قازاقتئ ساكةن سةيفؤللين - مادةنيةتتئ، وركةنيةتتئ ةلدةر قاتارئنا قوسؤدئ ارمانداعان تذلعا

bsp;تاريح ءار قايراتكةرگة ءوز باعاسئن بةرئپ، ءتيئستئ ورنئنا وتئرعئزادئ دةگةندة ءار كةزةثدة ايتئلعان، جازئلعان وي-پئكئرلةر ةسكةرئلةتئنئن ةستةن شئعارمايئق. ءار پةندةنئث كوكةيئندة ءارقيلئ وي-پئكئر بولعانئمةن، ايتئلار كةزئ، ءساتئ جانة ايتار ادامئ بولماق.
None
None

سول مةنمئن دةپ ورةكپؤ، ارينة، دذرئس ةمةس، ال مةنةن باسقا بئرةؤ بولؤعا ءتيئس دةگةنگة سةنئپ قالؤ ورئنسئز. حان ايتقاندئ قارا ايتادئ، ءبئراق اؤزئنئث دؤاسئ جوق دةمةي، وتپةلئ زامانداعئ اؤمالئ-توكپةلئ كوثئل كذي تذسئندا اعئثنان جارئلئپ ايتقان ويدئث ةش ابةستئگئ جوق. قازئر ساكةننئث باسئ ساؤدادا. قئسئر ةسةبئ بارلار تارتا سويلةپ، تذقئرتا بةرؤگة ذمتئلؤدا. ساكةن كوزئ تئرئسئندة دة، قايتئپ ورالعاننان كةيئن دة وثايلئقپةن «ءومئر سذرگةن» قايراتكةر ةمةس. تاريح سوقپاعئنان تالاي قياستئقتئ كورئپ كةلةدئ.

سونئمةن كةثةس قذلادئ، پارتيا تارادئ، كوممؤنيستئك يدةولوگيا مانسذقتالئپ جاتئر. تاريحتاعئ جاثا بةت - كةثةس زامانئ دةگةننئث سةركةسئ دة، ةركةسئ دة، جئرشئسئ دا، جارشئسئ دا بولعان ساكةندئ قايتةمئز؟ ونئث تاريحتاعئ ورنئ قايسئ؟ قانداي ءئسئن قادئرلةيمئز، قانداي ارةكةتئن مانسذقتايمئز؟ تئرئسئندة اتئ اثئزعا اينالئپ، ءبئر حالئقتئث ماقتانئشئ بولعان سئرباي ماؤلةنوأشة ايتقاندا:

ولئمگة جان ةكةنسئث قيا المايتئن،

ولةثنئث قذشاعئنا سئيا المايتئن.

قازاقتئ كورگئث كةلسة، مئنة، وسئ دةپ،

كورسةتسة جةر جذزئنة ذيالمايتئن.

ياعني ةلئمئزدئث ةلدئگئنئث، اقئندئعئنئث، اقئل-پاراساتئ مةن سذلؤلئعئنئث بةلگئسئندةي بولعان ساكةندئ سوزگة قالدئرئپ، ئردؤ-دئردؤ بولا بةرةمئز بة، الدة بةلگئلئ ءبئر توقتامعا كةلةمئز بة؟

ءبئز ساكةننئث يدةولوگيالئق كرةدوسئن بذگئنگئ تانئم-بئلئك تذرعئسئنان ةمةس، قالئپتاسؤ بارئسئ دةثگةيئندة كورسةتسةك قانا قوعامدئق، مةملةكةتتئك قايراتكةرلئگئن، ونةرپازدئق دارئنئن، اقئندئق جاثاشئلدئعئن، ازاماتتئق كةلبةتئن تذتاس قامتي الامئز. سوندا تذلعالئ تذتاستئقتئ كورئپ، كةزةثدئك پئكئردئ ايتئپ، جازئپ جذرگةندةردئكئ انشةيئنگئ جةلدئ كذنگئ توزاث ةكةنئن ذعامئز.

قازئر «ةموسياعا، قئزبالئققا بةرئلةدئ، قايداعئنئ ءوزئ ويلاپ تابادئ» دةگةن جالتارما ءسوز شئقتئ، قيسئندئنئ ةلةمةؤدئث ايلاسئ شئقتئ. وسئنشاما بوراسئنداتئپ ايتقاندارئمنئث انشةيئنگئ جةل ءسوز ةمةستئگئنة دالةل كةلتئرةيئن.

