تذرسئن جذرتباي، جازؤشئ، عالئم: الاش يدةياسئ - ارئستارئمئزدئث ارمانئ ةدئ

- ارمان دا، امانات تا ورئندالادئ ةكةن. تةك نامئستئ جانة جانكةشتئ ئستةردئ زاث مةن ءجوندئ بئلةتئن، «اقئرئن ءجذرئپ، انئق باساتئن»، سابئرلئ سابئر قاسئموأ سياقتئ ازاماتتاردئث قيؤئن قيئستئرا ءبئلؤئ قاجةت ةكةن. «قاي جةردة، قاي سايدا قالادئ باسئمئز»، - دةپ شاكارئم ابئز ايتقانداي، ةل ءذشئن ةثئرةگةن ةر جئگئتتئث باسئ قايدا قالماعان. سولاردئث ءبارئ دة شاهيد. سول شاهيد كةتكةن پةرزةنتتةردئث ءبئرازئنئث رؤحئ فاني مةن باقيدئث اراسئنداعئ عايئپ كةثئستئگئندة يمانسئز كوشئپ جذرگةنئ وكئنئشتئ. سول يمانسئزدئق جانئنا قاتتئ باتقان سماحان نذرمذحامةد ذلئ بوكةيحانوأ ذلت كوسةمئ، تؤعان اعاسئ ءاليحان بوكةيحانوأتئث ءوزئ كيگةن قذلاقشئنئن تالدئبةيئتتةگئ اتا قورئمئنداعئ اكة زيراتئنئث ئشئنة لاقاتتاپ كومدئ. ال يمانئ ذيئرئلمةي كةتكةندةر قانشاما. كةز كةلگةن ءولئم قاسئرةت ةمةس. ءبئراق كةنةسارئ مةن ءاليحان، كةيكئ مةن احمةت سياقتئ ذلتتئق نامئستئث كيةلئ نئساناسئ بولاتئن تذلعانئث ءبئرئ سماعذل ءسادؤاقاسوأ.
سماعذل ءسادؤاقاسوأ 1933- جئلئ توسئن دا كذدئكتئ دةرتتةن (ونةركاسئپتئك، ياعني كاسئبي ؤلانؤ دةگةن دياگنوز قويئلعان) قايتئس بولعان. يمانسئز كومئلئپ، ءتانئ كذل بولئپ ورتةلسة دة، ونئث ورتةلمةگةن ازاتتئق رؤحئ، كذلدةن كوتةرئلگةن سفينكس قذساپ، بوستاندئقتئث رؤحئ بولئپ قازاق دالاسئنا قايئرئلئپ كةلئپ وتئر. بذل ذلتتئث رؤحئ ءذشئن قاسيةتتئ دة كيةلئ وقيعا. ونئث رؤحئمةن بئرگة ول اثساعان تولئق تاؤةلسئزدئك پةن رؤحاني تاؤةلسئزدئك دة سالتانات قذراتئنئنا كامئل سةنگئث كةلةدئ.
- دةگةنمةن ءسادؤاقاسوأ جونئندةگئ زةرتةؤلةردئ وقئپ وتئرساق، ونئث سوثئنا ج.ايماؤئتوأ پةن ح. عابباسوأ «كةنة»، «بذرگة» دةپ اتاعان ةجوأ تذسكةن سياقتئ.
- بار ةمةؤئرئن تانئتارئمئز، ول كةزدة جامبئل «تةمئر كوميسسار» دةپ ماقتاعان كةنة - ةجوأ كرةملدئث قاؤئپسئزدئگئ سالاسئنا جاؤاپ بةرةتئن. ال س.ءسادؤاقاسوأ 1921- جئلئ سةمةي وبلئسئن قازاقستانعا كذشپةن قوسقان كةزدة سماعذل مةن ةجوأ ةكةؤئنئث اراسئنان «الا جئلان» ءوتئپ كةتكةن بولاتئن. بذرئنعئ مةملةكةتتئك قاؤئپسئزدئك كوميتةتئندةگئ ون ءتورت تومنان تذراتئن «الاشورداشئلاردئث» كةثةس وكئمةتئن قذلاتؤ ماقساتئندا قذرئلعان كونتررةأوليؤسيالئق استئرتئن ذيئمئ تؤرالئ جذرگئزئلگةن قئلمئستئ ئسكة» تارتئلعان 72 ادامنئث ئشئندةگئ الاش قوزعالئسئنا تئكةلةي قاتئسئ بار 42 ادامعا قويئلعان سذراقتئث بارئندة دة - ز.ؤاليديگة، س.ءسادؤاقاسوأقا، ت.رئسقذلوأقا، س.قوجانوأقا قاراتئلعان ساؤالدار بار. ول جاؤاپتاردئث كولةمئ تةرگةؤ ءئسئنئث ذشتةن ءبئرئن قامتيدئ. دةمةك، گولوششةكين مةن ولكةلئك كوميتةتتئث كادر جونئندةگئ تئكةلةي جاؤاپ بةرةتئن حاتشئسئ ةجوأتئث ءوزئ 1926-1927- جئلدان باستاپ جالپئ قازاق ينتةلليگةنسياسئن، سونئث ئشئندة سماعذل ءسادؤاقاسوأتئ تذرمةگة قاماؤدئث امالئن قاراستئرعان. «الاشوردا» ذكئمةتئنئث مذشةلةرئ ءا.بوكةيحانوأتئث، ا.بايتذرسئنوأتئث، م.دؤلاتوأتئث، م.تئنئشبايةأتئث، ح.دوسمذحامةدوأتئث، ذلتتئق بولشةأيكتةر ت.رئسقذلوأتئث، س.ءسادؤاقاسوأتئث، س.قوجانوأتئث سوثئنان تئثشئ قويئلدئ.
