شەرحان مۇرتازا. قاسقىردىڭ تارامىسى - اڭگىم
مەنىڭ اۋىلىم قالادان قاشىق. قالا مەن الىستاعى اۋىلىمنىڭ اراسىن قارامارجان تاۋى ءبولىپ جاتادى. باسقالار سياقتى ۇيىمە بارىپ كەلە المايمىن. دەمالىس كۇندەرى كوبىنەسە ينتەرناتتا جالعىز قالامىن. دالىرەك ايتقاندا، جالعىز ەمەسپىن، ناربوتا دەگەن بالا دا بار. مەنىڭ سەرىگىم سول. دارداي اتىنىڭ العاشقى بۋىنىن، ياعني «نارىن» الىپ تاستاسا، وعان سو دا جەتەر ەدى. نار قايدا-ا-ا! تۇرعان بويى جاڭا تۋعان بوتانىڭ سىقپىتىنداي ءناپ-نازىك. اياق-قولى شيدەي. ءبىراق باسى بوتانىڭ باسىنداي ۇرپەك، ۇلكەن ەكەنى راس. جانارى دا بوتانىڭ كوزىندەي جاۋدىرەپ، ءسال-ءسال جاساۋراپ تۇرادى.
ناربوتا - تاقىر جەتىم. اكەسى سوعىستا وپات بولعان. شەشەسى قىرىق ءۇشىنشى جىلى وكپەسىنە سۋىق ءتيىپ، كەشىكپەي كۇيەۋىنىڭ سوڭىنان جونەپ بەرگەن. وننان جاڭا-جاڭا اسقان بالانى اعايىندارى جەتىمدەر ۇيىنە وتكىزسە كەرەك. سودان بيىل وقۋ باستالاردا، ءبىزدىڭ ينتەرناتقا اۋىستىرىلدى.
ينتەرناتتىڭ بالالارى دەمالىسقا اۋىلدارىنا كەتكەندە، ناربوتا كۇن ۇزاققا اۋلاداعى اس ءۇيدىڭ كۇنشۋاعىندا كىتاپتان باس الماي وتىرادى دا، كەشكە ءوز توسەگىنەن قاشىپ مەنىڭ قاسىما كەلەدى. جالعىز جاتۋعا قورقامىن دەيدى. ءسويتىپ ول مەنىڭ كورشىم حاسبولاتتىڭ كەرۋەتىنە كەلىپ قيسايادى.
دەمالىستا ەكەۋمىزگە بولا قازان كوتەرىلمەيدى. اسپاز اپاي مەن تاربيەشى اپاي ەكەۋمىزگە نان، كالباسا بەرىپ كەتەدى. سونى قارا سۋمەن ءىشىپ-جەپ جۇرەك جالعايمىز.
ناربوتا اۋىلىنىڭ قايدا ەكەنىن بىلمەيتىن دە سياقتى، ساعىنبايتىن دا سياقتى. ال مەن اۋىلىمدى اڭسايمىن. ناربوتا كۇنشۋاقتا كىتاپقا شۇقشيسا، مەن ينتەرنات ءۇيىنىڭ قىزىل قاڭىلتىرلى توبەسىنە شىعىپ الىپ، الىستاعى اسپانتاۋدى ىزدەر ەدىم. ءۇيدىڭ توبەسىنە شىقپاساڭ، جان-جاعى بيىك دۋالمەن قورشالعان اۋلادان اسپانتاۋ كورىنبەيدى. ءتىپتى شاتىرعا شىققاننىڭ وزىندە اسپانتاۋ ۇدايى كوزگە تۇسە بەرمەيدى. كوبىنەسە بۇلت بولىپ تۇرادى، نە تۇمان تۇسەدى، كەيدە مۇنار پەردەلەپ قالادى. ال قىستىگۇنى كەشكە جاقىن كەي كۇندەرى اسپانتاۋ اپ-انىق، اسىرەسە شىڭدارىن باتار كۇننىڭ قىزىلى شالعاندا لاعىل تاس الاۋلاعانداي بولىپ، كوزگە وتتاي باسىلاتىن.