ساكةننئث ماركستئك، ياعني كوممؤنيستئك كوزقاراسئ، ءئس-ارةكةتئ جونئندة اسئرا ايتئلماسا، كةم ايتئلعان جوق. ونئ قازبالاپ جاتپاي، بذگئنگئ وي قذبئلئسئنا كوز سالايئق. «قازاق ادةبيةتئ» گازةتئ 1992- جئلئ «قازاقتا ذلتتئق ادةبيةت بار ما؟ قازاق سوأةت ادةبيةتئ دةپ جذرگةنئمئز قانداي ادةبيةت؟» دةگةن ساؤالدارعا جاؤاپ ذيئمداستئرعاندا «قازاق سوأةت ادةبيةتئنئث كلاسسيكتةرئ قاتارئندا ايتئلئپ كةلگةن س.مذقانوأ، س.سةيفؤللين، ع.ءمذستافين شئعارماشئلئعئن ةندئ قالاي باعالاؤئمئز كةرةك؟ س.سةيفؤلليننئث نةگئزگئ شئعارماسئ اتالئپ كةلگةن «تار جول، تايعاق كةشؤ» رومانئ تازا تاريح ءذشئن كةرةك بولعانئمةن، قازاق ادةبيةتئنئث يگئلئكتةرئ قاتارئنا قوسئلا قويار ما؟» دةگةن (11.09.92) سودئرلئ ويلار ايتئلسا، 1994- جئلئ «جذلدئز» جؤرنالئنداعئ ماقالادا «ذلتتئق اقئن ذعئمئن ايقئنداپ، ورنئقتئرؤ ءذشئن ذلتسئز اقئندار - سوأةتشئل، وداقشئل، پارتياشئل باتئراقتار، كولگئر ينتةرناسيونال بةلسةندئ اقئندار جاساعان «قازاق سوأةت ادةبيةتئ» دةگةن قامپيعان دوكةيدئ قايتا ساراپقا، تاريح تارازئسئنا تارتؤعا مئندةتتئمئز».

بذگئنگة دةيئن «الئپتار توبئن» قذراپ كةلگةن ساكةن، بةيئمبةت، ءئلياس، ءسابيت، عابيت، عابيدةن قاتارلئ قالامگةرلةر رةتئندة ءوز ذلةستةرئنئث شاما-شارقئنا قاراي ءتيئستئ ورنئن، باعاسئن الا بةرةدئ. بذرئنعئداي اسپةتتةلئپ، «نةگئزئن قالاؤشئلار» رةتئندة وقؤلئقتان وقؤلئققا جوثكئلة الماس، ويتكةنئ سول قذرعئر «نةگئز دةگةننئث ءوزئ - نةگئزسئز بولئپ شئقتئ» («جذلدئز»، №5-6، 1994، 187-بةت) دةگةندةردئث ايتارئ ايقئن عوي.

ارينة، بذل ماسةلةنئث جان-جاقتئ شةشئمئن تابؤعا ءتيئستئمئز. قازاقستاننئث جاقسئ بولسئن، جامان بولسئن، سوسياليزمنئث زامانئندا جاساعانئن، ويسئراعان ولقئلئقتارمةن قاتار تاماشا جةتئستئكتةرگة جةتكةنئن ةشكئم جوققا شئعارا المايتئن بولسا، وندا سوسياليستئك رةاليزم رؤحئندا جاسالعان ادةبيةتتةن، ونئث ذلئ وكئلدةرئنةن، نةگئزئن قالاؤشئلاردان قاشساث دا قذتئلا المايتئندئعئمئزدئ قازئر انئق ذعؤعا مئندةتتئمئز.

كوزئ تئرئسئندة دة، اقتالعاننان كةيئن دة ساكةن سةيفؤللين توثئرةگئندةگئ اثگئمة تولاستاپ كورگةن ةمةس. بذل - ونئث باقئتئ دا، سورئ دا. باقئتئ بولاتئنئ - ونئث مذراسئ، ءئس-ارةكةتئ ارحيأكة تاپسئرئلماي، كذنئ بذگئنگة دةيئن مةملةكةتتئك-الةؤمةتتئك تئرلئگئمئزگة ارالاسئپ جاتؤئندا، ءالئ كذنگة دةيئن ونئث ايتقان وي-پئكئرئنئث، تاريحي دةرةكتةرئنئث دايةكتئلئگئ مةن پارمةندئلئگئندة، ءبئر سوزبةن ايتقاندا، ساكةننئث كةؤدةسئندة جانئ، قولئندا قالامئ بار پاراساتتئ پةندة رةتئندة وزئمئزبةن ارالاسئپ جذرگةندئگئندة.

ال سورئ بولاتئنئ - ئلعي قاثقؤ ءسوزدئث ورتاسئندا بولاتئندئعئ. ول كولدةنةث كوك اتتئنئث دا، ازؤلئ ارئستاننئث دا، ةشتةثةدةن حابارئ جوق ناداننئث دا، وتكةندةرئن ذعاتئن زيالئنئث دا، تذراقسئز كةؤدةمسوقتئث دا، اسقان عذلامانئث دا اؤزئندا بئردة ماقتالئپ، بئردة داتتالئپ جاتؤئندا. سوعان قاراعاندا، سابيتپةن ةكةؤئنئث «تذزئ جةثئلدةؤ» بولدئ ما ةكةن دةپ تة قالعاندايسئث. ولاي دةيئن دةسةث، جاساپ كةتكةن ئستةرئ ءئرئ، اؤقئمدئ، كةسةك. اؤزئن باعئپ، اياعئن ساناپ باسپاي، ةلئم، حالقئم ءذشئن قولئمنان كةلگةننئث ءبارئن ار امئرئمةن ادال ورئندايمئن دةپ تالپئنعان جاننئث ايباتتئ كةلبةتئن كورةمئز. وسئ جولدا ول تالاي قؤاندئ، شاتتاندئ، قاستئق كوردئ، ءسذرئنئپ قذلادئ، قايتا تذرئپ ئلگةرئ ءجذردئ، كوپشئلئككة باقئت سئيلاماققا تالپئندئ. جاساپ جذرگةنئم بئرةؤگة وبال، بئرةؤگة ساؤاپ بولادئ دةپ ويلاعان ةمةس. ةثبةكشئ ةلدئث ارمانئ عانا بولدئ كوكةيئندة.

