ءماجئلئس دةپؤتاتئ، جازؤشئ الدان سمايئل: استانامةن بئرگة سولتذستئگئمئزگة قازاقتئث تاؤةلسئز رؤحئ دا كةلدئ
- الدان زةينوللا ذلئ! سئزبةن اثگئمة استانانئث ذلتقا بةرگةن تاعئلئمئ جايئندا وربيتئندئكتةن، ةث اؤةلگئ ساؤالدئ وسئ توثئرةكتة قويساق... استانانئث مةملةكةت تاريحئنداعئ رولئ قانداي دةپ ويلايسئز؟
- جالپئ، الةمدة «استانالار تالئمئ» دةپ اتالاتئن زور فيلوسوفيالئق ذعئم بار. بذل - تةك تذركئ دذنيةسئنة عانا ةمةس، ازياعا دا، ةؤروپاعا دا - بذكئل ادامزات بالاسئنا ءتان ورتاق ذعئم رةتئندة قالئپتاسقان قذبئلئس. ويتكةنئ «سةنئث استاناث گةوگرافيالئق جاعئنان قاي جةرگة ورنالاسادئ؟ سول استانا ذلتتئ، مةملةكةتتئث تاؤةلسئزدئگئن قالاي قامتاماسئز ةتةدئ؟ استانانئ قالاي سالؤ كةرةك، استاناعا قانداي مذرات، مئندةتتةر جذكتةلؤئ كةرةك؟» دةگةن ماسةلةنئ سوناؤ پةرعاؤئندار داؤئرئنةن بةرئ قاراي زةرتتةؤگة بولادئ. بالكئم، كارئ تاريحتئ قاؤزايتئندار ودان دا ارئعا ذثگئپ كةتة بةرةر. سوندا الةمدئك تاجئريبةنئ زةردةلةپ قاراساثئز، استاناعا وركةنيةتتةر دامؤئ بارئسئندا، نةگئزئنةن، ءذش تالاپ قويئلئپ وتئرعانئن انئق بايقايسئز. ءبئرئنشئ تالاپ - استانا قاراپايئم بولؤئ كةرةك. كةزئندةگئ پةرعاؤئندار قولئمةن سالئنعان پيراميدانئ كوپتةگةن عالئم زةرتتةپ جاتئر. سولار تاپسئرلةگةن قولجازبالاردئ تارقاتئپ كورسةك، استانالارعا قويئلاتئن تالاپتئث العاشقئسئن سودان تابامئز. ياعني تالاپتئث ءبئرئنشئسئ استانانئث قاراپايئمدئلئعئ بولدئ. بذل «استانا بذكئل حالئققا ءتان بولؤئ شارت» دةگةنمةن قابئسادئ. استانانئ حالئق جاتسئنباعانئ ءلازئم. ءوزئنئث وردا-شاهارئن قالئث جاماعات ةلئنئث التئن بةسئگئ رةتئندة سةزئنؤئ، باس قالانئ، ةث الدئمةن، «حالئققا قئزمةت ةتةتئن قالا» دةگةن ذعئممةن قالئپتاستئرعانئ ابزالئراق بولدئ. پةرعاؤئندار داؤئرئندة استاناعا وسئلايشا العاشقئ تالاپ قويئلئپ، سونئث اياسئندا كونة ةگيپةتتئكتةردئث پيراميدانئ تةگئننةن-تةگئن سالماعانئن بئلةمئز. پيراميدا، ءبئر جاعئنان، حالئق تالابئنئث ذدةسئنةن تؤعان قذبئلئس. حالئقتئث ءوز قذدايئنا سئيئناتئن رؤحاني تالابئن پةرعاؤئندار ةسكةردئ. ءسويتئپ، سول ءدئن ارقئلئ استانا مةن حالئقتئ جاقئنداستئرؤ ءذشئن پيراميدالاردئ سالدئ. وسئلايشا ةگيپةتتئك استاناداعئ پيراميدالار جذرتتئ قذدايعا شئعاراتئن زاثعار جول رةتئندة سانالدئ. جةرگئلئكتئ حالئق وسئنداي سةنئممةن پيراميدالاردئ قاسيةت تذتئپ، ونداي نئسانئ بار قالالاردئ كيةلئ دةپ سانادئ. ال ودان كةيئن، بةرئرةكتة پايدا بولعان ةكئنشئ تالاپ «استانا حالئققا قئزمةت ةتؤئ كةرةك» دةگةن ذعئممةن ذندةسةدئ. بذل - ورتا عاسئردا پايدا بولعان تالاپ. استانا «حالئققا قالاي قئزمةت ةتةدئ؟» استاناداعئ بذكئل ساياسات، قابئلداناتئن، جذزةگة اساتئن ءئس-شارالار تذتاستاي حالئق ءذشئن بولؤئ ءتيئس. ةندةشة، باس شاهارداعئ ساياسات قارا حالئقتئث ماقساتئمةن، مذددةسئمةن قابئسؤئ شارت. قازئرگئ تئلمةن ايتساق، استانا - ذلتتئق ءيدةيانئث ورداسئ بولؤئ كةرةك. ذلتتئق يدةيا دةگةنئمئزدئث ءوزئ - ذلت تاؤةلسئزدئگئن ساقتاؤ، ونئ نئعايتؤ، حالئقتئ كوركةيتؤ مةن دامئتؤدان تذرادئ. قالئث جذرتشئلئقتئ ءبئر باعئتقا ذيئتئپ، باسئن بئرئكتئرئپ، استانانئ دامئتؤ ارقئلئ بذقارانئ، بذكئل ةلدئ دامئتؤدئ جذزةگة اسئرؤ. «حالئققا