باتا - جاقسئلئققا جول اشادئ، ئرئس-ئنتئماققا شاقئرادئ

  ءبئزدئث داناگوي بابالارئمئز: «جاؤئنمةنةن جةر كوگةرةر، باتامةنةن ةر كوگةرةر»، - دةپ ايتئپ كةتكةن عوي. باتا بةرؤ - ادال نيةت، جاقسئ تئلةك ءبئلدئرؤدئث ذلتتئق ءداستذرئ.
None
None

حالئق اق باتادان رؤحاني قؤات الادئ، ول جاقسئلئققا جول اشادئ دةپ سةنةدئ. سوندئقتان دا قازاقتار ةجةلدةن-اق قادئرلئ قاريالاردان، اتاقتئ باتئر، بيلةردةن، شاشاسئنا شاث جذقپايتئن شةشةندةر مةن ارقالئ اقئنداردان باتا الؤعا قذشتار بولعان.

باتانئث ماعئناسئ: العئس ايتؤ، اق نيةت، اق تئلةك ءبئلدئرؤ. اق باتا - ذلتئمئز ءذشئن تةثدةسئ جوق اسئل ءسوز. ال ءسوز - قذدئرةتتئ كذش. ءوزئنئث ادال جانئ، بذكئل رؤحئ، وتكةن تاريحئ سوزگة تئعئز بايلانئستئ قازاق حالقئ اق باتانئث ئزگئ تئلةكتةرئنة سذتتةي ذيئپ، ونئث كيةلئ  كذشئنة شةكسئز سةنةدئ. جاقسئ ءبئر ءئستئ قولعا العاندا ءوز ماقساتئنا جةتؤ ءذشئن اللاه تاعالاعا جول ئزدةپ، ونئ جاراتقان يةمئزدئث رذقساتئمةن باستاؤ ءذشئن اؤةلئ نيةتئن تذزةپ، بذكئل ويئن، تئلةگئن شاربولاتتاي سئعئمداپ، ءسوز ارقئلئ ءبئر ارناعا قذيئپ، راببئمئزدان «ءئسئمدئ وثعارا كور»، - دةپ سذرايدئ، باسقاعا تئلةك ايتئپ، باتا بةرگةندة دة ونئث قابئل بولؤئن اللا تاعالادان تئلةيدئ. ولاي بولسا، تئلةك ايتؤ، باتا بةرؤ - اللا تاعالاعا جول ئزدةؤدئث، ونئمةن بايلانئسؤدئث عالامدئق كذش-قذرالئ، دذنيةتانئمئمئزدئث ذلتتئق ءبئر جذيةسئ. اق باتا - قازاق حالقئ ءذشئن - وي، نيةت، تئلةك، ءئستئث جيئنتئعئ، بارلئق نانئم-سةنئمنئث بئرلئگئ. سول سةبةپتئ، قازاق حالقئ كونة - كوك تذرك زامانئنان قازئرگة دةيئن ءوزئنئث بارلئق ئزگئ ئستةرئن اق تئلةككة تولئ اق باتامةن باستاپ كةلةدئ، كةلةشةكتة دة ءار قادامئن اق باتامةن اتتايتئن بولادئ.

باتانئث قئسقاسئ دا، ذزئنئ دا بولادئ. تذرلةرئ دة ءارتذرلئ. مذنئث ءبارئ باتا بةرؤشئنئث شةشةندئگئنة، اقئل-وي، پاراساتئنئث دارةجةسئنة تئعئز بايلانئستئ. ةگةر دة سوزدةرئ اسئل بولسا، ول اق نيةتپةن ايتئلسا، قئسقا باتانئث دا، ذزئن باتانئث دا قادئر-قاسيةتئ، قذدئرةتتئ كذشئ بئردةي. تةك ونئث قابئل بولؤ - بولماؤئ جالعئز عانا اللا تاعالاعا ايان.

 باتانئث نةگئزگئ تذرلةرئ:

  1. اق باتا. 2. تةرئس (قارعئس) باتا. 3. سةرتتةسؤ باتاسئ (باتالاسؤ).

