقا جذتئلئپ كةتؤئن ايتئپ وتئرمئن. ءبئراق مةن ءوز ذلتئم ونداي كذيگة دؤشار بولادئ دةپ ايتا المايمئن. ةث باستئسئ - ءبئز ءوزئمئز كئم ةكةنئمئزدئ ذمئتپاؤئمئز كةرةك. بويدا نامئس، جئگةر بولسا، وثايشئلئقپةن ةشنارسةگة دةس بةرة قويماسپئز دةپ ويلايمئن.

- ذمئتپاسام، بئلتئر كذزدة پرةزيدةنتپةن قالاي كةزدةسكةنئثئزدئ، ول كئسئدةن اقشا سذراعانئثئزدئ سئناپ جازعاندار بولدئ...

- پرةزيدةنتپةن كةزدةسكةنئم جونئندة ةل نةشة ءتذرلئ قذبئلتئپ اثگئمة ايتتئ ةمةس پة؟ عالامتور دةگةن عاجاپ دذنية بولدئ. وسئ جةردة جذرت اؤزئنا كةلگةنئن ايتئپ، جازئپ جاتادئ ةكةن. مةن ءوزئ سول ينتةرنةت دةگةندئ جوندةپ بئلة بةرمةيمئن. بئردة جئگئتتةر «ءسئز جايلئ جازئپتئ» دةپ ءبئر ماتةريالدئ شئعارئپ الئپ كةلئپتئ. وقئپ شئقتئم. سوسئن تاثعالدئم. شئن مانئندة ادام نة جازسا دا، نة ايتسا دا ءبئلئپ ايتؤ كةرةك قوي. «ةلباسئدان دؤلات يسابةكوأ «مذثلئق-زارلئق ءذشئن اقشا سذراپتئ» دةپتئ. ال وندا تذرعان نة بار؟! مةن وزئمة سذراعان جوقپئن عوي. كةيبئرةؤلةر سياقتئ «استانادان پاتةر بةرئثئز» دةپ وتئنگةن جوقپئن.

 سونئ جازئپ وتئرعان ساؤكةتايةأ دةگةننئث ومئرئندة جارئتئپ جازعان ءبئر اثگئمةسئ جوق. ةلدئث-جةردئث مذددةسئن قورعاپ ءبئر ماقالا جازباعان جانة جازسا دا جذرت ونئ قذلاعئنا ئلمةگةن ادام. ول كئم؟ قاپتاعان كوپ ءنوپئردئث ءبئرئ عوي. وزگةدةن قيانات كورگةن كةزدةردة، باياعئدا مارقذم ورالحان بوكةي ةكةؤمئز ءبئر-بئرئمئزگة مذثئمئزدئ شاعؤشئ ةدئك. ورالحان ايتؤشئ ةدئ، «ءاي، وسئ تذلكئ مةن قارساقتئ جةثؤ قيئن. شئركئن، ارئستانمةن ارپالئسئپ ولسةث ارمان جوق قوي» دةپ. سول ورالحان ايتقانداي، وسئنداي مايدا-شذيدةلةرمةن ايتئسقان قيئن. ءارئ ةشقانداي بةرةكة تاپپايسئث. شئندئعئ سول، ارئستاندارمةن الئسقان جاقسئ. جةثسةث - جةثدئث، جةثئلسةث، توبةشئكتةن ةمةس، تاؤدان قذلايسئث. ال تاراقانداردئ جةثة المايسئث. ول ساعان زيان دا كةلتئرمةيدئ. ءبئراق بالاعئثنان ورمةلةي بةرسة، ادامدئ ءبئر بةيمازا كذيگة تذسئرةدئ. بار بولعانئ - سول.