قئزمةت ةتةتئن قالا» دةگةنئمئز - وسئ. ءذشئنشئ تالاپ - كةيئننةن پايدا بولعان ةؤروپالئق ءذردئس. ةؤروپا ةلدةرئندة ئلگةرئدة «قالالار فورؤمئ» دةگةن كونفةرةنسيا ءداستذرئ بولعان ةدئ. بةرتئنگة دةيئن وسئ فورؤم ءذش جئل سايئن جيئلئپ تذردئ. سونداي ماجئلئستةردة «ةؤروپانئث استانالارئ قانداي بولؤئ كةرةك؟» دةگةن سذراق ورتاعا تاستالئپ، سوعان ةؤروپا جذرتئ جذمئلا جاؤاپ ئزدةؤشئ ةدئ. اقئر اياعئندا سول فورؤمنئث توقايلاسقان سوثعئ ذيعارئمئ بويئنشا، ХХ-ХХІ عاسئرلاردئث استانالارئ «حالئقتئث ومئرئنة اسا جايلئ بولؤئ كةرةك» دةگةن ذعئمدئ ذستاندئرادئ. «جايلئنئث» اؤقئمئ كةث. ذثئلسةك: مذندا جذرتقا جذمئس ذدايئ بولؤئنان باستاپ، استانالئقتاردئث ذرةيسئز، قامسئز، الاثسئز ءومئر ءسذرؤئ قامتئلادئ. ماسةلةن، قاراپايئم مئسال، كوشةدة ءتذننئث جارئمئندا كةلة جاتقان استانالئقتئث ويئندا «بئرةؤ ذرئپ كةتپةسئن» دةگةن سةكئلدئ ذرةي مذلدةم بولماؤئ شارت. كوشة تارتئبئنةن باستاپ، ءجذرئس-تذرئس، مئنةز-قذلئقتئ قالئپتاستئرؤعا نازار اؤدارئلدئ. استاناعا سئرتتان كةلگةن قوناقتار دا سولاي الاثسئز ءارئ ةمئن-ةركئن ءجذرئپ-تذرؤئ قاجةت. سوسئن استانادا تذرمئستئق قئزمةتتئث ةث جوعارئ دةثگةيئ قالئپتاسؤئ كةرةك. ونئث تذرعئندارئ تذرمئستئق-كوممؤنالدئق شارؤاشئلئقتان ةشقانداي كةمدئك كورمةؤئ كةرةك. الةمدئك تاجئريبة استانالارعا قاتئستئ وسئ ءذش ماسةلةنئ الدئمةن تارتاتئنئ تاريحتان بةلگئلئ.
- ةندةشة، وسئنداي ةجةلدةن قالئپتاسقان باس قالا تؤرالئ تالئمدةردئ ةسةپكة الا وتئرئپ، تاؤةلسئز قازاقستاننئث استاناسئنا قويئلعان تالاپتار قانداي بولدئ دةپ ويلايسئز؟
- ارينة، بئزدئث استاناعا قويار تالابئمئز دا، ونئث ورنئن تاثداؤئمئز دا مذلدةم باسقاشا، ءبئراق جذزةگة اسئرؤداعئ تاريحي ماثئزئ اسا جوعارئ بولدئ. سونشاما جئلدار بويئ بوداندئقتا بولئپ كةلگةن قازاق ةلئ ХХ عاسئردئث سوثئنا تامان ةگةمةندئككة قول جةتكئزئپ، تاؤةلسئزدئك الدئ. سول تاؤةلسئزدئكتئث ارقاسئندا قازاق حالقئنئث جاثا، دةربةس استاناسئ تؤرالئ ماسةلةنئ تذثعئش پرةزيدةنت نذرسذلتان نازاربايةأ كوتةردئ. ةلباسئنئث يدةياسئ بويئنشا جاثا استانا تاؤةلسئزدئكتئث تذعئرئ بولؤئ كةرةك ةدئ. بذل - ةث ءبئرئنشئ تالاپ. ال پرةزيدةنت ويلاعان ةكئنشئ تالاپ ودان كةم ةمةس. قازاق ةلئ - ذزاق جئلدار بويئ بوداندئقتئث سالدارئنان جاسئعان حالئق. ذلتئمئز بابادان جالعاسئپ كةلگةن داستذرئنةن عانا ةمةس، رؤحاني قذدئرةتتئلئگئنةن قول ءذزئپ بارا جاتقانداي ةدئ. ةندةشة، تاؤةلسئز جذرتتئث ةثسةسئن تئكتةؤ، نامئسئن قايراؤ، ءوز الدئمئزعا ةل بولئپ، الةممةن تةرةزةمئزدئث تةث ةكةنئن سئرتقا عانا ةمةس، ةث الدئمةن، وزئمئزگة دة تانئتؤ كةرةك بولدئ. ياعني استانا ارقئلئ حالئقتئث رؤحئن جانئپ، باياعئداي ورلئگئن ءوسئرؤ تالاپ ةتئلدئ. ويتكةنئ ءوزئنئث مذقالعان رؤحئن قايتا جاني الماعان حالئقتئث تاؤةلسئزدئككة ية بولا الماي قالؤئ دا عاجاپ ةمةس ةدئ. سوندئقتان دا، ةلباسئنئث ويئنشا، جاثا استانا حالئقتئث ذلتتئق سةنئمئن قايتارئپ بةرةتئن قالا بولؤئ شارت ةدئ. پرةزيدةنتتئث استانانئ تاثداؤداعئ ءذشئنشئ تالابئ - ذلتتئق قاؤئپسئزدئگئمئزگة تئكةلةي قاتئستئ بولدئ. وسئ ذلتتئق قاؤئپسئزدئكتئث ءوزئ - ءبئر-بئرئمةن سالالاس-ساباقتاس بولئپ تابئلاتئن ءذش تالاپتئث ئشئندةگئ ةث ماثئزدئسئ.