قازاق مةملةكةتئنئث دامؤ باعدارئن، رؤحاني ذيتقئسئ مةن تئرةگئن انئقتايتئن اسا جاؤاپتئ ساياسي بةتبذرئس - 1921- جئلئ ورئنبوردا وتكةن بذكئل قازاقتئق ولكةلئك كةثةستئث ІІ سيةزئ بولدئ. قازاق اأتونومياسئنا قؤئرشاق ذكئمةت رةتئندة عانا قاراپ، بارلئق تئزگئندئ پارتيانئث بيلةپ-توستةؤئندة قالدئرئپ، بئرتة-بئرتة ذلت قايراتكةرلةرئن ءئس باسئنان الاستاتئپ، اقئر-سوثئندا كوزئن جويؤدئ ويلاستئرعانئن ذلت وكئلدةرئنئث ءبارئ دة سةزدئ. پارتيالئق تازالاؤ، تاپتئق تةكتئ ايئرؤ، ذلتشئلدئققا قارسئ كذرةس ناؤقانئ تؤرا سوعان باعئتتالئپ ةدئ.
قازاق ولكةلئك پارتيا كوميتةتئ ذلتئ قازاق قئزمةتكةرلةردئ جاپپاي جازالاپ، مةملةكةت اپپاراتئنان شةتتةتئپ، سول تذستاعئ اسا دئلگئر ءارئ ماثئزدئ ةكئ ماسةلة جونئندةگئ پئكئر الئسؤلارعا ولاردئ قاتئستئرماؤدئ كوزدةدئ. ولار:
1. رةسةيدةگئ ذلتتئق رةسپؤبليكالار مةن اأتونوميالاردئث قذرئلئمئن انئقتاؤ جانة ذلتتئق رةسپؤبليكالاردئث رةسةيدةن ءبولئنئپ شئعؤ قذقئنئث كةپئلدئگئن بةكئتؤ.
2. قازاق اأتونومياسئنئث شةكاراسئن انئقتاؤ: سولتذستئك جانة سولتذستئك شئعئستاعئ ءسئبئر رةأكومئنئث قذرامئنداعئ - وسكةمةن، سةمةي، اقمولا، قاراعاندئ، قوستاناي، كوكشةتاؤ، پاألودار، جةزقازعان؛ تذركئستان رةسپؤبليكاسئنا قارايتئن وثتذستئكتةگئ - شئمكةنت، جامبئل، الماتئ، باتئستا استراحانعا باعئنئشتئ اتئراؤ، وثتذستئكتة - تذرئكمةنستانعا، حيؤا مةن بذقاراعا قاراستئ ماثعئستاؤ، قئزئلوردا، شئمكةنت، قاراقالپاق وبلئستارئن قازاقستاننئث زاثدئ جةرئ رةتئندة تانؤ ماسةلةسئ بولاتئن.
سيةزدئث قارساثئندا: كذن تارتئبئنة قويئلاتئن وسئنداي تالماؤئتتئ ماسةلةلةرگة كوممؤنيستةردئ شذعئل شارا قولدانؤعا ءماجبذر ةتؤ ءذشئن احمةت بايتذرسئنوأ ةل ئشئنة وكئلدةر جئبةردئ. ولارعا:
ذلتتئق مذددةنئ تاپتئق مذددةگة اؤئستئرامئز دةگةن جةلةؤمةن، قازاقستاننئث ذلتتئق اأتونوميالئق اؤدان رةتئندة تذيئقتالئپ قالؤئ قاؤپئ بارئن ةسكةرتئپ، قازاق قئزمةتكةرلةرئنئث مةملةكةت باسئنان شةتتةتئلؤئن توقتاتؤدئ،
جةر ماسةلةسئنئث قازاق ذلتئنئث مذددةسئ تذرعئسئنان شةشئلؤئن، قونئستاندئرؤشئلاردئث لةگئن دوعارؤدئ - تالاپ ةتؤ كةرةكتئگئن قذرئلتايدا اشئق كوتةرؤ ماسةلةسئن ءتذسئندئرؤ مئندةتئ قويئلدئ. سونداي-اق:
ارانئن اشئپ كةلة جاتقان اشتئقتئث قاسئرةتئ تؤرالئ مالئمةتتةر جيناپ، ءتيئستئ تذجئرئم جاساؤ تاپسئرئلدئ.
ساياسي قاربالاستئث قارساثئندا س.ءسادؤاقاسوأ قازاق اتقارؤ كوميتةتئنئث وكئلئ رةتئندة سةمةي گؤبكومئنا جئبةرئلدئ. بارا سالئسئمةن سماعذل ءسادؤاقاسوأ 1921- جئلئ 3- ماؤسئم كذنئ قازاتكومنئث پرةزيديؤمئنئث 18 -مامئرداعئ شةشئمئنة سذيةنة وتئرئپ، قازاق اأتونومياسئن مويئنداماي، رةسپؤبليكالئق اتقارؤ كوميتةتئ جولداعان شةشئمدةردئ ورئنداماي، تةك قانا ورئستار تذراتئن ةلدئ مةكةندةردئ عانا مةملةكةتتئك قذرئلئمعا تارتئپ، بيلئك باسئنا قازاق وقئعاندارئن جولاتپاي قويعان سةمةي گؤبةرنيالئق اتقارؤ كوميتةتئن تاراتئپ جئبةردئ دة قازاق اأتونومياسئنا تئكةلةي باعئناتئن سةمةي گؤبرةأكومئن قذردئ. نةگئزگئ ذلت - قازاقتاردئ بيلئك باسئنا تارتتئ. قازاق ذلتئنئث مذددةسئن - مةملةكةتتئث مذددةسئ دةپ جاريالادئ.
ءتوراعالئق مئندةتتئ ؤاقئتشا ءوزئ اتقاردئ. سماعذل ءسادؤاقاسوأتئث بذل تاؤةكةلئنة گؤبكوم دا قارسئ شئعا المادئ. ءوزئ كةتةردة ورنئنا مذحتار اؤةزوأتئ ءتوراعالئققا تاعايئندادئ. ال م. اؤةزوأ ورئنبورعا اؤئسقاندا قازاق ءبولئمئن ج.ايماؤئتوأ پةن ح.عابباسوأ باسقارئپ قالدئ.
