ءبئر تاندة ةكئ جان بولا ما؟

   استانا. 26 - شئلدة. قازاقپارات - ءتان مةن جان ءبئر-بئرئنةن اجئراماق ةمةس. سةبةبئ اللا تاعالا ادامنئث تذلا بويئنا جان ءبئتئرئپ، سانالئ ةتئپ جاراتتئ. جان - ادامنئث ءومئرئن باسقارؤشئ، قؤات كوزئ، ماثگئلئك بولمئسئ. ءتان مةن ماتةريالدئق بولمئس جاننئث ؤاقئتشا كيگةن كيئمئ ءتارئزدئ.
None
None

 كةزئندة اق شاشتئ اجةلةرئمئز: «اللا تاعالا پايعامبارئنا توپئراقتان ادامنئث ءمذسئنئن جاساتؤدئ تاپسئرعان، كةيئن قاق ورتاسئنان ءتذرتئپ جان بةرگةن، كئندئك تة سودان قالعان» دةپ جاتاتئن. ءيا، قذراندا دا «سئثعئرلاپ تذرعان كةپكةن بالشئقتان ءتيئستئ مذسئنگة كةلتئرئپ، ادامدئ ءبئز توپئراقتان جاراتتئق» (قذران كارئم، «هيجئر» سذرةسئ) دةلئنگةن.  الايدا، جاقئندا «ءبئر ادامنئث بويئندا ةكئ جان قونئستانعان» دةگةندئ ةستئپ، تاثعالدئق.

 ءوزئمئز وعان سةسكةنة دة، سةنبةي قاراپ، ذرةيلةندئك ءبئراز. راسئندا ءبئر تاندة ةكئ جان بولا ما؟ بذل قانداي قذبئلئس؟  ارينة، بذل جايت اركئمنئث كذلكئسئن كةلتئرةتئنئ انئق. دةسةك تة، الةمدة ءارقيلئ قذبئلئس بار. ولاردئث ءبئرئ ميستيكاعا قذرئلسا، ةندئگئ پاراسئ شئندئققا ذلاسادئ. ال ءبئز اثگئمةگة ارقاؤ ةتئپ العان جاعداي باقسئلاردئث اؤزئنان شئققان كةزةكتئ وتئرئك بولسا كةرةك. بئردة باقسئ-بالگةرلةردئث الدئنا بارعان 18 جاسار بالاعا باقسئ-قذشئناش: «بويئندا ةكئ ادامنئث جانئ قونئستانعان» دةگةن بولجام ايتئپتئ. ءتئپتئ ءبئر ةمةس، بئرنةشة بالگةر جاس جئگئتكة سولاي دةپ سةندئرگةن كورئنةدئ. دةگةنمةن ازئرگة بالادان ةشقانداي اؤئتقؤشئلئقتار بايقالماپتئ. ءبئر تاندة ةكئ جاننئث قونئستانؤئ ميستيكا ما، الدة شئندئق پا؟

وسئ كةزدة تولةن ابدئكوأتئث «وث قول» اثگئمةسئنئث جةلئسئ ويعا ورالادئ. كوپشئلئگئنة تانئس بذل اثگئمةنئث وقيعاسئ بويئنشا الما دةگةن باستئ كةيئپكةردئث وث قولئ وزئنة شابؤئلدايتئن قاس جاؤئ بولئپ الادئ. وقيعا سوثئندا، ئرقئنا كونبةگةن وث قولئ بويجةتكةن ارؤدئ ءتذن ئشئندة ذرئمتال ءساتتئ پايدالانئپ، بؤئندئرئپ ولتئرةدئ. قاراپ وتئرساق، ادامنئث ءوز قولئنئث وزئنة قارسئ شابؤئلداؤئ ويعا قونئمسئز نارسة، ءتئپتئ سةنگئسئز دة. ءبئراق جازؤشئ ونئ شئندئققا سذيةنئپ جازعان بولار. سوعان سةنسةك، ءبئر تاندة ةكئ جاننئث ورئن الؤئ كةزدةسةتئن جاعداي سئثايلئ.  بذل كةزةكتة شةتةل عالئمدارئنئث تاجئريبةلةرئن كةلتئرسةك...

