تورةلئك ايتار توبة ءبيئمئز قايدا؟

ءبئر كةزدةرئ ءتامام جذرتتئث قذلاعئن تذرگةن مذحتار ماعاؤين مةن مذحتار شاحانوأتئث اراسئنداعئ ةگةس، ءابدئجامئل نذرپةيئسوأ پةن قابدةش جذمادئلوأ ورتاسئن ويرانداعان جانجال، مامبةت قويگةلدئ مةن تالاس وماربةكوأ ورتاسئنداعئ تارتئس قاثقؤ سوزگة قذلاعئن قايشئلاپ وتئراتئن قازاقتئث مايئن تامئزئپ تذرئپ ايتاتئن سذيئكتئ اثگئمةسئنة اينالئپ ةدئ. الايدا سامارقاننئث كوك تاسئ ةرئسة دة، بذلاردئث اراسئنداعئ وكپة جئبئمةدئ. ال بذلارعا باسؤ ايتئپ، ارا اعايئندئق جاساپ تاتؤلاستئراتئن ءتئرئ پةندة ءوز ورتاسئنان تابئلمادئ.
قازاقتئث وقئعاندارئن ءبئر-بئرئنة ايداپ سالؤ مذحتار اؤةزوأ پةن ءسابيت مذقانوأ اراسئنداعئ كةلئسپةؤشئلئكتةن دة ارئدا بولعانئن بئلةمئز. الاش قايراتكةرلةرئنئث اراسئنداعئ الاؤئزدئقتئث سئرئن اثداساق، ارازدئق كوبئنة ذلت مذددةسئ جولئنداعئ كوزقاراس قايشئلئعئنان تؤئنداعان ةكةن. دذرئس قوي، قانشا ادام بولسا، سونشاما كوزقاراس، سونشا پئكئر. دذنيةتانئم ءار تذرلئ بولعان سوث، كوزقاراس كةرةعارلئعئ داؤعا سةبةپ بولاتئنئ تذسئنئكتئ.
«جةردئث تذبئندة جاتئپ جاؤلارئمدئ ئقتئرئپ جاتام»، - دةيدئ م.ماعاؤين «مةن» دةگةن كئتابئندا. «جاؤلارئم» دةگةنئنة قاراعاندا جالعئز شاحانوأ ةمةس، ول كئسئنئ دذرئس قابئلدامايتئن، بذل كئسئنئث جاقتئرمايتئن دذشپاندارئنئث الدةقايدا كوپ بولعانئ. وسئ كئتاپ ون بةس جئل بذرئن جازئلسا دا، قذداي اؤزئنا سالدئ ما، «ءبارئن اسئراپ وتئرعان» بالاسئ ةدئگةنئث (ءوز ءسوزئ) ارقاسئندا اعامئز پراگا اسئپ، بذل جاقتاعئ پةندةلئكتةن الئستاسا دا، ءوزئ ايتقانداي جاؤلارئن ئقتئرئپ جاتئر ما، جوق پا، ول جاعئ ءبئر وزئنة عانا ايان بولار. «مةن ولجاسپةن دة الئستئم، ابدئجامئلمةن دة شايقاستئم، ءبئراق ءدال مئناداي جاؤلاسؤدئث دا ءجونئن بئلمةيتئن جةكسذرئندئ كورمةپ ةدئم»، - دةپ سالعان ةدئ. سوعان قاراعاندا قارسئلاسئنئث دا وزئنة قارايلاس بولعانئن قالايتئن سياقتئ. بذل نة ئستةسة دة، نة ايتسا دا جاراساتئن ماعاؤيننئث مئنةزئ. وسئ ءسوزدئ باسقا بئرةؤ ايتئپ كورسئنشئ، تةرئس اينالار ةدئك، ال تذتاس ءبئر عئلئم اكادةمياسئ بئتئرةتئن شارؤانئ جالعئز ءوزئ تئندئرعاننان كةيئن بة، ول كئسئگة كةشئرئمدئ سةكئلدئ. كةشئرئمدئ بولعانئمةن، كةلةثسئز-اق نارسة.
