امانگةلدئ باتئردئث سةرئگئ شوث باتئر جايئندا

 استانا. 9 - تامئز. قازاقپارات - 1914-1918 - جئلدارئ الةم جذرتئ І- دذنيةجذزئلئك سوعئستئ باستان كةشتئ. تاريحتاعئ ادئلةتسئز سوعئستئث قاراپايئم حالئققا  اكةلگةن زارداپتارئ دا از ةمةس ةدئ. پاتشا ذكئمةتئنئث ولكةدةگئ حالئققا سالعان اؤئرپالئعئ ادام توزگئسئز بولاتئن.
None
None

حالئق بذقاراسئنئث اراسئندا پاتشا سامودةرجاأيةسئنئث ميليتاريستئك ساياساتئنا نارازئلئق وسة ءتذستئ. رةسةيدئث ورتالئعئنداعئ رةأوليؤسيالئق داعدارئستئث پئسئپ-جةتئلؤئ ذلتتئق شةتكةرگئ ايماقتاردا، ونئث ئشئندة قازاقستاندا دا ةرةكشة سةزئلة باستادئ. پاتشاعا قارسئ قازاق جةرئندة كوتةرئلئستةر بولئپ ءوتتئ.

1916 - جئلئ 25 - ماؤسئم كذنئ ورئس ةمةس "بذراتانا" حالئقتاردئث 19-43 جاس ارالئعئنداعئ ةر-ازاماتتارئ سوعئسئپ جاتقان ارميا اؤدانئندا قورعانئس قذرئلئستارئن سالؤ مةن تئل جذمئستارئنا "رةكأيزيسيالاناتئنئ" جونئندةگئ پاتشا جارلئعئ جاريالاندئ . الدئن الا جاسالعان ةسةپ بويئنشا، 390 مئث ادام الؤ كوزدةلدئ.

اتالعان جارلئق قازاق دالاسئن وتة اؤئر جاعدايدا قالدئردئ. تئل جذمئستارئنا جذمئلدئرؤ (موبيليزاسيالاؤ) ةگئن ونئمدةرئ مةن پئشةن جيناؤ، مالدئ قئسقئ جايئلئمدارعا ايداؤعا دايئندئق كةزئندة جذرگئزئلدئ. ةثبةككة جارامدئ بذكئل ةر-ازاماتتاردئ شاقئرؤ قونئس اؤدارؤشئلار پايداسئنا ذنةمئ جةر تارتئپ الؤمةن نةگئزئ شايقالعان قازاق شارؤاشئلئعئنئث ةكونوميكالئق بازاسئنا زور نذقسان كةلتئردئ. ءئس-جذزئندة جذرتشئلئق اشتان قئرئلؤعا دؤشار بولدئ. بايئرعئ حالئقتئ تئل جذمئستارئنا شاقئرؤ حالئقتئث اشؤ-ئزاسئن تؤدئرئپ، ورتالئق ازيا حالئقتارئنئث رةسةي وتارشئلئعئنا قارسئ قؤاتتئ كوتةرئلئسئنئث باستالؤئنا سةبةپشئ بولدئ. ستيحيالئ تذردة باستالعان قوزعالئس بئرتئندةپ ذيئمداسقان سيپات الا باستادئ. ونئث تورعاي مةن جةتئسؤدا دالا حالقئنئث تانئمال وكئلدةرئ، كوپكة بةلگئلئ جةتةكشئلةرئ امانگةلدئ يمانوأ، ءالئبي جانگةلدين، توقاش بوكين، بةكبولات اشةكةيةأ ت.ب. باستاعان ءئرئ ورتالئقتارئ پايدا بولدئ.