اۋىلىم سول اسپانتاۋدىڭ باۋىرىندا عوي. اقسايدىڭ اڭعارىنا تەرەزەلەرى تەسىلە قاراپ تۇراتىن ەڭ شەتكى قورجىن ءۇي - مەنىڭ ءۇيىم. مىڭبۇلاق اۋىلىنىڭ تاۋ جاق شەتىندەگى سول اڭساۋلى مەكەندى كوزىمدى جۇمىپ تۇرىپ-اق كورە بەرەمىن. قازىر سول ءۇيدىڭ الدىنداعى كۇرەسىن قاردىڭ ۇستىندە ءۇش ادام سولتۇستىك-شىعىسقا، كۇيىكتىڭ اسۋىنا قاراپ قالت تۇرىپ قالعان سياقتى. بىرەۋى - ەسكى سولدات شينەلىن كيگەن ايشا. سولدات شينەلىن بوراندىنىڭ بازارىندا ءبىر سەبەت جۇمىرتقاعا ايىرباستاپ العان. ايشانىڭ ەكى جاعىندا ەكى بالا - قارىنداسىم، بىرەۋى - ءىنىم. ۇشەۋى دە دەمالىسقا ۇيگە قايتار ما ەكەن دەپ مەنىڭ جولىما قاراپ تۇرعانداي بولادى. ۇشەۋى مىنا كۇن باتار ساتتە مەنىڭ جولىما قاراپ تۇر-اۋ دەگەن ويدىڭ وسىپ ءوتۋى مۇڭ ەكەن، كوڭىلىم ۋىلجىپ، القىمىما وكسىك تىعىلىپ، مىنا قىتىمىر ايازدا كوزىمنەن كۇيدىرگى جاس ىرشىپ-ىرشىپ كەتتى.
اۋىلدارىنان ورالىپ، دوربالارىن ارتىنىپ، قارىندارى دا، كوڭىلدەرى دە توق اۋلاعا ابىر-دۇبىر كىرىپ جاتقاندارعا جاۋىعا قاراپ، ءۇيدىڭ توبەسىندە مۇرجاعا سۇيەنىپ تۇرا بەردىم. جالپاڭداپ الدارىنان شىققىم كەلمەيدى. بىردەڭە دامەتىپ تۇر-اۋ دەپ قالا ما، كىم بىلەدى. تەك يەسىز الا قاندەن تۋزيك تە شالا قۇرساق، جۋىندىسىز قالىپ ەدى. ەندى نامىسسىز نەمە، يتتىگىن ىستەپ، جاعىمپازدانىپ، جاۋتاڭ-جاۋتاڭ ەتەدى. سوندا التاي دەيتىن تاڭقى تاناۋ:
- تۋزيك، تۋزيك! ءما-ءما،-دەدى. تۋزيك بايعۇس قۇيرىعىن شىجباڭداتا، شىر-پىر بولىپ، قۇلدىراڭداي جۇگىرىپ، التايدىڭ الدىنا جەتە بەرە جەر باۋىرلاپ جاتا قالىپ ەدى، التاي ونى قارا تۇمسىقتان تەۋىپ كەپ جىبەردى. تۋزيكتىڭ قاڭسىلاعان داۋسى سوندا جارتى اۋليەاتا الەمىنە ەستىلدى-اۋ دەيمىن. جىلا، سورلى، نەڭ بار تىلەمسەكتەنىپ.
قىستىڭ قىسقا كۇنىنىڭ قىزىلى دا لەزدە سۋالدى. اسپانتاۋدىڭ الماس شىڭدارىن لاعىل تاسقا اينالدىرعان ساۋلە دە ءسوندى. قاپتاي تۇسكەن قاراڭعىلىق كوز الدىمدا جاڭا عانا جايناپ تۇرعان سۇلۋ سۋرەتتىڭ ءبارىن جالماپ قويدى دا، اسپانتاۋ شىڭدارى مۇڭايىپ تۇرىپ-تۇرىپ، تەڭىزگە باتقان كەمەنىڭ جەلكەنىندەي جوق بولدى. بىلتەسىن باسقان شىراعدانداي كوڭىلىم مەنىڭ ءپاس تارتىپ، توبەدەن تومەن قاراي تۇسپەكشى ەدىم... شاڭ-شۇڭ داۋىستاردى ەستىپ، ساتىعا اياق ارتقان كۇيى تۇرىپ قالدىم.