 اق باتا - شئن جذرةكتةن شئققان ئزگئ تئلةك، ذرپاقتان-ذرپاققا جالعاسئپ كةلة جاتقان وسيةتناما، اللا تاعالادان مةيئرئم-شاپاعات سذراؤ، قازاقتئث قاسيةتتئ تذمارئ. اق باتانئث نةگئزگئ ماقساتئ - اعايئننئث ءبئر-بئرئنة دةگةن مةيئرئم-شاپاعاتئن، سذيئسپةنشئلئگئن ءبئلدئرؤ، ءبئرئن-ءبئرئ ئنتئماق-ئرئسقا، بةرةكة-بئرلئككة شاقئرؤ، ذلكةن-كئشئنئث جولئن اشؤ، كةلةشةكتة جذزةگة اسئرئلاتئن ماقسات، مذددةلةردئ بةلگئلةؤ. سوعان سايكةس، اق باتا كوبئنةسة مئنانداي جاعدايلارعا بايلانئستئ: جاثا تؤعان نارةستةگة، ءومئر جولئن جاثا باستاعان ذل-قئزعا، جاس وتاؤعا، الئس جولعا شئعؤشئلارعا، ذلكةن ءبئر ءئستئ قولعا الؤشئلارعا، جورئق-شةرؤگة اتتانؤشئ سارباز، ساردارلارعا، ءتذرلئ جاقسئلئقتارعا ارناپ جاسالئنعان تويلارعا، ارؤاقتارعا ارنالعان اسقا، جاؤئن تئلةگةن تاساتتئققا، جينالعان ةگئنگة، ساداقا، قذرباندئققا، قوناقاسئعا، كذزدئك، سوعئمعا سويئلعان مالعا، سويئلعان سوعئم باسئنا، قوناقاسئعا، ناؤرئزعا (ناؤرئز باتا)، جاثا جئلعا، مذشةل جاسقا، داستارقانعا، ورازا ذستاعاندارعا (جاراپازان باتا) بةرئلةدئ

 تةرئس باتا - قارعئستئث قاتتئ، جازانئث وتة اؤئر ءتذرئ. مذنداي باتانئ اكة-شةشةسئ سةنئمئن اقتاماي، ذلكةن ذياتقا قالدئرئپ، اؤلةتئن، اتا-تةگئن ماسقارالاعان، وزدةرئنة قولئ، ءتئلئ تيگةن، ءدئنئن، ءتئلئن، وتانئن ساتقان، جاؤئزدئق، اؤئر قئلمئس، كةشئرئلمةس كذنا جاساعان بالاسئنا قولدارئن تةرئس جايئپ تذرئپ بةرگةن. باتانئث بذل ءتذرئ ةل ئشئندة وتة سيرةك قولدانئلادئ. تةرئس باتا ذرپاقتان-ذرپاققا قارا تاثبا بولئپ قالئپ كةلگةن. اتا-اناسئنئث تةرئس باتاسئن العانداردئ حالئق جةك كورگةن، ولارعا سةنئم ارتپاعان، قوناققا شاقئرماعان، قئز بةرئپ، قئز الئسپاعان، دوس بولماعان. تةرئس باتانئ قايتارؤ، قايتئپ الؤ ءذشئن القالئ جذرتتئ جيناپ، اللا تاعالادان تةرئس باتانئ وزگةرتؤ سذرالئپ، جالبارئنؤ راسئمدةرئ جاسالئنعان. ءتئرئ بولسا، اتا-اناسئ: «تةرئس باتامدئ قايتئپ الدئم»، - دةپ ايتقان. ادامدار قانشاما اشؤلانئپ، قورلانئپ، نامئستانسا دا تةرئس باتا بةرؤگة اسئقپاعانئ، تةرئس باتا بةرؤدةن ساق بولعانئ، تةرئس باتاعا ءمان بةرمةي، ايتئپ قالؤدان بويئن اؤلاق ذستاعانئ ابزال. ويتكةنئ، «جذيةلئ ءسوز جذيةسئن تابادئ، جذيةسئز ءسوز يةسئن تابادئ».