- سوندا ذلتتئق قاؤئپسئزدئگئمئزگة قاتةر قاي جاقتان ءتوندئ؟
- كةثةس وداعئ ئدئراعاننان كةيئنگئ جاعدايدئ جذرت تةرةث تذسئنة بةرمةيدئ. اسئرةسة وسئ ورتالئق قازاقستانداعئ، سولتذستئكتةگئ رةسةيمةن شةكتةس اؤداندارداعئ ساياسي شيةلةنئستةر تؤرالئ ءالئ دة كةم ايتئلئپ ءجذر. سول كةزدة وثئردة كوپتةگةن سولشئل كذشتةر پايدا بولدئ. بذرئننان ذستةمدئكپةن جذرتتئ بيلةپ كةلگةن توپ، ءبئر جاعئنان، وداقتئث ئدئراؤئنا قارسئ بولسا، ةكئنشئ جاعئنان، قازاقستانعا هام قازاق حالقئنا جاساپ كةلگةن بيلئگئنةن ةش ايئرئلعئسئ كةلمةدئ. قازاقتارعا «تاؤةلسئزدئك سةندةرگة قول ةمةس» دةگةندئ العا تارتئپ قالاتئندار دا بولدئ. تاؤةلسئزدئك جاريالانعانئنان بولةك، ونئ ذستاپ تذرؤدئث ءوزئ دة قئرؤار شارانئ تالاپ ةتتئ. سول كةزدةرئ قازاقستاندئ رةسةيدئث ؤئسئنان شئعارعئسئ كةلمةگةن سولجةنيسئننئث سويئلئن سوعاتئندار تئث يگةرؤشئلةردئث باس قالاسئ بولئپ كةلگةن سةلينوگرادتا دا، ةلدئث سولتذستئك وبلئستارئندا دا از ةمةس ةدئ. مئنة، ءدال وسئ كةزدة استانا رؤحئ سول كةزدةگئدةي وثتذستئكتةگئ الماتئدا قالا بةرةتئن بولسا، سولتذستئك شئتئناپ كةتؤئ دة مذمكئن ةدئ. استانا اؤئسپاسا، ةلدئث بذتئندئگئ تؤرالئ داؤ-داماي ةشؤاقئتتا توقتامايتئن ةدئ. ول جايئندا پرةزيدةنتتئث: «مئثداعان جئلدار بويئ اتا-بابالارئمئز مةكةن ةتكةن قاسيةتتئ قازاق جةرئنئث ءبئر بولئگئن - اياؤلئ سارئ ارقانئ ساياسي ساؤداعا سالئپ، دارحان دالانئ داؤ-دامايعا اينالدئرعئسئ كةلةتئندةر بار كةزدة، سولتذستئكتةگئ شذرايلئ وثئرگة كوزئنئث سذعئن قادايتئندار بار كةزدة، ءبئز مئنا جةردة، اسةم قالا الماتئدا تئنئش وتئرا الماس ةدئك» دةگةنئ بار ةمةس پة؟ شئنئمةن-اق سذق كوزدةردئث سذعاناقتئعئنا قارسئ الماتئدان باس قالانئ اؤئستئرؤ ارقئلئ قازاقتئث تاؤةلسئز رؤحئ اكةلئندئ. ةلباسئ ايتپاقشئ، دارحان دالادا داؤ-داماي قاي كةزدة توقتايدئ؟ حرؤششةأتئث كةزئندة بةس وبلئسئمئزدئث باسئ تئثدئ يگةرؤ ءئيدةياسئمةن بئرئگئپ كةتتئ دة، تئث ولكةسئنئث باس قالاسئ سةلينوگراد بولدئ. ةندةشة، وسئ سةلينوگرادتئ قذلاتئپ، ونئ تاؤةلسئز قازاق ةلئنئث استاناسئ ةتؤ عانا داؤ-دامايعا توسقاؤئل بولاتئن ةدئ.