 جالپئ، ادامنئث دةنةسئ ةكئ قذرئلئمنان قذرالاتئنئ بةلگئلئ. اسئرةسة، ئشكئ اعزا دا قوساقتالئپ كةلةدئ. ايتالئق، ادامنئث باس-سذيةك قاپتاماسئنداعئ ميئ وث جانة سول بولئپ ةكئگة بولئنةدئ. سونداي-اق، ادامنئث دةنة بئتئمئندة ةكئ كوز، ةكئ قذلاق، ةكئ قول، ةكئ اياق بولادئ. شئنئمةن دة، ويلاپ قاراساق ادامنئث دةنةسئ ءبئر-بئرئمةن بايلانئسقان ةكئ جارتئدان قذرالادئ ةكةن. ارينة، ول زاثدئ، اللا تاعالانئث جاراتقانئ سولاي. مئسالئ، ةكئ جارتئ مذشة ءبئر-بئرئنة دةمةؤ سةكئلدئ، ءبئز ءجذرئپ ادئم جاساعاندا ءوزئمئزدئ ءبئر اياعئمئزبةن جةردةن يتةرسةك، ةكئنشئسئمةن العا قادام باسامئز. سول سياقتئ قولئمئزبةن دة الما-كةزةك قيمئلدايمئز. ايتكةنمةن، پسيحولوگتاردئث پايئمئ بويئنشا تةك قول-اياقپةن عانا ةمةس، ءبئز ويلانعاندا دا ميدئ كةزةك-كةزةك ئسكة قوسادئ ةكةنبئز، بئردة وث جاعئن، بئردة سول جاعئن. سول جاعئمئز لوگيكالئق، ابستراكتئلئ، وث جاق - ةموسيالئ، شئعارماشئلئق بولئپ كةلةدئ ةكةن. لوگيكالئق ويلاؤ، ةموسيونالدئ رازريادپةن اؤئسئپ وتئرماق. بذل جونئندة لوس-اندجةلةستئث ر.سپةرري مةن گازانيگانئث تاجئريبةسئن كةلتئرؤگة بولادئ. اتالعان ةكئ دارئگةر مي بايلانئسئپ تذرعان ةكئ جارتئ شاردئ (پولؤشارية) ءبئر-بئرئنةن اجئراتئپ تاستاعان. بذل تاجئريبةنئ ولار 50-جئلداردئث اياعئندا، مئسئققا جاساعان ةكةن. سودان كةيئن مئسئق ةسةثگئرةپ، ءوزئن-ءوزئ باسقارا المايتئن كذيگة ءتذسئپتئ. ونئث بويئندا ءبئرئن-ءبئرئ تئثداتا المايتئن ةكئ مئسئق قونئستانعانداي جاي كةشئپتئ. ءسويتئپ مئسئق ةكئ تذلعاعا اينالئپ، ءبئرئزدئ شةشئم قابئلداؤعا شاماسئ جةتپةي قالعان. ءتئپتئ، قاي تاعامعا جارماسارئن بئلمةي ةسةثگئرةپتئ.

 وسئ زةرتتةؤلةرئنةن كةيئن دارئگةرلةر، ةپيلةپتيكتةردئث (تالما اؤرئنا شالدئققاندار) دةرتئن جةثئلدةتؤ ماقساتئمةن بذل تاجئريبةنئ ادامدارعا جاساپ كورگةن. بذدان كةيئن ميدئث ةكئ جارتئ شارئنئث بايلانئسئ قارس ايئرئلعان ادامدار دا باسئنان جاثاعئ مئسئقتئث كذيئن كةشئپتئ. ءبئراق بذل جةردة ءبئر ةرةكشةلئگئ، دارئگةرلةر دةرتكة شالدئققان جاندارعا مئسئققا جاساعانداي كورؤ جذيكةلةرئنئث ارا-جئگئن بولمةگةن.  وسئدان كةيئن بويئندا ةكئ تذلعا قالئپتاسقان سئرقات جاندار دةرتتةرئنةن ايئققانداي بولدئ. الايدا، ودان وزگة قيئن ماسةلةگة تاپ بولعان. ولار وزدةرئن تذسئنؤدةن قالئپتئ. دارئگةرلةر ولاردئث ميعا قونعئسئز ارةكةتتةرئن بايقاي باستاپتئ. مئسالئ، ءبئر قولئمةن گاز تذتاتئپ جاتسا، ةكئنشئ قولئمةن ونئ ءسوندئرئپ الةك بولعان. سونئمةن قاتار بئردة اشؤعا بؤلئققان سئرقات جان سول قولئمةن ايةلئنة زورلئق كورسةتسة، ةكئنشئ وث قولئمةن ئزالئ سول قولئن اراشالاؤعا تئرئسقان. بايقاساق، بذل جةردة دة جوعارئدا ايتئپ وتكةن «وث قول» وقيعاسئ ءدال قايتالانئپ وتئر. ارينة، بذل جةردة قولدئث كئناسئ ةمةس، جارئقشاقتئ ميدئث كةسئرئ دةؤگة بولادئ. سةبةبئ ميداعئ ةكئ جارتئ شاردئث بايلانئسئ ذزئلگةن سوث، سئرقات جاندار ءبئر-بئرئمةن قاتئناستئ سئرتقئ كةلبةتئنةن ئزدةي باستاعان.

