قاسئم - قازاق ادةبيةتئندةگئ ليريكالئق پوةزيانئث ماعجاننان كةيئنگئ اتاسئ

استانا. 31- تامئز. قازاقپارات. ءومئرحان ءابديمان ذلئ، ءال-فارابي اتئنداعئ قازذؤ قازاق ادةبيةتئنئث تاريحئ جانة ادةبيةت تةورياسئ كافةدراسئنئث مةثگةرؤشئسئ، فيلولوگيا عئلئمئنئث دوكتورئ، پروفةسسور.
None
None

- ءومئرحان ءابديمان ذلئ، العاشقئ ساؤالئمئزدئ سان ذرپاقتئ ءوزئنئث داؤئلدئ جئرئمةن، الداسپان ولةثدةرئمةن تاربيةلةپ كةلگةن قاسئم پوةزياسئنئث قذدئرةتتئلئگئ جايئنان باستاساق. اقئن ءوز ءداؤئرئن ايشئقتئ سوزبةن ورنةكتةدئ، كوركةمدئك-ةستةتيكالئق دةثگةيئ جوعارئ، ءتول ادةبيةتئمئزدئث تاريحئندا قالاتئن ماثگئلئك تؤئندئلار جازدئ. شئعارماشئلئق ادامئ ءذشئن ةث ذلكةن باقئت بذل كوزئ تئرئسئندة وزئنة لايئقتئ باعاسئن الئپ، قالئث وقئرماننئث قذرمةتئن سةزئنؤ بولسا كةرةك. قاسئم اقئن كوزئ تئرئسئندة شئعارماشئلئعئنا لايئقتئ باعاسئن الا الدئ ما؟

- قازاق ادةبيةتئ تاريحئندا قاسئم وزئنة لايئقتئ باعاسئن الا العان جوق. كوزئ تئرئسئندة دة، قايتئس بولعاننان سوث دا. مةنئث ويئمشا، قازاق ادةبيةتئ ءار جارتئ عاسئر سايئن كةرةمةت اقئنداردئ دذنيةگة اكةلئپ وتئردئ. اسانقايعئدان باستاساق، ءبئراز اقئندار شئعادئ. ءارقايسئسئ ءبئر-ءبئر بةلةس. مئسالعا الاتئن بولساق، XVIII عاسئرداعئ جئراؤلارئمئزدئث بارلئعئ مئقتئ. تةگةؤرئندئ. سوزدةرئ جالئندئ. الايدا سولاردئث ئشئندة بذقار جئراؤدئث ورنئ ةرةكشة. ХІХ عاسئردئث باسئن الاتئن بولساق، دؤلات تا، شورتانباي دا، باسقا دا مئقتئ اقئندار بار. ءبئراق ماحامبةتتئث ءجونئ بولةك. ХІХ عاسئردئث ةكئنشئ جارتئسئن الئثئز، ول كةزدة دة ءوز دةثگةيئندةگئ اقئندار بولدئ. دةگةنمةن ابايدئث ورةسئ، شوقتئعئ بيئك.

ةندئ 20- عاسئرعا كةلةيئك. عاسئر باسئندا عالامات، سذراپئل اقئندار بولدئ. ال شئنداپ كةلسةك، ماعجاننئث اقئندئعئ باسئم. سذلتانماحمذت تا ارئندئ اقئن، الايدا ومئردةن ةرتة كةتئپ قالدئ. ءسابيت مذقانوأتئث «اباي - اقئلدئث اقئنئ، ماعجان - اقئننئث اقئنئ» دةپ ايتقانئ بار عوي. بذعان ةشكئم تالاسا المايدئ. 20- عاسئردئث ةكئنشئ جارتئسئنا اؤئسساق، ارينة، بئردةن قاسئم امانجولوأتئ ايتامئز. ءابدئلدا دا، سئرباي دا قانداي قؤاتتئ اقئندار. سوعئستان كةيئنگئ بؤئن. ءبئراق قاسئم جئرئنئث سالماعئ باسئمداؤ. سةبةبئ قاسئم ءوز ءداؤئرئنئث بذكئل بولمئسئن جذرةگئنةن وتكئزئپ، سونئ ولةث قئلئپ سئعئپ شئعاردئ. ول قوعامدئق ءومئردئث شئندئعئن جازدئ جانة ونئ ونةردةگئ شئندئققا اينالدئردئ. ال قاسئمداردان كةيئنگئ تولقئننئث ئشئندة وزگةشة ولةثدةرئنئث بولمئسئمةن دارالانئپ شئققان اقئن - مذقاعالي. تولةگةن، جذمةكةن، قادئر، تذمانباي اقئنداردئث ءارقايسئسئنئث ءوز ةرةكشةلئكتةرئ بار. قادئر - ويدئث، تولةگةن - تةبئرةنئستئث، جذمةكةن - تةرةث فيلوسوفيانئث، ءماننئث، ال تذمانباي - سةزئمنئث اقئنئ. الايدا سول ةرةكشةلئكتةردئث بارلئعئن مذقاعالي ءوز بويئنا جيناي بئلگةن.

ةندئ قاسئم نةگة ءوز داؤئرئندة لايئقتئ باعاسئن الا المادئ دةگةنگة كةلةيئك. نةگئزئندة، ادةبيةتشئلةر قاؤئمئ قاسئمنئث كةرةمةت اقئن ةكةنئن ءبئلدئ.