الگئ اأتورعا جاؤاپ بةرةيئن دةدئم دة ذيالدئم. ولار ةرتةث «دؤلاتپةن وسئلاي ايتئستئم» دةپ مالدانئپ كةتؤئ دة مذمكئن. ونئث ذستئنة، ادام وزئمةن تةرةزةسئ تةث اداممةن عانا ايتئسئپ، مايدا-شذيدةنئ كوزگة ئلمةگةنئ ءجون بولار دةپ قويا قويدئم. ورئستئث پانتةلةيةأ دةگةن جازؤشئسئ بار. سوندا مئناداي ءسوز بار ةدئ، «قذمئرسقا تاستئث ذستئمةن جورعالاپ بارا جاتئر. ول ءذشئن ول تةك تاس قانا. ال ول تاس، الةمدةگئ ةث سذلؤ ايةلدئث سذلؤ ءمذسئنئ ةكةنئن قذمئرسقا بايقامايدئ». سول سياقتئ الگئلةر تاستئث ذستئندة جئبئرلاپ جذگئرئپ بارا جاتقان جاندئكتةرگة ذقسايدئ دا، ولار وزدةرئنئث نة ايتئپ، نة جازئپ قويعاندارئن دا بئلمةيدئ. سوندا پانتةلةةأتئث ايتاتئنئ بار، «بذل سذلؤلئقتئ ءتذسئنؤ ءذشئن دة قذمئرسقانئث ساناسئ سول دةثگةيدة بولؤ كةرةك» دةپ.

 ال الگئ جازعئشبةكتئث جازعانئنداي مةن پرةزيدةنتتةن اقشا سذراسام، جةكة باسئما، ذيئمة سذراعان جوقپئن. قازاقتا كونةدةن كةلة جاتقان، بذگئندة مولاسئ بةلگئلئ ةكئ-اق جئر بار. ونئث ءبئرئ - «قوزئ كورپةش-بايان سذلؤ» دا، ةكئنشئسئ - «مذثلئق-زارلئق». سول قوزئ كورپةش-بايان سذلؤدئث باسئندا اياكوزدة كئشكةنتاي كةسةنة تذر. ودان دا ذلكةن، ءزاؤلئم ةتئپ سالؤ كةرةك ةدئ. ال ةكئنشئسئ - «مذثلئق-زارلئق». ول سئردئث بويئندا جاتئر. يةسئز جاتئر. باياعئدا نذرعالي ءاشئموأ وبلئسقا اكئم بولئپ تذرعان كةزدة ايتئپ ءجذرئپ، اپارئپ، مال سويعئزئپ، قذران وقئتقئزئپ ةدئم. «مذثلئق-زارلئق» جاتقان جةر، ارئستان ارئ الپئس شاقئرئم، سئردئث كوپئرئنةن وتكةن سوث - جيدةلئ دةگةن جةر بار سوندا. زارلئق پةن حانشايئم بئرگة، مذثلئق جةكة جاتئر. ول جةردئ ةجةلدةن بئلةمئن. بالا كةزئمدة تالاي بولعانمئن. پرةزيدةنتپةن كةزدةسؤدة سونئ ايتقانمئن. ول كئسئ جازئپ الدئ. «ءبئر رةتئ كةلگةندة سوندا بارئثئز. ايتپةسة اكئمدةردئ بئلةسئز عوي، سالعان ذيلةردئ، بالاباقشا، مةكتةپتةردئ، زاؤئت-فابريكالاردئ كورسةتةدئ. ال اؤليةگة نةگة اپارمايتئنئن تذسئنبةيمئن» دةدئم. ةلباسئ «مئندةتتئ تذردة بارامئن» دةدئ.