بايقايمىن، شاڭقىلداعان التايدىڭ داۋسى. سول-اق، ايتەۋىر، الدەنەگە ۇرىنادى دا جۇرەدى. اسپانتاۋمەن جۇزدەسەمىن دەپ وتىرىپ، كوپ قىزىقتان قۇر قالىپ قويسام كەرەك، ساتىدان تەز-تەز ءتۇسىپ، جۇگىرىپ بولمەگە كىرسەم... التاي ناربوتانىڭ جاعاسىنان القىمداپ تۇر. اينالا ءبىراز بالا التايدىڭ قىلىعىن قىزىقتاپ، شاتاق قىزا تۇسسە ەكەن دەپ قۇلقىن قاعىپ تۇرعانداي.
- بول!- دەيدى التاي ونسىز دا ءالجۋاز، ءارى اش قۇرساق ناربوتانى قىلقىندىرا ءتۇسىپ.- تاپ تاباندا!
ناربوتا قولتىعىندا الگىندە وقىپ وتىرعان كىتابى، شاراسىزدان جىلامسىراپ، جان-جاعىنا قارايدى.
- جانىڭ شىقسىن، بالالار ۇيىنەن شىققان جانكەشتى. بالالار ءۇيىنىڭ ءبارى شپانا!-التاي شاڭق-شاڭق ەتتى.
- تيىسپە بالالار ۇيىنە. ول - مەنىڭ انام!- دەپ ناربوتا كەنەتتەن قايرات بىتكەندەي جاعاسىنداعى التايدىڭ قولىن جۇلقىپ كەپ قالعاندا، كوك ماتروسكا كويلەكتىڭ جالپاق جاعاسى دار ەتىپ، زوراقىنىڭ شەڭگەلىندە كەتتى.
ەندى مەن شىداپ تۇرا المادىم.
- نە بولدى؟ نە جانجال؟
- مىناۋ،- دەدى التاي ۋىسىنداعى كوك كويلەكتىڭ جاعاسىن نە ىستەرگە بىلمەي ابىرجىپ، كويلەكتى جىرتقانى ءۇشىن تاربيەشىنىڭ ءالى قانداي جازا بەرەرىن قۇداي ءبىلسىن.
- نە ىستەدى ول ساعان؟
- ءبىر شاناش تالقانىمدى لەزدە ۇرلاپ الدى،- دەپ التاي جىرتىلعان جاعانى ۇمىتىپ كەتىپ، قايتادان قايراتىنا ءمىندى.
- كوزىڭمەن كوردىڭ بە؟
- كورسەم دە، كورمەسەم دە - وسى الدى. مەن اۋلاعا كىرگەن بويدا، قولىمداعى شاناشتى اس ءۇيدىڭ ىرگەسىنە قويا سالىپ، دارەتحاناعا جۇگىرىپ كەتكەنمىن. سوندا ناربوتا سول جەردە قوقيىپ كىتاپ وقىپ وتىرعان. وقىمىستىسىن قايتەرسىڭ! قىزىلىڭىردە كىتاپشىلىن. ءسويتىپ... قايتىپ شىقسام، شاناش تا جوق، ناربوتا دا جوق. ويناعانى شىعار دەدىم. جۇگىرىپ، ىزىنشە بولمەگە كىرسەم، تۇك كورمەگەن، بىلمەگەن بولىپ، توسەگىنە شوقيىپ وتىرا قالىپتى، مونتانى بولىپ.
- ە، وندا تالقانىڭ قايدا كەتۋشى ەدى، شامادانىن قارايىق. توسەگىن، جاستىعىنىڭ استىن تىنتەيىك. ەگەر شاناشىڭ ناربوتادان تابىلسا، سازايىن سوندا بەرەيىك. ال ءازىر كويلەگىن جىرتقانىڭ نە ماسقارا؟ ەندى تاربيەشىگە نە دەيدى؟
- دۇرىس! دۇرىس!-دەپ جامىرادى جان-جاقتان جينالىپ قالعان جۇرت.- شامادانىن قارايىق. كىلتىڭدى بەر، ەي، ناربوتا!
