قازاق قوعامئنئث سذن جذثشانئ مةن ماحاتما گانديئ - ءاليحان بوكةيحانوأ بولاتئن

   استانا. 4- قاثتار. قازاقپارات.  مةن وپپوزيسيونةر ةمةسپئن. قازاق مةملةكةتئنة ةشقاشان دا وپپوزيسيونةر بولمايمئن، ءبئراق ءوز وتانئمنئث تاعدئرئنا قاتئستئ، ونئث ئشئندة «الاشوردا» مةن ءاليحان بوكةيحانوأتئ «رؤشئل»، «ءجذزشئل» ةتئپ كورسةتؤگة تئرئسئپ، سئپسئث تاراتئپ جذرگةن قاسيةتسئزدئككة توزگئم دة كةلمةيدئ.
None
None

  سول پئكئردئ وثاشا پئش-پئشتاپ ايتئپ، ينتةرنةت ارقئلئ تاراتئپ جذرگةندةردئث ءوزئ ناعئز «ساسئق رؤشئل»، ذلتتئك يدةيانئ ازدئرؤشئلار جانة كةزئندة ايتئلئپ جذرگةن «قازاق ءوزئن-ءوزئ بيلةي المايدئ، ولاردئ رؤ ارقئلئ تالاستئرئپ، تاؤةلسئزدئگئن السئرةتئپ، قايتادان رةسةيگة تاؤةلدئ ةتؤ كةرةك» دةگةن توقسانئنشئ جئلدارداعئ كةثةستئك وداقتئ جاقتاؤشئلار جاساعان 950 - اسكةري-ساياسي دوكترينانئث جةمئس بةرة باستاعانئ دةپ سانايمئن.

بذل دوكترينانئث باستئ تذيتكئلئ - مةملةكةتكة ذلتسئزدئق يدةياسئن ءسئثئرؤ بولاتئن. ال وعان قارسئ ذلتتئق يدةيا بار ما ةدئ؟ بار ةدئ. ول 1905- جئلدان باستاپ اسا ئقتياتتئلئقپةن ساياسي كذرةس ناتيجةسئندة جاسالعان. 1917- جئلئ «الاش» پارتياسئ كذرئلؤ ارقئلئ ناقتئ مةملةكةتتئك يدةيانئث نةگئزئن قالاعان ءبئرتذتاس الاش يدةياسئ. وندا الاش قايراتكةرلةرئنئث بارلئعئنئث دةمئ مةن اثسارئ بار، ال ول يدةيانئث ذيئتقئسئ، تاريحشئ مامبةت قويگةلديةأ ءدال تاؤئپ ايتقانئنداي، قازاق قوعامئنئث سذن جذثشانئ مةن ماحاتما گانديئ - ءاليحان بوكةيحانوأ بولاتئن. مةن بذل ارادا سالئمگةرةي جانتوريننئث «اأتونوميا» اتتئ ةثبةگئنةن باستالاتئن ذلتتئق تاؤةلسئز سانا تؤرالئ تاريحي تاپسئرلةردئ قازبالاپ جاتپايمئن، وزئمة جاقئن، ءوزئم قئرئق جئل بويئ زةرتتةگةن ذلتتئق يدةيا - الاش يدةياسئ جانة بوكةيحانوأ دةگةن ماسةلةگة عانا قئسقاشا توقتالئپ وتةمئن.

سئزدةرگة جاقسئ تانئس، 1917- جئلئ شئلدة-تامئز ايلارئنئث ءولئ اراسئندا جالپئ قازاقتئق I قذرئلتاي شاقئرئلئپ. «الاش» پارتياسئ تاريح ساحناسئنا شئقتئ. «الاش» پارتياسئنئث ذلتتئق ذستانئمئ بةس ءتذرلئ تذجئرئمعا نةگئزدةلدئ.

