اشتىق قۇربانى - اڭگىمە
- قاتىن-اي، ءۇيى قۇرعىر ازىناپ كەتتى عوي، تاعى بىردەڭە تاۋىپ جاعاسىڭ با!.. - دەدى قايراقباي.
الاسا، تار جەر ءۇيدىڭ ءىشى ءيت بايلاسا تۇرعىسىز، ەسىگىنەن، تەرەزەسىنەن جەل ازىناپ ءۇيدىڭ ءىشى قىراۋىتىپ كەتكەن.
- قايتەيىن، بايعۇس، وتقا جاعاتىن نە قالدى دەيسىڭ، لاپاستىڭ توبەسىن الدەقاشان جاعىپ بىتىردىك. قار استىندا قالعان ازىن-اۋلاق ساڭىلتىرىن دامەش ەكەۋىمىز الگىدە قازىپ الىپ جاقتىق.
شىرىنكۇل پەشتىڭ الدىنا وتىرىپ، ءسونىپ بارا جاتقان وتتىڭ شوعىن شىپشامەن كوسەپ، تاعى ءبىر جايناتىپ قويدى. جانىپ بىتكەن قامىستىڭ شوعى قانشا ۇزاققا بارسىن، ءا دەگەنشە بولماي ءسونىپ قالدى. شىرىنكۇل شىن نالىدى.
- قۇداي-اي، جوقشىلىقتىڭ دا شەگى بولمايدى ەكەن عوي! قارا سۋدان باسقا ىشەتىن ءبىر ۇرتتام تاماق جوق. ەكى كۇننەن بەرى دىم تاتپاي، جۇرەك قارايىپ وتىرعانى مىناۋ! مۇنىڭ ار جاعىندا نە بولماقشى؟ نە قىلامىز؟ نەمەن كۇن كورەمىز؟
كوزىنەن بۇرتىك-بۇرتىك جاسى ىرشىپ شىعىپ، بەتىن جۋىپ سالا بەردى.
جاق سۇيەگى سورايىپ، ەكى كوزى الارىپ، ەڭسەسى ءتۇسىپ قايراقباي وتىر. ەكى كوزى جاۋتانداپ، اكەسىنىڭ شوقپىت كۇپىسىنە ورانا ءتۇسىپ، سەگىز-توعىز جاسار بالا - تاڭسىق جاتىر. بارىنەن دە قايعىلى، بارىنەن دە جۇدەۋ، بىرەسە جىلاعان شەشەسىنە، بىرەسە ەڭسەسى تۇسكەن اكەسىنە قاراپ، جاۋتاڭداپ دامەش وتىر. دامەشتىڭ قازىرگى ءتۇرى ادام شوشىنارلىق، بۇدان ەكى-ءۇش اي بۇرىن ادام سۇقتانارلىق كەلبەتىنىڭ ەشبىر ءىزى قالماعان سەكىلدى.
دامەشتى مۇجىگەن جالعىز اشتىق ەمەس، باسقا قاسىرەت بار. قايراقبايدىڭ بالاسى دامەش پەن تاڭسىق. تاڭسىقتىڭ قولىنان ءىس كەلمەيدى. دامەش بالا ەمەس، بيىل ون التىعا شىعىپ تۇر. جۇرتتىڭ ون التىداعى بالاسى كىسىگە جالدانىپ، ءيا ۇيىندە كاسىپ ىستەپ، اكە-شەشەسىن اسىراپ وتىر. دامەش مۇنى ىستەي الدى ما؟ بالام دەپ ماپەلەگەن، اسىراعان، وسىرگەن اكە-شەشەسىنە قىسىلشاندا دامەش نە كورسەتپەكشى. ەكى كۇننەن بەرى دىم سىزباستان اش وتىر، ەندى نەشە كۇنگە شىدايدى؟ شىداماعاندا قايتپەكشى. ۇلتاراقتىڭ ءۇيى قۇساپ قول ۇستاسىپ شۇبىرىپ كەتپەكشى مە؟ شۇبىرىپ ءجۇرىپ كەشەگى راحىمنىڭ شومىن جاستانا جاتىپ، قاتىپ قالماقشى ما؟..
دامەش مۇنى ويلاعاندا وت بوپ كۇيىپ كەتەدى، اكە-شەشەسىنىڭ وسى كۇيگە تۇسۋىنە ءوزى سەبەپكەر بولعان سەكىلدەنەدى. قۇداي-اۋ، نەگە عانا ەركەك بولىپ تۋمادىم ەكەن؟! ەركەك بولىپ تۋسام ەڭ ارعىسى بىرەۋدىڭ ەسىگىندە جۇرسەم دە، قايىر سۇراسام دا، اكە-شەشەمدى مۇنداي قىسىلشاڭ كۇيگە تۇسىرمەس ەدىم!.. دەپ ويلاعان سايىن ەڭىرەپ-ەڭىرەپ الادى...