تۇرپىلەۋ قارا ودەيال، ماقتاسى جەنتەك-جەنتەك الا ماتراس، قۇس مامىق ورنىنا ماقتا تىعىلعان اق جاستىق - ءبارى دە توسەكتەن لەزدە ۇشىپ ءتۇستى.
ەشتەڭە جوق.
شامادان دەگەندە، ناربوتا دا ەسكى پانەر شامادان بولۋشى ەدى، قۇلىبى دا جوق، ىلگەگىنە شيراتىپ قاعاز قىستىرا سالىپتى. پىسىقايلار، ىشىنەن ات باسىنداي التىن شىعا كەلەتىندەي، اپىل-عۇپىل اشىپ ەدى، ءىشى تولعان كىتاپ: تولستويدىڭ «قاجىمۇراتى»، لەرمونتوۆتىڭ «مسىري»، چەحوۆتىڭ «اق كاندەنى»، تۋرگەنەۆتىڭ «مۋمۋى»، «اۋەزوۆتىڭ «ابايى» دا بار ەكەن. تاعى ءبىر دەستە داپتەر. التايدىڭ شاناشى سول داپتەرلەردىڭ ىشىنە كىرىپ كەتتى دەدى مە، بالالار پاراقتاپ كورىپ ەدى، بىرەۋىنە تەك ولەڭدەر جازىلعان ەكەن.
- ويباي، مىناۋ اقىن عوي. جاسىرىپ ولەڭ جازادى ەكەن عوي!-دەپ تاقىرباس امانجول شايان شاعىپ العانداي شار ەتتى.
- قايداعى اقىن. وزگەلەردىڭ ولەڭىن كوشىرىپ الادى دا،- دەپ التاي تىرجىڭدادى. شامادان ىشىنەن شاناش شىعا كەلىپ، كوزىنە وتتاي باسىلماعانى وزەگىن ورتەپ، دومبىق قاباق كوزى سونىك تارتقان.
انام مەنىڭ ينتەرنات
تاعدىرىم ساعان امانات.
اسىراعان اناما،
كەلتىرمەسپىن جامانات.
- جوق، مىناۋ ءوزىنىڭ ولەڭى. جارايسىڭ، ناربوتا!
- ءاي، قابىرعا گازەتىنە نەگە ولەڭ جازباي ءجۇرسىڭ-ەي؟- دەپ بالالار التايدىڭ شاناشىن ۇمىتىپ بارا جاتىر ەدى.
- بۇل ءمۇتتايىم باسقا جەرگە تىقتى!-دەپ التايدىڭ جان داۋسى شىقتى.
- ەسىڭ دۇرىس پا، ەندى قايدا تىعادى؟- دەپ قالدى باعانادان بەرى شۇبالانىپ تۇرعان ءتالىپ.
- بۇل بالالار ءۇيى شپانالارىنىڭ بىلمەيتىن بالەسى جوق.- التاي: «ءا، تاپتىم» دەگەندەي ۇمتىلىپ بارىپ،. جۋان قارىن قارا پەشتىڭ قاقپاعىن اشىپ كەپ قالىپ ەدى، كەشەدەن بەرى وت جاعىلماي ۋىلدەپ تۇرعان نەمەنىڭ سۋىق كۇلىن قۋىردان سوققان جەل بۇرق ەتكىزدى دە، التايدىڭ اۋزى-مۇرنىن قاپتى دا قالدى.
بالالار سيركتەن ماسقاراپاز كورگەندەي ءماز-مەيرام بولىپ، ال كەپ كۇلە، ال كەپ كۇلە، ءتىپتى بىرەۋلەرى ءىشىن باسىپ، توسەكتەرىنە قۇلاي-قۇلاي كەتتى. شىداماعان بولۋى كەرەك، باعانادان بەرى ءجابىر كورىپ، زوراقىدان قورلانىپ، قاباعى ءتۇسىپ، قاياۋلى تۇرعان ناربوتا دا قۇلىنشاقشا سىڭعىرلاپ كۇلىپ جىبەردى.