 ال سول ةلدئث وتكةنئن باياندايتئن تاريحي ورئنعا ذلكةن كةسةنة سالؤ كةرةك. سول ءذشئن اقشا سذرادئم. ءجذز ميلليون تةثگة دةگةن نة؟ اقشا ما؟ كةسةنة تذرعئزئلسا، حالئقتئث يگئلئگئنة قئزمةت ةتةدئ عوي. پرةزيدةنت «اقشا تابئلادئ، كومةك بةرةمئز، كةلةسئ جولئ كةزدةسكةندة كةثئرةك سول جونئندة اثگئمةلةسةرمئز» دةپ ةدئ. الگئ جازعئش ايتئپتئ عوي، دةدئ «وزگةگة بةرمةثئز، اقشانئ جةپ قويادئ» دةپ. «ءيا، ايتقانئم راس. شئندئعئ كةرةك، اؤليةلئ جةرلةرگة بولئنگةن اقشادان دا قئمقئرئپ جذرگةندةر از با؟! سوندئقتان ءبئر تيئن دا دالاعا كةتپةسئن، «تاعئلئم» دةگةن قورئم بار، سوعان تذسسة، قذپ بولار ةدئ دةدئم. بارئ - وسئ. وندا تذرعان نة بار؟ اركئم ءوزئ باستاعان ءئستئث قوجاسئ بولؤئ كةرةك قوي. ماعان ارتئق اقشا قاجةت ةمةس. ءوز تاپقانئم وزئمة جةتةتئن اداممئن.

- «مذثلئق - زارلئق» اتتئ پةساثئز بار ةمةس پة ةدئ؟

- وسئ شئعارمانئ جازؤعا سةبةپشئ بولعان نذرعالي ءاشئموأ ةدئ. ول وثتذستئك قازاقستاننئث اكئمئ بوپ تذرعان كةزدة ةكةؤمئز مذثلئق-زارلئقتئث باسئنا بارعان ةدئك. سودان قايتقان كةزدة ول «ءسئز وسئنئ جازساثئزشئ، كةرةمةت دذنية عوي» دةپ ءوتئندئ. العاشئندا «تاريحي تاقئرئپقا شئعارما جازباپ ةدئم، قالاي بولار ةكةن؟» دةپ قينالعانداي ةدئم. سوسئن ويلانا كةلة، «تاؤةكةل» دةپ كئرئسئپ كةتتئم. ارئس قالاسئنا ءاشئموأتئث كومةگئمةن مذثلئق-زارلئققا كومپوزيسيا تذرعئزدئق. ول جةردة مةن تةك بالشئق يلةگةن جوقپئن. ال قالعانئنئث ءبارئن ئستةدئم دةپ ايتؤئما بولادئ. قازئر سول شاهارداعئ ذيلةنگةن جاستاردئث ءبارئ الدئمةن سول ةسكةرتكئشكة بارئپ گذل قويادئ. بذل جامان با؟ سول ةسكةرتكئشتئث كئشئرةيتكةن ءمذسئن-بةلگئسئن جاساتئپ، پرةزيدةنتكة سئيلادئم. ذستةلئندة تذرسئن دةپ. ةلباسئ قؤانا-قؤانا الدئ. سونئمةن، پةسا جازئلئپ ءبئتئپ، اؤةلئ شئمكةنت قالاسئندا قويئلدئ. بذكئل اكئمشئلئك اپپارات باردئ. ئرزا بولدئ. التئ كذندة ون ةكئ رةت قويئلدئ. سوندا ور كيئكتئث رولئن وينايتئن قارابةكوأا دةگةن اكتريسامئز ون ةكئنشئ قويئلئمنئث ذستئندة قذلاپ تذسكةن. ارينة، شارشاعاننان عوي. وسئنداي حالئقتئث يگئلئگئنة قئزمةت ةتةتئن كةسةنة ءذشئن اقشا سذراسام، ونئث نةسئ ايئپ؟!

- سول، ةلباسئمةن كةزدةسكةن سوث، ةل اراسئندا «دؤلات جازؤشئلار وداعئنئث ءتوراعاسئ بولعئسئ كةلئپ ءجذر» دةگةن سئبئس تا ةستئلئپ قالدئ. بذل قانشالئقتئ شئندئق؟

- مذنداي اثگئمة ايتئلعان جوق. پرةزيدةنت ءسوز اراسئندا جازؤشئلار وداعئ جايلئ سذراپ قالدئ. ول كئسئ سذراعان سوث، ءوز ويئمدئ ايتتئم. ونئ جاسئرمايمئن...

- اثگئمةثئزگة راقمةت.

 سذحباتتاسقان  سةيسةن امئربةك ذلئ

سوڭعى جاڭالىقتار