ءبئرئنشئ ذستانئم: جةر، جةر جانة جةر. جةرسئز وتان جوق. ءاليحان بوكةيحانوأتئث ذيعارئمئ بويئنشا: «قازاقتئث بايئرعئ جةرئن قاشان قازاقتار ءوز بةتئنشة عئلئم مةن تةحنيكاعا سذيةنئپ تولئق يگةرمةيئنشة، جةر جةكةمةنشئككة دة، قونئستانؤشئلارعا دا بةرئلمةيدئ». ياعني، جةر - وتان، ال وتاندئ ساتؤعا دا، جةكة مةنشئككة اينالدئرؤعا دا بولمايدئ. سول جةر ءذشئن ءار قازاقتئث نامئسئ جئرتئلئپ، ول جةرگة ءار قازاقتئث تةرئ مةن قانئ توگئلگةن دةگةن تذجئرئمعا سايادئ.

ةكئنشئ ذستانئم: جةردئث استئنداعئ، ذستئندةگئ، اسپانئنداعئ بارلئق يگئلئك قازاق مةملةكةتئنة قئزمةت ةتؤئ كةرةك. ءا.بوكةيحانوأتئث ايتؤئنشا: «ونئث ءاربئر ءتذيئر تاسئ ءار قازاقتئث وثئرئنة تذيمة بولئپ قادالؤ كةرةك» بولاتئن. ياعني، بذل «ءوز جةرئنئث يگئلئگئن اؤةلئ ءوز ةلئ يگئلئگئنة اينالدئرسئن، ودان اسسا عانا جاتقا سالاؤات» دةگةن ةمةؤئرئندئ تانئتادئ.

  اباي دانئشپاننئث:

«...وزدةرئثدئ تذزةلةر دةي المايمئن،

ءوز قولئثنان كةتكةن سوث ةندئ ءوز ئرقئث» دةگةنئندةگئ «ئرئق» - وسئ ئرئق. ءوز جةرئثنئث استئنا، ذستئنة، اسپانئنا يةلئك ةتة الماساث، ئرئقتئث كةتكةنئ سول ةمةس پة؟!.

ءذشئنشئ ذستانئم: ءا.بوكةيحانوأتئث جوباسئ بويئنشا، «قازاقتئث جةرئندة وندئرئلگةن «ءبئر ؤئس ءجذن سول مةملةكةتتئث ازاماتتارئنئث ذستئنة توقئما بولئپ كيئلؤئ كةرةك، ياعني تولئقتاي ةكونوميكالئق تاؤةلسئزدئك پةن بئرلئككة قول جةتكئزؤگة ذمتئلؤئ ءتيئس.

تاعئ دا سول ابايدئث: «بئرلئك - اقئلعا بئرلئك، مالعا بئرلئك ةمةس. مالئثدئ بةرئپ وتئرساث: اتاسئ باسقا، ءدئنئ باسقا، كذنئ باسقالار دا جالدانئپ تئرلئك قئلادئ. بئرلئك ساتئلسا - انتذرعاندئقتئث باسئ وسئ. اعايئن الماي بئرلئك قئلسا كةرةك»دةگةندةگئ بئرلئك - وسئ ةكونوميكالئق بئرلئك. ال بئزدةگئ ساتئلمايتئن قذندئلئق - تةك «جالدانئپ تئرلئك كورؤ» عانا بولئپ قالدئ.

ءتورتئنشئ نئسانا: قازاق مةملةكةتئندة مةملةكةت قذرؤشئ ذلتتئث ءتئل، ءدئن، ءدئل ذستةمدئگئ بولؤئ كةرةك، ياعني، ح.دوسمذحامةدوأتئث پايئمداؤئنا جذگئنسةك، «ذلتتئق مادةنيةت ذستةمدئگئ ساقتالؤئ» ءتيئس بولاتئن.

«كةلگةندة جيةنقذلعا شئقپايدئ ءذنئم» دةپ سارا اقئننئث سال ءبئرجانعا ايتقانئنداي، بذل ءتورت ماسةلةگة كةلگةندة، ءبئزدئث دة ءذنئمئز شئقپايدئ. ةگةر قوعامنئث دامؤئ وسئ بةتئمةن كةتة بةرسة، كذنئ ةرتةث ءبئز «قذراندئ» دا ورئس تئلئندة وقيتئن بولامئز.

