تذرسئنبةك كاكئشةأ جازؤشئ، سئنشئ: زيالئلارئمئز ذساقتالئپ بارادئ

- نارئقتئث زامانئندا اقئن-جازؤشئلار، جالپئ رؤحانيات ادامدارئ داعدارئپ، كةرةكسئز ادامداي بولئپ قالدئ دةگةندئ ءجيئ ايتئپ ءجذرمئز. سئنشئ رةتئندة ايتئثئزشئ، قازئرگئ ادةبيةت نةندةي كذيدة؟
- كةثةس زامانئندا اقئن-جازؤشئلاردئث وي-پئكئرلةرئ ةل كادةسئنة جاراپ ءجذردئ. ادةبيةتتةگئ ذنامدئ كةيئپكةرلةر وقئرماننئث ذلگئ الاتئن، تاربية الاتئن ادامئنا اينالئپ ةدئ. كوممؤنيستئك يدةولوگيا سونئ تالاپ ةتتئ جانة ورئنداعانئ ءذشئن اقئن-جازؤشئنئ قادئرلةپ، قذرمةتتةپ ذستادئ. جازؤشئلاردئث جالاقئسئ، قالاماقئسئ جاقسئ بولاتئن. ال قازئر جازؤشئلار كئتاپتارئن شئعارعانئمةن، قالاماقئ جوق. قالاماقئنئث ةسةبئنة باسپا 50-60 كئتابئثدئ ساتئپ، ةثبةگئثدئ شئعارئپ ال دةپ قولعا ذستاتادئ، بولدئ. ءوز كئتابئن ءوزئ ساتئپ، ءوزئ ساؤدالاعاننان ارتئق ابئرويسئزدئق جوق. بذگئنگئ جازؤشئلار، وسئنداي كذيدة.
قازئر جازؤشئلار وداعئنئث، ونداعئ اقئن-جازؤشئلاردئث وي-پئكئرلةرئ ءئلتيپاتقا الئنبايدئ. قئزمةت باسئندا وتئرعاندار ةلدئث دة پئكئرئ بار ةكةنئن ةسكةرؤئ كةرةك. ءبئزدئث ذكئمةتئمئز، باسشئلارئمئز ةل نة ويلايدئ ةكةن، نة ايتئپ جاتئر ةكةن دةگةنگة دة نازار اؤدارؤئ قاجةت. مةن «قازاق زيالئلارئ» دةگةن كئتاپ شئعاردئم. سوندا ايتتئم، جذرگةن جةرئمدة دة ايتئپ كةلةم: جالپئ جازؤ-سئزؤدئث توثئرةگئندةگئ زيالئ ازاماتتار، وكئنئشكة قاراي، ءومئرئ جارئمايدئ. ويتكةنئ، ءوز ةثبةگئمةن عانا كذن كورةدئ. زاماننئث ئثعايئنا قاراي ما، قازئرگئ جازؤشئلاردا ذكئمةتتة بولا قويسئن دةگةننةن گورئ، وزئمة بولسئن دةگةن وي باسئم. سول سةبةپتئ جازؤشئلاردئث كوپشئلئگئ شاحانوأتئث تئلئمةن ايتقاندا «ت ج-لار» بوپ كةتتئ.
- بئزگة بذحارلار جةتئسپةيدئ دةگئثئز كةلئپ وتئر ما، الدة ساراي اقئندارئنئث، ساراي جازارماندارئنئث قالئپتاسقانئن مةثزةپ تذرسئز با؟
- ساراي اقئندارئنان قانشا وركةنيةتتئ، دامئعان، دةموكراتيالئ قوعامدا ءومئر ءسذرئپ جاتئرمئز دةسةك تة، ارئلاتئن ةمةسپئز. ءابئش كةكئلبايةأتئث پرةزيدةنتتئث قولئن سذيگةنئ رابايعا سئيمايتئن ءئس. ءابئش جاپ-جاقسئ جازاتئن جازؤشئ. انا ئسئمةن ءبئر-اق كذندة حالئق الدئندا شئندئعئن كورسةتئپ العانداي بولدئ.