 سةرتتةسؤ باتاسئ (باتالاسؤ) - قذدالئقتا، سةرت پةن ؤادةدة، ةلشئلئكتة، ةل اراسئنداعئ ماثئزدئ ذلكةن شارالاردا جاسالاتئن جول. ول - حان، اقساقالدار، بيلةر الدئندا، ارؤاق ورنئندا دا جاسالئپ، قول الئسئلئپ ورئندالاتئن عذرئپ. ونئ بذزؤ، ياعني، «باتا بذزؤ» - قارعئسپةن تةث. قازاق باتالاسؤدئ - ةلدئكتئث، تةكتئلئكتئث، ازاماتتئق قاسيةتتئث بةلگئسئ دةپ تانيدئ. ةتنوگراف - جازؤشئ سةيئت كةنجةاحمةت ذلئ باتالاسؤعا بايلانئستئ مئنانداي ءبئر وقيعانئ ايتادئ: «شاقشاق بي قايتئس بولعاندا (ХVII عاسئر) ونئث جاس ايةلئ سومالتئندئ جاقئن قاينئسئ ايدةركةگة قوسادئ. وسئ سومالتئننئث شاقشاقتان تؤعان جاس بالاسئ ةسنازار مةن ايدةركةدةن تؤعان جئلقئايدار ةكةؤئ ةنةلةس. ةكئ بالا بئرگة ءوسئپ، ةر جةتكةننةن كةيئن ةلدئث باستئ ادامدارئ جينالئپ: «سومالتئن قاسيةتتئ، ونةگةلئ انا بولدئ. بذدان بئلاي ودان تؤعان ةسنازار مةن جئلقئايدار ءبئر انانئث بالاسئ بولعاندئقتان، قانشا اتا وتسة دة، ءبئر-بئرئنةن قئز الئسپاسئن، ءومئر بويئ تؤئس بولئپ سانالسئن»، - دةپ، قول جايئپ، ارؤاق اتئن ايتئپ، باتالاسئپتئ. مئنة، سول باتا ارادا 400 جئلداي ؤاقئت ءوتئپ، اراسئ 12 اتاعا تولسا دا، ءالئ بذزئلعان جوق».

                 باتانئ كئمدةر بةرةدئ؟

 باتا بةرةتئندةر: كوپتئ كورگةن قذرمةتتئ اقساقالدار مةن كةمةثگةرلةر، دؤالئ اؤئزدئ بيلةر، اتاقتئ ادامدار، ءوز ءئسئنئث حاس شةبةرلةرئ. قازاق حالقئندا باتا بةرؤدئث وزئندئك ورنئ مةن جولئ، ءجونئ بار. باتانئ حالئق اراسئندا (قوناقتار ئشئندة) ذلكةن ادام بولماسا، كوپتئث رذقساتئمةن، جاس بولسا دا باس بولارلئق جولئ، ءجونئ بار ادام بةرةدئ. ةرلةر وتئرعاندا ايةل باتا بةرمةيدئ. ايةلدةر اراسئندا ءسوز بئلةتئن ءبئر ةر بالا وتئرسا، اؤةلئ سول باتا بةرؤگة ءتيئستئ. حالقئمئزدا باتئرلارعا، بيلةرگة ارداقتئ انالاردئث دا باتا بةرگةن كةزئ كوپ. باتا كوزئ تئرئلةرگة عانا ةمةس، ارؤاقتارعا دا جاسالعان. باتانئث ءوز قيسئنئ بار. ونئث ايتئلاتئن دا، ايتئلمايتئن دا جةرلةرئ بولادئ. جانة دة قؤانئش پةن تويدئث رةتئنة قاراي سوعان لايئقتئ باتا بةرئلةدئ. قازاقتا ذلئ ذيلةنگةندة اتاسئ، ول بولماسا، سول اؤلةتتئث ذلكةنئ، اكةسئ باتا بةرؤگة ءتيئس. توي يةلةرئنئث قالاؤئمةن ةكئ جاسقا باتا بةرؤدئ باسقا دا ذلكةن كئسئلةردةن سذراؤعا بولادئ.