ذلت مذددةسئ ءذشئن تاؤةكةلگة بارعان بذل ءئس ءوزئن-ءوزئ اقتادئ، سةمةي وبلئسئ قازاقستاننئث قذرامئنا بذتئندةي قوسئلدئ. قازاق ذلتئ ءذشئن ومئرلئك ءمانئ بار جانة ذلتتئق نامئستئ قوزعايتئن وسئناؤ قاسيةتتئ شةشئم، الاش ارداگةرلةرئنئث كوسةمدئك پاراساتئنئث ئقپالئمةن ةلئنئث ءوجةت ذلئ سماعذلدئث باتئل ارةكةتئمةن جذزةگة استئ.
كئشكةنتاي ادام - ةث كةكشئل ادام. نيكولاي ةجوأ 1923- جئلئ سةمةي گؤبرةأكومئنئث ءتوراعالئعئنا تاعايئندالئپ، س.ءسادؤاقاسوأتئث جئبةرگةن قاتةلئكتةرئن «تذزةؤگة» جئبةرئلدئ. گولوششةكيننئث تذسئندا قازاق ولكةلئك كوميتةتئنة اؤئسئپ، ساياسي باقئلاؤدئ قولئنا الدئ. ال جيئرماسئنشئ جئلداردئث سوثئندا و گ پ ؤ-دئث تةگةؤرئندئ تئزگئنئنئث ذشئ تيئسئمةن «كةنة» مةن «بذرگة» دةگةن ات قويعانئ ءذشئن «سةمةيلئكتةردةن» كةگئن الؤعا ذمتئلدئ. سماعذلدئ استئرتئن ارانداتؤمةن بولدئ جانة سوثئنا اثدؤ قويدئ. سماعذل مةن مذحتاردئث اراسئنا «قالام» - ءابدئراحمان بايدئلدين سياقتئلاردئ سئنا ةتئپ قاقتئ.
- جةر ماسةلةسئنة كةلگةندة دة سماعذل ءسادؤاقاسوأ ةرةكشة جئگةر تانئتتئ ةمةس پة...
- جةر - ذلتتئق دةربةس ءومئر ءسذرؤدئث باستئ كةپئلئ. جةرسئز ذلت - دةربةس حالئق رةتئندة جةر بةتئندة ءومئر ءسذرؤ قذقئنان، ذلتتئق قاسيةتتةن ايئرئلادئ. بذل رةتتة قازاقتئث تاعدئرئ قوساقتالعان رةسةيدئث دامةسئ بذرئن دا زور بولدئ، قازئر دة زور، ةرتةث دة وتة زور بولماق. سوندئقتان دا أ.ي.لةنين:
«رةسةيدةگئ وتارلاؤ ساياساتئ دةگةنئمئز - جةر ساياساتئ»، - دةپ اتاپ ايتقان بولاتئن.
ةندئ «شئعئستا كئشئ وكتيابر» مةن «سوسياليزمدئ قاتار ورناتؤعا» كةلگةن ستاليننئث «اپةرمةنئ» گولوششةكين قالعان جةرگة رةفورما جاساپ (تارتئپ الئپ - ت.ج.)، وعان تاعئ دا 360 مئث «تئث يگةرؤشئ» ورنالاستئرؤدئ ويلاستئرئپ، قئسئلئپ-قئمتئرئلماستان:
«ءسادؤاقاسوأ جولداس ةكةؤمئزدئث ارامئزداعئ پئكئر قايشئلئعئ تذپ-تؤرا وكتيابر (كةثةس وكئمةتئ - ت.ج.) ماسةلةسئنة قاتئستئ. مةن: اؤئلعا كئشئ وكتيابر جذرگئزؤ قاجةت دةپ ةسةپتةسةم، ءسئز وكتيابر اتاؤلئنئث بارلئعئنا قارسئ شئعاسئز. ءبئزدئث قازئرگئ جذرگئزئپ جاتقان جةر رةفورمامئز وكتيابر ةمةس پة؟ ...ةگةر مذنئ ازاماتتئق سوعئس دةپ تذسئنسةثئز، وندا ءبئز سوعئس جاعئندامئز»، - دةپ ءوزئ باسقارئپ وتئرعان حالئققا ءوزئ «ازاماتتئق سوعئس» جاريالادئ.
بذل «قذجاقتئث» قالجئثئ ةمةس، شئنئ بولاتئن. جاي قئر كورسةتؤ ةمةس، الدئن الا جوسپارلانعان جوبا ةدئ. ونئ ستاليننئث ءوزئ:
«گولوششةكين جولداس! مةن مئنا مالئمةتئثئزدة بةلگئلةنگةن ساياساتتئ نةگئزئنةن العاندا بئردةن-ءبئر دذرئس دةپ ويلايمئن» - دةپ جازباشا تذردة ماقذلداپ بةرگةن بولاتئن.
ويتكةنئ يمپةريانئث «جةر رةفورماسئنئث» جوسپارئ بويئنشا، شةت ايماقتاعئ ذلتتار - ذلئ جاانگةردئث شيكئزات قورئن دايئنداپ بةرةتئن «ةرئكتئ قذلدار جاساعئن» قذرؤئ ءتيئس بولدئ، ياعني دامئعان سوسياليزم تذسئنداعئداي، ةكونوميكالئق باسئبايلئ ايماققا اينالدئرؤ كوزدةلدئ. ةگةردة ذلت ايماقتارئن دةر كةزئندة ورئستاندئرئپ، ولاردئ قونئستاندئرئپ الماي تذرئپ ذلتتئق ونةركاسئپتئ دامئتسا، وندا قازاق ذلتئنئث وكئلدةرئ، سونئث ئشئندة جذمئسشئلار دا، كةيئننةن كئرمةلةرگة جول بةرمةؤئ مذمكئن ةدئ. ول ءذشئن ولاردئ اشتئقپةن ةسةثگئرةتتئ. 1922- جئلعئ اشتئق بذل سالاداعئ العاشقئ «تاجئريبة» رةتئندة سئناقتان ءوتتئ. ولكةلئك پارتيا كوميتةتئنئث ب ك پ(ب) ورتالئق كوميتةتئنة جولداعان رةسمي اقپاراتئ بويئنشا سول جئلئ اشتئققا ذشئراعانداردئث سانئ 2 ميلليون 286 مئث 591 ادام بولدئ، سونئث 68،26 اشتان ولگةن. مذقئم قازاق حالقئن «تابيعي تذردة جويؤعا» مذرشاسئ جةتپةدئ. ويتكةنئ قازاقتئث ءداستذرلئ كوشپةلئ ةكونوميكاسئ مةن ءومئر ءسذرؤ ءتاسئلئ وعان مذمكئندئك بةرمةدئ. ةندئ «مويئنسةرئك»، «قوسشئ ذيئمئ»، «كةدةي قوستارئ» ارقئلئ ءتئرئ قالؤدئث، كذن كورؤدئث، جذتاماؤدئث عاسئرلار بويئ سئننان وتكةن ءتاسئلئ مانسذقتالدئ.