 بئردة، ناؤقاستاردئث ءبئرئ تةلةديدار قاراؤعا وتئرعانئمةن قاتار، الدئنا اينا اكةلئپ قويعان. كةيئن الدئنداعئ كوگئلدئر جاشئك پةن ايناعا كةزةك-كةزةك كوز سالئپ، ةكئنشئ جارئقشاقتئ ميدئث ةموسياسئن بايقاؤ ءذشئن بةت-ءجذزئنئث ميميكاسئن قاداعالاپ وتئرعان. ةگةر بةت-الپةتئ تذنةرئثكئ بولسا، وندا كوثئل كذيئ ناشار. ال جئلئ شئراي بايقالسا، وندا كوثئلدئ دةپ تذيگةن.

  بذرئنعئ كةيبئر ءدئني ادامدار اؤليةلئككة قول جةتكئزؤ بارئسئندا، ءوزئنئث وي-ساناسئنان تئس، قذدايدئث قذدئرةتتئ كذشئنئث قولداؤئمةن نةبئر سوزدةر جازا باستاعان. سولاردئث ءبئرئ نةمئس فيلوسوفئ ياكوب بةمة (1575-1624) ةكةن. زةرتتةؤشئ ا. بينة «تذلعانئث وزگةرئسئ» دةگةن كئتابئندا ءبئر ايةلدئث ءان ايتئپ تذرئپ، قاعازعا قاراماي-اق وزئنة ءالئ بةيمالئم ءسوز تئركةستةرئن جازعاندئعئ تؤرالئ مئسالداردئ بايانداعان.

  نةمئس فيلوسوفئ بينة وسئ جاعدايلاردئ زةرتتةي وتئرئپ، ادامنئث بويئندا ءارقايسئسئ دةربةس پئكئرگة قابئلةتتئ ةكئ تذلعا ءومئر سذرةدئ دةگةن شةشئمگة كةلگةن. ءبئر تذلعا ءئس اتقارئپ تذرسا، ةكئنشئسئ سئرتتاي باقئلاپ تذرادئ. وسئ ورايدا نةمئس جازؤشئسئ گةتةنئث شئعارماسئنداعئ فاؤستتئث اؤزئنا سالعان «اه، القئمئمدئ قيناعان ةكئ جان ءبئر-بئرئنة جات جانة جةكةلةنگةنئن قالايدئ» دةگةن ءسوزئ دة ادامدئ ويعا باتئرادئ. پسيحولوگتاردئث ايتؤئنشا، ءسابي ةكئ بئردةي (سيممةتريالئق) جارتئلاي شارمةن تؤادئ. ال ولاردئث قئزمةتئ ذل بالالاردا 6 جاستان باستالماق. سولاقاي جانداردئث سويلةؤ فؤنكسيالارئ سول جاق جارتئلاي شارئنا، وث قولئمةن جذمئس ئستةيتئندةرگة - وث جاققا اؤئسادئ. ال قئز بالالاردا 13 جاسقا دةيئن جارتئشاردئث كةيبئر فؤنكسيونالدئ فورمالارئ باقئلانادئ. سودان كةيئن جارتئ شاردئث ءبئرئ باسقارؤشئسئنا باعئنادئ جانة سول باستئ قئزمةتتئ اتقارماق. زةرتتةؤشئلةر كوپتةن بةرئ ةكئ جارتئ شاردئث قانداي قئزمةتتةرگة جاؤاپتئ ةكةنئن تذسئنؤگة تئرئسئپ-باعؤدا. سول ماقساتتا، توك ذرعئشتئث كومةگئمةن ادامنئث وث جاقتاعئ جارتئ شاردئ توقتاتئپ تاستاعان كةزئندة ادام توقتاؤسئز سويلةي باستايدئ ةكةن. ال سول جاقتئث جذمئس ئستةؤئن توقتاتسا، ادام ءتئل قاتپاي قالادئ، ءبئراق (ةموسيونالدئ وبرازدار) ءئس-قيمئل ارةكةتتةرئن بايقاتپاق، سونداي-اق سذرلانئپ كةتةدئ. ال سولاقاي جانداردا ءبارئ كةرئسئنشة. الايدا ادامدئ باسقارئپ تذرعان سول جاق مي ما، الدة وث جاعئ ما؟ سولاقايلاردا سويلةؤ، جازؤ قابئلةتتةرئ وثقايلار سياقتئ سول جاقتا ةمةس، وث جاعئندا ورنالاسادئ. سول سةبةپتئ، ولار سول قولدارئمةن جازادئ.