- تةك ادةبي قاؤئم عانا باعالادئ ما سوندا؟

- ادةبي قاؤئممةن قاتار، جذرتشئلئق تا ونئث باعاسئن، اقئندئق قؤاتئن ءبئلدئ، سةزدئ، تامساندئ. ويتكةنئ قاسئم جارق ةتئپ شئقتئ. قازاق پوةزياسئ اسپانئندا قاسئم ولةثدةرئ جاسئنداي جارقئلدادئ. توگئلئپ تذردئ. ءال-فارابي ايتادئ عوي: «اقئننئث ءذش ءتذرئ بار. ءبئرئنشئسئ - اقئن بولؤعا تالپئنئپ، ةلئكتةپ جذرةتئن اقئن. ةكئنشئسئ - بويئندا بار كئشكةنتاي عانا دارئندئ ولةث جازؤدئث بذكئل امال-ادئستةرئمةن كوركةمدةپ، كةرةمةت تؤئندئ جاساپ شئعارادئ. ةكةؤئ دة مئقتئ اقئنعا اينالادئ، الايدا ولار تؤما تالانتتار ةمةس. ال ناعئز اقئن - بذل تذنبا تابيعاتتئث وزئنةن جارالعان اقئن» دةپ. مةن قاسئمدئ وسئ ءذشئنشئ توپقا جاتقئزامئن. قاسئمدئ قذداي اقئن قئلئپ جاراتقان. ول جازايئن دةپ جازبايدئ ولةثدئ، ارعئ جاعئنداعئ تئلسئم دذنية جازعئزادئ. نة جازسا دا، توگئلئپ تذسةدئ. قينالماي جازادئ. ءدال وسئنداي ةرةكشةلئك مذقاعاليدا دا بار. ةكةؤئ دة ولةثدئ ويناپ وتئرئپ جازعان سياقتئ. قينالئپ، ويلانئپ، تولعانئپ، جازعانئن وثدةپ وتئرماعان سةكئلدئ. الايدا ولةث ولاردئث تةرةث تةبئرةنئسئنةن تؤادئ. بذل - اللانئث ولارعا بةرگةن ةرةكشة سئيئ. ولةثدئ كذشةنئپ جازبايدئ، جذرةكتةن شئعارادئ. مئنة، قاسئم وسئنداي قذدئرةتكة ية.

قاسئمدئ ءوز قاتارلاستارئ، دوستارئ قاتتئ قذرمةتتةدئ، سئيلادئ. الايدا قاسئمنئث تئك مئنةزدئلئگئ، كةي ساتتة يدةولوگياعا قيعاشتاؤ كةپ، قارسئ سويلةپ قالاتئن كةزدةرئ ءجيئ بولعان. اقئن بولعان سوث ذندةمةي قالا المايدئ. وسئنداي ءساتتئ ونئث باقتالاستارئ جاقسئ پايدالاندئ. ءبارئ دة قاسئمنئث تالانتئن قئزعانؤدان باستالعان. «ءار كاللادا ءبئر قيال» دةمةكشئ، مةنمةندئك باسئم بولعان سوث ءبارئ ءوزئن قاسئممةن تةثةستئردئ، قاتار قويدئ. سوندئقتان ولار قاسئمنئث كةمشئلئگئن تئزبةلةپ وتئردئ. دةگةنمةن اقئندئ قاراپايئم وقئرمان جاقسئ باعالادئ. تامسانئپ وقئدئ. وسئ كةزدة-اق قاسئمنئث قذدئرةتتئ اقئن ةكةندئگئ ايتئلئپ قالئپ جاتتئ. ءبئراق سذراپئل يدةولوگيالئق ماشينا - كةثةستئك بيلئكتئث جانئندا قاراپايئم حالئقتئث، وقئرماننئث پئكئرئ ةسكةرئلمةدئ.

مذقاعاليدئث باقئتئ - ول ومئردةن وتكةن سوث بارلئق شئندئق اشئلدئ. ول اقئن رةتئندة، ازامات رةتئندة، جالپئ، تذلعا رةتئندة وزئنة ءتان تولئق باعاسئن الدئ. ال قاسئمعا ءتيئستئنئ ايتا المادئق. قاسئم تئرئسئندة دة، پانيدةن وزعان سوث دا ونئث دارئنئن، كوركةم سوزدةگئ قذدئرةتتئ تالانت ةكةندئگئن تولئق جارقئراتئپ كورسةتة المادئق. بئرئنشئدةن، قاسئم ومئردةن ةرتة ءوتتئ. 1955- جئل - حالئقتئث سوعئستان كةيئن جاثادان ةثسة كوتةرئپ، ةسئن ةندئ جيا باستاعان كةز. سول كةزدئث وزئندة قاسئمدئ زةرتتةؤگة بةت بذرعاندار بولدئ. ءبئراق تا 1958-59- جئلدارئ ساكةن سةيفؤللين، ءئلياس جانسذگئروأ سئندئ ذلئ تالانتتارئمئز اقتالدئ. ةلدئث دة، عالئم بئتكةننئث نازارئ بئردةن سول جاققا اؤدئ. جالپئ، قازاق ةلئكتةگئش حالئقپئز عوي. جاپپاي سوعان بةت بذردئق. تؤما تالانت، عالامات اقئنئمئز ءوستئپ تاسادا قالئپ قويدئ.