«دذنيةنئث قذلدئق شئنجئرئن قيراتئپ، ادئلدئك، تةثدئك ئزدةگةن، ةركئندئك، كةثدئك ئزدةگةن سةندةرگة ارنالدئ بذل اندةر» دةپ ذرانداتقان ساكةن ءوزئنئث قذربئ-قذرداستارئن «كةل، جئگئتتةر، بولئثدار ةر» دةپ جئگةرلةندئرئپ:

ازامات، جذنجئمة، جذرمة بوس،

قول ذستاس، بئرئگئپ تئزة قوس،

تؤ ذستاپ دذشپانعا بارايئق،

تةثدئكتئث ذرانئن سالايئق.

تئزةسئن باتئرعان زالئمنان،

كذن تؤدئ - ءبئز تةثدئك الايئق!

- دةگةن ذلئ ماقساتئن اشئق ايتتئ، جازدئ. ءبئز بذل ذرانداردئ وسئ ؤاقئتقا دةيئن ءبئرجاقتئ عانا ءتذسئندئرئپ كةلدئك. سول تذسئنئك ءاربئر پةندةنئث كوكةيئنةن ءالئ كةتة قويعان جوق. ونئث نةگئزئ - باي مةن كةدةيدئ ايتئستئرؤ، شابئستئرؤ، تاپتئق كذرةستئ ؤشئقتئرؤ دةپ قانا بئلدئك. ال وسئ جولدارعا بذگئن زةر سالئپ، ءبئر قارايئقشئ.

ساكةن دةسةك، ةث الدئمةن، «جاس قازاق مارسةلةزاسئ» مةن «تار جول، تايعاق كةشؤ» ةسكة تذسةدئ. ءجذز رةت، مئث رةت، بذل شئعارمالار - قازان توثكةرئسئنة ارنالعان، سونئث جوعئن جوقتاپ، تابئسئنا قؤانعان دذنيةلةر. بذل توثكةرئس قازاقتئ، اسئرةسة، كةدةيدئ جارئلقايدئ دةپ ساكةننئث يمانداي سةنگةنئ، جانئعئپ ةثبةك ةتكةنئ راس. كوممؤنيستئك يدةولوگيا تذسئندا تاپتئق كذرةسكة نازاردئ مئقتاپ اؤداردئق تا، ذلتتئق تانئم-بئلئكتئ، ذلتتئق قاجةتتئكتئ ةلةي بةرمةدئك. ايتپةسة ساكةننئث ةرلئككة شاقئرعان جئگئتتةرئنة، جذنجئمةؤگة ذندةگةن ازاماتتارئنا ةث الدئمةن ايتقانئ، «قئزئل تؤ - شئلاؤئث» دةپ تذسئندئرگةنئ:

پاتشادان ادئلدئك جوق ةدئ،

ذلئقتار پاراقور توق ةدئ،

بذقارا حالئقتئ كةم تذتقان

جةك كورگةن، يتئمةن تةث تذتقان،

قوسپاعان سانئنا ادامدئق

ايلامةن ذستاعان نادان عئپ، - دةگةن ءانذراننئث ةكئنشئ شؤماعئندا قانداي ءمان بار دةپ ويلادئق پا؟! «وثگةدةن كةم حالئق» دةپ ايتئپ سالعانئن تذسئندئك پة؟ مةن ساكةندئ سول كةزدة قازاق پةن وتارشئلدئق اراسئنا جئك سالايئن، ذلتتئق نامئستئ تؤ قئلئپ كوتةرةيئن دةپ وتئر دةؤدةن اؤلاقپئن. ءوز ةلئنئث ةزئلگةنئن، قانالعانئن، قورلئق-زورلئق كورگةنئن، تذششئ ةتئنة اششئ تاياقتئث تيگةنئن ذمئتا الماعان جاننئث قازان توثكةرئسئ ارقئلئ ادئلدئك، تةثدئك، بوستاندئققا جةتؤگة تالاپتانعانئن ةندئ اثعارماسقا بولمايدئ. بذل تئلةكتئ الاشورداشئلدار دا ايتتئ، جازدئ، ارةكةت جاسادئ، ءتئپتئ رةسةيدئث سوأةتتةن باسقا ءارتذرلئ ذكئمةتتةرمةن بايلانئسؤ ارقئلئ قازاقتئ جاقسئلئققا جةتكئزبةك بولعانئ وتئرئك ةمةس.