بةسئنشئ، تذپكئ ماقسات: تاؤةلسئز عئلئمعا، ذلتتئق سالت-داستذرگة نةگئزدةلگةن زاثعا سذيةنة وتئرئپ، جاپونيانئث ذلگئسئندةگئ ذلتتئق-دةموكراتيالئق مةملةكةت قذرؤ ةدئ. ياعني، تاعئ دا سول ح.دوسمذحامةدوأتئث پايئمداؤئنا جذگئنسةك، «تاؤةلسئز سوت قذرئلئمئ بولادئ، تةث جانة تؤئستئق قارئم-قاتئناستاردئ قامتاماسئز ةتةتئن وداقتئق قاعيداتتار (زاث) جاسالادئ».

1990- جئلعئ «قازاقستاننئث سؤأةرةنيتةتئ» تؤرالئ مالئمدةمةدة قامتئلعان وسئ بةس ءتذرلئ ذلتتئق ذستانئم بذتاقتالا كةلئپ، 2002- جئلعئ جةردئ ساتؤ تؤرالئ زاث جوباسئنان كةيئن قازاق مةملةكةتئ ذلتتئق يدةيادان تولئق ارئلئپ، بةيمارال مةملةكةتتئث قذرئلئمئنا كوشتئ. سونشاما ازاپ شةگة ءجذرئپ اثساعان تاؤةلسئزدئك يدةياسئنان نةعئپ سونشاما تةز جةرئندئك؟ ال «جاپونيا سياقتئ عئلئمعا سذيةنگةن ذلتتئق-دةموكراتيالئق مةملةكةت قذرؤ كةرةك» دةگةن ذستانئم ءذشئن انئق ةمةس دةرةكتةرگة سذيةنسةك، 60 مئثداي ادام «جاپون شپيونئ» رةتئندة اتؤ جازاسئنا كةسئلئپتئ.

جوعارئدا ايتئلعان ذستانئمداردئ تاراتئپ جاتپايئن. ول ذزاق اثگئمة. ساياسات، ةكونوميكا، قوعامدئق دامؤ دةگةندئ بئلاي قويعاندا، ءبئز ءوزئمئزدئث تاؤةلسئز رؤحاني تاربيةمئزدئ قادئرلةي المادئق.

1. قازئر ءداستذرسئز ذرپاق قالئپتاسئپ كةلةدئ. بذل ذلكةن رؤحاني اپات.

2. تاؤةلسئز ةكونوميكا مةن تاؤةلسئز عئلئم جوق. ال تاؤةلسئز عئلئمسئز - تاؤةلسئزدئك تة، زيانئ دا، بولاشاق تا جوق. تاعئ دا سول «سورلئ» اباي: ««مالدئ سارپ قئلئپ عئلئم تابؤ كةرةك. عئلئمسئز - احيرةت تة جوق، دذنية دة جوق. عئلئمسئز وقئعان ناماز، تذتقان ورازا، قئلعان قاجئلئق - ةشبئر عيبادات ورنئنا كةلمةيدئ» دةيدئ. ءبئز سول عئلئمدئ «مالدئث»، ياعني، بيزنةستئث قذرباندئعئنا شالئپ وتئرمئز.

3.ذلتتئق ذيئتقئنئث، مةكتةپتئث، سونئث ئشئندة باستاؤئش مةكتةپتئث ذلتتئق مايةگئ ذيئماعان. بوتانيكا پانئنةن قازاقستاننئث شوپتةرئنئث ءتذرئ مةن اتاؤلارئن، زوولوگيادان قازاقستاننئث جان-جانؤار مةن حايؤاناتتار دذنيةسئن، جاعئراپيادان جةر-سؤ اتاؤلارئن، جةر قئرتئسئنئث اتتارئن، استرونوميادان - «ون سةگئز مئث عالامنئث» قازاقشا اتاؤلارئن، تاريحتان، وزگةنئ بئلاي قويعاندا، قازاق حاندئعئنئث قذرئلعان جئلئ تؤرالئ ناقتئ مالئمةتتئ تابا المايسئز. (بذل رةتتة تاريحشئلار ءالئ ءبئر توقتامعا كةلگةن جوق).

4. «ساؤداسئ - ار مةن يمانئ» دةپ اباي ايتقانداي، دئن - ساياسات پةن بيزنةستئث قذرالئنا اينالدئ. ذلتتئث ءوز ءدئنئن وزئنة جيئركةنئشتئ كورسةتؤ ذستانئمئ جذرگئزئلئپ وتئر.