جةر داؤئ - قازاق ذلتئ ءذشئن بذرئن دا وتة كذردةلئ ءارئ ةث تالماؤئتتئ ماسةلة بولاتئن. سوندئقتان سول تذستاعئ قازاق زيالئلارئنئث بئردة-بئرةؤئ جةر، جةر ءبولئسئ جونئندةگئ ماسكةؤلئك جوبانئ بةكئتتئرمةؤگة تئرئستئ. ساياسي كوزقاراستارئ مةن قئزمةت ورئندارئنئث ءار سالانئ قامتئعاندئعئنا قاراماستان، مذنداي «كوممؤنيستئك-كولونيزاتورلئققا» قارسئ تذرارلئق ذلتتئق پئكئر قالئپتاستئ. قازاقستانداعئ ذلتتئق قئزمةتكةرلةردئث ئشئندةگئ ةث جاسئ، ةث ءوجةتئ، ءبئلئمدئسئ سماعذل ءسادؤاقاسوأ مذنئ:
«قازاق اأتونومياسئنا جذرگئزئلگةن كوممؤنيستئك كولونيزاتورلئق» - دةپ اتادئ.
بذل - قازاق قاؤئمئنئث رؤحاني ومئرئندةگئ ةث شةشؤشئ ءارئ تاريحي قاجةتتئلئكتةن تؤعان زاثدئ قارسئلئق ةدئ.
ول ءوزئن تةرةث دة باتئل ويلئ، شةشئمشئل، وجةت جانة ذلت مذددةسئن قورعايتئن قايراتتئ دا قئزؤقاندئ، ءتالئمدئ دة تاجئريبةلئ مةملةكةت قايراتكةرئ ةسةبئندة كورسةتة ءبئلدئ. سماعذل ءسادؤاقاسوأتئث جةر، ذلتتئق ونةركاسئپ، مادةنيةت سالاسئنداعئ ساياسي تذجئرئمدارئنئث نةگئزئنة «الاشوردا» قوزعالئسئنئث باعئت-باعدارئ مةن تذجئرئمدارئ جةلئ بولئپ تارتئلدئ. سول ذلئ ماقساتتئ كةثةس وكئمةتئنئث ساياساتئنا بةيئمدةي وتئرئپ، «كوممؤنيست-وتارشئلدارعا قارسئ «ذلتتئق كوممؤنيستئك» ذلگئ ذسئندئ. ول قازاق جةرئ تؤرالئ ءا.بوكةيحانوأ ذستانعان جةر رةفورماسئ تؤرالئ جوبانئ قولداپ:
ا) «سئرتتان كةلئپ وتارلاؤدئ ؤاقئتشا توقتاتؤ كةرةك؛ ب) اؤةلئ جةرگئلئكتئ حالئقتئ، سونئث ئشئندة بايئرعئ قاراشةكپةندةردئ دة قامتي وتئرئپ، ولاردئ تولئقتاي جةرگة ورنالاستئرؤ قاجةت؛ أ) ةكئنشئ كةزةكتة بارئپ توثكةرئس تذسئندا اؤئپ كةلگةندةرگة جةر بةرؤ كةرةك؛ گ) سودان كةيئن عانا قازاقستاننئث جةر جاعدايئ مةن قذنارلئلئعئن زةرتتةؤمةن شذعئلدانئپ، ونئث قذنارلئ-قذنارسئز ةكةندئگئن، ياعني پايدالانؤعا جارايتئن ارتئق جةر بار ما، جوق پا، سونئ انئقتاؤ ءتيئس»، - دةپ ذلكةن ماسةلة قويدئ.
مئنة، ماسةلة قايدا جاتئر! يا، گاپ - جةردة.
بذل پلاتفورما كةثةسكة دةيئن دة، كةثةس كةزئندة دة، كةثةستةن كةيئن دة بولشةأيكتةر تاراپئنان جاپپاي سئنالدئ، «ذلتشئلدئق پلاتفورما» دةپ باعالاندئ. اقيقاتئنا كوشسةك، سماعذل ءسادؤاقاس ذلئنئث پئكئرئ دذرئس ءارئ ول جالعئز ءوزئنئث عانا ةمةس، سول كةزدةگئ الاش ازاماتتارئنئث اقئلداسا كةلئپ قورئتقان تذجئرئمدئ پئكئرئ بولاتئن. ءاليحان، احمةت، مئرجاقئپ، حالةل، جاهانشا، مذحامةدجان، حالةل عابباسوأ، ءالئمحان ئسپةتتئ ذلت كوسةمدةرئنة مئنبةگة كوتةرئلؤگة تئيئم سالئنعاندئقتان دا، سولاردئث اقئلئنا سذيةنئپ، سولاردئث اتئنان سويلةگةن ءسوزئ ةدئ.