قازاقتئث اؤةلدة الاشورداشئلدارئنئث دا، توثكةرئسشئلةرئنئث دة تئلةگئ بئرةؤ، ءبئراق سذيةنگةندةرئ باسقا بولدئ. ال ولار تةمئرجولدئث رةلسئندةي باسئ قوسئلمايتئن يدةولوگيالار سوثئندا ةدئ. مئنة، قازاقتئث وقئعاندارئنئث ماقساتئ ءبئر بولسا دا، جذرةر جولدارئ ايئرئم، باسقا بولؤئ وسئدان. اكادةميك م.قوزئبايةأتئث تاريحي شئندئقتارعا نةگئزدةلگةن مئنا ويئن ةستةن شئعارؤعا بولمايدئ.

«الاش» قوزعالئسئ - قازاق قاؤئمئنداعئ وتارشئلدئققا قارسئ باعئتتالعان، پروگرةسكة ذمتئلعان جالپئ حالئقتئق-دةموكراتيالئق قوزعالئس. ال «الاش» پارتياسئنئث نةگئزئن قالاعان ذركةردةي توپتئث، «الاشوردانئث» باسئنان اياعئنا دةيئن جذرگئزگةن ساياساتئ دذرئس ةدئ، ساكةندةردئكئ قاتة ةدئ دةپ ايتؤعا بولا ما؟ «الاش» جةتةكشئلةرئنئث 1916- جئلعئ كوتةرئلئس كةزئندةگئ پوزيسياسئن تذرار، ساكةن، ت.ب. تذسئنبةدئ دةپ كئنالاؤ قيئن. تذرار، ساكةن، جذسئپبةك، بةيئمبةت دذركئرةي كوتةرئلگةن قالئث حالئقپةن بولدئ، ونئث تراگةدياسئن كوزئمةن كوردئ. ولار وتارشئلدئققا قارسئ شاپقان قالئث ةلمةن بولدئ. ول بولشةأيكتئك ذگئتتئث ناتيجةسئ ةمةس ةدئ. ول اتادان بالاعا مذرا بولعان جول ةدئ. ال قازان توثكةرئسئنةن كةيئن رةسةي قوعامئ ةكئگة ءبولئنئپ، قاراما-قارسئ تذرئپ، ةكئ ذداي اتئسئپ، شابئسئپ جاتقان ؤاقئتتا ادئلدئك تةك اقتار جاعئندا بولدئ دةپ ايتؤ قيئن. ةگةر اننةنكوأ كةلئپ، ورئس-قازاعئن قئرئپ، ايةلئن قورلاپ، قئزئن زورلاپ، مالئن تالاپ، قانجئعالاپ جاتسا، ال «الاش» وسئ قالةدينمةن، كولچاكپةن بئرلةسئپ جاتسا، سوندا كولچاكتئث اجال أاگونئندا وتئرعان ساكةن «الاشتئ» قالاي ايالاؤئ كةرةك؟ («ة.ق»، 12.08.94) دةگةندةردئ مئقتاپ ويلاستئرعان ابزال. قذر داؤرئققاننان ةشتةثة ونبةيدئ، قايتا تاريحئمئز لايلانئپ، بذلئنةدئ.

قازاقستاندا قؤعئن-سذرگئن باستالماي تذرعان كةزدة، 1926- جئلئ 17- ساؤئردة سوثعئ نذكتةسئ قويئلئپ، 1927- جئلئ كوكتةمدة جةكة كئتاپ بولئپ شئققان «تار جول، تايعاق كةشؤدة» تالاي كئسئلةردئث اتتارئ اتالدئ. «ماقسات بئرةؤدئ كوتةرؤ، بئرةؤدئ جامانداؤ ةمةس. زور قوزعالئستئث، زور وزگةرئستئث ءار كةزئندة ءارتذرلئ پئكئر، ءارتذرلئ ارةكةت بولعان. ول - تئرشئلئكتئث، تاريحتئث ءئسئ.

«بذل كئتاپتا «الاش» تؤرالئ كوپ اثگئمةلةر ايتئلدئ... تاريحي ماعلذمات رةتئندة باسپا جذزئندة شئقسئن دةگةن ويمةن ايتئلدئ. كئتاپتئث كوپ جةرلةرئ تاريحي ماعلذمات بولؤعا جارار دةپ ءبئلدئم» دةگةندةردئ ساكةن جايماشؤاق كذيدة بايانداعاندا «الاش» قوزعالئسئنا قاتئسقانداردئث نازئردةن باسقا بئردة-بئرةؤئ قارسئ شئعئپ داؤ ايتپاؤئ، تذزةتؤ جاساماؤئ قالاي. قازاقتئث سورپا بةتئنة شئققاندارئنئث، اسئرةسة، «الاش» قوزعالئسئ جةتةكشئلةرئنئث فوتوسؤرةتتةرئ تذگةل جاريالانعانئ، ةلگة تانئستئرئلعانئ نةلئكتةن؟ ساكةن سونئث ءبارئ كةيئن سوت دوكؤمةنتئ بولسئن دةپ كذنئ بذگئن ادةيئ ويلاعاندئقتان با؟