كىرپىك، تاناۋىن كۇل تۇتىپ، ءتىسى عانا اعارا اقسيىپ، زۇلىس بالاسىنداي بولعان التاي، بۇرىنعى-بۇرىنعى ما، ەندى دولدانا شاپشىپ، ناربوتانىڭ القىمىنا قول سالدى.
شىدامنىڭ دا شەگى بار، التايدىڭ قولىنا ەندى مەن جارماستىم:
- ءاب-بالەم!-دەدى التاي جوعى كەنەت تابىلعانداي.
- سەن! سەن! سەن تىعىپ كەلدىڭ. باسە، سەن بولمەگە بارىمىزدەن كەيىن كىردىڭ عوي. راس پا؟ قايدا ءجۇردىڭ؟ ەكەۋىڭنىڭ ۇرلىعىڭ ءبىر. مىناۋ ساعان بەردى، سەن جاسىرىپ كەلدىڭ!
- تاپقان ەكەنسىڭ ۇرىنى!
بالالار ەكەۋمىزدى اجىراتىپ جىبەردى. ءبىراق التاي قويار ەمەس:
- باسقالاردىڭ ءبارى ۇيلەرىنە بارىپ كەلگەندەر،. وسىندا وشارىلىپ قالعان وسى ەكەۋىڭ-اق. ءۇيسىز-جايسىز قاڭعىباس ۇرىلار!
سوندا ءتالىپ ورتاعا شىقتى.
- تۇرا تۇرىڭدار،- دەدى اق قۇباشا رەڭى لىپ ەتە قالىپ، قىزعىلتىم تارتىپ، ۇپ-ۇزىن كىرپىكتەرىن ءجيى قاعىپ، بادىراق كوزىن جىپىلىقتاتىپ قويىپ:
- قۇر داۋلاسقاننان تۇك شىقپايدى. مەندە ارلان قاسقىردىڭ تارامىسى بار.- ءسويتىپ، ول ءوز شامادانىنان، شىنىندا دا، وراۋلى تارامىس الىپ شىقتى.- مىنە قازىر وسىنىڭ ءبىر تالىن كۇيدىرەمىز. بارىسحان مەن ناربوتا شىننان ۇرى بولسا، اياقتارى تىرىسىپ قالادى. ال ۇرلاماسا - تۇك تە بولمايدى. كەلىسەسىڭدەر عوي؟
- دۇرىس، دۇرىس! كانە-كانە، كورەيىك-ەي،- دەپ تاقىرباس امانجول تور توسەگىن شيقىلداتا اۋناپ ءتۇستى.
- ءوزىڭ كومسومولسىڭ. قايداعى جوقتى شىعاراسىڭ،- دەپ، توسەگىندە تەرىس قاراپ جۇگەرى نان جەپ وتىرعان حاسبولات شوت شۇيدەلى موينىن ارەڭ بۇرىپ، الارا ءبىر قاراپ قويدى.
- كورسەت، كورسەت! كانە، قىزىق بولسىن-ەي،- دەپ امانجول ەنتەلەدى.
- تۇتات، تۇتات! مىنە، شيشاقپاق!- دەپ ءبىر شەتتەن تاڭىراڭداپ، قودار قومپاڭدادى.
- ال، وندا كۇيدى-ىرە-ە-مىن،- دەپ ءتالىپ ءسوزىنىڭ اياعىن كۇبىر-كۇبىر، سىبىر-سىبىرعا اينالدىرىپ جىبەردى دە، شيشاقپاقتى بىج ەتكىزىپ تارامىستىڭ ۇشىنا تيگىزدى. كادىمگىدەي كۇيگەن ەتتىڭ ءيىسى مۇڭك ەتە ءتۇستى. ىزىڭ ەتكەن دىبىس جوق: ءبارى ءىشىن تارتىپ تىنىپ قالعان. قانشا ادالمىن دەسەڭ دە قيىن ەكەن: اۋەلى شىننان ۇرەي بيلەپ، ماڭدايىم جىپسىپ قويا بەردى. اياعىم تىرىسىپ قالسا ءولىم عوي. ناربوتاعا كوزىم ءتۇسىپ كەتىپ ەدى، ول كۇزگى قارا سۋىقتا قالتىراعان جاپىراقتاي قۇتى قاشىپ بارادى ەكەن. ءبىر سات: «وسى شىننان ۇرى بولماسىن؟» دەگەن جامان وي كەلدى باسىما.