- دةگةنمةن قازاقتئث ذلان-عايئر دالاسئندا كوپتةگةن استانانئث بوي كوتةرگةنئ انئق قوي. بذلار جايئندا نة ايتاسئز؟
- شئثعئس حانعا دةيئن دة، ودان كةيئن دة قازاق دالاسئ استانادان كةندة بولعان ةمةس. دةگةنمةن قازاق اسئلدارئنئث قاي-قايسئسئ دا استانالئق رؤحتئ ذلتتئق رؤحتئث بايراعئ ةتة بئلگةن. كذلتةگئن ءذشئن وتذكةن بذكئل تذركئ ذلئسئنئث تةمئرقازئعئ بولدئ. قئپشاق بيلةؤشئلةرئ سئعاناقتئ قاسيةت تذتتئ. اق وردا حاندارئ ساؤراننئث قاقپاسئنان ةنةردة اتتان ءتذسئپ، تئزة بذككةن دةسةدئ. ساراي بةركةنئث داثقئ وتكةنئن قذرمةتتةي بئلةتئندةردئث جذرةگئن ءالئ كذنگة جئلئتادئ. ال ءاز تاؤكة ورداسئن ةل كئندئگئ دةپ ارقاعا، اقمولانئث ئرگةسئنة، ةسئل مةن نذرانئث قوس ارناسئ بذرئلئپ كةلئپ تئرةلةتئن تذسقا تئكتئ. ياعني بذل قالالاردئث بارلئعئ ءوز ءداؤئرئنئث التئن شاثئراعئ بولدئ. تاريحتئ تةرةثئرةك قازئپ وتئراتئن بولساق، ءبئر اؤلةتتئث، ءبئر حاندار ديناستياسئنئث قايسئسئ ذستةمدئككة ية بولسا، سولار ءوز استاناسئن جاسادئ. اتتارئن شئعارؤ ءذشئن قالاعا كوپ ءمان بةرئلدئ. سوندئقتان دا قاي حاننئث قانداي استاناسئ بولعاندئعئ تاريحتان بةلگئلئ. دةگةنمةن اشئعئن ايتاتئن بولساق، اتالعان استانالاردئث ةشقايسئسئ دا سول كةزدةرئ بذكئل تذركئ جذرتئنئث باسئن قوسئپ، ذلتتئق دةثگةيدة ءتذبئ ءبئر جذرتتئث باسئن بئرئكتئرگةن استانا بولا العان جوق. ءبئز مذنئ اشئق ايتؤئمئز كةرةك. الايدا ذلئ دالاداعئ ءبئر عانا استانا قازاق حالقئنا هام بذكئل تذركئ جذرتئنا قئزمةت ةتتئ، ءالئ دة ةتئپ كةلة جاتئر، كةلةشةك تذعئرئ دا بةرئك. ول - تذركئ جذرتئنئث كيةلئسئ تذركئستان. «ةر تذرئكتئث بةسئگئ بولعان تذركئستان» ءبئزدئث رؤحاني استانامئز بولدئ. ونئث ءمانئ جويئلعان جوق. دةگةنمةن ءبئز ءالئ كذنگة قازاق حالقئن بئرئكتئرؤدةگئ تذركئستان شاهارئنئث رولئن تولئق ايتئپ تا، جازئپ تا بئتكةن ةمةسپئز. قازاقتئث ذلتتئعئن ساقتاپ قالؤداعئ تذركئستاننئث ماثئزئ ةرةكشة. «ات اينالئپ قازئعئن تابادئ» دةمةكشئ، الاش جذرتئ الماعايئپ زاماندا ءوزئنئث رؤحاني استاناسئنا قايتا-قايتا ورالئپ وتئردئ. تذركئستاندا تؤ كوتةردئ، باس بئرئكتئردئ. تاعدئردئث تالكةكتئ تذسئندا تذركئستاندا تئزة بذگئپ، الاش بالاسئ پاتؤالاسا الدئ. قازاقتئث ماثدايئنا بئتكةن زيالئلارئ، تةكتئ تذلعالارئ، اسئلزادالارئنئث كوپشئلئگئنئث سذيةگئ قاسيةتتئ تذركئستاندا جةرلةنؤئ دة سوعان ءبئرشاما ايعاق بولسا كةرةك. سوندئقتان دا ذلئ دالاداعئ استانالاردئث ئشئندة تذركئستان شاهارئنئث الار ورنئ ةرةكشة دةمةكشئمئن.
ال كةشةگئ كةثةس وداعئ تذسئنداعئ استانالار تاريحئ بةلگئلئ عوي. العاشقئ استانا - ورئنبور، ودان كةيئن اقمةشئت، سوسئن الماتئ. ءبئراق بذل ءذشةؤئ دة استانا بولئپ قالا بةرؤگة گةوگرافيالئق تذرعئدان لايئق ةمةس ةدئ. ماسةلةن، ورئنبور قازاق دالاسئنئث ءبئر شةتئندة ورنالاسقان. كةيئن رةسةيگة جذتئلئپ كةتتئ. قئزئلوردا دا، الماتئ دا شةكارادان قاشئق ةمةس. جوعارئداعئ تالاپتارمةن ذشتاستئرساق، ةلدئث ورتالئعئندا تذرعان استانا عانا ذلتتئق استانا بولا الاتئندئعئن تاريح تالاي دالةلدةگةن. ويتكةنئ ةلدئث جذرةك تذسئندا ورنالاسقان استانادا تاؤةلسئزدئك رؤحئ ةش سونبةيدئ، ةركئندئك سةزئمئ بةرئك بولئپ، شاهارعا سئرتتان كةلئپ شاثئراعئن