- جازؤشئ مةن ذلتتئق مذددة ذعئمدارئ بذگئنگئ كذنئ قانشالئقتئ قابئسئپ جاتئر دةپ ويلايسئز؟ ءبئزدئث جازؤشئلار قانشالئقتئ حالئقتئث ءسوزئن ايتئپ ءجذر؟ ذلتتئث ءسوزئن سويلةپ جذرگةن جازؤشئلار كئمدةر سئزدئثشة؟
- ذلت مذددةسئن ويلاپ جذرگةن جازؤشئنئ مةن سوثعئ كةزدة كورمةي وتئرمئن. ذلتتئث ذلئ تذلعاسئمئن دةپ ءارقايسئسئنئث كةؤدةسئن ذرعئلاپ جذرگةنئن كوردئم. حالئقتئث ءسوزئن ايتقانسئپ، ءوزئنئث جاعدايئن ايتاتئن ادامداردئ ءجيئ كةزدةستئرةمئز. بذرئنعئ مذحتار، ءسابيت، عابيت، ساكةن، ءئلياستار جوق. جازؤشئلار كوثئلدةرئنة السا دا، الماسا دا ايتارئم وسئ. حالئقتئث مذثئن مذثدايتئن شئعارمالار بةرئپ جاتقاندارئ از. مذحتار ماعاؤيننئث «جارماعئندا» ءبئراز ويلار بار. ادامنئث ةكئگة جارئلؤئ، ءسوزئ مةن ءئسئنئث اراسئنداعئ الشاقتئق، مذنئث ءبارئ جاقسئ ايتئلعان. ءبئز قازئر سونداي دةثگةيگة جةتتئك. ال ةندئ ماعاؤيننئث سول كةيئپكةرئن ذلگئ تذتامئز با؟ «جارماق» بئزگة كةرةك پة؟ ونداي كةيئپكةرلةر ذلگئ بولؤعا ءتيئستئ ةمةس. جاقسئ ذلگئمةن، ءجون كورسةتةر كةيئپكةرلةردئ كةزدةستئرسةك، قذداي بئزگة بةرةر مة ةدئ؟!
- سئنشئنئث اؤزئنان بذگئنگئ ذلتقا جاقئن تذلعانئث ةسئمئن ةستئمةگةنئمة ءبئر جاعئ تاثدانئپ وتئرسام، ءبئر جاعئ ئشتةي قئنجئلئپ وتئرمئن. بةلسةندئ ازاماتتئق ذستانئمداعئ، حالئقتئث ءسوزئن سويلةيتئن جازؤشئنئث بولماعانئ ما سوندا؟
- سةن مةنئ تئعئرئققا تئرةپ قويدئث، قئزئم. مةن ءوزئ جذرت الدئندا جارقئراپ كورئنگةنئمةن، ءئسئ مةن ءسوزئنئث اراسئ الشاق ادامداردئ ذناتپايمئن. سةن ايتئپ وتئرعانداي ازامات دةپ، جامان بولسا دا مذحتار ماعاؤيندئ اتايئن. مذحتار شاحانوأتئث دا ءتئلدئث توثئرةگئندة اتقارئپ جذرگةن ئستةرئ جامان ةمةس. مذحتاردئث تئلگة قاتئستئ شارؤالارئن قوس قولئمدئ كوتةرئپ قوستايمئن. سوسئن قابدةش جذمادئلوأ بار. تاعئ كئم... تالاي دذنيةنئ مولدئرةتئپ جازعانئمةن، قاليحان ئسقاق جازعاندارئمةن ماقتانا بئلمةيتئن، ءوز شئعارمالارئنئث، ءوزئنئث ناسيحاتئن جاساي المايتئن ادام، ءبئراق. بذيئعئ، ةشكئممةن ءتئپتئ قوعامداعئ جاعدايلارمةن دة شارؤاسئ جوق. ذيئندة تئپ-تئنئش، تالاي دذنيةنئ مايئن تامئزئپ جازئپ جاتئر. ال قوعامداعئ ءذنئ ةستئلمةيدئ. ورالحاننان تارتئپ، قاليحاندار - التايدان شئققان جازؤشئلار سذبةلئ جازادئ عوي. ءبئراق ناسيحاتتارئ كةمشئن. ال ناشار، كادئمگئ پؤبليسيست رةتئندة جذرگةندةر قازاقتئث كةمةثگةرئمئن دةپ كةؤدة سوعادئ. تاعئ كئم بار ءوزئ؟..
