قازاقتئث اقئنئ «مذقاعالي باقئتتئ ءومئر سذرگةن جوق» دةؤئ قاتة

نةگة؟ ءبئرئنشئ جاؤاپ: «سةنئث اكةث مذقاعالي باقئتتئ ءومئر سذرگةن جوق» دةگةن ءسوزدئ ةستؤ ونئث ذل-قئزدارئنا، نةمةسة «سةنئث اتاث باقئتتئ ءومئر سذرگةن جوق» دةگةن ءسوزدئ ةستؤ ونئث نةمةرة-شوبةرةلةرئنة كةرةك پة؟ مةنئثشة، ولارعا بذگئن دة، ةرتةث دة، ةشقاشان كةرةك ةمةس. سةبةبئ: مذقاعالي ماقاتايةأ كةشةگئ كةثةستئك جذيةمةن شايقاسقان، سول ءذشئن سورلاعان، ول شايقاسئن ذرپاعئ ماقتان ةتة جذرةر قايراتكةر بولمادئ. سونداي بولمادئ دةپ ونئ جازعئرؤعا ةشكئمنئث قذقئعئ جانة جوق. قذداي ونئ قذندئ ويلئ، قذنارلئ ءتئلدئ اقئن ةتئپ جاراتتئ دا، مذقاعالي ول جاراتئلئسئن اقتاپ ءوتتئ، - حالقئنئث ءارقاشان قذرمةتتةؤئنة سول قاسيةت-قئرئ جةتئپ جاتئر.
ةكئنشئ جاؤاپ: مةن بئلگةن مذقاعاليدئث «سةن مئنانئ جاز، انانئ جازبا؛ سةن ولةثدئ ولاي جازبا، بئلاي جاز؛ سةن جيناقتارئثدئ نةگة تئقپالاي بةرةسئث؟» دةگةن ءسوزدئ ةستؤمةن جئگةرئ قذم بولئپ جذرمةدئ. قولئن ةشكئم قاققان جوق. بذلاي دةگةندة ةسكةرةر ءبئر جايت: ول كةزدة رةسپؤبليكالئق باسپاءسوز كوميتةتئمئز بولدئ. ول جازؤشئلار وداعئ، كئتاپ باسپالارئ شئعارؤعا ذسئنعان قولجازبا جيناقتاردئ ساپاسئ جاعئنان قوسئمشا سذرئپتاؤدان وتكئزةتئن جانة قاي اقئن-جازؤشئنئث كئتابئ قاي جئلئ، قانداي كولةممةن شئقتئ، قايسئسئنئث كئتابئ شئقپاي جاتئر دةگةن ماسةلةلةرگة سةرگةك قارايتئن. كةيبئر اقساقالدارئمئزعا كةثشئلئك جاساؤ بولدئ دةمةسةك، باسقا ةشبئرةؤدئث كئتابئ كةزةكسئز، جئل قذرعاتپاي شئعارئلا بةرمةدئ جانة، ساياسي شاتاقتاؤ استارلئ شئعارمالار دةلئنگةن بئرةن-سارانئ بولماسا، وزگةلةرئ باسپالاردا كوپ بوگةلئپ تة جاتپادئ. ول ءتارتئپ قالام يةلةرئنة ماتةريالدئق قامقورلئق، مورالدئك قولداؤ جاساپ وتئرؤ ةدئ. سول تذرعئدان قاراعاندا، مذقاعاليدئث كوزئ تئرئسئندة شئققان كئتاپتارئ مئنالار:
1. «يليچ»، پوةمالار. 1964 - جئل.
2. «ارمئسئثدار، دوستارئم؟!»، 1966 - جئل.
3. «قارلئعاشئم، كةلدئث بة؟»، 1967- جئل.
4. «ماأر»، 1969 - ج.
5. «داريعا جذرةك»، 1972 - جئل.
6. «اققؤلار ذيئقتاعاندا»، 1974- جئل.
7. «شؤاعئم مةنئث»، 1975 - ج.
8. «ءومئر - داستان»، تاثدامالئ، 1976 -جئل.
9. «ءومئر - وزةن»، 1976- جئل.