- گولوششةكيننئث بذل جةر رةفورماسئ - قازاقتئث جارتئلاي كوشپةلئ ةكونوميكاسئن بذزئپ، جاپپاي اشارشئلئققا الئپ كةلةتئن. 1921-1922- جئلدارداعئ اشتئق تذسئنداعئ «رةفورمانئث» العاشقئ «تاجئريبةسئمةن» ءبارئ دة تانئس ةدئ. س.ءسادؤاقاسوأ تا، س.مةثدةشةأ تة، س.سةيفؤللين دة، و.يسايةأ تا، ذ.قذلئمبةتوأ تة، ي.قذرامئسوأ تا بذل اشارشئلئقتئ باستارئنان كةشئرگةن بولاتئن. الايدا وتكةننئث قاسئرةتتئ ساباعئن كوممؤنيستةر قاپةرئنة المادئ. نةگة؟
- تةرگةؤ ءئسئنئث مالئمةتئنة جذگئنسةك: سول تذستاعئ وبلئستئق، كةيئن ولكةلئك پارتيا كوميتةتئنئث ةكئنشئ حاتشئسئ س.مةثدةشةأ باسقارعان ءبئر ماجئلئستة اشتان ولگةن 1 ميلليونعا جؤئق ادامنئث ارؤاعئنئث الدئندا بةتئ شئمئرئكپةستةن:
«اشتارعا كومةك كوميسسياسئنئث» جذمئسئن كةثةس وكئمةتئن قذلاتؤعا پايدالانؤ ءذشئن جانة اشتئققا ذشئراعان تذرعئنداردئ استئرتئن ذيئمعا تارتؤ ءذشئن اؤةزوأ مذحتار مةن احمةت بايتذرسئنوأ قازاقستاننئث تذكپئر-تذكپئرئنة ذندةؤ جولدادئ. ال ج.ايماؤئتوأ «الاشورداشئلاردئث» تؤئستارئنا مال تاراتئپ بةرؤ ءذشئن «اشتارعا كومةك كورسةتةتئن» كوميسسيانئث مذشةلئگئنة قاساقانا كئرگةن»، - دةپ «حالئق جاؤئن» اشكةرةلةپتئ.
مذنداي «ةستةن تاندئرؤ ارقئلئ حالئقتئث سانئن تابيعي تذردة ازايتاتئن جةر رةفورماسئنئث» قاسئرةتئ گولوششةكين مئنبةدة:
«بةسئنشئ پارتيا كونفةرةنسياسئنئث جذمئسئنا قارسئ ذيئمداستئرئلعان (ياعني ءوزئن سايلاؤعا - ت.ج.) بوكةيحانوأتئث، بايتذرسئنوأتئث، ءسادؤاقاسوأتئث، دوسوأتئث ساياسي-ةكونوميكالئق پلاتفورماسئ»، - دةپ اتالعان ةكونوميكالئق تالداؤدا ةگجةي-تةگجةيلئ دالةلدةنگةن بولاتئن.
سول پلاتفورماعا سذيةنگةن س.ءسادؤاقاسوأ قازاقستاندئ ءوزئ وندئرگةن شيكئزاتتئث قذلئنا اينالدئراتئن جوبانئ ذسئنعان «ساياسي ةكونوميستةرگة» قارسئ:
«ءار رةسپؤبليكانئث ءوز ئشئندة تذيئقتالعان كاسئپورئن اشؤ باعئتئ (ارينة، ذلتشئلدئق باعئت دةپ ءتذسئنئثئز) بار دةگةن زةلينسكيي جولداستئث پئكئرئ دذرئس ةمةس (مذنئ تالداؤدئث ءوزئ ذيات)، ةكئنشئدةن، ورتا ازيادان ماقتانئ تاسئپ اكةتؤ - جاقسئلئق، ال دايئن ماتانئ تاسؤ - بذل تذيئقتالعان شارؤاشئلئقتئث بةلگئسئ - دةگةن ماسةلة قانداي تةوريادان تؤئنداپ وتئر؟ بذلاي ةتؤگة بولمايدئ، زةلينسكيي جولداس! تؤرا كةرئسئنشة، شارؤاشئلئقتئث مذددةسئنة وراي، ونةركاسئپتئ شيكئزاتتئث كوزئنة جاقئن ورنالاستئرؤ قاجةت»، - دةگةن پئكئر ءبئلدئردئ.
شئندئعئندا دا، ءجذننئث ءبئر قاداعئن قازاقتاردان 15 سومنان الئپ، 150 سومعا قايتا قازاققا ساتؤدئث قاي جةرئ ينتةرناسيونالدئق؟ قاي جةرئ سوسياليزم؟ قاي جةرئ قانداي ذلتشئلدئقپةن كذرةس؟ ةكونوميكالئق جاعئنان ءوتة ءتيئمدئ، ءوزئن-ءوزئ اسئرايتئن، ءوزئنئث جةرئن ءوزئ دةربةس يگةرةتئن، ءوزئنئث ذلتتئق دامؤ ءداستذرئ مةن تاريحي تانئمئن ساقتايتئن مذنداي ذلتتئق سوسياليزم گولوششةكينگة ذنامادئ. سماعذلدئث بذل سوزئنة تؤرا جاؤاپ بةرمةي، شايا-شايالئعئنا سالئپ:
«يندؤستريالاندئرؤ ماسةلةسئ جونئندةگئ ءوزئنئث سئرئن ءسادؤاقاسوأ ءالئ اشقان جوق. ول بذرئن: بئزدة تةرئ بار، ونئ ماسكةؤگة تاسؤدئث قاجةتئ جوق، زاأودتئ قازاقستاننئث وزئندة سالؤ كةرةك، ءسويتئپ، قازاقتئث (كذلكئ) ذلتتئق تةرئسئن (كذلكئ) وزئمئزدة وثدةؤئمئز كةرةك... ال ماسكةؤ مةن ورتالئقتاعئ زاأودتار توقتاپ قالسا، وندا ونئث جذمئسئ جوق كورئنةدئ»، - دةپ مئنبةدةن مةكةرسئندئ.