- اعا، ذندةمةي ءجذرئپ، بةيئمبةت مايليننئث كوپ تومدئعئن شئعارعان توقتار بةيئسقذلوأتئكئ ذلكةن ءئس بولدئ-اؤ دةيمئن بيئلدئققا.
- ءا، ءيا... ءوزئثنئث كئتابئثدئ شئعارئپ، ناسيحاتتاؤ جاقسئ، ارينة. ال ةندئ بةيئمبةتتةي تذلعانئث كوپ تومدئعئن شئعارئپ، تاريحقا ةنگئزؤدةن ارتئق ابئرويلئ ءئس جوق. ساكةننئث، ءئلياستئث، بةيئمبةتتئث كوپ تومدئعئن «قازئعذرت» باسپاسئنان شئعارئپ جاتئرمئز. مةن ساكةننئث 10 تومدئعئن دايئندادئم، قازئر 11-12 گة كئرئسؤدةمئن. توقتار بةيئمبةتتئكئن 16 توم بولار دةپ وتئر. ناناسئث با؟ ءبئزدئث وسئ كوپ تومدئقتاردئ دايئنداپ، «قازئعذرتتان» شئعارئپ جاتقانئمئزدئ م.اؤةزوأ اتئنداعئ ادةبيةت ينستيتؤتئ بئلمةيدئ. سوندا ولار ادةبيةتتئث نةسئن زةرتتةپ وتئر؟ بةرةكةسئزدئگئمئز وسئدان كورئنةدئ.
- ماعاؤيننئث «جارماعئن» ايتتئثئز. قازئر ماعاؤيننئث اتئ، شئعارمالارئ اتالسا بولدئ زيالئلاردئث، كوزئقاراقتئ وقئرماننئث پئكئرئ ةكئگة جارئلئپ شئعا كةلةدئ. ونئث شةتةلگة قونئس اؤدارعانئن اركئم ءارتذرلئ جوريدئ. ءسئزدئث مذحتار ماعاؤين تؤرالئ ويئثئزدئ بئلؤگة بولا ما؟
- مذحتار - ذلكةن جازؤشئ. ذلكةن جازؤشئلئعئ - ونئث ءوزئن-ءوزئ باعالاؤئنئث ذلكةندئگئنةن مةنئثشة. قابدةش ءبئر جولئ تةلةديداردا: «مةنئث شئعارمالارئما سئن از جازئلادئ. ويتكةنئ، ءبئزدئث سئنشئلار شةت ةل ءومئرئن، قئتايداعئ قازاقتاردئث جايئن بئلمةيدئ. ايتپةسة مةنئث جازعاندارئمنان ارتئق دذنية جوق»، - دةگةندةي وي ايتتئ. قذر ماقتاننان نة ذتامئز؟ اعاتاي-اؤ، جازؤشئ بولساث وقؤشئ تذسئنةتئندةي ةتئپ، تذسئنئكتئ جاز. مذحتار دا مةن كلاسسيكپئن دةپ كةؤدةسئن سوعادئ. ول - كلاسسيك بولؤعا جارايتئن جئگئت. ءبئراق «اتتةث الدئمدا ءبئر مذحتار بار (مذحتار اؤةزوأ)، ايتپةسة جالعئز ءوزئم بولار ةدئم» دةگةندةي ويلارئ دا جوق ةمةس.