ءۇي ءىشى قارا كۇڭگىرت تارتىپ بۇلدىرلاي باستادى. كەش بولدى بىلەم، جاعاتىن، جارىق قىلاتىن شام قايدا؟ پەشكە ارقاسىن سۇيەپ، ءبۇرىسىپ قايراقباي جاتىر. قايراقبايدىڭ قولتىعىن باسىن تىعا تاڭسىق جاتىر. تاڭسىققا باسىن سالىپ دامەش جاتىر. جالعىز شىرىنكۇل بايىنىڭ باس جاعىندا، قازىقتاي بوپ قاقيىپ تىزەرلەپ ول وتىر... وي تەرەڭ، ويلاپ-ويلاپ كەپ كۇرسىنگەندە، جۇرەگى جارىلىپ كەتكەن سەكىلدى بولادى.
دالا بوران، جەل ىسقىرادى، ۇليدى. ساقىلداپ كۇلگەندەي بولادى، سارناپ جىلاعانداي بولادى. قاراڭعىلىق تۇنەرىپ، تۇلدانعان كۇننىڭ ىزعارىمەن الەمدى قۇشاعىنا الىپ تۇنشىقتىرىپ بارا جاتقان سەكىلدى!
ەسىك الدى سىقىرلاعانداي بولدى. سيپالاپ ەسىكتى اشىپ، تالتىرەكتەپ ءبىر ادام ۇيگە كىردى.
- ۋا، بۇگىمسىڭ؟
- قۇدايى مەيمانمىن.
- بايعۇس-اۋ، بىزدە نە بار دەپ كەلدىڭ؟ ءوزىمىز دىم تابا الماي ۇلىپ وتىرمىز، بايلارعا بارسايشى!
اياعىن سىقىرلاتىپ مەيمان از-كەم تۇردى دا، ولىمسىرەگەن داۋىسپەن مۇڭىن ايتتى:
- اشپىن، جاياۋمىن، ەشكىم ەسىگىنەن قاراتپادى. تىم بولماسا تۇنەپ شىعۋعا رۇقسات ەتسەڭىزدەر!
شىرىنكۇل كۇرسىندى.
- جاتا عوي، جاتا عوي، - دەدى.
* * *
- ءاي، باسىندى كوتەرەسىڭ بە، - دەپ شىرىنكۇل قايراقباي دى وياتتى.
- نە ايتايىن دەپ ەدىڭ؟
- ماناعىنى، ماناعىنى قايتەمىز؟..
قايراقباي جاۋاپ بەرمەي، باسىن سالبىراتىپ وتىرا بەردى.
- سەن جاسي بەرمە، قۇدايدىڭ سالعان ىسىنە كونۋ كەرەك! كورە بىلە ولەمىز بە، قىرىلامىز با؟! سەن باتا الماساڭ مەن-اق ايتىپ كورەيىن!
قايراقباي الدەنە ۋاقىتتا بارىپ:
- مەيلىڭ! - دەدى.
- قالقام دامەش!
- اۋ، اجە!
- باسىڭدى كوتەر. ءبىز سورلى بولدىق قوي. ءبىز ولۋگە قالىپ وتىرمىز... ءبىز ەندى قايتپەكپىز؟
- قايتەيىن، اجە، قولىمنان كەلەتىن نارسە بولسا، باسىمدى قۇربان قىلسامدا، سەندەردى قۇتقارار ەدىم، ءبىراق قايتەيىن!...
دامەش كوزىنىڭ جاسىنا بۋلىعىپ. ءسوزىنىڭ ارتىن بىتىرمەي توقتادى...
- قالقام دامەش!
- اۋ، اجە!
- سەن بىلەسىڭ بە، بىزگە ولىمنەن قۇتىلاتىن ءبىر جول تابىلىپ وتىر عوي...
- اجەتاي، ايتشى! قولدان كەلەتىن ءىس بولسا، قۇتىلىپ باعايىق.تىم بولماسا ءوزىمىز قۇتىلا الماساق، تاڭسىقتى قۇتقارايىق!..
- ونى ىستەسەك ءبارىمىز دە ولىمنەن قۇتىلامىز.
- ايتشى، اجەتاي، ايتشى!
شىرىنكۇل ءبىراز كۇرمەلىپ وتىردى دا، ءسوزىن باستادى.