ذلتئن اشارشئلئقتان ساقتاپ، «ازاماتتئق سوعئستئث ورنئنا ازاماتتئق كةلئسئمدئ» ذسئنعان س.ءسادؤاقاسوأ، ن.نذرماقوأ، س.قوجانوأ، ج.مئثبايةأ سياقتئ قئزمةتكةرلةردئ قئرئنا الئپ، قازاق ينتةلليگةنسياسئنا قارسئ جازالاؤ ناؤقانئنئث باستالعانئن رةسمي تذردة مالئمدةدئ. «ةل بيلةگةن كةمةلدةردئث» كوزئن جويؤ ارقئلئ ذلتتئق سانانئ جويؤ - اق پاتشادان قالعان «مذرا» ةدئ.
ول قازاق زيالئلارئنئث اراسئنا وت تاستاؤ ءذشئن اؤةلئ قازاقستانداعئ جةر رةفورماسئ، تةرريتوريالئق تذتاستئق، قونئستاندئرؤ ساياساتئ، ةكونوميكا، شارؤاشئلئق، وقؤ-اعارتؤ جذيةسئ، ذلت تاريحئ، ونةر مةن ادةبيةت، كونة مذراعا كوزقاراس تؤرالئ باسپاءسوز بةتئندة پئكئرتالاستارئن جاريالاتتئ، ءتذرلئ ماجئلئستةردة ءسوز سويلةتتئ، ءسويتئپ، پارتيا، كةثةس قايراتكةرلةرئن بئلدئرتپةي ءبئر-بئرئنة جانئقتئردئ. كةزئندة «تذرك كوميسسياسئ» مةن مؤسبيؤرونئث قذرامئندا بولعان جةرگئلئكتئ حالئقتان شئققان قايراتكةرلةردئث بارلئعئن پانتيؤركيست، وپپورتؤنيست، ذلتشئل، جئكشئل دةپ جاريالادئ. «ذلكةن تذركئستان» تؤرالئ پئكئر بئلدئرگةن قايراتكةرلةردئث سوزدةرئن جيناستئرئپ، ولاردئث ءارقايسئسئنا „رئسقذلوأششينا"، „ءسادؤاقاسوأششينا"، „مةندةشوأششينا"، „سةيفؤللينوأششينا"، „قوجانوأششينا"، „تورةقذلوأششينا" دةپ مئسقئلداي ات قويئپ:
«جالپئ، مةن، توپشئلدئق دةگةندة، ذلتشئلدئقتئ ةمةؤرئن ةتئپ وتئرمئن. مةن ءساؤداقاسوأشئلاردئ ةسكة سالعاندا، قوجانوأشئلاردئ دا، رئسقذلوأشئلاردئث بارلئعئن دا ايتئپ وتئرمئن. ولاردئث بارلئعئ دا ءبئر قالئپتان شئققان»، - دةپ جةر تةپكئلةپ باعا بةردئ.
س س س ر دةپ اتالاتئن بولاشاق قذراما مةملةكةتتئث قذرئلئمئ سول جئلدارئ جوسپارلانئپ جاتقان. ورتا ازيا مةن قازاقستانداعئ تذركئ جذرتئنا ورتاق 1). تذركئستان رةسپؤبليكاسئن قذرؤ (ت.رئسقذلوأ ت.ب.)، 2). تذركئستان - قازاق اأتونوميالئ رةسپؤبليكاسئن قذرؤ (س.قوجانوأ)، 3). روسسيا قذرامئنداعئ تذركئستان اأتونومياسئن قذرؤ (ةؤروپالئقتار) - تؤرالئ كذرةس ءجذرئپ جاتتئ. ال قوقان، بذقارا رةسپؤبليكالارئ تاؤةلسئز مذسئلمان مةملةكةتئن قذرؤ ماقساتئندا «مذحاررامدئق» (رةأوليؤسيالئق، ورئس باسئلئمدارئندا - باسماشئلار قوزعالئسئ) مايدان اشتئ. ةگةر بذل جوسپار جذزةگة اسسا، وندا ورئستاردئث ةجةلگئ ارمانئ ورئندالئپ: سولتذستئك شئعئستاعئ شئعئس قازاقستان، سةمةي، اقمولا، قئزئلجار، كوكشةتاؤ، قوستاناي، اقتوبة وبلئستارئ - رةسةيدئث قذرامئندا؛ ال الماتئ، تالدئقورعان، تاراز، شئمكةنت، قئزئلوردا وبلئستارئ - وزبةكستاننئث، ماثعئستاؤ تذبةگئ - تذرئكمةنستاننئث قذرامئندا قالعان بولار ةدئ. وسئ تذستا س.ءسادؤاقاسوأتئث تاعئ دا ن.ي.ةجوأپةن جولدارئ توعئستئ.
ا.ةرمةكوأ (جالعاسئ): «ول كةزدة جاؤاپتئ قئزمةتكةرلةردئث اراسئندا، پارتيا مةكةمةلةرئندة: قازاقستاندئ ورتالئق ازيا فةدةراسياسئنئث قذرامئنا قوسادئ ةكةن-مئس. ءسويتئپ، قازاقستان وداقتاس رةسپؤبليكانئث دارةجةسئنة كوشةدئ ةكةن-مئس - دةگةن قاؤةسةتتةر شئعئپ ءجذردئ. بذل ءذشئن قازاقستاننئث سولتذستئگئندةگئ ورئستار قونئستانعان اؤدانداردا مةجةلةؤ جذمئستارئ جذرگئزئلؤئ ءتيئس ةكةن. وسئ ماسةلة جونئندة قذرامئندا: موسكأادان كةلگةن ةجوأ، ولكةلئك كوميتةتتةن ءسادؤاقاسوأ، مةملةكةتتئك جوسپارلاؤ مةكةمةسئنةن مةن بار - ارنايئ كوميسسيا قذرئلدئ. مةن ءوز پئكئرئمدئ ةجوأ جولداسقا اشئق تذردة: ورتا ازيا فةدةراسياسئنا قازاقستاندئ قوسئپ، سولتذستئك ايماقتئق شةكارانئ مةجةلةؤ شارؤاشئلئق مذددةسئ تذرعئسئنان دا، مادةني بايلانئس تذرعئسئنان دا پايدا اكةلمةيتئنئن - ايتتئم...».