شايقالتؤ مذمكئن بولمايتئن ةدئ. سوندئقتان دا ئلعي دا ئلديعا ورنالاسقان استانالاردئث جولئ بولماي كةلدئ. تةك قانا تاؤةلسئزدئك جئلئندا قازاق ءوز استاناسئن تاثداپ، وردا تئگؤگة بةكئندئ. ال سوناؤ الاش قايراتكةرلةرئ تذسئندا دا ذلتتئق تاؤةلسئزدئككة ذمتئلئس بولعانئ بةلگئلئ. وندا دا باس شاهارعا قاتئستئ ماسةلةلةر بولدئ. سونداعئ ذلتتئق قايراتكةرلةرئمئزدئث مذرالارئن زةرتتةسةثئز، استانانئث ورتالئقتا بولؤئن ولار دا قاتتئ قذپتاعان. ءتئپتئ ول كةزدة استاناعا لايئقتئ ةكئ قالانئث اتئ اتالاتئن، ونئث بئرةؤئ سةمةي بولسا، ةكئنشئسئ - اقمولا قالاسئ. ياعني الاش زيالئلارئنا تاؤةلسئزدئك بذيئرئپ، استانانئ تاثداؤ مذمكئندئگئ تؤسا، وسئ ةكئ قالانئث ءبئرئ استانا بولاتئنئ ءسوزسئز ةدئ. ويتكةنئ ةكةؤئ دة گةوگرافيالئق ورتالئقتا تذر ءارئ بذعان دةيئنگئ تالاپتارعا ساي كةلةدئ. وسئلاردئث ءبارئن ويلاي كةلة، استانانئث اقمولاعا اؤئسؤئن، شئن مانئندة، تاريحي ماثئزئ اسا زور وقيعا دةپ باعالاعانئمئز ءجون. راسئندا دا، استانا ارقئلئ قازاق حالقئ، شئن مانئندة، كةز كةلگةن ةلمةن تةرةزةسئ تةثةسكةنئن سةزئندئ. تاؤةلسئز ةل رةتئندة تئزگئندئ ءوزئمئز قولعا الا وتئرئپ، ةش قيئندئققا قاراماستان، استانامئزدئ، ونئث ئشئندة سئرتتاعئ جات جذرت قئزئعا قارايتئن استانانئ سالا الاتئنئمئزدئ الةمگة پاش ةتئپ، ون جئلدئث جذزئندة-اق دالةلدةدئك. استانا قازاق حالقئنئث، السئرةپ قالعان، جذتاثدانعان، سونؤگة تاقاعان رؤحئن قايتا ءتئرئلتئپ، وزئنة دةگةن ذلتتئق سةنئمئن قايتارئپ بةردئ. پرةزيدةنتتئث «ذلتتئث بةدةلئن قالپئنا كةلتئردئك. قازاق بالاسئ جةردئث يةسئ، سايئن دالاداعئ ذلئ تاريحتئث مذراگةرئ ةكةنئن، وسئ ةلدةگئ جاقسئعا دا، جامانعا دا جاؤاپكةر ةكةندئگئن ةندئ سةزئنةتئن بولادئ. ءبئز ذلتتئق رؤحتئ قاستةر تذتاتئن حالئقتئق قالپئمئزعا قايتا ورالدئق» دةؤئ - سونئث ايعاعئ. ءبئز قازئرگئ كذنئ استانامةن ماقتاناتئن دةثگةيگة جةتتئك قوي، ءالئ تالاي تولقئن مذنئث ماثئزئن ايتئپ ماقتانئپ وتئراتئن بولادئ.
- ءسئز استانانئث بايئرعئ تذرعئنئسئز. استانانئ اؤئستئراتئن ماسةلة كوتةرئلگةن تذستا وثئردةگئ جاعداي قانداي ةدئ؟
- بذل اقمولا جذرتئ ءذشئن عانا ةمةس، بذكئل قازاق ءذشئن ماثئزدئ وقيعا ةكةنئن ةسكة سالعئم كةلةدئ. ايتسة دة 1994- جئلئ 6 -شئلدةدة ةلباسئ جوعارعئ كةثةستة ماسةلة قويعاننان باستاپ، استانالئق تالاپتارعا قازاق زيالئلارئنئث ءوزئ كةث اؤقئمدا قاراي المادئ. سول كةزدةگئ باسپاءسوزدئ اقتاراتئن بولساثئز، الماتئدان استانانئ اؤئستئرؤعا ذلكةن قارسئلئقتئ كورؤگة بولادئ. ونئث ماتةريالدئق-ةكونوميكالئق شئعئنعا اكةلةتئنئ، الةؤمةتتئك كوتةرةم حالگة تذسكةن حالئققا سوققئ جاسالاتئنئ تؤرالئ مالئمدةمةلةر دذركئن-دذركئن بولدئ. اقمولانئ استاناعا اينالدئرؤ ءذشئن قارجئلئق قانا ةمةس، زور رؤحاني، مادةني شارالار الدئمةن كةرةك دةگةن سئلتاؤلار ايتئلدئ. باس شاهاردئ كوشئرؤ ءبئراز ؤاقئتتئ قاجةت ةتةتئنئن العا تارتئپ، سوندئقتان ونئ « ХХ عاسئردئث تابالدئرئعئندا ةمةس، قازاقستان ةكونوميكاسئن دامئتئپ الئپ، سودان كةيئنگئ ХХІ عاسئردئث ئشئندة ويلانؤ كةرةك» دةگةن ماقالالار دا شئقتئ. ءتئپتئ ارزانقولدئلئققا سالئپ، ءوز وثئرئنة تارتقئلاعاندار دا بولدئ. بئرةؤ ذلئتاؤ دةپ ذراندادئ، ةكئنشئلةرئ بؤرابايعا بذرا تارتقئسئ كةلدئ. وسئنئث ءبارئ سول كةزدة-اق «نةگة ءبئز ذلتتئق دةثگةيدة ويلاؤعا دايئن ةمةسپئز؟ باستان كوپ قيئندئق ءوتتئ، بوداندئقتئث بذعاؤئ ءالئ سانادان وشكةن جوق. بئرةؤگة وتار بولؤدئث زاردابئن جذرةكپةن دة، اقئلمةن دة سةزدئك. وسئنداي حالئقتئث زيالئ قاؤئمئ ءبئر جةردةن ذستاؤئ كةرةك ةدئ عوي. نةگة استاناعا بولا ايتئسئپ-تارتئسئپ جاتئرمئز؟» دةگةن قئنجئلئس بولدئ. ال ورتالئق قازاقستان مةن ةلدئث تةرئسكةيئندةگئ جاعداي دا، مذنداعئ زيالئ قاؤئمنئث اثگئمةسئ دة ةرةكشة ةدئ. مةن 1971 -جئلدان اقمولا تذرعئنئمئن. ورتالئق قازاقستانداعئ، شئعئس پةن سولتذستئك قازاقستانداعئ قازاق زيالئلارئ پرةزيدةنتتئث استانانئ اقمولاعا اؤئستئرؤداعئ تذپكئ استارئن، ةث الدئمةن، سةزئندئك. ويتكةنئ 90-جئلدارئ قازاقستاننئث تاؤةلسئزدئگئنة، ةلئنئث، جةرئنئث تذتاستئعئنا قاتئستئ ماسةلة وتة وتكئر بولئپ تذر ةدئ. استئرتئن شارالاردئث كوپشئلئگئ تةرئسكةيدةگئ كورشئلةردئث قازاق ةلئن ؤئستان شئعارماؤ، ةث قذرئعاندا، «تئثئ يگةرئلگةن» جةرلةردئ الئپ قالؤ تؤرالئ سولجةنيسئندئق پئكئرمةن ذشتاساتئن قوزعالئستار قاپتاپ كةتتئ. رةسةيمةن وداقتا بولؤدئ قذپتايتئن سونداي ءبئر توپ «قالالار وداعئ» دةگةن ذيئمدئ قذردئ. ال ونئث جارعئسئن سول كةزدةگئ سةلينوگراد وبلئستئق كةثةسئ ءوز ماجئلئسئندة بةكئتئپ جئبةردئ. «قالالار وداعئنئث» قويئپ وتئرعان تالابئ اسا قاؤئپتئ ةدئ! بئرئنشئدةن، ولار بئلاي دةيدئ: «جالپئ، قازاقستان - ءوندئرئستئ، يندؤستريالئق-تةحنيكالئق دامؤدئ يگةرةتئن ةل ةمةس. سوندئقتان دا قازاقستاننئث تةمئرتاؤ، وسكةمةن، قاراعاندئ، پاألودار سةكئلدئ ونةركاسئپتئك قالالارئ ءوزئن-ءوزئ باسقارا المايدئ! ولاردا جذمئس ئستةپ تذرعان زاؤئتتاردئث بارلئعئ جويئلماس ءذشئن، قازاقستاندئ ةكونوميكالئق جاعئنان قذتقارئپ قالؤ ءذشئن توعئز يندؤستريالئق قالانئ ةكاتةرينبؤرگ قالاسئنداعئ «قالالار وداعئنئث» قذرامئنا بةرؤ كةرةك». ال ذيئمنئث شارتئ بويئنشا، قازاقستان ولارمةن تةك كةلئسئم عانا جاسايدئ. ياعني «قالالار وداعئ» ذيئمئ الگئ قالالاردئ باسقارادئ، بايلانئستاردئث بارلئعئن ذيئم شةشةدئ. مئنةكي، بذل - قازاقتئث ذلتتئق تاؤةلسئزدئگئن كورگئسئ كةلمةيتئندةردئث جاساعان ايلا-شارعئلارئ عانا. تاؤةلسئزدئگئ ةندئ عانا قولئنا تيگةن، ذلتتئق بيؤدجةتئ قاؤقارسئز، قذلدئراؤعا جاقئن ةلدئ ودان سايئن قذلاتئپ، تاؤةلسئزدئكتةن ايئرؤ ءذشئن باستاعئ قيئندئقتئ سئلتاؤراتئپ قازاقستاننئث ونةركاسئپتئك قالالارئن رةسةيگة ماجبذرلةپ قوسؤ استارئ بولدئ. ءبئراق سةلينوگراد وبلئستئق كةثةسئنئث ماجئلئسئندة قابئلدانئپ كةتكةن وسئ قاؤلئ اياعئنا جةتة الماي تئندئ. مةن سول كةزدةگئ «ةگةمةندئ قازاقستان» گازةتئنة «قازاقتئث سئرتئنان تون ءپئشئپ..» دةگةن اتپةن ذلكةن ماقالا جازدئم، ماسةلةنئث ءبارئن اشئق ايتتئم. ذيئمدئ دةر كةزئندة توقتاتپاساق، زاردابئ قالاي بولاتئنئن اشئق جةتكئزدئم. كةيئن ذيئم مةنئ سول ءذشئن سوتقا بةردئ. ةكئ جارئم اي سوتتاستئق. رؤحاني قئسپاقتار دا بولدئ. ءبئراق، ةث باستئسئ، مةملةكةتتئك ورگانداردئث نازارئن وسئعان اؤدارا الدئق. اقئر اياعئندا وبلئستئق كةثةستئث «قالالار وداعئن» تئركةگةنئ، ولاردئث جارعئسئن ماقذلداعانئنئث بارشاسئ قايتا كذشئن جويدئ.