قاسقىردىڭ تارامىسى تىرىسىپ-بىرىسىپ، شىرت-شىرت ەتىپ، جانىپ تا بولدى. ەدەنگە تۇسكەن قارا كۇيەسى مەن قوڭىرسىق ءيىسى عانا قالدى.
ەندى بالالاردىڭ ءبارى ناربوتا ەكەۋمىزدىن بەتىمىزگە ۇڭىلە قاراپ، الدەبىر عاجايىپ كۇتكەندەي قادالادى. ءبىز ولاردى ۇزدىگە كۇتكەن قىزىعىنان قۇر قالدىرعانداي، كەيىپتەرىندە وكىنىش بارداي:
- و-و-وي،- دەستى.
- دالباسا،- دەدى بىرەۋ. تىقىرباس امانجول قۋ:
- نەسى دالباسا؟ اۋەلى جۇرگىزىپ كورەيىك تە. ءاي، جۇرىڭدەر-ەي،- دەپ يتەرمەلەدى.
مەن ءمىز باقپاي قالدىم. امانجولدىڭ ءوزىن يتەرىپ جىبەردىم. سودان ول:
- مىنا دۇلەي قايتەدى-ەي،- دەپ بۇرىلدى دا:
- كانە، ناربوتا، سەن ءجۇرىپ كورشى،- دەپ مايىسا قالدى.
ناربوتا ءوزىنىڭ ادال ەكەنىن دالەلدەگىسى كەلگەن بولۋى كەرەك، اۋەلى تاي-تاي باسقان بالاداي كىبىرتىكتەپ ءبىر-ەكى اتتادى دا، اياعىنىڭ امان ەكەنىنە قۋانىپ كەتتى مە، بايعۇس، كەنەت جۇگىرە جونەلدى. قىران-توپان بولمەنىڭ ءىشى جاڭعىرىقتى. ناربوتانىڭ ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىندا.
ەندى ءبارىنىڭ نازارى ماعان اۋدى. مەنىڭ ءمىز باقپاي قالعانىمنان كۇدىكتەندى، ءسىرا.
- بارىسحان، ەندى سەن جۇرە عوي،- دەپ سىڭسىدى امانجول جاقىنداپ كەلۋگە جاسقانىپ.
- جۇرمەيمىن.
- نەگە جۇرمەيسىڭ؟
- ءا، قۇداي بىلەدى، وسىنىڭ اياعى تىرىسىپ قالدى،- دەپ ەندى مەنى زورلاپ جۇرگىزبەكشى بولىپ، ەكى-ۇشەۋى بىردەن ۇمتىلدى.
سوندا مەنىڭ «تىرىسقان» اياقتارىم شوشاڭ-شوشاڭ ەتە قالعاندا، الگىلەر جان-جاققا شاشىراپ كەتتى. ولار ەس جيىپ، قايتا ۇمتىلماقشى ەدى، بالەنى ءوزى باستاعان ءتالىپ:
- اراشا، اراشا!-دەپ ارامىزعا تۇرا قالدى.- بۇلار ادال ەكەن. وزدەرىڭ كوردىڭدەر عوي، اياقتارى تىرىسقان جوق.
ەندى التاي تۋلاسىن:
- وتىرىكشى! ول قاسقىردىڭ تارامىسى ەمەس. اشەيىن جۇرتتى اقىماق قىلىپ تۇرسىڭ!- دەپ تالىپكە شىڭك-شىڭك ەتە جارماستى.
- ولدا-بىلدا، قاسقىردىكى،- دەپ ءتالىپ قارعاندى.
- ءوزىڭ كومسومولسىڭ، تاعى دا «وللاهي-بيللاهي» دەيسىڭ،- دەپ حاسبولات جۋان موينىن بۇرىپ، توسەگىنەن تۇرماستان الارا ءبىر قارادى.