1970- جئلدارئ، ءبئزدئث ستؤدةنت كةزئمئزدة قاسئم قايتا دذرك ةتئپ كوتةرئلدئ. «ءوزئم تؤرالئ»، «ءداريعا، سول قئز»، «اقئن ءولئمئ تؤرالئ اثئز» سئندئ ولةث-پوةمالارئ ةلدئث اؤزئندا ءجذردئ. كونسةرت بولسئن، جاستار جيئنئ بولسئن قاسئمنئث ولةثدةرئ مئندةتتئ تذردة وقئلئپ جاتتئ. ءسويتئپ، قايتادان حالئقتئث قاسئم شئعارماشئلئعئنا دةگةن قئزئعؤشئلئعئ ارتتئ. ونئ كوتةرگةن - اقئنداردئث وزدةرئ. مذقاعاليدئث «قاسئم ولاي بولماسا، نةسئ قاسئم، قاسئمنئث باسقالاردان مئسئ باسئم» دةگةن ولةثئنةن باستاپ، جاس بورئلةر، جاس تالانتتار حالئقتئث ئقئلاسئن قاسئمعا بذردئ. سول كةزةثدة جاثادان شئققان وتتئ اقئنداردئث باسئندا باسقا ةمةس، وسئ قاسئم تذردئ. ءسوز قاسئمنان باستالئپ، مذحتار شاحانوأتان اياقتالدئ. قازاق ادةبيةتئ تاريحئندا سول 1970- جئلدارئ سذمدئق ورلةؤ بولدئ، وقئرماننئث پوةزياعا دةگةن قذشتارلئعئ ارتتئ. قاسئم ةندئ عئلئمي تذرعئدا زةرتتةلةدئ دةپ جذرگةندة الاش ارئستارئ اشئلدئ. 1980- جئلداردئث اياعئندا، تاؤةلسئزدئكتئث باسئندا ةلدئث ءبارئ الاش تانؤشئ، احمةت تانؤشئ، ءاليحان تانؤشئ بولئپ كورئنگئسئ كةلدئ دة، قاسئم تاعئ دا ذمئت قالئپ قويدئ. ساكةندئ دة، ءسابيتتئ دة ئسئرا باستادئق.

- سوندا تاريحتئث اقتاثداق بةتئن ارشئپ الامئز دةپ ةكئنشئ ءبئر ارداقتئمئزدئ، ارئسئمئزدئ جوعالتئپ وتئردئق پا؟

- ءيا، وكئنئشكة قاراي، سولاي بولدئ. قولامتادا جاتقان شوقتئ ذرلةؤئمئز كةرةك ةدئ. ونئث قئزؤئ، جئلؤئ كةرةمةت، الايدا ذرلةسةث ول لاؤلاپ جاناتئن ةدئ عوي. وكئنئشكة قاراي، ءبئزدئث عالئمدارئمئز مةرةيتويعا جذمئس ئستةپ كةتتئ. وزدةرئنئث اتاقتارئن تةزئرةك شئعارعئسئ كةلدئ.

قاسئم ءوزئنئث بةرةتئنئن تولئق بةرة المادئ. ءوزئ ايتپاقشئ، «كةنئمدئ كةؤدةمدةگئ جابا تذردئم، ازئراق اؤرة بولئپ جوتةلمةنةن» دةگةندةي، جازاتئنئن جازئپ بئتپةدئ. وعان مذمكئندئك بولمادئ.

- ءسئز قاسئم شئعارماشئلئعئنا ءبئراز زةرتتةؤ جاسادئثئز. بةلگئلئ ءبئر تذلعانئ تةرةثئرةك تانئعان سايئن ونئث بةلگئسئز سئرلارئ اشئلا تذسةدئ ةمةس پة، قاسئم امانجولوأتئ ءسئز قاي قئرئنان تانئدئثئز؟

- مةن قاسئمدئ قازاق ادةبيةتئندةگئ ليريكالئق پوةزيانئث ماعجاننان كةيئنگئ اتاسئ دةپ بئلةمئن. قاسئم پوةزياسئنئث ءبئر كةرةمةتئ - سئر مةن سةزئمنئث توعئسؤئ. ارينة، بذل كةزدة ماعجان جابئق تاقئرئپ بولاتئن. حالئق ونئ ءالئ وقئماعان، تذشئنباعان ةدئ. وسئ ماعجانداعئ عالامات ءداستذردئ پوةزياعا قاسئم اكةلدئ. بذل - بئرئنشئدةن.

ةكئنشئدةن، ونئث ازاماتتئق پوزيسياسئ. ول قازاق پوةزياسئنا ازاماتتئق رؤحتئ الئپ كةلدئ. وتكئر وي، وتكئر پئكئر، ازاماتتئق ذستانئم قاسئمنئث ولةثدةرئندة ايقئن تانئلئپ تذرادئ. تايسالمايتئن، جذرةكتئ، جالئندئ سوزدةر. قاسئم پوةزياسئنئث سذلؤ جئردان قذيئلعان تاس مذسئندةي بولاتئندئعئ وسئ. ولةثدةرئندة سةزئم بار، سئر تذنئپ تذر، ويئ اشئق. مةن قاسئمدئ وسئ ةكئ قئرئنان تانئدئم دةسةم دة بولادئ.