قازاقتا: «ءوز ءئسئنئث شةبةرئنةن باتا السا، سوعان تارتئپ، باتاسئن العان جاس تا شةبةر بولادئ»، - دةگةن سةنئم بار. بذل ورايدا ح.دوسمذحامةد ذلئ بئلاي دةيدئ: «... قازاق قاؤئمئ اراسئندا ءوز ءئسئنئث شئن شةبةرئ، ماسةلةن، بي، اقئن، زةرگةر ت.س.س. تابيعات سئيلاعان دارئن-ونةرئن باسقا بئرةؤگة اق باتاسئ ارقئلئ ميراس ةتئپ قالدئرا الادئ دةگةن سةنئم كةث تارالعان. سوندئقتان دا وسئنداي اتاققا نةمةسة ونةرگة ئثعايلئ، يكةمئ بارلار سول سالانئث اتاقتئ وكئلئنة اتتانادئ جانة قايتسة دة ونئث كوثئلئن تاؤئپ، اق باتاسئن الؤعا تئرئسادئ. قازاق اراسئنداعئ بةلگئلئ ءبئر بي، اتاقتئ اقئن، ارؤاقتئ باقسئ نة زةرگةر پالةنشةگة، تذگةنشةگة ءوزئنئث اق باتاسئن بةرئپ، اقئل-وسيةتئن ايتئپتئ، سونان سوث ول دا بي، اقئن، باقسئ نة زةرگةر بولئپتئ، دةگةندةي اثئز-اثگئمةلةر وراسان كوپ. بذل - باتانئث ءبئر ءتذرئ. باتانئث تاعئ ءبئر ءتذرئ - اس-دامگة ريزاشئلئعئن ءبئلدئرئپ، راحمةتئن ايتؤ. ءاربئر قوناق وزئنة ارنالئپ سويئلاتئن قويعا باتاسئن بةرئپ جانة ءار داستارقاننان كةيئن ءذي يةسئنة راحمةتئن ءبئلدئرئپ وتئرؤئ شارت... ادةتتة، باتانئ قوناقتاردئث ئشئندةگئ ةث جاسئ ذلكةنئ بةرةدئ جانة ول كوبئنةسة ولةث تذرئندة بولئپ كةلةدئ...» (ح.دوسمذحامةد ذلئ. الامان. الماتئ، «انا ءتئلئ»، 1991، 21 بةت).

                        ةل ةسئندةگئ باتالار

 حالئق اراسئندا عاسئرلار بويئ ساقتالئپ كةلة جاتقان دا اتاقتئ باتالار بار. ول ونئث ءتالئم-تاربيةلئك ماثئزئنئث، ولةث بولئپ ءورئلؤ شةبةرلئگئنئث وتة جوعارئلئعئنان، كوركةمدئگئنةن ةكةنئ ءمالئم. سولاردئث ئشئندة تولة ءبيدئث قويگةلدئ باتئرعا بةرگةن باتاسئن، اناسئنئث رايئمبةك باتئرعا بةرگةن باتاسئن، شاؤكةنئث بولتئرئك شةشةنگة بةرگةن باتاسئن، سوقئر ابئزدئث جانئبةك باتئرعا بةرگةن باتاسئن، قاراساي باتئردئث بالالارئنا بةرگةن باتاسئن، باؤئرجان مومئش ذلئنئث باتاسئن، كةنةننئث كةلئندةرئنة بةرگةن باتاسئن حالئق جئر قئلئپ ايتادئ. قاراساي باتئر دا بالالارئنا اق باتاسئن وسيةتئمةن قوسا ايتئپ، قالدئرعان دةيدئ.  ةندئ سول باتانئ نازارلارئثئزعا ذسئنايئق.