باتئر بولعان باقئرئپ بولمايدئ. ئسئمةن دالةلدةؤئ كةرةك. ماعاؤين قازئر «شئثعئس حاندئ» جازئپ جاتئر. شئثعئس حاندئ قايتسةم دة قازاق ةتةم دةپ جاتئر. اناؤ «الاساپئراندئ» جازدئ. ونئث شةتكة كةتكةنئ مةنئث ذلئلئعئمدئ تانئمايسئثدار، سوندئقتان سةندةرگة باعامدئ اسئرايئن دةگةن سئثايدا. پراگاعا بارعان سةبةبئ، بالاسئ سوندا «ازاتتئقتا» جذمئس ئستةيدئ. وندا ءذيئ-كذيئ بار. داؤلةتئ دة جةتكئلئكتئ شئعار. ايتپةسة «جذلدئزدا» ئستةپ جذرگةنئندة الماتئدا دا تذردئ عوي. «جذلدئزدان» تذسكةنئنة نامئستانعان دا، ءسئرا. ءسويتتئ دة، ال مةنئث قادئرئمدئ بئلئثدةر دةپ، چةحيا اسئپ كةتتئ. ول دا شةن قذمار. كلاسسيكپئن دةپ جذرگةنئ تةگئن ةمةس. شئعارماشئلئعئ كلاسسيكپئن دةؤئنة تذرارلئق. ءبئراق مئنةزدئث ناشارلئعئ ءئستئث وثدئلئعئن باسئپ كةتئپ وتئر.
- جاثا سئزدةن جازؤشئ مةن ذلتتئق مذددة ذعئمدارئ قانشالئقتئ قابئسئپ جاتئر دةپ سذرادئم عوي. بذلاي ساؤال قويعانئم، جازؤشئلار جوعارئ جاققا جولئ ءتذسئپ، پرةزيدةنتپةن كةزدةسؤگة بارا قالسا، ةلدئث جايئن، حالئقتئث ءسوزئن ايتؤدئث ورنئنا جةكة باسئن مذثداپ، ءذي سذراپ، ءوز قاجةتتئلئكتةرئنة قول جةتكئزؤگة تئرئسادئ دةگةن اثگئمة كوپتةن بار.
- ونئث راس. اقئن-جازؤشئلاردئث ءذي سذراپ، ماشينة سذراپ جذرگةنئ شئندئق. قانداي دانئشپان بولماسئن، جاعدايئنئث جاقسئ بولعانئن ويلاپ تذرادئ. ماتةريالدئق قاجةتتئلئگئن ةلباسئنا ايتؤ كةرةك پة؟ ةلدئث مذثئن ايتؤدئث ورنئنا، پةندةلئكتئ العا تارتؤ ازاماتتئققا جاتپايدئ. ول ول ما؟ بئزدة، ءتئپتئ، پرةزيدةنتپةن كةزدةسؤگة بارعاندا ايتار ءسوزئن پاراققا الدئن-الا ءتذسئرئپ، جازئپ اپارئپ، قاعازعا قاراپ سويلةگةندةر دة بار. وكئنئشكة قاراي، زيالئلارئمئز ذساقتالئپ بارادئ. اقئن-جازؤشئلاردئث ماقتاساث، جالباثداساث قولئثا بئردةثة تذسةدئ ةكةن دةپ دامةتؤئ ادةبيةتتئ سورلاتئپ جاتئر.