- اعا، حالئق جذرةگئندةگئ تذلعانئث جارقئن ءئسئن، ماثگئلئك تؤئندئسئن عاسئردان-عاسئرعا، ذرپاقتان-ذرپاققا جالعاؤ - بذل ئرگةلئ عئلئمنئث قالئپتاسؤئمةن عانا مذمكئن بولادئ ةمةس پة. وسئ رةتتة «قاسئم تانؤدئث پروبلةمالارئ قانداي؟» دةگةن ساؤال تؤئنداپ وتئر...

- ةسماعامبةت سمايئلوأتئث «ولةث جانة ءومئر» دةگةن قاسئم تؤرالئ ذلكةن ماقالاسئ بار. قاسئمنئث ءومئرئ، شئعارماشئلئعئ تؤرالئ ةث العاش رةت اشئق جازعان - وسئ كئسئ. كةيئننةن ءابدئلدا تاجئبايةأ، مذحامةدجان قاراتايةأ، سةرئك قيرابايةأتار زةرتتةدئ. ال قاسئم تانؤدا سذبةلئ ةثبةك جاساعان تذرسئنحان ءابدئراحمانوأا بولدئ. قاسئم امانجولوأ پوةتيكاسئنان دوكتورلئق ديسسةرتاسيا قورعادئ. وسئ ديسسةرتاسيادا بذل كئسئ قاسئمنئث قازاق ادةبيةتئنة وزگةشة لةپ اكةلگةن اقئن ةكةندئگئن دالةلدةپ شئقتئ. ونئث تئلئنة، كوركةمدئك دةثگةيئنة، اقئندئق الةمئنة جاقسئ تالداؤ جاسادئ. ال كةيئننةن قاراعاندئدا ءبئراز عالئمدار قاسئمدئ زةرتتةؤ وبيةكتئسئنة اينالدئردئ. سوسئن بةكةن ئبئرايئم قاسئمدئ جاقسئ زةرتتةپ ءجذر. سوثعئ كةزدةردةگئ شوقتئعئ بيئك زةرتتةؤ دةپ وسئ بةكةننئث ةثبةگئن ايتؤعا ءتيئسپئز.

الايدا، قاراپ وتئرساق، كةيئنگئ تولقئننان اقئن شئعارماشئلئعئن عانا ةمةس، ونئث تذلعالئق بولمئسئن تذپكئلئكتئ، جان-جاقتئ زةرتتةپ جذرگةن عالئمداردئ كورئپ تذرعان جوقپئز. ادامي، ازاماتتئق، اقئندئق بولمئسئ تولئق اشئلماي، ونئث قوعامداعئ ورنئن انئقتاماي، زةرتتةؤ ءوز دارةجةسئندة دةپ ايتؤعا كةلمةس. سوندئقتان دا قاسئم تانؤ پروبلةماسئ دةسةك، وندا الدئمةن ايتارئم، اقئننئث تذلعالئق بولمئسئن تولئق اشؤدئث كذردةلئ ماسةلةلةرئن ايتقان بولار ةدئم. اللا قالاسا، وسئ قئركذيةك ايئنئث اياعئنا قاراي ءبئزدئث قازذؤ-دة قاسئمنئث 100 جئلدئعئنا وراي حالئقارالئق كونفةرةنسيا وتكئزبةكپئز. سوندا قاسئم تانؤدئث پروبلةمالارئ جان-جاقتئ كوتةرئلةدئ دةپ ويلايمئن.

- كةثةستئث كةسئرئ كوبئنةسة شئعارماشئلئق ادامدارئنا ءتيدئ دةسةك ارتئق ايتقاندئق بولماس. قاتاث سةنزؤرا، تئرناق استئنان كئر ئزدةؤ - اسئرةسة ءسوز ونةرئمةن اؤئرعان جاندارعا اؤئر ءتيدئ. بذل قاسئرةتتةن قاسئم دا قاشئپ قذتئلا المادئ. ونئث ولةثدةرئنئث تةكستولوگيالئق وزگةرؤئ، وثدةلؤئ تؤرالئ نة بئلةسئز؟

- اقئننئث 90 جئلدئعئ قارساثئندا بولسا كةرةك، ونئث ةكئ تومدئق جيناعئ شئقتئ. سول ةكئ تومدئقتا بارلئعئ قالپئنا كةلتئرئلدئ دةپ ويلايمئن. ارينة، قاسئمنئث ولةثدةرئ وتتئ، جالئندئ ةدئ. ءتئپتئ سول كةزةثنئث ذنئمةن قابئسپاي جاتاتئن جةرلةرئ دة بولدئ. كةزئندة يدةولوگياعا دا، ساياساتقا دا جاقپايتئن سوزدةر مةن ويلاردئ شئعارؤشئلار كذزةپ، تذزةپ، وزگةرتئپ وتئرعانئ شئندئق. الايدا ونئث ءبارئ تاؤةلسئزدئك كةزةثئندة ءوز ورنئنا كةلدئ دةپ ويلايمئن.