«تار جول، تايعاق كةشؤدئث» كوركةمدئگئنة كوثئلئ تولماعاندار كةيئنگئ كةزدة دة تابئلعان، ءبئراق ونئ ادةبيةت الةمئنةن الاستاؤ كةرةك دةگةن وي ةشؤاقئتتا قاپةردة بولعان ةمةس. قازئرگئ ذكئلئ بئلگئشتةردئث قازاقشانئ دذرئس بئلمةي جاتئپ كوركةمدئكتئ تانئپ، تاريحي دةرةكتةردئ وثتايلئ تذسئنةدئ دةگةنگة كوپشئلئكتئ سةندئرة قويؤ وتة قيئن. ويتكةنئ «تار جول، تايعاق كةشؤ» - وزئندئك ةرةكشةلئگئ بار عاجايئپ نارسة. مةمؤار، كوركةم پروزا جانرلارئ ارالاسئپ كةلگةن، سويتة تذرا، بذل ءوزئ - ءبئرتذتاس دذنية.

ةكئنشئ ءبئر ادام «تار جول، تايعاق كةشؤدئ» قايتا جازئپ شئعا المايدئ. بذل - ءبئر ءداؤئردئث تاثبا باساتئن جةرئنة تاثبا باسئپ، ءمور باساتئن جةرئنة مور باسقان شئعارما» (ع.مذسئرةپوأ).

مةن ساكةندئ قذلان-تازا اقتاؤدان اؤلاقپئن. كوممؤنيزم يدةيالارئنئث جارشئسئ بولعاندار حالئققا قاستاندئق جاساؤشئلار ةمةس. ولاردئث تراگةدياسئ، سورئ - سول يدةيانئ ناسيحاتتاؤشئلاردئث قاراءدذرسئن تذسئندئرمةلةرئنة يمانداي ذيئپ، ويلانباؤئ. ساكةننئث تاباندئلئعئ، قذبئلا بئلمةيتئندئگئ، وتئرئك ايتپايتئن شئنشئلدئعئ، ادالدئعئ سياقتئ قاسيةتتةرئ سةبةپشئ بولعاندئعئن ايرئقشا باسا ايتؤ كةرةك. كةشة عانا كةثةس دةپ وزةؤرةگةندةردئث بذگئنگئ ءسوز الپةتئنةن شوشئپ، «مذندايلار قاي قوعامدئ بولسا دا وثدئرماس» دةمةسكة امالئث قالمايدئ.

سونئمةن ساكةن - ءوزئنئث كوزقاراسئ، ءئس-ارةكةتئ ءذشئن ءارقاشان دا تاريح الدئندا تولئق جاؤاپ بةرة الاتئن ذلئ تذلعا، سوسياليستئك دةپ اتالعان زاماننئث ارداگةر ازاماتئ. وسئ قاسيةتتةر ونئث قوعامدئق، مةملةكةتتئك، ونةرپازدئق قايراتكةرلئگئنةن جارقئراپ كورئنةدئ، ةثبةكشئ ةلدئث رؤحاني كوسةمئ، جاثا زاماننئث جئرشئسئ، جارشئسئ رةتئندة حالئق قذرمةتئنة بولةنةدئ.

قوعام قايراتكةرئ بولؤ ءذشئن ةشقانداي قاؤلئ-قارار، بذيرئق-جارلئق كةرةك ةمةس. ةلگة دةگةن اق كوثئلئثدئ جارقئراتا تذسةتئن، حالئققا تانئتاتئن ناقتئ ءئس-ارةكةت، پاراساتتئ اقئل-وي عانا كةرةك جانة ولاردئث ءبارئ باقاي ةسةپتةگةندةي ادال بولؤعا ءتيئس. اقئندئق، جازؤشئلئق، ونةرپازدئق قوعام قايراتكةرلئگئنة ءبئر تابان جاقئن بولعانئمةن، قولئنا قالام الئپ، ءان ايتقاننئث بارئنة مذنداي الةؤمةتتئك باقئت قونا بةرمةيدئ. ونئ ساكةندةر ورةسئمةن ولشةگةندة عانا ماقتان تذتار ذلئث بولعانئ ءذشئن تابيعاتقا، قذدايعا راحمةت ايتؤعا ءتيئستئ بولاسئث...