سوندا تاڭقى تاناۋ قودار كىسىلىك تانىتتى:
- بۇل داۋدى سوزا بەرىپ قايتەمىز؟ قازىر تاربيەشى اپاي كەلىپ قالسا، ءبارىمىز اۋرەگە تۇسەمىز. شەتىمىزدەن تەكسەرىپ، بەرەكەمىزدى الادى. ودان دا بىلاي ىستەيىك: ءبارىمىز اۋىلدان بۇگىن كەلدىك قوي، قۇدايعا شۇكىر، ءارقايسىمىزدىڭ ۇيدەن الا كەلگەن ءبىر-ءبىر تۇيىنشەگىمىز بار. مىنا جاپا شەككەن التايعا ءارقايسىسىمىز قوس ۋىستان تالقان جيناپ بەرەيىك. سونىمەن داۋ ءبىتسىن،- دەدى.
- تاپقان ەكەنسىڭ اقىماقتى! بىرەۋ ۇرلايدى. بىرەۋ ونىڭ ايىبىن تولەيدى،- دەپ گۇج ەتتى حاسبولات. بۇل جولى جۋان موينىن بۇرعان دا جوق.- ءوز باسىم ەشكىمگە ەشتەڭە قارىز ەمەسپىن. جالپى، قودار، سەنىڭ ماسەلەڭدى قاراۋ كەرەك، ءوزىڭ كومسومولسىڭ،- ءوزىڭ قۇداي-مۇداي دەيسىڭ.
- ءوي، ول ءسوزدىڭ مىسالى عوي، نەمەنە، نە بولسا، سوعان جارماسا بەرەسىڭ!- دەپ قودار دا قوقيلاندى.- بەرمەسەڭ بەرمەي-اق قوي، سەنسىز دە ولمەسپىز. كانە، بالالار،. التايعا جىلۋ جينايىق.
ءسويتتى دە قودار التايدىڭ پورتفەلى ورنىنا جۇرەتىن كىتاپقاپ شۇبەرەك دورباسىن قولىنا الىپ، قاتار-قاتار توسەكتىڭ شەتىنەن باستادى.
شەتكى توسەكتە ۇرپەك سارى ءازىمباي جاتۋشى ەدى:
- ءوزى ازعانتاي اۋقاتتى بولىپ...- دەپ بۇرتيسا دا قىزىل دورباعا قوس ۋىس تالقان سالدى.
- وي، مالادەس،- دەپ قودار كەلەسى توسەككە كەلدى. جىلپوس امانجول قۋتىڭ-قۋتىڭ ەتىپ:
- مەن ءبىر-اق ۋىس سالامىن، ەي،- دەدى.
- نەگە؟
- مەنىڭ تالقانىمنىڭ ىشىندە شەكەرى بار.
- ە، وندا شەكەرىڭدى ءبولىپ ال دا، قوس ۋىس سال. قىران كۇلكى. قۇمشەكەردى تالقاننان قايتىپ بولىپ الادى؟
- و، ارام، ۋىسىن قىسىپ قالدى،- دەپ شىرىلدادى اركىمنىن ءار قيمىلىن قالت جىبەرمەي اڭدىپ تۇرعان التاي.
- ءتايت، سەن سويلەمە، ءسوزىڭدى بىرەۋ سويلەسە اۋزىڭ قىشىپ بارا ما!- دەپ قودار تىيىپ تاستادى.
قودار «وسىنى قويشى» دەگەندەي قولىن ءبىر سىلتەپ، حاسبولاتتىڭ توسەگىنىڭ تۇسىنان ءوتىپ بارا جاتقاندا، حاسبولات سۇزەتىن بۇقاشا سىرەسە بۇرىلىپ:
- مەندە تالقان جوق. مىنانى ال،- دەپ جارتى تابا جۇگەرى نان ۇسىندى. جارىقتىق جۇگەرى نان ءتاتتى بولعانىمەن، باسى ارەڭ بىرىگىپ، ۇگىتىلىپ تۇرادى عوي، قوداردىڭ قولى تيگەن جەرى مورت كەتىپ، قىزىل دورباعا ءتۇستى دە، ۋىسىندا قالعان بولىگىن قودار ءوزى اۋزىنا بۇرالاقتاپ تىعا سالدى.