- ءومئرحان اعا، قاسئمنئث «شئثعئستاؤدا» دةگةن ولةثئ بار. «اعاسئ اقئنداردئث تؤعان جةرگة، ءبئز كةلدئك ئنئلئك ءبئر مئندةتپةنةن» دةپ اباي اؤئلئنا بارئپتئ. قاسئم ابايدئ وزئنة ذستاز تذتقان سةكئلدئ...

- اباي اؤئلئنا قاسئم بئرنةشة مارتة بارعان سةكئلدئ. ءوزئ ارنايئ جةكة بارعان، مةرةيتويئنا دا باردئ. ويتكةنئ ءوزئ دة سةمةيدة بئرنةشة جئل تذردئ، وقئپ ءبئلئم الدئ ةمةس پة. 20- عاسئردئث باسئندا ابايدئ ماعجان «حاكئم»، سذلتانماحمذت «اقئنداردئث پايعامبارئ»، شاكةرئم «ذستاز»، احمةت «باس اقئن» دةپ اتادئ. سول سةكئلدئ قاسئم ءوزئنئث باعاسئن، اقئندئق بيئگئن ءبئلدئ، ابايدئ وزئنة ذستاز تذتتئ، شئعارماشئلئق دوس سانادئ. سوندئقتان دا ول ابايدئث باسئنا ءتاؤ ةتؤگة باردئ.

«ابايعا ايتارئم» ولةثئندة اقئن:

اباي دةسة ابايسئث،

ابايلادئث جان-جاقتئ،

ريزا ةتتئث جارايسئث،

«قالئث ةلئث - قازاقتئ»، - دةپ جئرلادئ. «اباي دةسة ابايسئث» دةگةن سوزئندة-اق ذعاتئن ادامعا ءبئرتالاي سئر جاتقاندئعئن اثعارتادئ ةمةس پة؟!

- اقئننئث «جامبئل تويئندا» دةگةن پوةماسئ جايلئ اراگئدئك ءبئر پئكئرلةر ايتئلئپ قالئپ جاتادئ. وسئ پوةما جوعالعان دةسةدئ. ونئ تابؤ مذمكئن بة؟ بالكئم، مذراعاتتاردئث بئرئندة ساقتالعان شئعار. قانشا دةگةنمةن ول دا اقئن مذراسئنئث ءبئر بولشةگئ سانالادئ عوي؟

- راس، 1938- جئلئ قاسئم «جامبئل تويئندا» دةگةن پوةماسئنان ءذزئندئ وقئدئ دةگةن پئكئرلةر بار. ءبئراق وتئرئك ايتئپ قايتةمئن، ءوز باسئم ونئ تاپپادئم، كورمةدئم. بالكئم، باسقا مذراعاتتاردا ساقتالعان بولؤئ مذمكئن. ءبئراق قاسئمنئث 1946- جئلئ جازعان «جامبئل» دةگةن ولةثئ بار. بذل ولةثئندة اقئن جامبئلعا امانداسا بارعاندئعئن جازادئ. جامبئلدئث اقئندئعئن كةرةمةت باعالايدئ. «ةسئمدة، ءدال وسئدان ون جئل بذرئن، بوس تاستاپ جذرگةن كةزئم وي شئلبئرئن، اقئندئق اسپانئنان قالدئم كورئپ، جارق ةتكةن اق جامبئداي جامبئل جئرئن» دةپ جئرلاؤئ - بذل جامبئل جئرئنا بةرئلگةن ذلكةن باعا دةپ ةسةپتةيمئن. ال ةگةر دة جاثاعئ اتالعان «جامبئل تويئندا» پوةماسئ جاس زةرتتةؤشئلةردئث ئزدةنئسئمةن تابئلئپ قالئپ جاتسا، نذر ذستئنة نذر، ال تابئلماعان كذندة دة قاسئمنئث ذتئلاتئن ةشتةثةسئ جوق. ويتكةنئ جامبئلدئ قالاي قذرمةتتةگةنئ، ونئث شئعارماشئلئعئن قالاي ذلگئ تذتقانئ بئزگة بةلگئلئ. جازبا ادةبيةتئنئث ذلئ تذلعاسئ - ابايدئ دا، حالئق اؤئز ادةبيةتئنئث ذلئ وكئلئ، اسانقايعئلاردان باستالعان جئراؤلئق ونةردئث كوزئ ءتئرئ جالعاسئ - جامبئلدئ دا قاسئم جاقسئ ءتذسئندئ. قال-قادارئنشا باعالادئ.

- اقتاثگةر اقئن عافؤ قايئربةكوأ «قاسئم - ذلتتئق اقئن» دةپ ايتئپ كةتكةن ةدئ. بذل پئكئر ءالئ ءوزئنئث ماثئزدئلئعئن جويعان جوق پا؟ سذراعئم كةلگةنئ، قاسئم پوةزياسئنئث قذدئرةتتئلئگئ ءالئ وسئ تذعئرئندا تذر ما؟ ونئث ولةثئنة دةگةن حالئقتئث سذيئسپةنشئلئگئ جوعالعان جوق قوي...