...

قازئر ةرئنبةگةن الاششئل بولئپ الدئ. ماسةلة ذراندا ةمةس. سونئ ذلتتئث دئلئنة سئثئرؤدة. كةيدة، ماعان كةثةس تذسئنداعئ بالتئق جاعالاؤئ، وزبةكستان، قازئرگئ بةلگيا سياقتئ ءذنسئز ازاماتتئق مويئنسئنباؤ قوزعالئسئن ذنةمئ سانادا ذستاعان دذرئس سياقتئ دا كورئنئپ كةتةدئ. وسئ ورايدا ءاليحان بوكةيحانوأتئث ساياسي كوزقاراسئنا قاتئستئ، ونئ «ماسسونعا»، «شوقئنشئعا»، «ةؤروپاشئلدئققا»، «رؤشئلعا» تةثةپ جذرگةن ساياسي ساؤاتسئزدئق پةن ازاماتتئق جادئگويلئككة ءسال عانا تذسئنئك بةرة كةتكئم كةلةدئ.

ءبئرئنشئ ؤاج: ءاليحان بوكةيحانوأتئث ماسسوندئق يدةياعا قاتئسئ قانداي؟

 ءاليحان بوكةيحانوأ - ذلتتئق ساياساتكةر. ذلت تاؤةلسئزدئگئ جولئندا ئقپالئ تيةتئن بارلئق مذمكئندئكتئ پايدالانؤعا ءماجبذر. ال 1905- جئلئ ذلتتئق اأتونوميا، پاتشانئ تاقتان ءتذسئرؤ، كونستيتؤسيالئك دةموكراتيا ورناتؤ، بذراتانا ذلتتارعا - ناسئلئنة، دئنئنة قاراماستان ازاتتئق بةرؤ، ءوزئنئث دامؤ جولئن انئقتاؤعا ةرئك بةرؤ ماسةلةسئن كئم كوتةردئ؟ كادةت پارتياسئ كوتةردئ. ةندةشة «بذراتانا ذلتتارعا - ناسئلئنة، دئنئنة قاراماستان ازاتتئق بةرؤ، ءوزئنئث دامؤ جولئن انئقتاؤعا ةرئك بةرؤدئ» ماقسات ةتئپ قويعان ساياسي پارتيانئث قذرامئنا ءاليحان بوكةيحانوأ نةگة كئرمةؤئ ءتيئس؟ كونستيتؤسيالئق دةموكراتيا پارتياسئ ءوزئنئث كذرةس جولئنا: «ادام ادامعا - باؤئر، دوس»، «ءبئرئث - ءبارئث ءذشئن، ءبارئث - ءبئرئث ءذشئن!»، «ناسئلدئك، ذلتتئق، دئندئك، الةؤمةتتئك تةثدئك»، «ازاماتتئق قوعام» سياقتئ تؤرا ءوزئمئز ذرانداتئپ وسكةن كوممؤنيزمنئث پرينسيپتةرئن نةگئز ةتئپ الدئ. مئنة، سول ماقساتقا جةتؤ ءذشئن ءاليحان بوكةيحانوأ كادةت پارتياسئنا ءوتتئ. بذل ماقساتقا جةتؤ جولئندا باؤئرلاس تذركئ حالئقتارئنئث ذلت زيالئلارئ دا توپتاستئ. سونئث ناتيجةسئندة رةسةي مذسئلماندارئنئث ءبئرئنشئ قذرئلتايئن ذيئمداستئرؤعا مذمكئندئك الدئ.

سول قذرئلتايدا كوتةرئلگةن جاسئل تؤدئث شئلاؤئمةن 1917- جئلئ 1-11- مامئر ارالئعئندا ماسكةؤ قالاسئندا وتكةن I بذكئل رةسةيلئك مذسئلماندار قذرئلتايئنا ح.دوسمذحامةدوأ. ج.دوسمذحامةدوأ، ع.الئبةكوأ، ك.جالةنوأ، عذبايدوللا جانة داؤلةت ءئيشاندار، ؤ.تاناشةأ پةن ش.بةكمذحامةدوأ قاتئستئ. بذل قذرئلتاي رةسةي بوداندئعئنداعئ مذسئلمانداردئ عانا بئرئكتئرئپ قويعان جوق. سونئمةن قاتار، تاؤةلسئز رةسپؤبليكا تؤرالئ ماسةلة اشئق مئنبةدة كوتةرئلگةن تذثعئش باسقوسؤ بولدئ.

