ءبئرجان سالدئث دومبئراسئ قالاي ساقتالدئ؟

مادةنيةت جانة اقپارات مينيسترلئگئنئث رةسمي مالئمةتئنشة، 1913 - جئلئ قازاق جةرئندة نةبارئ 3 مذراجاي جذمئس ئستةپتئ. ونئث ءبئرئنشئسئ - 1859 - جئلئ ورالدا، ةكئنشئسئ - 1898 - جئلئ سةمةيدة، ءذشئنشئسئ - 1898 - جئلئ جةتئسؤدا اشئلعان. بذگئنگئ تاثدا رةسپؤبليكامئزدا تاريحي-مادةني مذرانئ ساقتاؤ جانة ءناسيحاتتاؤ ئستةرئمةن اينالئساتئن ءتذرلئ باعئتتاعئ 154 مذراجاي بار. كةي دةرةكتةرگة قاراعاندا، تاريحي عيماراتتار سانئ ةكئ جذزدةن اسئپ جئعئلادئ. بذل مةكةمةلةردةگئ جذرتشئلئق نازارئنا ذسئنئلعان قذندئ جادئگةرلةر سانئ 218 مئثعا جؤئقتايدئ.
الايدا عاسئرلار قويناؤئنان سئر شةرتةتئن وسئ مادةني مذرالارئمئزدئ جةرگئلئكتئ جذرتشئلئق بولماسا، وزگةلةردئث اتئن ةستئگةنئ بولماسا، زاتئن تاماشالاؤعا مذمكئندئكتةرئ جوق. سوندئقتان ةلباسئ نذرسذلتان نازاربايةأتئث «وركةنيةتتئ ذلت ةث الدئمةن تاريحئمةن، مادةنيةتئمةن، ذلتئن ذلئقتاعان ذلئ تذلعالارئمةن، الةمدئك مادةنيةتتئث التئن قورئنا قوسقان ذلكةندئ-كئشئلئ ذلةسئمةن ماقتانادئ. ءسويتئپ، تةك ءوزئنئث ذلتتئق ءتول مادةنيةتئ ارقئلئ عانا باسقاعا تانئلادئ» دةگةن ءسوزئن باسشئلئققا الا وتئرئپ، جالپئعا ورتاق عاجايئپ قازئنامئزدئ، التئن جاؤهارلارئمئزدئ الداعئ ؤاقئتتا گازةت بةتئندة تانئستئرئپ وتئرؤدئ ءجون دةپ تاپتئق.
ءبئزدئث ةث ءبئرئنشئ تاثداؤئمئز تذسكةن ونةر وتاؤئ - الماتئ قالاسئ اكئمدئگئنة قاراستئ ئقئلاس اتئنداعئ ذلتتئق مؤزئكالئق اسپاپتار مذراجايئ. سالئنعانئنا ءبئر عاسئردان اسقان مذراجايدا قذرمانعازئ، ماحامبةت، ءبئرجان سال، اباي، قازانعاپ، سةيتةك، بولتئرئك، سذگئر، ءدينا، جامبئل، ماناربةك ةرجانوأ، امئرة قاشاؤبايةأ، جذسئپبةك ةلةبةكوأ، ماعاؤيا حامزين، نذرعيسا تئلةنديةأ سياقتئ كذيشئ-كومپوزيتورلاردئث، اقئن-جئراؤلاردئث جانئنا سةرئك ةتكةن دومبئرالارئ ءئلؤلئ تذر. شاشؤباي مةن نارتايدئث دا ساز سئرنايئ وسئندا. جاراس باقسئ، داؤلةت مئقتئبايةأ، جاپپاس قالامبايةأتاردئث قوبئزدارئ كوزگة وتتاي باسئلادئ. بذدان بولةك، شةرتةر، اساتاياق، شئثداؤئل، داؤئلپاز، سئبئزعئ، ذسكئرئك، جةتئگةندةر ءتذر-تذرئمةن قاز-قاتار تئزئلئپ تذر. سولاردئث اراسئنان ءبئزدئث نازارئمئزدئ ةرةكشة اؤدارعان XІX عاسئرداعئ قازاق ءان ونةرئنئث، ءسوز ونةرئنئث ءئرئ وكئلئ ءبئرجان سالدئث دومبئراسئ. سال-سةرئنئث قولئنئث تابئ، الاقانئنئث جئلؤئ قالعان، يئسئ سئثگةن قوس ئشةك وزگة دومبئرالارمةن سالئستئرعاندا ةث ذلكةنئ. اسپاپتئث ذزئندئعئنا قاراپ، ءانشئ-كومپوزيتوردئث تذلعالئ بولعانئن باعامداؤعا بولادئ.