- ذلتتئق اقئن دةگةندئ ءبئز قالاي تذسئنةمئز؟ كةثةستئك كةزةثدة «ءتذرئ ذلتتئق، مازمذنئ سوسياليستئك» دةگةن ذران جةتةگئندة كةتتئك. سوندئقتان قوعامدئق بولمئستئ جئرلاؤئمئز كةرةك دةپ ذرانداتتئق. سوسياليستئك قوعام، كوممؤنيستئك يدةيانئ باستئ نازاردا ذستادئق. ال ذلتتئ جئرلاساث - ذلتشئل اتاندئردئ. ال قاسئم اعئسقا قارسئ ءجذزدئ. ءوز ذلتئنئث ءسوز اسئلئن، وي اسئلئن، قادئر-قاسيةتئن، ءداستذر-سالتئن بويئنا ءسئثئرئپ، وسئنداي جاؤهار قاسيةتتةردئ شئعارماشئلئعئندا جارقئراتئپ كورسةتة ءبئلدئ. قاسئمدئ سوندئقتان ذلتتئق اقئن دةپ باعالادئ.

جالپئ، شئعارماشئلئق ادامئن، اقئن-جازؤشئلاردئ ولاردئث ءومئر سذرگةن قوعامئن تانئپ-بئلمةي جازعئرؤعا بولمايدئ. مئسالئ، ساكةن سةيفؤلليندئ ذلتتئق اقئن دةؤگة بولا ما؟ ارينة، بولادئ. مةيلئ ول كةثةستئ جئرلاسئن، سوسياليزمدئ ولةثئنة قوسسئن. الايدا اقئن دا ادام عوي. ةسةسئنة، ول ذلتئنئث قاجةتئنة جارايتئن قانشاما دذنية قالدئردئ. ءوز ذلتئنئث ذعئم-تانئمئندا وي تةربةپ، مذث-مذقتاجئن جذرةگئمةن قابئلداي السا، بارلئق اسئل قاسيةتتةرئن سةزئنئپ، وسئنئث ءبارئن ءوزئنئث تؤئندئلارئندا كورسةتة بئلسة، نةگة ءبئز ونئ ذلتتئق اقئن دةمةيمئز؟! ناعئز اقئن ةشقاشان يدةولوگياعا قذل بولمايدئ.

قاسئم ونةردئث بارلئق تذرئنة جةتئك بولدئ. مؤزئكالئق اسپاپتئث بارئندة وينادئ. بذل - قذدايدئث بارلئق ونةردئ بئتئك-بئتئك ةتئپ ءبئر جانعا بةرگةندئگئ. ةگةر قاسئم قالاسا، ذلئ مؤزئكانت بولار ةدئ، كةرةمةت ءارتئس تة شئعاتئن ةدئ، الةمدئ اؤزئنا قاراتقان عالامات كومپوزيتور بولؤ دا قولئنان كةلةر ةدئ. الايدا ول ءوزئنئث رؤحئنا تئرةك ةتئپ، تذعئر ةتئپ اقئندئقتئ تاثدادئ. باسقا ونةرئن وسئ اقئندئعئن شئثدايتئن، سةزئمئن ذشتاپ وتئراتئن دةمةؤشئ كذش رةتئندة پايدالاندئ.

قاسئمنئث ءتئل بايلئعئ حالئقتئث ءداستذرلئ ءسوز ونةرئنئث تذنباسئنان تةرئلئپ الئنعان. ماسةلةن، ونئث نذرپةيئس بايعانينگة ارناعان جئرئ بار. ول نذرپةيئستئث جئرئن تئثداپ تاثعالعان. ارينة، ارناؤ جازعئسئ كةلسة، «نذرپةيئس اقئن كةرةمةت ةكةن» دةپ ولةث جازا بةرؤئنة بولاتئن ةدئ. ءبئراق ول:

«الئسقا ءبئر كوز سالئپ،

اسقار بيئك تاؤ كوردئم.

اسقار تاؤدان جوسئلعان،

اعئل-تةگئل سةل كوردئم.

اققؤ ذشئپ، قاز قونعان،

ايدئن شالقار كول كوردئم»، - دةپ جئرلادئ. نذرپةيئس - حالئق اؤئز ادةبيةتئنئث جارقئن وكئلئ. سوندئقتان دا قاسئم ءوزئنئث تةبئرةنئسئن قالئپقا سالماي، بذرئنعئ جئراؤلئق داستذرمةن جةتكئزدئ. مئنة، قانداي كةرةمةت ذلتتئق ءسوز مارجاندارئ، تةثدةسسئز تةثةؤلةر! قاسئمنئث سةزئمئ مةن سئرئ ذلتتئق سةزئممةن ذشتاسئپ جاتتئ. ونئ بارلئق ولةثدةرئنةن اثعارؤعا بولادئ. سوندئقتان دا قاسئم حالئقتئث جذرةگئنةن ةشقاشان جويئلماق ةمةس. قازاق جةر بةتئندة ءومئر سذرسة، قاسئم ءار قازاقتئث جذرةگئندة جاتتالئپ جاتادئ. قازاقتئث قاسئمعا دةگةن سذيئسپةنشئلئگئ ةشقاشان جوعالمايدئ. قاسئم ءار جئرئندا قازاقتئث ويئن ايتادئ، قازاقتئث سةزئمئن جةتكئزةدئ، قازاقتئث نامئسئن سةزدئرةدئ.