«قالالار وداعئنئث» سئرتئندا كوپتةگةن قوعامدئق ذيئم بئرئنةن سوث ءبئرئ قذرئلئپ، ولاردئث ءبئرشاماسئ ةتنيكالئق ذلتشئلدئق سيپاتتا بولدئ. كةيبئرةؤلةرئ استانانئث اقمولاعا اؤئسؤئنا قارسئ بولئپ، «قازاقتار اقمولانئ استانا ةتئپ ذلگةرگةنشة، ءبئز ولاردئ اأتونوميالئق اؤدان ةتئپ، سونئث استاناسئ جاسايمئز» دةپ ذراندادئ. وبلئستاعئ تذرعئندار اراسئندا قارسئلئعئن ءبئلدئرؤ ءذشئن رةفةرةندؤم وتكئزؤگة ذمتئلعاندارئ قانشاما. ودان كةيئنگئ كةزةثدة بةس وبلئستئث تئث يگةرؤشئلةرئ: «اقمولانئ تئثگةرلةر تذلةتتئ، سوندئقتان دا ونئث تاعدئرئن تةك قانا تئث يگةرؤشئلةر شةشؤئ كةرةك» دةپ قيسايدئ. «جاؤ جاعادان العاندا، ءبورئ ةتةكتةن» دةگةننئث كةرئمةن اقمولا ئرگةسئندةگئ ستةپنوگور قالاسئنئث، قازئرگئ تئلمةن ايتقاندا، ماسليحاتشئلارئ، ياعني قالانئث بةتكة ذستارلارئ دذرمةككة قوسئلا كةتتئ. قالالئق كةثةستئث دةپؤتاتتارئ ستةپنوگوردئث كةثةس وداعئ كةزئنةن بةرئ تئكةلةي ماسكةؤگة باعئنعاندئعئن، سوندئقتان ءالئ دة ماسكةؤگة باعئنؤدئ قالايتئنئن العا تارتتئ. «قازاقستاننئث جارلئعئ دا، ذكئمئ دة بئزگة جذرمةيدئ، ستةپنوگور ءوزئن-ءوزئ بيلةيتئن قالا بولادئ» دةپ شئرةندئ. مئنةكي، مذنئث ءبارئ نةنئ بئلدئرةدئ؟ تاؤةلسئزدئك قولعا تيگةننةن باستاپ، ورتالئق قازاقستاندا، اسئرةسة اقمولانئث اينالاسئندا ذلكةن ساياسي شايقاستار ءجذرئپ جاتتئ. قازئرگئ ةلدئث ءبئرازئ مذنئ بئلمةؤئ دة مذمكئن. استانانئث اقمولاعا اؤئسؤئنئث ءمانئن تولئق ءتذسئنؤ ءذشئن ءبئز سول كةزدة وسئ وثئردة ئشتةي بذلقئنئپ جاتقان بارلئق وقيعانئ تةرةث تانئپ، ساراپتاپ، زةردةلةؤئمئز كةرةك ةدئ. سوندا عانا ءبئزدئث ذلتتئث زيالئلارئ بذعان ءبئراؤئزدئق تانئتار ةدئ. سول كةزدةگئ كوپشئلئگئ ايتئلماي، جاريالانباي قالعان ساياسي سئلكئنئستةردئ تذگةل تاپتئشتةپ شئقساثئز، استانانئ اقمولاعا اؤئستئرؤدئث استارئنا تولئق باعا بةرة الار ةدئثئز. بئزدة وسئنئ جةتة تذسئنبةيتئندةر سول كةزدة كوپ بولعان ةدئ، ءازئر دة تولئق جويئلدئ دةپ ايتا المايمئز.
سوندئقتان دا مةملةكةت باسشئسئ ةل تاؤةلسئزدئگئن ساقتاپ قالؤدئث بئردةن-ءبئر جولئ استانانئ اؤئستئرؤ ةكةندئگئنة تولئق كوز جةتكئزدئ دةپ بئلةمئن. ةكئنشئدةن، ةل ورداسئن اؤئستئرؤ ةلباسئعا ذلكةن سئن بولدئ. ويتكةنئ ةگةر استانانئ كوشئرؤ ءوزئ ويلاعانداي بولماي شئعئپ، دذرئس جذزةگة اسپاي قالسا، ونئث زاردابئ ءتئپتئ دة جامان بولاتئن ةدئ. پرةزيدةنت وسئنئ تذسئنة وتئرئپ، تاؤةكةلگة باردئ. مةن پرةزيدةنتتئث بذل قادامئن ساياسي قايراتكةرلئك باتئلدئعئ دةپ تة، ازاماتتئق تذلعا رةتئندةگئ باتئلدئعئ دةپ تة ةسةپتةيمئن.
- دةگةنمةن ماسةلة كوتةرئلگةن تذستا اقمولا-قاراوتكةلدةگئ قازاق جذرتئ مذنداي جاثالئقتئ قالاي قابئلدادئ؟
- «اقمولانئ استاناعا اؤئستئرؤ كةرةك» دةپ ةلباسئ ماسةلة قويعان كةزدة قالاعا قاراپ تذرئپ ويلاناتئنبئز. ابدةن جذدةگةن، ةشقانداي دا بولاشاعئ جوق سةكئلدئ ةدئ. ءئلئپ الارلئق ارحيتةكتؤرالئق عيماراتئ بولمادئ. بذل قالاي استانا بولماق؟ ءبئر جاعئنان، قالانئث 17 پايئزئ عانا قازاقتار. وسئ ات توبةلئندةي 17 پايئزدئث وزئندة ءارتذرلئ تذسئنئك بولدئ. سول 17 نئث بئرةؤئ كةشة ئدئراعان وداقتئ جاقتاپ «ايقايلاسا»، ةندئ ءبئرئ «قارئن توقتئعئن عانا ويلاپ تئنئش وتئرايئق» دةيدئ. ءذشئنشئسئ جذرةكپةن بولسا دا پرةزيدةنتتئث يدةياسئن ءتذسئنئپ جذرگةن قازاق ةدئ. جالپئ جذرت جذدةؤ تارتئپ تذرعان. ساؤدا-ساتتئق قذرئپ، ءوندئرئس توقتاعان كةز. سوعان قاراپ تاعئ دا ويلاناتئنبئز: «پرةزيدةنت قالايشا مئناداي تئث يگةرؤشئلةردةن قالعان ةسكئ-قذسقئ قالانئ استانا ةتةم دةيدئ؟ قولدان كةلة مة؟» دةگةنمةن تاؤةكةلدئ جاقتادئق. پرةزيدةنت يدةياسئن تةرةث تذسئنگةن قاؤئم قذدايدان ن.نازاربايةأتئث تةك وسئ ويئنان اينئپ قالماؤئن تئلةدئك. تاؤةكةلگة بارعانئن قالادئق. قارسئلئقتاردئث ورتاسئندا جذرگةن وزگة ذلتتئث قوزعالئستارئ قارسئ شئقتئ، كازاك ذيئمدارئ جذرت اراسئندا ذرةيگة تولئ پاراقشالار دا تاراتتئ. بذعان قارسئ شئعئپ، ءبئز دة قاتةرگة باس تئككةندةي ةدئك. وسئنداي الاساپئران كةزئندة پرةزيدةنتتئث ايتقانئ بولئپ، تئلةگةنئمئز كةلدئ. استانا اقمولاعا اؤئساتئن بولدئ. ءبئراق جذرتشئلئق بذعان دا جئعئلا سةنبةيتئن ءتارئزدئ كذيدة جذردئ. ةث اقئرئ 1996- جئلعئ كذزدة پرةزيدةنتتئث شتاندارتتارئ رةسمي تذردة استاناعا اكةلئندئ. قازئرگئ قالالئق اكئمدئكتئث الدئندا سوعان وراي ذلكةن جيئن بولئپ، شتاندارتتاردئث استاناعا اكةلؤئن جذرت مةرةكةلةدئ. مئنةكي، ءدال سول كذنگة دةيئن اقمولا تذرعئندارئ قالانئث استانا بولعاندئعئنا شئن كوثئلمةن سةنبةي كةلگةندةي ةدئ. سودان كةيئن بارئپ تولئق سةنئم ورنادئ. مةن سول جئلدارئ وبلئستئق تةلةراديوكومپانيا ءتوراعاسئنئث ورئنباسارئ قئزمةتئندة بولاتئنمئن. كةيئننةن استانا اؤئسقان سوث، وبلئستئق تةلةأيزيا تارقاپ، ءبئز قازاقستان تةلةراديوكومپانياسئنئث قذرامئنا ةندئك. سونئث استاناداعئ باس ديرةكتورئ ةدئم. پرةزيدةنت شتاندارتتارئنئث اكةلئنؤئنة وراي ذيئمداستئرئلعان مةرةكةگة وپةراتورئمئزدئ، جؤرناليستئ جئبةرئپ، جةدةل حابار ازئرلةيتئن بولئپ جاتقانبئز. الاثنان اكةلئنگةن بةينةماتةريالداردئ قاراپ وتئرئپ تةبئرةنئپ كةتتئم: ءبئر اقساقال اعئل-تةگئل جئلايدئ. ساقالئ جاسقا شئلانعان وعان قاسئنداعئ كةيؤانا دا قوسئلئپ ةثكئلدةيدئ. كذننئث سؤئعئنا ةكةؤئ دة قارامايدئ. سوسئن جؤرناليسئمئز سذحباتتاسپاق بولئپ: «اقساقال، اجة، نةگة جئلاپ تذرسئزدار؟» دةپ سذرايدئ. سويتسةك، الگئ اقساقال: «مةن وسئ كذنگة دةيئن استانانئث الماتئدان وسئ جةرگة كةلةتئنئنة سةنبةپ ةدئم. قذدايدئث كوزئ تذزؤ ةكةن، استانا ورتالئققا ورنئقتئ، ارمانئم جوق. قازاقتئث مذثئن قذداي ةستئپتئ. مةنئث ةلئمنئث بئرلئگئ ارتاتئن بولدئ، ةندئ ازاتتئققا سئزات تذسئرئلمةيدئ»، - دةپ سذحبات بةرئپ تذر. وسئنئ كورگةن ادامنئث تولقئماي شئداپ تذرا الماسئ تاعئ انئق. مئنةكي، استانا حالقئ ةلوردانئث وثتذستئكتةن ارقاعا اؤئسؤئن وسئنداي ذلكةن سةزئممةن، ئستئق جذرةكپةن قابئلداپ، جئلئ شئرايمةن قارسئ الدئ.
الاشقا ايتار ءداتئم...
قازاق حالقئنئث ماثدايئنا بئتكةن زور باقئت - تاؤةلسئزدئك. ةكئنشئدةن، مةنئث حالقئم - وتة يماندئ، ادامگةرشئلئگئ جوعارئ ذلت. ةلدئث وسئنداي پةيئلئنئث ارقاسئندا دامئپ كةلةمئز. ذشئنشئدةن، ذلان-عايئر جةرئمئزدئث استئ-ءذستئ - بايلئق. مذنداي داؤلةت ةش ةلدة جوق. وسئنداي ذلئ باقئتتئ ءبئز دذرئس پايدالانئپ، بذدان ءارئ دذرئس دامئتؤعا ءتيئسپئز. سول ءذش بايلئقتئ دا ذلتقا قئزمةت ةتةتئن دةثگةيدة بةيئمدةؤئمئز كةرةك. ول ءذشئن مئقتئ ذلتتئق يدةيا كةرةك. ءبئر كةزدةرئ استانا دا ذلتتئق يدةياعا اينالدئ، تئنئشتئق ساقتاؤ دا ذلتتئق يدةيا بولدئ. استانانئ سالدئق، تذراقتئلئق ورنئقتئ. ةلدئث اؤقاتئ دا جوعارئ. ةندةشة، تاؤةلسئزدئك ذسئنعان وسئنداي جةر بايلئعئن، تذراقتئلئق بايلئعئن، ةث الدئمةن، قازاق ذلتئ تةرةث سةزئنؤئنة جاعداي جاساؤ كةرةك. قازاق حالقئ وسئنئ جاقسئ سةزئنبةيئنشة، ةلئمئزدةگئ باسقا ذلتتار دا كوركةية المايدئ. ءبئز ةندئگارئ ءوزئمئزدئث جةتكةن جةتئستئگئمئزدئث بارلئعئن قازاق حالقئنئث داؤلةتئمةن، قازاق حالقئنئث بئلئمئمةن، قازاق حالقئنئث ءال-اؤقاتئمةن ولشةؤئمئز كةرةك. الاشتئث كةز كةلگةن ازاماتئ وسئ ماقساتقا جذمئلسا يگئ.
اأتور: قانات قازئ
دةرةككوزئ:«الاش ايناسئ» گازةتئ