ئقئلاس اتئنداعئ مؤزئكالئق حالئق اسپاپتارئ مذراجايئ عئلئمي قور ءبولئمئنئث قئزمةتكةرئ ينديرا رامازانوأانئث تانئستئرؤئ بويئنشا، قازاق حالقئنئث ماقتانئشئنا اينالعان دارا تذلعانئث دومبئراسئ ةمةن اعاشئنان ويئلعان. ءبئرجان سال بذل دومبئراسئن 1885 - جئلئ جاساتئپ، ولة-ولگةنشة ذستاعان كورئنةدئ. ارادا ءجذز جئل ؤاقئت سالئپ ئقئلاس اتئنداعئ مؤزئكالئق حالئق اسپاپتارئ مذراجايئنا وتكئزئلگةن. جالپئ ذزئندئعئ - 105 س م، ةنئ - 16 س م، بيئكتئگئ - 7 س م، مويئنئنئث ذزئندئعئ - 65، 5 س م. ون ةكئ پةرنةلئ، ةكئ ئشةكتئ. بةتئندة ءذش بذرئشتئ دئبئس ويئعئ بار، قوثئر ءتذستئ. 1943-1944 - جئلدارئ شةبةر قامار قاسئموأ تولئق جوندةؤدةن وتكئزگةن. دومبئرانئث بةتكئ بولئگئ قايئث اعاشئنان قايتا سالئنئپ، شةگةلةرمةن بةكئتئلگةن. قامبار قاسئموأتئث جاساعان ةرةكشة قذرامداعئ لاگئمةن سئرلانعان.
1981 - جئلئ ونةر جانة قوعام قايراتكةرئ اشئمبةك بةكتاسوأ سول كةزدةگئ مذراجاي ديرةكتورئ، بةلگئلئ كذيشئ، مؤزئكاتانؤشئ، قازاقستاننئث ةثبةك سئثئرگةن قايراتكةرئ جارقئن شاكارئمگة اكةلئپ تاپسئرعان. تاريح بةتتةرئنة التئن ارئپپةن جازئلعان وسئ كذننئث استارئنا تةرةثئرةك ذثئلگئمئز كةلئپ جارقئن جاقيا ذلئنا حابارلاسقانئمئزدا، ول كئسئ سول جئلئ ناؤرئز ايئندا «مادةنيةت جانة تذرمئس» جؤرنالئندا جارئق كورگةن ماقالانئ قولئمئزعا ذستاتتئ. «اشئمبةك بةكتاسوأتئث قولئنا ءبئرجاننئث دومبئراسئ قالاي تذسكةن؟ جوق الدة ذرپاعئ ما؟» دةگةن سذراقتارئمئزعا سارعايعان قاعاز بةتتةرئنةن جاؤاپ تاپتئق. سونئمةن، ةكسپوناتتئ مذراجايعا اماناتتاعان ةثبةك جانة پارتيا ارداگةرئ اشئمبةك بةكتاسوأ ذلئ وتان سوعئسئ جئلدارئ رةسپؤبليكادا باسشئلئق قئزمةتتةر اتقارئپتئ. 1943 - جئلئ جذمئس بابئمةن اقمولا وبلئسئنئث ستةپنياك قالاسئنا جول ساپارمةن بارادئ. قازئرگئدةي ءبئر-بئرئمةن جارئسقان قوناقذيلةر جوق. جةرگئلئكتئ باسشئلار مارتةبةلئ مةيماندئ «15 جئلدئق قازاقستان» كوشةسئندةگئ №26 ذيگة ورنالاستئرادئ. ءذي يةسئ 78 جاستاعئ فازئل دةگةن اقساقال ةكةن. شاي ءئشئلئپ، از-كةم اثگئمةلةسئپ، كةثئرةك تانئسقان سوث قذدايئ قوناق:
- اسئرعان ايعاي، ءانئن التئ قئردان،
اكةسئ اسقاق ءاننئث ءانشئ ءبئرجان.