- 1940- جئلئ جازعان «سذلتانماحمذت تؤرالئ باللاداسئندا» قاسئم اقئن ةكئ جاس جئگئتتئث قابئر باسئندا ايتئسئپ كةلة جاتقاندئعئن سؤرةتتةيدئ. ءبئرئ اقئننئث ولمةگةندئگئن، ونئث قازاقپةن بئرگة ماثگئ جاسايتئندئعئن، وجةت جئرلارئ كةث دالانئ شارلاپ كةتكةندئگئن ايتسا، ةكئنشئسئ قابئرگة اقئننئث وزئمةن بئرگة جئرلارئنئث دا كومئلگةندئگئن ايتئپ بوي بةرمةيدئ. باللادانئث ءتذيئنئ سذلتانماحمذتتئث قابئردةن تذرئپ، جالئندئ جئرئن وقئپ ءجذرئپ كةتكةندئگئمةن اياقتالادئ. وسئ جةردة مئنانداي وي كةلةدئ: سول 40-جئلداردئث وزئندة-اق قاسئم «حالئق جاؤئ» اتانعان الاش ارئستارئن ساعئنئپ، ولاردئث كذندةردئث كذنئندة اقتالئپ شئعاتئنئنا، قالئث قازاعئمةن قايتا قاؤئشاتئندئعئنا سةنگةن سةكئلدئ...

- قاسئم اقئن الداعئ كذندئ بولجاي ءبئلدئ. قازاعئ اماندا ءوزئنئث دة، جئرلارئنئث دا ةشقاشان ذمئتئلمايتئندئعئن، ولمةيتئندئگئن سةزدئ. سول سياقتئ كذندةردئث كذنئندة ماعجاننئث دا، سذلتانماحمذتتئث دا، الاش ارئستارئنئث دا اقتالئپ شئعاتئندئعئنا، حالقئمةن قايتا قاؤئشاتئندئعئنا، جازعان ةثبةكتةرئ قازاقتئث كةرةگئنة جارايتئندئعئنا يمانداي سةندئ. ول الاش ارئستارئنئث شئعارماشئلئعئمةن وتة جاقئن تانئس بولدئ. سذلتانماحمذت تؤرالئ ايتؤ سول كةزةثدة تةك قاسئمنئث عانا قولئنان كةلگةن ذلئ ءئس ةدئ.

- دةمةك، قاسئم الاش ارئستارئمةن جاقئن ارالاستئ دةپ وي تذيؤئمئزگة نةگئز بار ما؟ قانشا دةگةنمةن ول 1924-1930 جئلدارئ الاش قالاسئندا (سةمةي) اؤةلئ ينتةرناتتا، سوسئن تةحنيكؤمدا وقئدئ. الاش كوسةمدةرئمةن ونئث جاقئن ارالاسؤئ، پئكئر الماسؤئ بةك مذمكئن عوي؟

- بذلاي دةپ ايتا المايمئن. 1925- جئلدان باستاپ الاش ارئستارئن قؤدالاي باستادئ. ءذش-ءتورت جئلدا ءبئرازئنئث شئعارماشئلئعئنا تئيئم سالئندئ. الايدا قاسئم ولاردئث شئعارماشئلئعئمةن جاقسئ تانئس بولدئ. قاسئم سةمةيگة بارعان كةزئندة بالا بولاتئن، الاش ارداقتئلارئمةن سويلةسةتئندةي دةثگةيدة بولعان جوق. ال ول ةسةيئپ، وث-سولئن تانئعاندا ارئستارئمئزدئث ءبئرازئن قؤدالاپ، حالئقتان جئراقتاتئپ اكةتكةن ةدئ.

- «امانجول راقئمجاننئث قاسئمئمئن، مةن قالعان ءبئر اتانئث عاسئرئمئن» دةگةن اقئن ءوز جايئن ءوزئ ايتؤعا تئرئستئ. وسئ التئ جئلعا جؤئق جازئلعان ولةثدئ فورماسئنا قاراپ «اياقتالماي قالعان پوةما» دةيتئندةر دة بار. بذل پئكئر قانشالئقتئ شئندئققا جاناسئمدئ؟

- قاسئم اؤةلگئدة بذل ولةثنئث تاقئرئبئن «سئر» دةپ قويعان. 1948-54- جئلدار ارالئعئندا جازئلدئ. باسقاعا ةمةس، ءوز-وزئنة ايتقان سئرئ عوي. ةسماعامبةت سمايئلوأتئث زةرتتةؤئندة وسئ ولةث تؤرالئ ايتئلعان. «1954- جئلدئث قئركذيةگئندة قاسئم ماعان وسئ ولةثدئ وقئپ بةردئ. ةگئلئپ وتئرئپ تئثدادئم. «كةرةمةت ةكةن، ءبئراق وسئ ءولئم دةگةندئ نةگة كوپ ايتاسئز؟» - دةدئم. سوندا قاسئم: «ةسماعامبةت، مةنئ كورئپ وتئرسئث. كوثئلئمدئ نةگة الدايسئث؟» - دةدئ. ءبارئن دة ءوزئ سةزئپ وتئرعانداي ةدئ»، - دةيدئ. اقئن جان سئرئن ايتئپ قالعئسئ كةلدئ. قاسئم 1951- جئلئ 12 ولةث، 1952- جئلئ - 7، 1953- جئلئ - 9، 1954- جئلئ ءتورت ولةث عانا جازعان ةكةن. ءوزئنئث ءسونئپ بارا جاتقاندئعئن اقئن جان-جذرةگئمةن سةزئندئ.