                     قاراساي باتئردئث باتاسئ

 - جاقسئ قئز - جاعاداعئ قذندئز، جاقسئ ذل - كوكتةگئ جذلدئز. جاقسئلاپ ذعئپ الئثدار. باتئر تؤسا - ةل ئرئسئ، جاثبئر جاؤسا - جةر ئرئسئ، كوپكة سالسا - دذرئسئ، كونبةسة بولار ذرئسئ. الدئمةن ةلئثنئث، جةرئثنئث قامئن ويلاثدار، سوزئمة تةرةث بويلاثدار. ةلةمةگةن اؤرؤ جامان، ةسكةرمةگةن جاؤ جامان، ةلئرئپ كةتكةن داؤ جامان. قارا قئلدئ قاق جاراتئن، ةلئنئث ئعئن تاباتئن، كوپتئ ذيئتاتئن ءادئل ءبيدئ قاستارئثا الئثدار!

 بيئك توبةگة شئقساث - كوزئث اشئلادئ،

جاقسئمةن جولداس بولساث - كوثئلئث اشئلادئ.

اقئلدئ بيمةن بولساث - داؤئث باسئلادئ،

حاس باتئرمةن بئرگة جذرسةث - جاؤئثدئ قاشئرادئ.

قذتتئ اداممةن قوثسئ قونساث - ارؤاعئثدئ اسئرادئ.

ارئث جاقسئ بولسا - ءسوزئث ةلدة تذرادئ.

بالاث جاقسئ بولسا - ةلئنئث اسئل شئراعئ.

قئزئث جاقسئ بولسا - ءورئستئ بولار تذراعئ.

جاقسئ جان ةشكئمدئ جاتئرقامايدئ.

جان جولداسئث ةشؤاقئتتا الدامايدئ.

اثگذدئك جامان عانا ءسوزئثدئ تئثدامايدئ.

ارعئماق اتتئث بالاسئ از وتتاپ، كوپ جؤسايدئ.

اسئل ةردئث بالاسئ از سويلةپ، كوپ تئثدايدئ.

جالا ءسوز تئرئدةي قارالايدئ،

جاقسئ ءسوز دةم بةرةر،

كذش-قؤات، ءان بةرةر.

بولات قايناؤدا شئنئعادئ، ةر ات ذستئندة كوپ ءجذرئپ،

ةل ءذشئن از تئنئعادئ.

بذل ايتقانئمنئث كوبئسئ -

بذرئنعئ وتكةن اتام قازاقتان قالعان اسئل ءسوز. سةندةرگة وسئ ءوسيةتئم جولباسشئ بولسئن! باتام قابئل بولسئن! جورتقاندا جولدارئث بولسئن!

اؤمين!

                        *  *  *

قازاقتا دامگة، تويعا ارنالعان باتالاردان باسقا، بةرئلگةن سئيدئ العاننان كةيئن دة ايتئلاتئن باتا، ساقتئق باتاسئ دةيتئن دة باتالار كةزدةسةدئ. وسئ باتالاردئث ئشئندة ةل ةسئندة كوپتةن بةرئ ساقتالئپ كةلة جاتقان ساقتئق باتاسئنئث، توي باتاسئنئث تذرلةرئ از ةمةس.

 ساقتئق باتاسئ

ؤا، قذدايئم، تئلةگئمدئ قابئل ةت،

يمانئمدئ كامئل ةت!

توزاقتا جانعان وتتان ساقتا،

قاثعئرئپ تيگةن وقتان ساقتا.

پاراقور سوتتان ساقتا،

كئرلئ سؤمةن جؤئستان ساقتا،

ئنتئماقسئز تؤئستان ساقتا،

قارا جذرةك باقئلدان ساقتا.

كوك ايئل قاتئننان ساقتا.

كةؤدةسئن كةرگةن كةلئننةن ساقتا.

مةزگئلسئز كةلگةن ولئمنةن ساقتا.

ذياتسئز قئزئثنان ساقتا.

تذنةرئپ اتقان تاثنان ساقتا،

جاثبئرسئز بولعان جازئثنان ساقتا.

قارسئز مذزداق قئسئثنان ساقتا.

جاستارئندا ادةپ جوق،

قذر ايعاي، شؤئثنان ساقتا.