اياقتئ بذلاي تاستاؤ ماعاؤينگة جاراسقانئمةن، اشؤئ كةلگةندة ايقذلاقتانئپ شئعاتئن باسقالار دا «ودان مةنئث قاي جةرئم كةم؟» دةمةي مة؟ «بار ءومئرئم كذرةسپةن ءوتئپ كةلةدئ»، - دةپ ةدئ بئردة قابدةش جذمادئلوأ. كئم ءذشئن؟ نة ءذشئن؟ ول كئسئ، ءسوز جوق، «ادةبيةت ءذشئن»، «ادةبيةتتةگئ تازالئق ءذشئن» دةپ جاؤاپ بةرةدئ. ال ادةبيةت تؤرالئ ءوز شئندئعئ بار ءابدئجامئل اعامئزدئث تالانتئن تةرئستةؤگة دة تذيسئگئ بار ادامنئث ءجذزئ شئداماس. قولئنان كةلسة ءبئرئن ءبئرئ كوشئرئپ جئبةرؤگة بار، ءبئراق ادةبيةتتةن قؤالاپ كةتئرة المايدئ.
ءا.نذرپةيئسوأ داستارحان باسئندا ارا اعايئندئق جاسايتئن ادامدار تابئلئپ جاتسا، شةكئسكةن قانداي جاؤئمةن بولسا دا بةكئسة الاتئنئن ايتقان ةدئ. ال نة سذراساث دا شاتئناي جاؤاپ بةرةتئن، شاقارلانئپ جذرگةننةن شارشامايتئن قابدةش اعامئز: «ةشقاشان دا تاتؤلاسپايمئن»، - دةپ ءبئر-اق قايئرادئ. بذدان كئم نة ذتادئ؟ ادةبيةت زارداپ شةگةدئ دةيئن دةسةث، ةكةؤئ دة بار جاقسئ دذنيةسئن بةرئپ، اقساقال جاسئنا جةتكةن ادامدار.
بذدان تةك ءبئر-اق جاعئمسئز سالدار شئعادئ - قذنئ تذسپةگةنئمةن، قادئر كةميدئ. داؤكةستةردئث سانئ ارتادئ، كةيئنگئلةرگة ناشار ذلگئ بولادئ. ةث اؤئرئ، ارازداسقان كةزدة العاشقئ قادام جاساؤ بولسا، ةكةؤدئث ءبئرئ ءبئرئنشئ بولئپ باسئن ءيئپ، اراداعئ ازئن-اؤلاق وكپةنئ جؤئپ-شايئپ جاتسا، اقئلعا كةلئپ ارقادان قاعئسقانعا نة جةتسئن! ويتكةنئ «ةث مئقتئ ادام - جاؤئن دوسئنا اينالدئرا بئلگةن ادام» ةمةس پة؟
ارازداسقانمةن تئرةپ تذرعان اسپانئن تاستاپ جئبةرمةيدئ. كوشكة بةرگةن تايلاق تا قايتا الئنبايدئ. ءار ادامنئث اسپان استئندا ءوز ورنئ بار. وسئنئ تةرةث تذسئنةتئن جاندار بولادئ. كةزئندة اقئن تذرسئنحان ءابدئراحمانوأا اپامئز الاؤئز بولعان ادامدار اراسئندا ارا اعايئندئققا ءجذرؤدئث ايتؤلئ شةبةرئ بولعان ةدئ. ايةل بولسا دا، ابئلايدئث التئ قانات ءذيئن شايقايتئنداي بولئپ بؤراشا شابئنعاندارعا باسالقئ ءسوز ايتئپ، ةكئ ارانئ جالعاپ جئبةرؤگة كةلگةندة الدئنا جان سالماعان جارئقتئق. ءتئپتئ ول كئسئنئث: «قازاق قايماقتارئنئث اراسئنداعئ مئنا قاقتئعئستئ دوعارتئثئز»، - دةپ شئرئلداپ پرةزيدةنتكة دةيئن حات جازعانئ ةسئمئزدة. اقئن اپامئزدئث وسئ قاسيةتئ بذگئنگئلةرگة جةتپةي ءجذر.