 1916 - جئلعئ كوتةرئلئستئث نةگئزگئ ماقساتئ ذلتتئق جانة ساياسي جاعئنان ازاتتئققا قول جةتكئزؤ، قازاقستاننئث بارلئق ازاماتتارئنا تةث قارئم-قاتئناس پةن قذرمةتتئ تالاپ ةتؤ ةدئ. وسئلاردئث ئشئندةگئ قازاق دالاسئنئث ساربازدارئن ءبئر تؤدئث استئنا بئرئكتئرئپ، اق پاتشاعا قارسئ اتتانعان امانگةلدئ باتئردئث تاريحي ماثئزئ ةرةكشة. ونئث تورعاي دالاسئن جاثعئرتئپ، سارئ ارقانئث جوثئندا اقتارمةن سوعئسقان ةرلئگئ ءوز الدئنا ءبئر تاريح. ءبئزدئث ايتقئمئز كةلئپ وتئرعانئ امانگةلدئ باتئردئث سةرئگئ. باتئردئث سةرئگئ دةگةنئمئز، قازاقتا باتئردئث وزئندةي شامالاس جانعا عانا ايتئلادئ. امانگةلدئگة قاتئستئ دةرةكتة ةسئمئ ايتئلئپ كةتكةنئ عانا بولماسا اتئ تةك ةل اؤئزئندا عانا قالعان وسئ تذلعا كئم ةدئ؟ نة سةبةپتئ باتئر ةسئمئ امانگةلدئگة قاتئستئ دةرةكتةردة از ايتئلادئ؟

شوث تورةگةلدئ ذلئ نايمان تايپاسئنئث باعانالئ رؤئنان شئققان. شامامةن 1885 - جئلداردا دذنيةگة كةلگةن. اكةسئ تورةگةلدئ دة باتئر بولئپتئ. بالا كذنئنةن ةرةكشة ذعئمتال، جاؤجذرةكتئ قاسيةتئ بولعانئن ةل اثئز ةتئپ ايتادئ. سول قاسيةتتةرئنئث ءبئرئ باتئرعا ءتان مئنةزئ مةن قؤاتئ بولاتئن. الپامساداي دةنةلئ باتئر بالامةن كذرةسئپ نةمةسة بئلةك كذشئن سئناسؤعا ةشكئمنئث ءداتئ بارمايتئن. ةسةية كةلة شوث باتئر اتانئپ، ةلگة قارا تورئ، الپامساداي دةنةسئمةن عانا ةمةس اسكةري ءئستئ، جاتتئعؤلاردئ مةثگةرگةن زامانئنا ساي رؤحتئ باتئرلاردئث قاتارئنان كورئندئ. 1916 - جئلئ تورعاي وثئرئنةن امانگةلدئ باتئر قول باستاپ، پاتشا ذكئمةتئنة قارسئ ازاتتئق كذرةسئكة شئققاندا ول دا ساپقا كةلئپ قوسئلادئ. باعانالئ ةلئ اؤئزئنان تاستاماي ءجذرئپ ايتاتئن شوث باتئردئث ساپقا قوسئلعانئن بئلگةن امانگةلدئ ونئ ءوزئنئث سةنئمدئ سةرئكتةرئنئث قاتارئنا قوسادئ.

 شوث باتئر امانگةلدئ ساربازدارئنا ارنالعان ازئق-تذلئك جانة قارؤ-جاراق كةرؤةنئن باسقارعان. ساربازداردئث كةرؤةنئنة اقتار تاراپئنان جاسالعان شابؤئلداردا شوث باتئر ءبئر رةتتة بةرئلمةگةن ةكةن.