 نةگئزئ زةرتتةؤشئلةردئث دةرةكتةرئنة سذيةنسةك، سولاقاي بولسئن، وثقاي بولسئن، ادامدا باستئ قئزمةتتئ ءبئر جارتئ شار (پولؤشارية) اتقارادئ ةكةن. ال جارئقشاقتئ ميمةن جذرگةن جاندار ةكئ ادامنئث كذيئن كةشةدئ. ارينة، بذل - تاثعالارلئق جاعداي.

  بئر تاندة ةكئ جان قونئستانعان دةگةن بولجامداردئ قالاي تذسئنةمئز دةگةن ساؤالئمئزدئ ءبئز مةشئت يمامدارئنا قويئپ، اتالعان ماسةلةنئث ءمان-جايئن جةتكئزدئك، الايدا ولار مذنداي جايتتئث بولمايتئنئن بئردةن كةسئپ ايتتئ. سونداي-اق، س.ا. اسفةندياروأ اتئنداعئ قازاق ذلتتئق مةديسينالئق ؤنيأةرسيتةتئنئث انوتوميا كافةدراسئنئث مةثگةرؤشئسئ، مةديسينا عئلئمئنئث دوكتورئ الشئنباي راحئش ذلئ دا ءبئراؤئزدان مذنداي قذبئلئستئث بولاتئنئن جوققا شئعاردئ.

 عالئمنئث ايتؤئنشا، ميدئث بايلانئسئپ تذرعان نذكتةسئن ةكئگة ءبولؤ پسيحولوگيالئق تذرعئدان جات قئلئق ةكةن. ال اتئن اتاماؤئمئزدئ وتئنگةن بالگةر ءبئر تاندة ةكئ جاننئث بولؤئ مذمكئن ةمةس، بذل ادام بويئنداعئ بةلگئلئ ءبئر قاسيةتتةردئث ةرةكشةلئگئنة بايلانئستئ قذبئلئس دةگةن پئكئرئن العا تارتتئ.

  جالپئ، 1990 - جئلئ ميننةسوتا شتاتئ، كارأةر كاؤنتيدة ءبئر دةنةدة ةكئ باس شوعئرلانعان قئزدارعا شئنئمةن ةكئ ادامنئث جانئ توسةلگةن. ولاردئث كوثئل قالاؤلارئ دا ةكئ ءتذرلئ بولئپتئ. الايدا بذل ءبئزدئث ايتئپ وتئرعانئمئزدان مذلدة بولةك قذبئلئس. ةندةشة ءالئ كذنگة دةيئن عالامدا كةزدةسپةگةن مذنداي تذرپئ جايتتارعا بئردةن سةنة بةرؤگة دة بولماس.

  سانالئ، جذمئسقا قابئلةتتئ ادام بولعان سوث، ءبئزدئث بويئمئزدان سؤرةتشئلئك، انشئلئك، بيشئلئك، ساياساتكةرلئك سئندئ ءتذرلئ ونةر تابئلادئ. ال سولاردئث بارلئعئ ادام بويئنداعئ بئرنةشة جاننئث قوسئندئسئ دةؤ قيسئنعا كةلمةس، ارينة.

   نذرسذلؤ مئرزاحمةتوأا

دةرةككوز:«ايقئن» گازةتئ    

سوڭعى جاڭالىقتار