- زيالئلاردئث ورتاسئندا ءجذرسئز. سئنشئسئز، سئني كوزقاراسئثئز تاعئ بار. اقئن-جازؤشئلاردئث ادةبي ورتاداعئ كذثشئلدئگئ، ءدذردارازدئعئ جايلئ نة دةيسئز؟ ءبئر كةزدةگئ ةكئ مذحتاردئث تارتئسئ، قابدةش اعامئز بةن بةكسذلتان نذرجةكة ذلئنئث داؤئ ادةبي ورتادا ءالئ ءجذر. داؤدئث نذكتةسئ قويئلماعان سوث، بئقسئعئ قوزداي بةرةدئ ةمةس پة؟
- مذنئث ءبارئ جازؤشئنئث حالئق الدئنداعئ بةدةلئن ءتذسئرئپ جاتئر. ءابدئجامئل مةن قابدةشتئث سوتتاسؤئ ذيات ءتئپتئ. ةكةؤئ دة كلاسسيكپئن دةپ كةؤدةسئن سوققاندا قانداي! سول كلاسسيكتةر ذيات پةن اردئث اراسئنداعئ ايئرماشئلئقتئ بئلة مة ةكةن؟ ماقتاپ، الاقانعا سالئپ جذرگةن جازؤشئلاردان وسئنداي ءئس-ارةكةت كورگةننةن كةيئن ةل: «ة-ة، جازؤشئلار دا ءوزئمئز سياقتئ پةندة ةكةن عوي...» دةمةي مة؟
- جازؤشئ تةك جازؤمةن اينالئسئپ، ساياساتقا ارالاسپاؤئ قاجةت دةگةن ذعئم قالئپتاسئپ كةلةدئ قازئر. بذعان نة دةيسئز؟
- دذرئس ةمةس. قالاي ساياساتقا ارالاسپاي قاراپ وتئرادئ؟ جاقسئسئن جاقسئ، جامانئن جامان دةپ ايتؤ كةرةك قوي. وكئنئشتئسئ، بئزدة وتئرئك ماقتاؤ كوبةيئپ كةتتئ. ونئسئ جوعارئ جاقتاعئلارعا جاعادئ. قذلاعئن تئگئپ، ءسذيسئنئپ وتئرادئ. ةلدئث جوعئن، مذثئن ايتئپ وتئرؤ - قاشان دا زيالئلارعا پارئز عوي. قاراپ وتئرئپ، قارنئث اشادئ.
- قازئر جازؤشئلارئمئز تاريحي تاقئرئپقا كوپ قالام تةربةپ ءجذر. ءبئراق كوركةم شئعارما بولعاسئن جازؤشئلار تاريحتئ ءوز رؤئنا بذرا تارتئپ، ءوز جةرئنئث، ءوز رؤئنئث باتئرئن قالئپتاستئرعئسئ كةپ تذرماي ما؟ جازؤشئلار تاريحئمئزدئ قانشالئقتئ ءادئل سؤرةتتةپ ءجذر، سئزدئثشة؟
- تاريحي شئعارمالار جازعانئ دذرئس. قازئر تاريحي تاقئرئپ ءوتئمدئ. ويتكةنئ، وسئ ؤاقئتقا دةيئنگئ تاريحئمئز باسقالاردئث كوزئمةن جازئلدئ. سوسياليستئك زامانعا دةيئنگئ تاريحئمئزدئ وزگةلةر جازئپ بةردئ. تةك بةكماحانوأ پةن بةك سذلةيةأتئث ارالاسقانئ بار. ايتپةسة تاريحئمئزدئ أياتكين، سومايلوأيچ سئندئ ورئس عالئمدارئ جازئپ قالدئرعان. جات ادامنئث كوزئ ءبارئبئر باسقا بولادئ. قازاقتاردا مادةنيةت جوق، نادان دةگةن ءسوزدئ ولار قينالماي ايتادئ. ويتكةنئ، وتارشئلار ءوز وتارئنئث مئسئن باسئپ، جانشئپ وتئرؤدئ قالايدئ ةمةس پة؟ شئن تاريحتئ قالدئرؤ ءذشئن ءار حالئقتئث ءوز وكئلئ جازؤئ كةرةك. وسئنئ جازؤشئلارئمئز جاقسئ ءتذسئندئ. سول ءذشئن دة تاريحي تاقئرئپتارعا قالام سالدئ. ءوز رؤئن بئلگةن زيان ةمةس. قازاق جةتئ اتاثدئ ءبئل دةپ تةككة ايتپاعان. ءبئراق رؤشئلدئق، جةرشئلدئك، ءوز رؤئنا بذرا تارتؤ - بذل كةسةل. بذعان اسئرةسة، ءبئزدئث بيلئك باسئنداعئ شةنةؤنئكتةر شالدئعئپ وتئر.