ال مةملةكةت قايراتكةرئ بولؤدا كةزدةيسوقتئق كوپ بولعانئمةن، سانالئلئقتئث ورنئ ايرئقشا بولةك. ساكةن حالئق كوميسسارلارئ كةثةسئ ءتوراعاسئنئث ورئندئعئن ايرئقشا قادئرلةپ، قوس قولداپ ذستاعان جان ةمةس. ونئث بار ارمانئ - جاثادان ورناپ جاتقان قوعامنئث قاي تةسئگئن بئتةسةم، قاي كةتئگئنة كئرپئش بولئپ قالانسام، مادةنيةتتئ، وركةنيةتتئ ةلدئث قاتارئنا قازاقتئ قالاي قوسسام دةگةن ماقسات ةدئ. ونئث مةملةكةتتئك قايراتكةرلئگئ 1922-1925- جئلدار ارالئعئندا وتكةنئن، ونئث قانداي جئلدار ةكةنئن ةستةن شئعارماعان ابزال. ساكةندئ 1928- جئلعئ كامپةسكة-تاركئلةؤگة، ونان كةيئنگئ زورلئقشئل كولحوزداستئرؤعا، وتارشئلدار ءذشئن جاسالعان يندؤستريالاؤعا، 1932-33- جئلعئ اشتئق-جالاثاشتئققا، 1930، 1937، 1938- جئلدارداعئ قازاق زيالئلارئن قذرتؤ ناؤقاندارئنا ةش ارالاستئرا المايمئز. بذل كةزةثدئ كوزئمةن وتكةرئپ، قولئمةن ئستةگةن، بةلسةنة ارالاسئپ جذرگةن قايراتكةرلةردئث قايسئ ءبئرئ ماداقتالئپ، كوبئ ئث-شئثسئز، داؤ-دامايسئز تئنئش جاتا بةرؤئ، سوسياليزمنئث زورلئق-زومبئلئعئنا دا، تابئس-جةتئستئگئنة دة تةك ساكةن مةن ءسابيت جاؤاپ بةرؤگة «تيئستئگئ» دةؤ - ةش رابايعا سئيمايتئن جاي.

ساكةن قازاقستان ذكئمةتئن باسقارعان ؤاقئتتا بئرنةشة يگئ ئستةرگة مذرئندئق بولدئ. 1923- جئلئ «قازاقتئ قازاق دةيئك، قاتةنئ تذزةتةيئك» دةگةن ايباتتئ ماقالا جازئپ، ورئس تاريحئندا، تئلئندة قئرعئز، كيرگيزيا بولئپ كةلگةن «ةلدئث 1925- جئلئ قازاقستان» اتالعانئ راس بولسا، وندا ساكةن ذلتجاندئعئنئث ذلةسئ جوق دةپ كئم ايتا الادئ؟ تاعئ سول جئلئ قولئنا بيلئك ابدةن ءتيئپ، ونئث كذشئن مئقتاپ سةزگةن كةزدة ساكةن قازاق تئلئنة مةملةكةتتئك مارتةبة بةرئپ، كةثسة ئستةرئن قازاق تئلئندة جذرگئزؤ جايئندا «ةثبةكشئ قازاق» گازةتئنة توعئز ماقالا جازعانئن، حالكوم ءتوراعاسئ رةتئندة تالايلارعا بذيرئق بةرگةنئن، ءتيئستئ قاراجات تاپقانئن، جالتاقتاپ جان-جاققا ذركة قاراعاندارمةن ءجذز شايئسقانئن، ك ي ر س ي ك-تئث شةشؤشئ جينالئسئندا تئزةگة سالئپ ورئنداتقانئن كئم جوققا شئعارار ةكةن؟

«ءبئزدئث قازاق كوممؤنيستةرئنئث كةيبئرةؤئ قازاق ءتئلئ تؤرالئ قاتتئ كئرئسؤگة بئرةؤ «ذلتشئل» دةپ ايتادئ دةپ بوي تارتادئ. ءبئراق ول - قؤلئق، بذل كوممؤنيستئك قئلئق ةمةس، ول - جارامساقتئق، جاعئمپازدئق. كةيبئر ساسئق، جالماؤئز دةماگوگ ءوزئن «جاقسئ كوممؤنيست ةكةن» دةپ ايتسئن دةپ قازاق ءتئلئن كةثسةگة كئرگئزةمئن دةپ جذرگةن بةلسةندئ ادامداردئ اناؤ ذلتشئل، مئناؤ ذلتشئل دةر، ودان سةسكةنبةؤ كةرةك» دةگةندئ ساكةننةن باسقا كئم ايتئپتئ، كئم جازئپتئ؟ ساكةن وي-پئكئرئنئث جاندئ، ءتئرئ ةكةندئگئ وسئدان-اق كورئنةدئ.

قازاقتئ وركةنيةتتئ ةلدةردئث قاتارئنا قوسؤعا تالاپتانعاندار، تئلةگةندةر وتة كوپ قوي. ءبئراق «ةندئ ءبئر جيئرما جئلدئث ئشئندة قازاق ونةرلئ حالئقتاردئث قاتارئنا كئرؤئ كةرةك. قازاققا وقؤ بذرئن ءبئر مارتة كةرةك بولسا، ةندئ مئث مارتة كةرةك. وقؤسئز قازاقتئث بولاشاقتاعئ كذنئ قاراثعئ... ةلدئث اتقا مئنگةن باستئقتارئ وقؤ ئسئنة جاردةم قئلماساث - كةيئنگئ جاس بؤئننئث مئث لاعئنةتئ ايتئلادئ... ئسئثمةن، كذشئثمةن، تئلئثمةن بولسا دا وقؤ ئسئنة جاردةم قئلماساث - كةيئنگئ جاس بؤئننئث قولئ جاعاثدا كةتةدئ» دةگةن جان ءسوزئن ايتقان مةملةكةت قايراتكةرلةرئ قازاقتئث ارعئ-بةرگئ تاريحئندا كوپ پة؟ بار مةكتةپتةرئن جاپتئرئپ، ةلدئ بوگدة تئلدة ماثگذرتتةندئرگةندةردئ قالاي ذمئتامئز، سوندايلارعا قالاي جذرةگئمئز جئبئمةك. ساكةننئث تئرلئگئ دة وسئندا، ول ءالئ كذرةس مايدانئندا.