الدئثنان باقئتئث اشئلسئن،

قئزئر ءئلياس بارلئق پالةنئ قاشئرسئن.

اللاهؤ اكبار!

 

                           *     *    *

 قازاقتئث باتاسئ كوبئنةسة ولةث تذرئندة ءورئلئپ، ول: «ا، قذدايئم وثداسئن، جةلةپ-جةبةپ قولداسئن»، «ؤا، جاراتقان يةم قذدئرةت، تئلةگئمدئ قابئل ةت»، «اق باتامدئ بةرةيئن، ارتا بةرسئن مةرةيئث»، - دةگةن سوزدةرمةن باستالئپ، ءسوز تذرئندةگئ باتالار: «باتئر بول»، «باي بول»، «باقئتتئ بول»، «اق ساقالدئ، سارئ ءتئستئ  قاريا بول»، «قوساعئثمةن قوسا اعار»، «ءذبئرلئ-ءشذبئرلئ بول»، «اللا تاعالا پالة-جالادان ساقتاسئن»، - دةگةن اق تئلةكپةن دة اياقتالادئ. داستارقانعا باتا بةرگةندة ونئ «داستارقانئث مول بولسئن، ابئرويئث زور بولسئن!»، «باق بةرسئن، باس بةرسئن، ومئرئثة ذزاق جاس بةرسئن!»، «داستارقانئث بةرةكةلئ بولسئن، ومئرلةرئث مةرةكةلئ بولسئن!»، - دةپ تة قايئراتئندار بار.

باتا بةرئلگةن كةزدة جينالعان جذرت تا قولدارئن جايئپ، ئشتةرئنةن «ءاؤمين!»، - دةپ ايتئپ، تئنئشتئق ساقتاؤعا، ءبئر-بئرئمةن سويلةسپةؤگة، ئرجالاقتاپ كذلمةؤگة، اس-سؤ ئشپةؤگة، باسقا شارؤامةن اينالئسپاؤعا ءتيئستئ.

مذزافار الئمبايةأ، فاريزا وثعارسئنوأا، تذتقاباي يمانبةكوأ، سةيفوللا وسپانوأ، ورازاقئن اسقار ءتارئزدئ اقئن-جازؤشئلارئمئز اسقا، تويعا، ءارتذرلئ قؤانئشقا، جاس كةلئن، ذل-قئزعا ارنالعان باتالار جازئپ، ونئ حالئق جاتتاپ الئپ، قؤانئش-قئزئقتارئندا ايتئپ ءجذر.

 فاريزا وثعارسئنوأانئث  جاس جذبايلارعا ارنالعان مئناداي باتاسئ بار.

             جاس جذبايلارعا

 

سةزئمنئث پاكتئگئن بةرسئن،

كوثئلدئث اقتئعئن بةرسئن،

جئلؤلئ وتباستارئثا

ءسابيدئث شاتتئق ءذنئن بةرسئن!

پةيئلدةرئث تارئلماسئن،

ةسئكتةرئث جابئلماسئن،

شارشاپ-شالدئققاندار

تورلةرئثدة دامئلداسئن!

كولدةنةث كةسةلدةن،

كذثكئل وسةكتةن ساقتاسئن،

داؤ-جاثجالدان ساقتاسئن،

دوستان كوثئل قالعاننان ساقتاسئن!

شايتاننئث ازعئرؤئنان،

ةلدئث جازعئرؤئنان ساقتاسئن،

اسئپ-تاسقاننان ساقتاسئن،

الشاث باسقاننان ساقتاسئن!

وتاؤلارئث ةلگة ءسان بولسئن،

ومئرلةرئث بال بولسئن،

ءبيبئ فاتيما انامئزدئث ارؤاعئ

وزدةرئثة جار بولسئن!

ءاؤمين!

 ادالدئق، اق نيةت، اق تئلةك، اق باتا ءومئرئمئزدئث ءمانئ مةن ءسانئ بولسئن، اعايئن!

سوڭعى جاڭالىقتار