- سذحباتتارئثئزدان: «قازئرگئ ادةبيةتتة تيپتئك وبراز دةگةن اتئمةن جوق، جازؤشئلار بذگئنگئ زاماننئث كةيئپكةرئن جاساي الماي كةلةدئ»، - دةگةندئ ءجيئ وقيمئز. بذگئنگئ زاماننئث كةيئپكةرئن جاساي الماؤئنئث سةبةبئ نةدة سوندا؟
- سةبةبئ، ءبئزدئث قوعام ءالئ قالئپتاسئپ بئتكةن جوق. قوعام قالئپتاسپاي ونئث جةتةكشئ ادامدارئ لايئقتئ ايقئندالمايدئ. قوعامنئث كةيئپكةرئ تولئق انئقتالعان جوق. بذگئنگئ كذننئث كةيئپكةرئ كئم ءوزئ؟ الاياق بيزنةسمةن بة؟ ذرئ-قارئ ما، جوق... بذلاردئ ذنامدئ كةيئپكةر دةپ ايتا الامئز با؟ ءبئر جازؤشئنئث ذلگئ الاتئن ءبئر كةيئپكةرئن ايتشئ؟ جازؤشئلاردئ ءبئر جاعئنان كئنالاي دا المايسئث. بذگئنگئ كذننئث كةيئپكةرئن جاساؤعا تالپئنعان بولادئ، جازئپ تا جاتئر. ءبئراق ؤاقئت جار بةرمةيدئ. كةشةگئ «اباي جولئ» «بوتاگوزدةردئث» دذنيةگة كةلؤئ قالئپتاسقان پروسةسكة بايلانئستئ ةدئ. ارينة، جيئرما جئلدئث ئشئندة زاماننئث كةيئپكةرئ قالئپتاسا دا قويمايدئ. ءبئراق جوق ةكةن دةپ قاراپ وتئرؤ دا دذرئس ةمةس. ءتئپتئ بولماسا بذگئنگئنئث ذرئ-قارئسئن كورسةت. جاماندئقتان دا ادامدئ جيرةندئرئپ، ذلگئ الؤعا بولادئ عوي. بئزدة ول دا جوق. باياعئدا لةنين ايتقان: «ادةبيةت ءبئر ادئم بولسا دا، حالئقتان الدا بولؤئ كةرةك»، - دةپ. قازئر ءوزئ ءتذسئنئپ وقيتئن شئعارما جوق. ءابدئجامئل نذرپةيئسوأتئث «قان مةن تةرئن» الايئق. وندا ءسابيتتئث «بوتاگوزئندة»، شولوحوأتئث «تئنئق دونئندا» باياندالعان دذنيةلةر بار. جاثالئق اشئپ جاتقانئمئز شامالئ. عابيدةن قذلاحمةتوأتئث «ءذيئرئ جوق كوكجال» اتتئ رومانئ بار. ءبئرئنشئ كئتابئ شئقتئ دا، ةكئنشئسئ اياقتالماي قالدئ. عابيدةندة ذلگئ قئلاتئن دذنيةلةر بار ةدئ. سودان ءذمئت كذتةتئنمئن. امال جوق...
- كوزئ ءتئرئ جازؤشئلاردان كذنئ ةرتةث كئم كلاسسيككة اينالادئ سئزدئثشة؟ كةسئپ بولسا دا، كةسئمدئ ءسوز ايتا الاسئز با؟
- مئناؤ كلاسسيككة اينالادئ دةي المايمئن. ويتكةنئ، وتئرئك جارباثداعئم كةلمةيدئ. قازئر كئم نة جازادئ، سول دانئشپان، كةمةثگةر. بذدان اسقان اقئن-جازؤشئ بولعان جوق دةگةن وتئرئكتئ ايتؤمةن كةلة جاتئرمئز. سوندئقتان مئناؤ دانئشپان، مئناؤ كةمةثگةر، كذنئ ةرتةث كلاسسيككة اينالادئ دةيتئن ادامئم جوق.
- اثگئمةثئزگة راحمةت!
سذحباتتاسقان - قارلئعا يبراگيموأا
دةرةككوز: «حالئق ءسوزئ» گازةتئ