ارينة، بذل ذلت قامئنداعئ مةملةكةتتئك قايراتكةرلئك بولسا، جالپئعا بئردةي سالادا دا ساكةن باستاعان يگئ ئستةر تولئپ جاتئر. جذمئسشئلار جاساعئن قذرؤ ءذشئن ءوندئرئس ورئندارئن، اسئرةسة، ةكئباستذز سياقتئ الئپتاردئ كوبةيتؤ، زاأود-فابريكاعا جاقئنداؤ جايئنداعئ ويئ ءبئر توبة.

قازاقتئث اتاكاسئبئ بولئپ تابئلاتئن مال شارؤاشئلئعئن اسئلداندئرؤ، كووپةراسيالئق نةگئزدة دامئتؤ جايئنداعئ ويئن بذگئن جاتسئنا قويماساق كةرةك. ساكةننئث قوعامدئق جانة مةملةكةتتئك قايراتكةرلئگئ ءبئر-بئرئمةن استاسئپ، ءبئرئن-ءبئرئ تولئقتئرئپ جاتقانئنا، ءسوزئ مةن ءئسئنئث اراسئندا الشاقتئق بولماعانئنا تاريح كؤا. بذل - ساكةن ازاماتتئعئنئث ةث ءبئر اجارلئ، جارقئن، سيرةك ءبئتئمدئ كةلبةتئ. ساكةن وسئمةن-اق قازاق تاريحئندا جارقئراپ كورئنةرئ ءسوزسئز. بذل تذرعئدا، ارئدةگئلةردئ بئلاي قويعاندا، كةثةستئك زاماندا جاساعان قايراتكةرلةردئث قاي-قايسئسئمةن بولسا دا يئق تئرةستئرئپ قاتار تذرا الاتئنئ، ايرئقشا قادئر-قذرمةتكة بولةنة الاتئنئ داؤسئز.

ساكةننئث ءوزئ تةثدةس، اسئرةسة، وزئمةن قذرداس تذرار رئسقذلوأ پةن سذلتانبةك قوجانوأتان ةرةكشةلئگئ - جذرت مويئنداعان، تاريح راستاعان ذلئ اقئندئعئ، وتة قؤاتتئ رةفورماتورلئعئ. ولةثدئ، قاراءسوزدئ، ماقالانئ دارئندئمئن دةگةن قازاقتئث كوبئ جازعان، ءبئراق ولاردئث ساكةندةي جارقئراپ دارا كورئنگةنئ سيرةك، از. ساكةننئث اقئندئعئنا، جاثا زامانعا لايئقتئ جاثاشئلدئعئنا تذرار دا، سذلتانبةك تة، سماعذل دا، احمةت پةن ماعجان دا شذبا كةلتئرگةن ةمةس. ولار يدةيالئق جاعئنان ءارقيلئ ويدا بولعانئمةن، ءبئر-بئرئنة ارتئق-كةم پئكئر ايتقانئمةن، ءئرئ تالانت ةكةندئگئن جوققا شئعارعان ةمةس. ذلئ دارئندارئمئزدئ جان-جاقتئ زةرتتةگةن ؤاقئتتا ولاردئث بويئنا سئيئمدئ، ةثبةگئنة تاتئر تةثةؤلةردئ ازاماتتئق جاؤاپكةرشئلئكپةن ايتقان ورئندئ. ءبئراق ذلتتئق «قاسيةتئمئز» بوي سالئستئرئپ، وي جارئستئرئپ، ءبئر كةبئستئ ءبئر كةبئسكة سذعئپ وتئرؤعا داعدئلانعاندئقتان، كوزدئ جذمئپ جئبةرةتئن ساتتةر، اسئرةسة، سوثعئ كةزدة كوبةيئپ، داثعازانئ كذشةيتئپ بارادئ. وسئدان ساقتانعان دذرئس.