اقانداي مايدا كومةي، نازئك ةمةس،
قذلاقتئ ءبئرجان اششئ انمةن قئرعان، - دةيتئن كادئمگئ ءبئرجاننئث ةلئ ةمةس پة؟ بذل ماثدا اتاقتئ ءانشئ-سالدئث ذرپاقتارئنان كئمدةر بار؟ - دةپ سذرايدئ. سويتسة، تذسكةن ءذيئ تؤرا ءبئرجاننئث ءوز ءذيئ بولئپ شئعادئ. فازئل اقساقال ءبئرجاننئث اكةسئ تذرلئبايدئث كئشئ قئزئ، ياعني سال-سةرئنئث قارئنداسئ حاديشانئث ذلئ ةكةن. ءبئرجان سال ولةر الدئندا، 1885 - جئلئ ءوزئنئث قارا شاثئراعئ مةن بذكئل مذرالارئن حاديشاعا تاستاپ كةتئپتئ.
- ءبئز وتئرعان ذيدة سول كذنئ «شوقئ» سوأحوزئنان كةلگةن ءبئرجاننئث نةمةرةسئ سادئق جاقيانوأ تا بئرگة بولدئ. وسئ ساپارئمدا مةن ارقانئث ارداقتئ ذلئنئث بةيئتئنئث قالاي بولسا، سولاي جاتقانئن كورئپ، ونئ جوندةتتئردئم. مةنئث وسئ كومةگئمة ريزا بولعان ءبئرجاننئث تؤئستارئ ءانشئ-اقئننئث كوزئندةي كورئپ، ساقتارسئز دةپ ماعان ونئث دومبئراسئن سئيعا تارتتئ، - دةيدئ كةزئندة سؤ كوميسسارئ، قازئرگئشة مينيستر قئزمةتئن اتقارعان اشئمبةك بةكتاسوأ ءوز سوزئندة. ايتا كةتةرلئگئ، اشئمبةك بةكتاسوأ لاؤازئمئ جوعارئ مةملةكةتتئك شةنةؤنئك قانا ةمةس، ءماديدئث تئكةلةي ذرپاعئ، اسئلدئث سئنئعئ، جاقسئنئث كوزئ. سول 1943 - جئلدان قئرئق جئلعا جؤئق ةمةنمةن ويئلئپ جاسالعان بذرئشتئ دومبئرانئ جئل سايئن لاكپةن سئرلاپ، ءوز ذيئندة مذقيات ساقتاپ كةلگةن. ول اسپاپتئ بذل كذندةرئ دذنيةدةن وتكةنئ بار، كوزئ تئرئلةرئ بار، كوپتةگةن مادةنيةت، ادةبيةت جانة ونةر قايراتكةرلةرئ ءوز قولدارئنا ذستاپ، شةرتئپ كورگةن. سولاردئث ئشئندة ذلئ جازؤشئ مذحتار اؤةزوأ «ساثقئلداعان سذثقارئم، توپتان وزعان تذلپارئم. وسئ دومبئرانئ ذستاعان كيةلئ قولدارئث الدةقاشان جةر استئندا ءشئرئپ، توپئراققا اينالدئ-اؤ» دةپ كوثئلئ بذزئلئپ، كوزئنة جاس العان ةكةن. قازاقتئث ءداستذرلئ مؤزئكاسئن زةرتتةؤشئ جارقئن شاكارئم بئزگة ذسئنعان ماثئزدئ مالئمةت، مئنة، وسئنداي.
قانشايئم بايداؤلةت
دةرةككوزئ:«ايقئن» گازةتئ