  ال 1917 جئلئ كةرةنسكي:

«تذركئستان مةن دالا وبلئستارئ - تؤلا نةمةسة تامبوأ وبلئستارئ ةمةس. اعئلشئندار نةمةسة فرانسؤزدار وزدةرئنئث وتارلارئنا قالاي قاراسا، ءبئز دة ولارعا (ياعني، قازاقتارعا - ت.ج.) سولاي قاراؤئمئز كةرةك»، دةپ مالئمدةمة جاساعاننان كةيئن ءا.بوكةيحانوأ رةسمي تذردة كادةت پارتياسئنان شئقتئ. ويتكةنئ،بذل كةزدة قازاق اراسئندا دةربةس پارتيا قذرؤ ماسةلةسئ تولئق پئسئپ-جةتئلگةن ةدئ. ءا.بوكةيحانوأ ءوزئنئث بذل شةشئمئمةن: «كادةت پارتياسئنئث ماقساتئ - ذلتتئق اأتونوميا جاريالاؤعا قارسئ بولعاندئقتان دا، الاش يدةياسئنا سايكةس كةلمةگةندئكتةن دة، ونئث قذرامئنان شئعامئن» دةدئ.

مئنة، بذل كةز-كةلگةن ساياساتكةر ذستاناتئن كذرةس ءتاسئلئ. وسئندايدا اياتوللا حومةينيدئث ءوزئنئث كذندةلئگئنة: «مةن ءدئنئم ءذشئن (ذلتئم ءذشئن دةپ ءتذسئنئثئز - ت.ج.) شايتانمةن دة جذمئس ئستةؤگة ازئرمئن» دةگةن ءسوزئ ةسكة تذسةدئ. ءا.بوكةيحانوأ تا الاشتئث ازاتتئعئنا قول جةتكئزؤ ءذشئن بارلئق ساياسي ءادئس-تاسئلدةن باس تارتقان جوق. سول ءذشئن دة ازامات سوعئسئ جئلدارئ «الاشوردا» ذكئمةتئ قذرئلتاي ذكئمةتئنئث قذرامئنا كئردئ. ونداعئ ماقساتتارئن سذراعان تذرمة تةرگةؤشئسئنة ح.دوسمذحامةدوأ: «قذرئلتايدئث تاپسئرؤئمةن ورال قازاقتارئنئث باسقارؤ قذرئلئمئن جاسادئم، ول ةش وزگةرئسسئز قذرئلتايدا بةكئتئلدئ. كةيئنگئ دةموكراتيالئق وزگةرئستةردئث بارئسئندا ول جةكة كئتاپشا بوپ باسئلئپ شئقتئ. قذرئلتاي: مونارحياعا - دةموكراتيانئث قذلدئعئنئث سيمأولئ، ءبئر حالئقتئ ةكئنشئ حالئققا ارانداتؤدئث وشاعئ رةتئندة باعا بةردئ. ةگةر دة بارلئق حالئقتاردئث ءوزئن-ءوزئ بيلةؤئنة ةرئك بةرئلگةن جاعدايدا جانة بارلئق دةرجاأالار قارؤسئزداندئرئلسا، وندا قذرئلتاي وكئلدةرئ ةشقانداي اننةكسياسئز، كونتريبؤسياسئز بةيبئت كةلئسئم جاساؤدئ جاقتايتئنئن» مالئمدةدئ. «جالپئعا ورتاق اشئق جانة جاسئرئن داؤئسپةن سايلانعان قذرئلتاي جينالئسئ - روسسيانئث مةلةكةتتئك زاثدئق قذرئلئمئ رةتئندة تانئلدئ، ءوزئنئث سانئنا بايلانئستئ ءار ذلتتئث وكئلئ مةملةكةتتئك مةكةمةلةرگة قابئلداناتئن بولسئن دةپ كةلئسئم شئعاردئ» دةپ جاؤاپ بةردئ.