ياعني 12 جئلدا 9 جيناق! ةكئنئث بئرئنة بذيئرماعان كةثشئلئك. «بذل سانئ عوي، ءاربئر كئتابئنئث كولةمئ، وعان بةرئلگةن قالاماقئ قانشا بولدئ ةكةن؟» دةگئسئ كةلگةندةرگة جاؤاپ: ول ماسةلةنئ باسپا-اأتور-رةداكتور ذشةؤئ شةشكةن بولار، شاثداتپاي-اق قويالئق. ال ءبئزدئث ةستة ذستاؤئمئزعا ءتيئستئسئ: اتالعان وسئ كئتاپتارئنئث ءارقايسئسئ جاثا ولةثدةر مةن داستاندار جيناعئ بولعانئ.
مذقاعاليمةن 1967 - جئلدئث باسئندا تانئستئم. «قازاق ادةبيةتئ» گازةتئ رةداكسياسئنئث جاؤاپتئ حاتشئسئ عابباس جذمابايةأتئث ورئنباسارئ كةزئم. ءبئر كذنئ باستئعئم ماعان: «مئنا تةنتةكتئث ولةثدةرئن كةلةسئ جولعا جوبالايئقشئ» دةپ، ةكئ بةت ولةث ذسئندئ. «تةنتةگئ كئم ةكةن؟» دةپ ولةثئنة كوز جذگئرتسةم، اأتورئ - مذقاعالي ماقاتايةأ. ةرتةثئندة ءوزئ دة كةلئپ-شئقتئ. مئعئم دةنةلئ جئگئت ةكةن. «ءسئز» دةپ سويلةسكةنئمدة-اق مةنئث تذرقئمدئ قاباق شئتا كوزئمةن «ولشةپ» الئپ، جاسئمدئ سذرادئ دا: «ماعان «ءسئز» دةپ سئزئلدئ عوي قئزتالاق. اعاث بار ما؟ جاسئ نةشةدة؟»، - دةپ، ءوزئنئث جاسئن ايتتئ. «قادةس دةگةن اعام بار، وسكةمةندة. سةنئمةن تذيدةي قذرداس» دةدئم، «ءسئزئمدئ» جاقتئرماعان سوث، جابئسا بةرمةيئن دةپ ويلاپ. ول كةنةت كذلئمسئرةپ: «مةنئث توقتارباي دةگةن ءئنئم بار. قاراسازدا، اؤئلدا. سةنئمةن تذيدةي قذرداس»، - دةدئ دة، يئعئمنان ءبئر قاعئپ، شئعئپ كةتتئ. مذقاثنئث، سودان باستاپ، كوزئ جذمئلعانعا دةيئنگئ تئرلئگئنئث كوبئن بئلةمئن. اقئن-جازؤشئلاردئث وبلئستارعا ءداستذرلئ ساپارلارئندا ةكئ وبلئسقا بارعان توپتا بئرگة جذردئك. اثقئلداپ سويلةيدئ. اثگئمةشئل. راس، كئمنئث بولسئن نة مئنةزئن، نة ءسوزئن ذناتپاي قالسا، سول ساتتة ايتئپ تاستايدئ (جذرتقا سونئسئمةن دة ذناي بةرمةدئ عوي). ال ةكئ ساپاردئث بئرئندة توپ جةتةكشئمئز قاسئم قايسةنوأ: «اي، جئگئتتةر، بايقاثدار، ارتئق «ذرتتاپ» قويعاندارئثدئ تذمسئقتارئثنان ءبئر-اق سذيكةيمئن!»، - دةپ ءازئل ةسكةرتپة جاساعاندا، مذقاعاليدئث: «پاي-پاي-پاي، قاسكةم-اي! فاشيستةردئ تذمسئعئنان سذيكةپ ذيرةنگةن ادةتئثئز ءالئ ساقتاؤلئ ةكةن عوي؟»، - دةپ ءبئزدئ دؤ كذلدئرگةنئ بار. ةكئنشئ ساپاردا جةتةكشئمئز بولعان قالاؤبةك تذرسئنقذلوأتئ دا رةنجئتپةدئ.
الدةكئمدةر ونئث اناؤ-مئناؤ سةبةپپةن «تئم كوثئلدئ» جذرةتئن كةزدةرئن جاقتئرماعاندئقتان «ئشكئش» دةپ ايدار تاققان بولار، ايتپةسة، مةن مذقاثنئث ماستئقپةن اندا-مئندا قالئپ قويعانئن، نة توبةلةس جاساپ، بئرةؤدئث باسئن جارئپ، كوزئن شئعارعانئن كورگةن ةمةسپئن. دةسةم دة، وزئنة تئك قاراعان، ارتئق اقئل، سئن ايتا قالعان «كئم كورئنگةندةردئ» سول جةردة مذقاپ-شةنةپ تاستايتئن شالكةم-شالئس مئنةزئ بولدئ.