ءبئزدئث ةستئپ-بئلؤئمئزدة، بذگئنگئ قالامگةرلةردئث ئشئندة ءمذيئز قاعئستئرئپ قالعان مئقتئلاردئث ورتاسئنداعئ شيرئققان قارئم-قاتئناستئ جايماشؤاقتاپ، تئگئسئن جاتقئزؤدئث مايتالمانئ اقئن عالئم جايلئباي. عالةكةثنئث بذل قاسيةتئ ونئث اقئندئق بولمئسئنان دا بايقالادئ. كةزدةسة قالسا ءبئرئن-ءبئرئ كوزگة ئلمةگةنسئپ، تةرئسئنة سئيماي تئرسئلداعان ةكةؤدئ رةتئن تاؤئپ وثاشا الئپ شئعئپ، تاتؤلاستئرئپ، تابئستئرئپ جئبةرةدئ. كةيدة «شالقايعانعا شالقايئپ، ةثكةيگةنگة ةثكةيةتئن» ادامعا وسئ ءبئر اؤئز ءسوز عانا جةتپةي تذرادئ. تاتؤلاستئراتئن ءبئر اؤئز سوزگة ةكةؤئ دة مذقتاج. ةكئ ادامنئث دا قادئر-قاسيةتئن بئلةتئن جاناشئر ءبئر ادام وسئ مئندةتتئ ارقالاسا، تالاي جئلداردان جذك بولعان اشؤدئث ءتذيئنئ ءوز-وزئنةن تارقاتئلئپ سالا بةرمةك.
داؤ-جانجال، ايتئس-تارتئس دةگةندة الدئمةن ادةبيةت وكئلدةرئنئث اؤئزعا ئلئنةتئنئ ادةتكة اينالئپ كةتكةنئ بولماسا، بذل كةلةثسئز مئنةزدةن عالئمدارئمئز دا ادا ةمةس. «ينتريگا» دةپ اتالاتئن «يتكة» تالانعانداردئث كوپشئلئگئ وسئ ورتادا. استئرتئن ارةكةت ةتؤ، ءبئرئنئث شاكئرتئن ءبئرئ قورعاتپاؤ، عئلئمي دارةجة بةرئلةردة بةكئتپةي تاستاؤ، جةتةكشئسئ اناؤ بولعاندئقتان مئنانئث قذربان بولؤئ دةگةن سياقتئ، تئزبةكتةي بةرسةث، تاؤسئلمايتئن سوراقئلئقتاردان بذل سالانئث وكپةسئنة وتتةگئ جةتپةي، دةمئكپة-دئمكاسقا اينالعان. سئرت كوزگة ءبارئ سئپايئ، ءسئز-ءبئز دةسئپ سئزئلعان عالئمداردئث ءبئردئ-ةكئلئسئنئث اراسئندا وشپةندئلئك وتئ ءورشي قالعانداي بولسا، مارقذم زةينوللا قابدولوأ اعامئز العاشقئ بولئپ باسؤ ايتؤعا ذمتئلئپتئ. «كوررةسپوندةنت-مذشةلةردئث» اراسئنداعئ كونفليكتئلةر كةلدئ-كةتتئ كةزةكتئ كيكئلجئثدةردئث قاتارئندا بولماسئ بةلگئلئ، سئرباز مئنةزدئ قابدولوأ سونداي شيةلةنئستةردئ ؤشئقتئرماي، ةكئ جاقتئ تةزئرةك مامئلةگة كةلتئرةدئ ةكةن. «قئزئعئثدئ كورةيئن» دةپ قول قؤسئرئپ قاراپ وتئرمايدئ، قازاقتئث ةكئ جاقسئسئ جاعا ذستاسئپ جاتقاندا، ذيئندة تئنئش ذيئقتاپ جاتپايدئ.