1924- جئلئ قازاق ولكةلئك پارتيا كوميتةتئنئث ذيئمداستئرؤ ءبولئمئنئث مةثگةرؤشئسئ، 1925- جئلئ 3-حاتشئ مئندةتئن اتقارعان ةجوأ ءوزئنئث 1925 -جئلئ أ.م.مولوتوأقا جازعان حاتئندا:
«بذل توپتار ستالين جولداستئث سوثعئ سوزئندة اجئراتئپ ايتقانئنداي اؤئتقؤشئلئقتارعا جاتاتئن بولسا، جارتئلاي عانا كةسئرئ تيةر ةدئ، وندا وسئ توپتاردئ ءوزارا جئككة ءبولؤ ساياساتئ ارقئلئ كذرةس جذرگئزؤ الدةقايدا جةثئلگة تذسةر ةدئ. مةنئث ويئمشا، وسئ توپتاردئث ءار قايسئسئمةن ءبئر باعئتتا جذمئس جذرگئزئپ، ولاردئ ءبئر-بئرئنة قارسئ قويؤ ارقئلئ پارتيالئق ارناعا تذسئرگةن دذرئس... ءسويتئپ، ولاردئث اراسئنا جئك سالا تالقانداپ، قئزمةتتةن شةتتةتئپ، ماسكةؤگة جئبةرئپ، وندا №2 قازاقستان ذيئمداستئرئپ، ءئستئ وثعارؤ كةرةك»،- دةگةن (سوندا، 281-بةت) ذسئنئس جاساعان.
-تذرسئن اعا، گولوششةكين «ششينالاردئ» قايتادان ساياسي ساحناعا شئعارؤ ارقئلئ تذتاس ذلتتئ قاق جارئپ، سول كةزدةگئ ةث بةدةلدئ ءذش تذلعانئ - ءسادؤاقاسوأتئ، قوجانوأتئ، رئسقذلوأتئ ءبئرئن-بئرئنة قارسئ قويعئسئ كةلدئ ةمةس پة؟
- «الاش ئسئندةگئ» تةرگةؤ ءئسئ دة وسئ ذشةؤئن قالايدا حالئق جاؤئ ةتئپ شئعارؤعا باعئتتالدئ. بذل رةتتة زينوأيةأتئث:
«گولوششةكين قازاقستانعا بارئسئمةن، جةرگئلئكتئ ذلت ينتةلليگةنتتةرئ مةن قايراتكةرلةرئن ءوزارا قئرقئستئرئپ، اقئر سوثئندا ولاردئ قؤعئنعا سالئپ، ذلكةن قياناتقا دؤشار ةتتئ»، - دةگةن پئكئرئ دذرئس ةدئ.
قاستانشئقپاعئر ماقساتئنا جةتؤ ءذشئن ول ءوزئنئث يدةولوگتارئ مةن تاريحشئلارئنا 1921-1927- جئلداردئث ارالئعئندا وتكةن بارلئق جينالئستار مةن كونفةرةنسيالاردئث، ديكؤسسيالاردئث ماتةريالدارئن جيناتتئردئ. سوندا قابئلدانعان قاؤلئلار مةن كوتةرئلگةن ماسةلةلةردئ قورئتا تذجئرئمداپ، مذنئ «ششينالاردئث» كةثةسكة قارسئ پلاتفورمالارئ دةپ جاريالادئ. ولاردئث كةثةس وكئمةتئ مةن قازاق ذلتئنئث هاس دذشپانئ ةكةندئگئن اشكةرةلةپ، جةكسذرئن ةتئپ كورسةتؤدئ وراز يسايةأ ءوز مئندةتئنة الدئ. ول سول تذستاعئ ايماقتئق كوميتةتتئث بوچاگوأ، مارتئنةنكو، شافيرو، براينين ئسپةتتئ يدةولوگتارئ مةن تاريحشئلارئنا شذعئل تذردة تاپسئرما بةردئ. قئزا-قئزا كةلة ولار:
«حالئقارالئق پرولةتارياتتئث مذددةسئ ءذشئن قازاق حالقئن دا قذرباندئققا شالامئز»، - دةپ جانئن قاسئم عئپ انت بةردئ.
- سماعذل ءسادؤاقاسوأتئث جازبالارئن مذحتار اؤةزوأ ساقتاپ قالئپتئ دةگةن ءسوز بار. قانشالئقتئ شئندئق؟
- ءاليحان بوكةيحانوأتئث ماسكةؤدةگئ پاتةرئندة «الاشوردا» ذكئمةتئ مةن «الاش» پارتياسئنئث، الاش قايراتكةرلةرئنئث، سونئث ئشئندة سماعذل ءسادؤاقاسوأتئث مذراعاتتارئ قاشان ذلئ وتان سوعئسئ باستالعانشا ساقتالعان. سماعذلدان قالعان جالعئز ذلئ ةسكةندئر مايداندا قازا تاپقاننان كةيئن، ليزا (ءلاززات) ءاليحان قئزئ جالعئزدئققا شئداماي ءوزئ دة دارئگةر رةتئندة مايدانعا اتتانادئ. اتتانار الدئندا اكةسئ مةن سماعذلدئث ارحيأئن قاتتاپ، ءذيدئث شاتئرئنا تئعئپ كةتةدئ. ونئث ءبئرازئ شاتئرعا بومبا تذسكةندة شاشئلئپ كةتئپتئ، ال قالعان بولئگئن وتئننان قينالعان سولداتتار تامئزئققا پايدالانسا كةرةك. قايتئپ كةلگةندة تامتئعئن عانا تاؤئپ العان. ءوزئ دة سوعان قاتتئ وكئنئپ، ذيئنة بارعاندارعا:
«اكةمنئث قاتتئ قايعئرئپ، ويئ ةث اؤئرلاعان كذنئ - سماعذل قايتئس بولعان كذن. ول ءوزئ بارئپ ونئث دةنةسئن كورقاپتان الئپ، ءمايئتئن مةديسينالئق تةكسةرؤگة اپاردئ. «وندئرئستئك ؤلانؤ» دةگةن دياگنوز قويئپتئ. دةنةسئن كرةماتوريگة ورتةدئ. بذل ونئث جانئنا قاتتئ باتتئ. بويجةتكةن كةزئمدة مذحتار اؤةزوأ پةن قانئش ساتبايةأ قئرئندادئ. ءبئراق مةن سماعذلدئ تاثدادئم. سماعذل: تذبئندة مةنئ نة مذحتار، نة قانئش ئزدةپ كةلةدئ. قاعازئمدئ سولارعا بةر - دةيتئن. سوعئس جئلدارئندا ولاردئ شاتئرعا تئقتئم. قالعانئن ةلؤئنشئ جئلدارئ مذحتارعا بةردئم. سونئث ةندئگئ بةلگئسئ مئناؤ عانا، - دةپ ءذيئنئث تورئندةگئ سماعذل مةن ونئث ذلئ ةسكةندئردئث سؤرةتئن كورسةتةدئ ةكةن.