"...ايتةؤئر كئنا تاؤئپ ءبئر جةرئثنةن،
سئناؤعا تئپتةن قذمار كئم كورئنگةن.
ءبئراق تا،
بئلةسئث بة، ةي، كئم كورئنگةن،
ايتسئن دةپ اقيقاتتئ ءتئل بةرئلگةن!" - دةگةنئ سوندئقتان با، كئم ءبئلسئن.
ساياساتتا شارؤاسئ بولماعان مذقاعاليدا پارتيانئث دا، ذكئمةتتئث دة شارؤاسئ بولمادئ. ياعني اقئن قوعامنان ارئدا قؤعئن، بةرئدة كوزالارتؤ كورگةن جوق. جار سذيگةن، ذل-قئز پةرزةنت سذيگةن وتاعاسئ بولدئ. كئتاپتارئ شئعئپ جاتتئ، قالاماقئسئن الئپ ءجذردئ. سونداي ادامدئ «ول باقئتتئ ءومئر سذرگةن جوق» دةؤ ءجون بة؟ استة ءجون ةمةس. ومئرگة، تئرلئككة، اينالاسئنا كوثئلئ تولماعانداي رةنئشتئ، ئزالئ، كذيئنئشتئ ولةثدةرئن تاپ سول كذيئندة، تؤرا ماعئناسئندا قابئلداؤعا بولمايدئ. اقئن تئكةلةي وزئنة ةشبئر قاتئسئ جوق وث-تةرئستئ قوعامي وقيعالارعا، ادامي ورئندئ-ورئنسئز ارةكةت-قئلئقتارعا تةز اسةرلةنةدئ دة، سونئث ءبارئن باسئنان كةشئرئپ جذرگةن جان سياقتانئپ، جاقسئلئقتئ تاسئپ جئرلايدئ، جاماندئققا قاتتئ نالئپ، ءبئراق جاسئماي جئرلايدئ.
اقئنداردئث وسئنداي جئر بوياؤلارئن كوثئلئمنئث كوزئمةن كورگئم كةلئپ جذرةتئن ادةتئم بار. سونئ جاقسئ بئلةتئن تذماش - تذمانباي مولداعاليةأ (قايران قذرداسئم-اي، جانئث جانناتتا بولسئن!) - بئلتئر جازدا شذيئركةلةسئپ وتئرئپ: «مةن ساعان كةشة جازعان جاثا ولةثدةرئمدئ وقيئن، سذراعئثدئ سودان كةيئن قويارسئث»، - دةپ جئميدئ دا، قويئن قالتاسئنان اق قاعازدئث شاعئن ةكئ-ءذش پاراعئن الئپ، وزئنة ءتان قذمئعئثقئ قوثئر داؤئسئمةن وقئپ شئقتئ. تذماشتئث ءيسئ قازاققا ءمالئم سذيئسپةنشئلئك، ماحاببات جئرلارئ تئزبةگئنئث جاثا، جاپ-جاثا مونشاقتارئ!
- ءيا، جئگئتئم، ذنادئ ما؟ - دةدئ.
- بذل جئرلارئثدئ دا سةنئث وزئثنةن قئزعانئپ وتئرمئن! - دةدئم. ول باسئن قيسايتا، كوزئن جذما راحاتتانئپ كذلدئ.