ةكئنشئ ءؤاج: ءاليحان بوكةيحانوأقا قاراتئلا ءجيئ ايتئلاتئن «شوقئنشئ»، «ةؤروپاشئل». مذسئلماندئققا قارسئ دةگةن پايئمسئز بايبالامعا بايلانئستئ ايتارئمئز مئناؤ. كةثةستئك جةتپئس جئلدا ءبئزدئث ءدئني تانئمئمئز تولئقتاي توقئراؤعا ذشئراپ، ءوزئمئزدئث مذسئلماندئق تاريحئمئزدان ايئرئلئپ قالدئق. بئزگة بذيئرئلعان جول - يمام اعزامنئث جولئ عوي. بذل تؤرالئ ابايدئث 17 ءتذرلئ ءتاپسئرلئ تذسئنئگئ بار. ول ابايدئث «يمانسئزدئق نامازدا - قئزئلباستار سالعان جول» دةگةن تذسئنئگئمةن تئكةلةي بايلانئستئ. قادئمي دئنشئلدةردئث كةسئرئنةن مذسئلمان الةمئ جاراتئلئستانؤ مةن ونةركاسئپتئك عئلئمنان مذلدةم اجئراپ قالدئ. قازاق، وزبةك، قئرعئز، تذرئكمةن، تاجئكتةر ءالئ دة ونةركاسئپتئك عئلئمدئ جاتئرقاپ كةلةدئ. سونئث ناتيجةسئندة، 19- عاسئر مةن 20- عاسئردا بذكئل مذسئلمان قاؤئمئ وتارلانئپ قالدئ. سوعان قارسئ مذسئلمان جانة تذركئ الةمئندة جاديدتئك اعئممةن ساياسي كذرةس باستالدئ. س.اسفاندياروأ: «الاش يدةياسئنئث ويانؤئنا اسةر ةتكةن جاديدتئك باعئت پةن كذرةس»، دةپ اشئق جازعان. ال وزبةكستان مةن تذركمةنستانداعئ 1927- جئلعا دةيئنگئ سوزئلعان باسماشئلار سوعئسئ تةك كةثةسكة قارسئ سوعئس ةمةس، ول قادئم مةن جاديدشئلةردئث اراسئنداعئ ازاماتتئق سوعئس بولاتئن. م.تئنئشبايةأتئث قوقان اأتونومياسئنئث پرةمةر-مينيسترلئگئنةن باس تارتؤئنئث ءوزئ سول ةكئ اعئمنئث بئتئسپةيتئن مايدانئنئث كةسئرئ ةدئ.

ءذشئنشئ ءؤاج: 1916- جئلعئ ذلت-ازاتتئق كوتةرئلئسئ تؤرالئ مئنا پئكئردئ اتاپ وتكئم كةلةدئ: 1916- جئلئ 3- اقپاندا ءا.بوكةيحانوأ، ا.بايتذرسئنوأ، ن.بةگئمبةتوأ پةتروگرادقا بارئپ، اسكةري مينيستر گةنةرال پوليأانوأقا جولئعئپ، قازاقتاردئ اسكةرگة الؤ ماسةلةسئن جةتكئزدئ. ونداعئ باستئ ماقسات - قازئرگئ زاماننئث قارؤ-جاراعئنئث ءتئلئن بئلمةي، تذراقتئ اسكةرگة تارتئلماي ذلتتئق تاؤةلسئزدئك تؤرالئ قيالداؤعا دا بولمايتئن. مذنئ الاشتئقتار كةلةشةك ذرپاق الدئنداعئ پارئزئمئز دةپ ءتذسئندئ. زاماننئث بةتالئسئ ذلتتان سونئ تالاپ ةتتئ. سانالئ ارمياسئز «ساؤلةتتئ، ةركئن كذندئ» اثساؤدئث ءوزئ ناداندئق بولاتئن.