- قالقام، وتكەن جايدىڭ نەسىن ايتايىن، ءوزىڭ دە بىلەسىڭ، سەنى جاسىڭدا كۇيەۋگە بەرىپ قويىپ ەدىك. بىلتىر كۇيەۋىڭ ءولدى. امەڭگەرىم دەپ قايناعاڭ قاتىن ۇستىنە العىسى كەلەدى، مەن دە، اكەڭ دە توبە ءشاشىمىز تىك تۇرىپ سەنى ايىرىپ الۋعا جان سالدىك. اينالدىرعان ءتورت-بەس قارانى سىپىرىپ بايدان العان قالىڭ مالدىڭ تولەۋىن بەردىك. ناق ول كۇندە سەنى ايىرىپ الۋدان باسقا ءبىزدىڭ ويىمىزعا ەشنارسە كەلمەدى. ءبىزدىڭ بار تىلەگىمىز سەنى تەڭىنە قوسىپ، قىزىعىڭدى كورۋ ەدى. ءبىراق قۇداي ونىمىزدى قوس كورمەگەن سەكىلدى. ءبىز تۇڭعيىق جارعا كەز بوپ وتىرمىز. بۇدان شىعۋدىڭ امالىن قاراستىرماساق، ءبارىمىزدىڭ دە ولگەنىمىز. ءبارىمىز ولمەي، ءبىرىمىز عانا ولەيىك دەسەك، ورتامىزدان سەنى قۇربان قىلعالى وتىرمىز، سەنى ساتقالى وتىرمىز!
- اجەتاي، مەن شىنىمەن پۇل بولام با؟ مەن پۇل بولىپ اجەتتەرىڭە جاراسام، سەندەردى ولىمنەن الىپ قالاتىن بولسام، مىڭ جانىم بولسا دا قيدىم، مەن ساداعا؟
- راس ايتاسىڭ با، قالقام؟!
- راس ايتام، اجە، مەن قۇرباندىققا ءازىر!
- ەندەشە سەنى تىلەۋماعامبەت توقالدىققا سۇراپ وتىر. مال بەرمەيدى، ءۇي ءىشىمىزدى قىستان اسىراپ قانا شىعادى.
دامەشتىڭ جۇرەگى مۇزداي بوپ، تۇلا بويى قالتىراپ قويا بەردى.
- تىلەۋماعامبەت!
تىلەۋماعامبەت الپىسقا كەلگەن شال. باي. ەكى بالاسىنىڭ ەنشىسى باسقا. ەكى قاتىنى بار ەدى، توقالى بيىل جاز ءولدى. اپىر-اۋ ولەيىن دەپ وتىرىپ قىزدى قايتەدى ەكەن؟ ءوزى ولگەنشە قاتىن ۇستىنە بولسا دا، بالالارىنىڭ بىرىنە نەگە اپەرمەيدى ەكەن؟.. بولسا دا ساتىلاتىن بولعان سوڭ، تىم بولماسا ءبىر جاس جىگىتتىڭ دۋشار بولماۋىن قاراشى!
دامەش وتىرعان كۇيى قالشيىپ قاتىپ قالدى. ەڭىرەپ جىلاعىسى كەلىپ تىعىلسا دا اجەسى رەنجىپ قالا ما دەپ قىسىلىپ،تىستەنىپ ءۇنىن شىعارمادى. كوزدەن شۇبىرعان ىستىق جاس ءۇن-ءتۇنسىز بەتىن بوياپ، قوينىنا قۇيىلىپ جاتتى...
ءتور الدىندا جاتقان مەيمان تىلەنشى ىڭىرسىدى. ءتۇس كوردى مە قالاي، ساندىراقتاپ سويلەدى:
- ءاي، قاتىن، نانىڭ كۇيىپ بارادى... تاباداعى ناندى ال!، ماعان ءبىر ءۇزىپ بەرشى، - دەدى.
- نان!
نان ءۇشىن جۇرت نە قىلماي جاتىر. شۇبىرىپ كەتىپ جاتىر، جۇرەگى ءۇزىلىپ اشتان قىرىلىپ جاتىر! اكە-شەشەسى ءۇشىن قۇرباندىققا اتاپ، دامەش سياقتى قىزدار قۇنسىز باسكە ساتىلىپ جاتىر!.. ءاي، اشتىق، قىلدىڭ-اۋ.
- قالقام دامەش! - دەپ شىرىنكۇلدىڭ داۋسى قالتىراپ شىقتى.
- اۋ، اجەتاي!
- الگىنى قايتەسىڭ؟
- كوندىم، اجە، كوندىم! سەندەر ءۇشىن، جاس نارەستە تاڭسىق ءۇشىن ءبىر تۇگىل مىڭ باسىم بولسا دا، قيدىم... مەن - قۇربان! مەن اشتىقتىڭ قۇربانى!..
بەيىمبەت مايليىن