بذل ولةثنةن اقئننئث ازاماتتئق تذلعاسئن، ادامي قؤانئشئ مةن قايعئسئن، سئرلئ سةزئمئ مةن قذپيا سئرئن، بئلايشا ايتقاندا، قاسئمنئث ادامدئق ءبئتئمئ مةن اقئندئق بولمئسئن بار قئرئنان تانيمئز. اسئرةسة، اقئننئث ولةثگة وزگةشة قذرمةتپةن قاراؤئ - ونئث ذلئ ماقساتئن ايقئن تانئتادئ:

وكئنبةن مةن دة ءبئر كذن ولةمئن دةپ،

وكئنةم ذقساتا الماي كةلةمئن دةپ،

كذنئنة ءجذز ويلانئپ، مئث تولعانام،

وزئممةن بئرگة ولمةسئن ولةثئم دةپ.

«ءوزئم تؤرالئ» ولةثئ ادامنئث رؤحاني جان دذنيةسئن تةرةث اشادئ. ول - جةكة تاعدئر ماسةلةسئن كوركةم جيناقتاؤ، ءوز دةثگةيئنة كوتةرگةن فيلوسوفيالئق ليريكا. مذندا ءبارئ بار - ورشئلدئك، تاعدئردان تارئققاندئق، ولةثئنئث ولمةستئگئنة سةنگةن سةنئم، ءومئردئث كذنگةيئ مةن كولةثكةسئن تارازئلاعان شئندئق. ولار اقئننئث دذنية، تئرشئلئك تؤرالئ تانئم-تولعانئسئن ايقئندايدئ.

- سوثعئ ساؤالئم بولسئن، اعا، ءبئز نةگة قاسئمنئث اقئندئق مةكتةبئ جايلئ جاق اشپايمئز وسئ؟

- دذرئس. قاسئمنئث مةكتةبئ جايلئ كوپ ايتئلمايدئ. ال ةندئ ءسئز مئنا قئزئققا قاراثئز. 1960- جئلداردئث اياعئ، 70-جئلداردئث باسئندا ادةبيةتكة «جئل قذسئنداي جئلئلئق اكةلگةن» بؤئننئث ءبارئ - قاسئم مةكتةبئنئث وكئلدةرئ. مذقاعالي، جذمةكةن، مذحتار، قادئر، تذمانباي، ساعي تاعئ دا باسقا قاپتاعان كئل تالانتتار - قاسئمنئث جئرئمةن سؤسئنداعان، سونئث مةكتةبئن كورگةن اقئندار. ولار قاسئمنئث جئرئمةن شابئتتاندئ. سونداي-اق وزدةرئمةن بئرگة قاسئمدئ دا ءوز تذعئرئنا كوتةردئ. ءبئر انئق نارسة، بذل - قاسئم مةكتةبئنئث تذلةكتةرئ قازاق پوةزياسئن بيئككة كوتةردئ. شوقجذلدئز بولئپ جاندئ.

- ساليقالئ سذحباتئثئزعا راقمةت.

الاشقا ايتار داتئم...

قادئر اقئننئث «تالانتتئ تئرئسئندة باعالاثدار» دةگةن ءبئر ءسوزئ بار. كةرةمةت ايتئلعان. ارينة، باسقالارعا ءتان قازاقتئث دا جاقسئلئعئ مةن جاماندئعئ بار. الايدا ءبئزدئ ءبئر تئلةك، ءبئر جذرةك قئلاتئن بئرلئگئمئز جةتئسپةي جاتادئ. ذلتتئق تذرعئدا ويلايتئن سانامئز جةتئلمةي جاتئر. ءبئز كوزئ تئرئسئندة تالانتتارئمئزدئ تذسئنة المايمئز. تذسئنةمئز-اؤ، ءبئراق تذسئنگئمئز كةلمةيدئ. اباي 44 جاسئندا نةگة جئلادئ؟ «قارتايدئق، قايعئ ويلادئق، ذيقئ سةرگةك» دةپ. بار-جوعئ 44 تةگئ ابايدئث جذرةگئ نةگة قاريانئث جذرةگئندةي قان جئلاپ تذر؟ ماعجان مةن قاسئمدئ دا ءوز كةزئندة تذسئنبةي قور قئلئپ الدئق قوي. سذلتانماحمذتتئ دا، تئرئسئندة مذقاعاليدئ دا ذشپاققا شئعارمادئق. سوندئقتان دا ةندئ بئزگة اسئلدارئمئزدئ دةر كةزئندة ارداقتاپ، تالانتتارئمئزدئ ؤاقئتئندا تذسئنةتئندةي تاؤةلسئز سانا كةرةك.

اأتور: دارحان بةيسةنبةك ذلئ

دةرةككوز: «الاش ايناسئ» گازةتئ

سوڭعى جاڭالىقتار