- تذماش، ةي، سةن ماحابباتتئ جئرلاعالئ الپئس جئل بولدئ، ءا؟ ءبئر كةرةمةت قئزعا عاشئق بولئپ باستاپ ةدئث، «تاعدئر بئزبةن و باستا سئرلاسپادئ»، دةپ سونئ ءالئ دة ئزدةپ، اثساپ ءجذرسئث، قارا كةمپئرئث كذلتايدان باسقا ءبئر سذلؤئث بولئپ پا ةدئ، ءبئر رةت شئنئثدئ ايتشئ! - دةپ ةدئم، ول قولئن سةرمةلةپ كذلئپ الدئ دا:
- قارا كةمپئرئم كذلتايدان باسقا دا، ارتئق-كةم دة ةشكئمئم بولعان ةمةس. باياعئمشا: «ءالئ دة كئرلةمةگةن سياقتئ ما، ذستئمة سول توي كذنئ كيگةن جةيدة» دةپ كةلةمئن. شئعار كذنگة، تؤار ايعا قذمار اقئن، مئسالئ، مئنا مةن تئرشئلئكتئث تةك جاقسئلئعئن كورگئم كةلةدئ، سول ئنتئقتئعئمدئ ماحاببات ليريكاسئمةن پاش ةتةمئن. ءوزئث بئلةسئث، مةن جامانشئلئقتئ جئرلامايمئن. مةن ومئرگة عاشئق جانمئن. ال عاشئقتئعئم سذيئسپةنشئلئك جئرئممةن ايتئلادئ. اثساپ جذرةتئن سذلؤئم - سيمأول، - دةدئ...
«سيمأول» - گرةك ءسوزئ. وي-وقيعا ورايئنا قاراي ايتئلاتئن ون شاقتئ ءمان-ماعئناسئ بار. ادةبيةت ةنشئسئندةگئسئ - «كوركةم بةينة». دةمةك، تذماش اثساپ جذرگةن سذلؤ، سذلؤلئق - كوركةم بةينة. ال مذقاعالي ءوزئ ءومئر سذرگةن زاماننئث، قوعامنئث كةم-كةتئگئن، ولپئ-سولپئسئن كوز الدئنان دا، كوثئل تارازئسئنان دا وتكئزبةي وتئرا المادئ. نالئسئن، اشؤ-ئزاسئن ولةثئنة جذكتةدئ، وزئنة ءتان شابئت شةبةرلئگئمةن سيمأول ةتتئ، وقئرمانئن يلاندئردئ. يلانعان وقئرماننئث مذقاعاليدئ كورمةگةنئ ونئث جازعاندارئن تؤرا ماعئناسئندا ءتذسئندئ، سئرتتاي مذسئركةدئ. مذقاعاليدئ كورگةن، بئلگةن، ارالاس-قذرالاس بولعان وقئرمانئ جذمئرباستئ پةندة اقئننئث مئنةزئندةگئ ارتئق-اؤئستئ، كةدئر-بذدئردئ اسئرةلةمةدئ جانة اسئرةلةمةيدئ دة. مةن، سوثعئ توپتاعئ وقئرماندارئنئث ءبئرئ رةتئندة، كئمنئث بولسئن: «مذقاعالي باقئتتئ ءومئر سذرگةن جوق» دةگةن پئكئرسئماعئن قذپتامايمئن.
بئزدة مذقاعالي ماقاتايةأتئ عانا ةمةس، ومئردةن ءوتئپ كةتكةن تولةگةن ايبةرگةنوأتئ، توقاش بةردياروأتئ، تولةؤجان ئسمايئلوأتئ، كةثشئلئك مئرزابةكوأتئ... زامانا كوزئندةگئ سذيةلدةي ةتئپ جوقتاؤ باسئم. مةن تولةؤجاندئ جاقسئ بئلمةسةم دة، قانداي اقئن، كئم بولعانئنان حاباردارمئن، ال وزگةلةرئن ءبئر كئسئدةي-اق بئلةمئن: ةشقايسئسئ ةشكئممةن تاق ءذشئن، پورتفةل ءذشئن ايتئسئپ-تارتئسئپ كورگةن جوق، حال-قاداري قئزمةت ئستةپ، نة ئستةمةي، ولةثدةرئن جازئپ ءجذردئ. ولاردئ بيلئك، قوعام قؤعئن-سذرگئنگة ذشئراتقان ةمةس. ةگةر ولار، وزدةرئنئث مئنةز-قذلئقتارئنا قاراي، ماسةلةن، بايئرعئ دوس-جولداستارئمةن، باسپاگةرلةرمةن، گازةت-جؤرنال رةداكتورلارئمةن الدةنة ءذشئن اراكئدئك ءتئل تابئسا الماي، ءجذز ءشايئسئپ، نة ارازداسئپ جذرگةن بولسا (كوبئنةسة سولاي بولدئ دا)، ونئ «باقئتتئ ءومئر سذرگةن جوققا» تةلئمةگةن ءجون بولار.
عابباس قابئش ذلئ
دةرةككوزئ:«حالئق ءسوزئ» گازةتئ