ءلايلا مذحتار قئزئ اؤةزوأا كوثئلدةنگةن ءبئر ساتئندة وزئنة ءتان جذمساق جئميئسپةن:
«تذرسئن! سةن الاش تاريحئمةن اينالئسئپ ءجذرسئث عوي. بئزدة ءاليحان بوكةيحانوأتئث قئزئ ليزا ءاليحان قئزئنئث اكةمة تاپسئرعان ارحيأئ بار. ونئث تاريحئ بئلاي. ةلؤئنشئ جئلداردئث ةكئنشئ جارتئسئندا مذحتار ومارحان ذلئ ماسكةؤگة كةلئپ، ءبئر سالتاناتتئ جينالئسقا قاتئستئ. ةكةؤمئز تةاترعا باردئق. فوةدة ءبئر ايةل انادايدان: «ءاي، مذحتار!»،- دةدئ وكتةم داؤئسپةن. اكةم دة تةز ذيئرئلة كةتتئ. مةن بذرئن ول كئسئگة مذنداي وكتةم سويلةگةن ادامدئ كورگةن ةمةسپئن. تاثعالدئم. ةكةؤئ ذزاق شذيئركةلةستئ. قوشتاسقاننان كةيئن ماعان بذرئلئپ ماثئزدئ كةيئپپةن: «بذل - ءاليحان بوكةيحانوأتئث قئزئ ليزا، سماعذل ءسادؤاقاسوأتئث ايةلئ. جاستئعئمئز دا، دوستئعئمئز دا جاراسقان ادام. ذيئندة سماعذلدئث ءبئراز ارحيأئ ساقتالئپ قالئپتئ. سونئ ماعان تاپسئرماق»،- دةدئ. اراعا ءبئراز كذن وتكةن سوث سول ارحيأتئ الماتئعا الئپ كةتتئ. وسئ جايدئ أالةنتينا نيكولايةأناعا ايتقانئمدا: «بوكةيحانوأ - بذلاردئث كوسةمئ. ول ءوزئ سونداي سذستئ، مئسئ باسئم ادام. لةنينگرادتاعئ ءبئزدئث ذيئمئزگة كةلةردة مذحتار سونداي قاتتئ ابئگةرمةن دايئندالاتئن. ونئث الدئندا بالاشا ةلپةك قاعاتئن. مةنئث دة بةتئنة قاراپ سويلةؤگة باتئلئم جةتپةيتئن. قورقاتئنمئن. ال سماعذل ءبئز ذيلةنگةن جئلدارئ اقشا جئبةرئپ تذراتئن»،- دةدئ. ول ارحيأ وسئندا. نة بار ةكةنئن تولئق بئلمةيمئن. سةن كور»، - دةپ ئقئلاس ءبئلدئرئپ ةدئ.
مذراجايدئث قولجازبا ءبولئمئنئث يةسئ تالاتبةك اكئم ذسئنعان ورامدا: 1. جذسئپبةك ايماؤئتوأتئث «اقبئلةك» رومانئنئث قولجازباسئ.2. جذسئپبةك ايماؤئتوأتئث سماعذل ءسادؤاقاسوأتئث انكةتالئق سذراعئنا 1927- جئلئ 3-عينؤاردا قايئرعان جاؤابئ. 3. مذحتار اؤةزوأتئث انكةتالئق جاؤابئ. 4. بةرنياز كذلةيةأتئث 2 تومدئق ولةثدةر جيناعئ. ئشئندة اثگئمة، قاراسوزدةرئ ارالاسقان رومان بار. 5. ءارتذرلئ قيئندئلار مةن ذزئندئلةردئث ئشئندة «21/ІV.22 ж» دةپ قول قويئلعان س.ءسادؤاقاسوأتئث «سارسةنبةك» دةگةن رومانئ بار. مةن ول روماندئ سول كةزدةگئ ئزدةنؤشئ د.مئثبايةأقا (قامزابةك ذلئ) بةردئم. ول جارئققا شئعاردئ. ال بةرنيازدئث مذراسئ ءالئ جارئققا تولئق شئققان جوق. عالئم احمةدوأ دةگدار: بةرنيازدئث قارئنداسئ ماريا بةگئمبةتوأانئث قئزدار ينستيتؤتئندا دارئس بةرةتئنئن، ونئث قولئندا بةرنيازدئث جةثگةسئ مةن قارئنداسئنئث جوقتاؤئ بار ةكةنئن ايتئپ ةدئ، تئرشئلئكتئث تولقئنئندا ول دا ةسكةرئلمةي قالدئ.
ذلت كوسةمئنئث، ءاليحان بوكةيحانوأتئث ايداؤدا جذرگةن احمةت بايتذرسئنوأقا: «سماعذلدان باسقامئز امانبئز»، - دةؤئنئث استارئندا وسئنداي قاسئرةت تابئ جاتئر ةدئ. ءبارئمئز دة امان بولايئق.
اثگئمةلةسكةندةر:
سةيسةن امئربةك ذلئ، نذرسذلؤ مئرزابةكوأا
دةرةككوز: «اباي» اقپارات سايتئ