ءتورتئنشئ ءؤاج: «تذركئستان يدةياسئ دةگةن نة؟ ول قازاقستاننئث تاؤةلسئزدئگئنة كةپئلدئك بةرةتئن يدةيا ما، جوق پا؟» دةگةن سذراققا تاريحشئلارئمئز تؤرا جاؤاپ بةرمةي، بةتئن بذركةمةلةپ كةلةدئ. سول يدةيانئ وتكئزؤ ءذشئن كةيبئر «تاريحشئلار» كةشةگئ الاش ذراندئ ازاماتتاردئ قولدان جئككة ءبولدئ، «ولاردئث قاتةلئگئ - تذركئستان يدةياسئن بولئسپةدئ، انا تذلعاعا، مئنا تذلعاعا قارسئ شئقتئ» دةستئ. سوندا، 1991- جئلئ تاؤةلسئزدئك جاريالانعاندا، ونئث تاؤةلسئزدئگئن تانئعان ةلؤ ءتورت ةل قانداي مةملةكةتتئ، ونئث قانداي شةكاراسئن مويئندادئ؟ ول شةكارا قاشان جانة قالاي قذرئلدئ، ولاردئث باسئندا كئم تذر ةدئ؟ وتكةن جئلئ قازاقستاننئث مةملةكةتتئك شةكاراسئنئث بةكئتئلئپ، اأتونوميالئ مةملةكةت بولئپ جاريالانعانئنا 90 جئل تولدئ. «وداقتاس رةسپؤبليكالاردئث كةز-كةلگةن ؤاقئتتا دةربةس مةملةكةت رةتئندة ك س ر و-نئث قذرامئنان ءبولئنئپ كةتؤئنة قذقئ بار» دةگةن باپتئ كئمدةر كةثةستئث كونستيتؤسياسئنا كئرگئزئپ ةدئ؟ ارينة، ونئث ئشئندة ؤكراينا مةن گرؤزيا وكئلدةرئ، ءا.بوكةيحانوأ، ا.بايتذرسئنوأ، ءا.ةرمةكوأ، حالةل مةن جاهانشا دوسمذحامةدوأتةر بار. ةگةر تذركئستان يدةياسئن قولداسا، وندا سولتذستئكتةگئ بةس وبلئس - رةسةيگة، وثتذستئكتةگئ بةس وبلئس - وزبةكستانعا قالار ةدئ.

 «الاشورداشئلاردئث» ماقساتئ - ءبئرتذتاس قازاق مةملةكةتئن قذرؤ. بذعان ح.دوسمذحامةدوأتئث تذرمةدةگئ تةرگةؤشئگة بةرگةن مئنا جاؤابئ دايةك بولا الادئ. وندا: «قازاقستان جاعئراپيالئق جاعئنان ءبئرتذتاس مةملةكةت رةتئندة باسقارئلؤئ ءتيئس. بارلئق جوعارعئ لاؤازئمدار سايلانئپ قويئلؤئ كةرةك. ةگةر دة كةثةس وكئمةتئ ساياسي ةركئندئك جاريالاپ، ةركئن پارتيا قذرؤعا مذمكئندئك بةرسة، ولارعا دا وسئ تالاپتئ قويؤ كةرةك دةستئك. بذل باعدارلاماعا تئنئشبايةأ ةكةؤمئز قانداي ذلةس قوسساق، جاهانشا دوسمذحامةدوأ تة سونداي دارةجةدة بةلسةنة قاتئستئ».

«ذيئمنئث باستئ قذرئلئمئ ةكئ جاعدايدئ ةسكةرة وتئرئپ قاراستئرئلدئ: ءبئرئنشئ، كةثةس وكئمةتئ قذلاعان جاعدايدا، ةكئنشئ ءانؤار پاشا جةثئلگةن جاعدايدا نة ئستةؤ كةرةكتئگئ باستئ نازارعا الئندئ. ءبئز ول كةزدة سئزدةردئث فةدةراسيا تؤرالئ شةشئمدةرئثئزدئ بئلمةيتئن ةدئك، ول كةزدة تذركئستاندئ وزبةك باسشئلارئ بيلةپ-توستةيتئن، جوبانئ جاساعان دا سولار بولاتئن. قازاقتاردئث وزبةكتةرمةن ارالاس تذراتئنئنا قاراماستان، ءبئز وزبةكتةردئث بذل ذسئنئسئنا مذلدةم قارسئ بولدئق. ويتكةنئ ءبئزدئث باستئ ماقساتئمئز - بارلئق قازاقتئث باسئن قوسؤ بولاتئن. ءبئز، ءتئپتئ، قئتايداعئ قازاقتاردئ دا قوسئپ الؤدئث جولئن قاراستئردئق... بذل جوسپار سول قيال كذيئندة قالدئ، ءئس جذزئندة ةشنارسة دة اتقارئلعان جوق. بذعان قازاقستاندئق قازاقتاردئث قالاي قارايتئنئ ماعان بةلگئسئز. جات جةردةگئلةردئث جاعدايئ وتة اؤئر كذيدة، ءومئر ءسذرؤ دارةجةسئ تومةن، سوندئقتان دا بئرئگؤگة قارسئ بولا قويماس دةپ ويلادئق»، دةپ اتاپ كورسةتتئ. مئنة، بوكةيحانوأتئث دا تذپكئ ماقساتئ وسئ ةدئ.