 كةرؤةندئ تالاي رةت تورعاي اتئرابئنداعئ شايقاس الاثئنان الئپ شئققانئنا امانگةلدئ باتئر ريزا بولئپ، ماداقتاپ وتئرعان. امانگةلدئ قايتئس بولعاندا قارا تورئ اتئن شوث باتئر العانئن كونة كوز قاريالار ايتئپ، تامسانئپ وتئرادئ. وكئنئشكة وراي باتئر تؤرالئ دةرةكتةردئث تئم ازدئعئ كولةمدئ تاريحي دةرةك جازؤعا كةدةرگئ كةلتئردئ. تةك امانگةلدئ باتئرعا قاتئستئ ادةبيةتتةردة از-كةم كةزدةسةتئنئ بولماسا، باتئردئث نار تذلعاسئ جايلئ ءبئلؤ قيئنعا تذسةدئ. انئعئ، كةزئندة امانگةلدئ باتئردئث دا كوزئن كورگةن اقساقالداردان جةتكةن اثگئمةلةردة شوث باتئردئث ءبئز ايتقان دةرةكتةرئ دالةلئن تابادئ.

 وكئنئشكة وراي ةل تاريحئن كوكئرةگئندة ذستاپ، ناقئشئنا كةلتئرئپ ايتاتئن قاريالارئمئز بذگئندة ورتامئزدا جوق. باتئردئث 1950 - جئلدارئ ءوزئ دذنيةدةن وتكةن وثئرئندةگئ جةزقازعان مذراجايئندا جازبا دةرةكتةر ساقتالماسا دا، باتئردئث پايدالانعان زاتتارئ وسئ مذراجايدا تذر. ولاردئ كةزئندة نةمةرةلةرئ اكةلئپ وتكئزگةن ةكةن (وكئنئشكة وراي ولارعا حابارلاسقانئمئزدا اتالارئ جونئندة ةش ماعلذمات بةرة المادئ). مذراجايدا ساقتالعان زاتتار ئشئنةن باتئردئث شاپانئ مةن ةر-تذرمانئ ةرةكشة قئمبات جادئگةرلةر قاتارئندا. كونةرگةن شاپان مةن ةر-تذرمان عانا باتئردئث بةينةسئن جاتقا ءبئلئپ، ءوز ئشئنة بذگئپ جاتقانداي! امانگةلدئ باتئرعا قاتئستئ مول ماعلذمات جينالعان ارقالئق مذراجايئنا بارعانئمئزدا ول جةردة شوث باتئر جايلئ مالئمةت جوق بولئپ شئقتئ.

باتئردئث ماثگئلئك ورئن تةپكةن جةرئ - سارئ ارقانئث تةرةكتئ جةرئندةگئ كةث جازئقتاردئث بئرئندة. سول جازئقتئث «شوث جازئعئ» دةپ اتالؤئنئث ءوزئ باتئرعا دةگةن ةل قذرمةتئ بولسا كةرةك (قاراعاندئ-جةزقازعان تةمئرجولئنئث 338-339 شاقئرئمئنداعئ وثتذستئك بةتكةيدة). ال، ونئث مازارئ حالقئمئزدئث باسئنان كةشئرگةن ناؤبةتتئث ءبئر بةلگئسئ ءتارئزدئ.

سةرئك راحمةتوأ baq.kz سايتئنان

سؤرةتتةر:

 1.امانگةلدئ باتئر دذنيةگة كةلگةن ءذيدئث بذگئنگئ ورئنئ

 2. امانگةلدئ باتئر، شوث باتئر اقسارباس شالئپ، پاتشاعا قارسئ اتتانعان دؤئلعالئ مةشئتئ

 3.قذرباندئق رةتئندة باتئرلار شالعان اقسارباستاردئث ساقتالعان سذيةگئ

 4.باتئردئث قارؤ-جاراقتارئ

 5.امانگةلدئ باتئر ساربازدارئنئث تؤئ

 6.باتئردئث قارؤئ

 7.اماگةلدئ باتئردئث جةكة ذستاسئ بولعان. سول ذستانئث قذرالدارئ.

 9.امانگةلدئ باتئردئث جةكة تذرمئستئق مذلئكتةرئ

(سؤرةت ارقالئق مذراجايئنان جانة ذلئتاؤ اؤدانئنان ءتذسئرئلدئ. تذسئرگةن اأتور.)

سوڭعى جاڭالىقتار