- ءوي، ارام، قاراشى، ادەيى سىندىردى،- دەپ التاي شىڭك ەتتى.
نە كەرەك، قىزىل دوربانىڭ ءبۇيىرى تومپايىپ، بۋاز قانشىقتىڭ قارنىنداي سالبىراي بەرگەن كەزدە، كەنەت ەسىك شىڭعىرا شيقىلداي اشىلىپ، اۋەلى اق بۋ بۇرق ەتە قالدى. بۇل دالانىڭ سۋىعىنان گورى توبەدەي توڭكەرىلگەن تاربيەشى ايەلدىڭ قاهارىنىڭ حابارشىسىنداي بەلگى ەدى.
- نەعىلعان بازار؟!
- اشەيىن، اپاي...
- اشەيىنىڭ قۇرىسىن! كىتاپ ۇستاعان بىرەۋىڭ جوق. ۇيگە بەرىلگەي تاپسىرمانى وقىماي، ەرتەڭ ءبارىڭ ەكى الىپ كەلمەكشىسىڭدەر عوي. كانە، توپىرلاماي، ساباققا دايىندال!
ىنىنە كىرگەن سۋىرداي ءار كىم ءوز توسەگىنە بارىپ، جىم بولدى. تاربيەشى اپاي شىعا بەرەيىن دەپ، توڭكەرىلە قايتا بۇرىلدى دا:
- ايتپاقشى، مىناۋ قايسىڭدىكى؟ دالادا تۋزيك تىستەلەپ جاتىر دەپ، تەرى شاناشتى بوساعاعا قويا سالدى دا، ەسىكتى باجىلداتا اشىپ شىعىپ جۇرە بەردى.
التايدىڭ تالقانى تابىلدى. ناربوتا ەكەۋىمىز ەندى شىن اقتالدىق. ءبىراق ماسەلە قايتا ءورشىدى.
- جىلۋعا جينالعان تالقاندى قايتەمىز؟-دەدى قودار.
- قايتادان قوس ۋىستاپ ءبولىپ الايىق،- دەپ شاپ ەتە ءتۇستى امانجول.
حاسبولات ەندى شارشى دەنەسىمەن بەرى قاراي تۇتاس بۇرىلىپ:
- مىنا ەكەۋىڭ عوي،- دەپ ناربوتا ەكەۋمىزدى نۇسقادى، جازىقسىزدان جازىقسىز جابىرلەندىڭدەر. بۇكىل ينتەرناتتا ۇيلەرىنە بارماعان وسى ەكەۋى. ءبىر ءتۇيىر ءدانى، ءبىر ءۇزىم نانى جوق. ءبولىپ بەرىڭدەر وسى ەكەۋىنە.
- دۇرىس.
- دۇرىس،- دەستى ءبارى كەنەت مەيىرلەنىپ.
- مەن المايمىن، راقمەت،- دەپ ناربوتا بۇرىلىپ كەتتى.
- مەن دە،- دەدىم مەن كەنەت اسپانتاۋ كوز الدىما ەلەستەپ.
- وندا سەن-اق قابىرعاڭدى جاپ،- دەپ قودار قىزىل دوربانى التايدىڭ كويكاسىنا سۇيەي سالدى.
داۋ وسىمەن ءبىتىپ، بالالاردىڭ ءبارى تۇقشيىپ كىتاپتارىنا ۇڭىلگەن تىپ-تىنىش ءبىر ساتتە بىرەۋدىڭ سولق-سولق جىلاعانى ەستىلدى. بالالاردىڭ ءبارى باستارىن كوتەرىپ، سوستيا قالىستى. جالعىز باس كوتەرىلمەي سالبىراپ قالدى. ول - التاي ەدى. شاناشىن تۋزيك تىستەلەپ، ءار-ار جەرىن بۇلدىرىپ تاستاپتى. سوعان جىلاپ وتىر ما، الدە... كىم ءبىلسىن.
شەرحان مۇرتازا