ساياساتكةرلةر اراسئنداعئ «ديپلومات» قاراتاي تذرئسوأ اعامئز بولاتئن. بيلئكتئث ذزئن دا ذلكةن ءدالئزئن بولئسة الماي، مذددةلةر قاقتئعئسئ تذتانعاندا، ول كئسئنئث ءوز-وزئنةن مازاسئ قاشئپ، تاتؤلاستئرعانشا تئنئم تاپپايتئنئن تذرعئلاستارئ جئر عئپ ايتادئ. جةكة مذددةدةن گورئ مةملةكةت مذددةسئن، مةملةكةتشئلدئكتئ جوعارئ قوياتئن قاراتاي اعالارئمئزدئث وسئ ءئرئ قاسيةتئن بذگئنگئلةردةن، بئلؤئمئزشة، عالئم ءارئ ساياساتكةر كةنجةعالي ساعاديةأ وزئنة جذعئستئ ةتكةن دةيدئ. بذل قاسيةتئ «بايقالا» دا بةرمةگةنئمةن، جاسئرا المايتئن جانداردئث ءبئرئ - سةناتور، قؤانئش سذلتانوأ. پارلامةنت وتئرئستارئندا، جيئنداردا قئزبالئققا سالئنئپ، شةكةسئ قئزارا باستاعاندارعا «اؤ، جئگئتتةر، قويئثدار» دةپ اعالئق باسؤ ايتئپ، اقئلعا شاقئرئپ جاتادئ.
ءبئز وسئنئث ءبارئن نةگة ايتتئق؟ كةشة عانا قازاق ةلئنة ةسئمئ بةلگئلئ ةكئ كومپوزيتورئمئز - التئنبةك قورازبايةأ پةن مارات ءئلياسوأ ءبئرئن-ءبئرئ ذرئ دةپ، قارئ دةپ كئنالاسئپ جاتقاندا، وسئ كئسئلةر سةكئلدئ باس كوتةرئپ، «بذلارئث نة؟» دةپ باسؤ ايتئپ، باسالقئلئققا شاقئرعان ءبئر ادام تابئلدئ ما؟ جاعا جئرتئسقان ةكئ ازاماتتئ جاراستئراتئن، كئسئلئگئن كورسةتئپ تابئستئراتئن ءئرئ مئنةزدئ مارعاسقا مئنةز قازاققا قايتئپ جولاماستاي بولئپ قاشئپ كةتكةنئنة قامئعئپ، قارنئمئز اشادئ.
بويلارئنان ءبئلئمئ بذلاق بولئپ اققان ةكئ سئنشئ - تالاسبةك اسةمقذلوأ پةن تذرسئنجان شاپاي اعامئز رةنجئستئ. كئم نة ذتتئ؟ ادةبيةت قانا سورلادئ. ال جاستئق شاعئندا اراسئنان قئل وتپةگةن وسئ جايساث جانداردئ توث-تةرئس قئلماي، قايتادان قذلئن-تايداي تةبئسئپ قاتار شاؤئپ كةتؤئنة سئثار ةزؤدةن شئققان سئنئق سذيةم ءسوز جةتپةي تذرعانئن نةگة ةسكةرمةيمئز؟ جئلئ ءسوز ادام تذگئلئ، جئلانعا دا كةرةك. «قازاق قازاققا جاؤ» دةيتئندةي نة باسئمئزعا كذن تؤدئ؟»، - دةپ اشئناتئن تاعئ دا سول ماعاؤين اعامئز ايتپاقشئ، داؤعا باسئ ئلئگئپ ءدذرداراز بولعانداردئث از عانا اشؤئن ئشئنة شةمةن بوپ قاتاتئن كةككة اينالدئرماي، كيكئلجئثدئ كةثكئلدةگةن كذلكئسئمةن-اق شةشئپ تاستايتئن كئسئلئگئ مول كةث مئنةزگة ءزارؤ بولامئز دةپ كئم ويلاعان؟
ايگذل احانباي قئزئ
دةرةككوز: «حالئق ءسوزئ» گازةتئ