بةسئنشئ ءؤاج: ءبئز، «الاشوردا» مةن ءا.بوكةيحانوأ تؤرالئ ءسوز ةتكةندة ساياسي ةميگراسيا ماسةلةسئنة باسا كوثئل ءبولئپ، كةيدة جالاث جاناشئرلئققا دةيئن بارئپ ءجذرمئز. الايدا ءبئز ذلتتئق يدةيا ءذشئن كذرةسكةن زيالئلاردئث ساياسي ةميگراسيا تؤرالئ: «قازاقتئث قازاقستاننان باسقا وتانئ جوق. سوندئقتان دا قازاق ذكئمةتئنئث مذشةلةرئ قازاق ئشئندة قالؤئ ءتيئس. ةگةردة ءبئز تةثدئككة قول جةتكئزگئمئز كةلسة، وندا قازئردةن باستاپ تةرةثدةپ ويلاماساق بولمايدئ. بذگئن نة ةكسةك، ةرتةث سونئ ورامئز»، دةگةن استئرتئن ؤاعدالاستئعئن ولاردئث كذرةس جولئنداعئ تاثداؤئ رةتئندة سئيلاؤئمئز كةرةك. ءومئردئث ءوزئ كورسةتئپ وتئرعانئنداي، ةگةردة الاش زيالئلارئ جاپپاي ةميگراسياعا كةتكةندة، وندا 1920-1930- جئلدار اراسئنداعئ اعارتؤ جانة عئلئم سالاسئنداعئ ةثبةكتةر دذنيةگة كةلةر مة ةدئ؟ ول ةثبةكتةر جازئلماسا قازئرگئ قازاق تئلئنةن باستاپ الگةبرا، گةومةتريا، بيولوگيا، فيزيكا، زوولوگيا، جاعرافيا تةرميندةرئ قالاي قالئپتاسار ةدئ؟ سونئمةن قاتار، تذپكئ كذرةس ماقساتئنا جةتة الماسا دا، جوعارئداعئ بةس تذجئرئم ءذشئن كذرةسكةن س.ءسادؤاقاسوأ سياقتئ جاس قايراتكةرلةر قالئپتاسار ما ةدئ؟ قازاقستانداعئ ساياسي احؤال مةن ساياسي كذرةس قالاي بةت الار ةدئ؟

مئنة، الاش يدةياسئ مةن ونئث كوسةمئ ءاليحان بوكةيحانوأتئث ذلتتئث تولئقتاي بوستاندئعئ جولئندا ذستاعان ذستانئمئنئث ءبئر تارامئ وسئنداي. مةنئث ويئمشا، بذل يدةيا ماثگئلئك جانة قازاق ذلتئ ءومئر ءسذرئپ تذرعان جاعدايدا كذن تارتئبئنةن تذسپةيدئ دةپ ويلايمئن.

تذرسئن جذرتباي،ل.ن.گؤميلةأ اتئنداعئ ةؤرازييا ذلتتئق ؤنيأةرسيتةتئ «وتئرار كئتاپحاناسئ» عئلئمي ورتالئعئنئث ديرةكتورئ، فيلولوگيا عئلئمدارئنئث دوكتورئ، پروفةسسور

 دةرةككوز: «قازاق ءذنئ» گازةتئ

سوڭعى جاڭالىقتار