ساكةننئث اقئندئعئ جونئنة كةلگةندة ءتذيئپ ايتار تذجئرئم: ذلئ اقئن، باسئن تاؤعا، تاسقا دا ذرعان كةرةمةت جاثاشئل، توثكةرئسشئل داؤئلپاز اقئن. قازاقتئث جاثا جازبا ادةبيةتئنة نةگئز قالاعان ابايدئث جاثاشئلدئق رؤحئ، اسئرةسة، ساكةنگة جذققان، ساكةندة كذشتئ، سوندئقتان ول قازاق ادةبيةتئ دامؤئنداعئ سوسياليستئك رةاليزم دةپ اتالاتئن كةزةثنئث، ءداؤئردئث باستاؤشئ سةركةسئ بولدئ. مذنئ ساكةن ةشكئمنةن سذراپ العان جوق، ءوزئنئث قذداي بةرگةن ذلئ تالانتئمةن تاريحتان تارتئپ الدئ. تئلةيئك، مةيلئ، تئلةمةيئك، مةيلئ، ساكةن قازاق سوأةت ادةبيةتئ دةپ اتالاتئن باعئتتئث نةگئزئن قالاؤشئ بولدئ، سونئث ذرانشئسئ، جارشئسئ بولدئ. ول قاتة بولعان كذننئث وزئندة دة تاريحي قذبئلئس ةكةنئن قئسئر تئلةؤلةردئث ءوزئ جوققا شئعارا المايدئ، ديالةكتيكا زاثدئلئعئن وزگةرتؤگة ةشكئمنئث دارمةنئ جةتكةن ةمةس، جةتپةيدئ دة...

سوزئنة جاؤاپتئ، باعاعا ساراث عابيت مذسئرةپوأتئث ساكةن «جاثا ادةبيةت، جاثا مادةنيةت دةگةننئث باعئتئن جاپا-جالعئز بةلگئلةگةن ادامئمئز دةؤگة بولادئ. ساكةندئ ءبئز سوأةت ادةبيةتئنئث نةگئزئن قالاؤشئ دةپ ايتاتئن بولساق، ةث الدئمةن، ساكةننئث سول مايداندئ جالعئز باسقارئپ، سوأةت ذرانئن جالعئز كوتةرگةندئگئن ةسكةرؤئمئز كةرةك. ساكةن - ذلتشئلدئق ئقپالئندا جذرگةن ادامداردئ وثاي تاربيةلةپ الامئن دةپ ويلاماعان كئسئ. سوثدئقتان ادةبيةتتةگئ، مادةنيةتتةگئ جاثا بةتالئستئ تةزئرةك ذعئنئپ، قولعا الئپ كةتةتئن جاستار بولؤئ كةرةك دةپ ءذمئت ارتقان سياقتئ. ساكةن قازاق سوأةت ادةبيةتئنئث تؤئن كوتةرئپ شئققاندا، قاسئندا بولعانئ - الگئ جاستار. ساكةننئث ءوزئ ذلكةن اقئن. اسئرةسة، جازعانئنان گورئ ءوزئنئث جانئ ذلكةن اقئن ادام بولاتذعئن... تذلا بويئ تذنئپ تذرعان اقئندئق ةدئ، قارا تئرناعئنا شةيئن اقئندئق ءذشئن جاراتئلعان جان ةدئ.

مةن ساكةننئث ولةثدةرئنةن كةيدة ئرعاق جاعئنان بولسئن، وي مةن ءتذر جاعئنان بولسئن، كةمشئلئك تابا الامئن وسئ كةزدة، ءبئراق ساكةننئث كئسئلئك جاراتئلئسئندا ءبئر كةمشئلئك جوق دةپ ويلايمئن. سوندئقتان مةن ساكةندئ باسقالاردان ةرةكشة باعالايمئن» («جالئن»، №5، 1988) دةگةنئن ءئلتيپاتقا الؤ ةلدئكتئث دة، پاراساتتئلئقتئث دا بةلگئسئ بولماق.

...كذنئ بذگئنگة شةيئن شةشئمئن تاپپاي كةلة جاتقان ذلتتئق پروبلةما - قازاق ءتئلئنئث قولدانئسئ توثئرةگئندةگئ اثگئمة. بذل تؤرالئ مةن كوپ جازدئم، ءبارئ دة باسپاسوزدة جاريالاندئ، تةلةراديودان ايتئلدئ. ةندئ ةزة بةرؤدئث ةش قاجةتتئگئ جوق دةسةك تة، ساكةننئث ازاماتتئعئنا كؤا بولاتئن ءبئر-ةكئ ماسةلةگة توقتاي كةتكةن ءجون.

ساكةننئث تةگةؤرئندئ تةپكئسئمةن 1923- جئلئ 22- قاراشادا قازاق تئلئنة مةملةكةتتئك دارةجة بةرئلئپ، 1924- جئلدئث 1- شئلدةسئنةن بئلاي قاراي بذكئل قازاقستان كولةمئندة بولئستئق، ؤةزدئك، گؤبةرنيالئق جانة رةسپؤبليكالئق دةثگةيدةگئ مةكةمةلةردة كةثسة ءئسئ قازاق تئلئندة جذرگئزئلةتئن بولدئ. دةكرةت سولاي دةدئ. ءبئراق وثگةنئ بئلاي قويعاندا، قازاق، ونئث ءئس باسئندا وتئرعان وكئلدةرئ نة دةدئ، نةندةي ارةكةت جاسادئ! مئنة، وسئ جةردة «جئگئت كئم، مئگئت كئم؟» دةگةن ساؤال وزئنةن-ءوزئ تؤئندايدئ.

دةكرةت الئندئ، زاث قولدا، ةندئ نة كةرةك، رةسپؤبليكانئث 70-75 پايئزئن قذراعان قازاق حالقئنا! ذلكةنگة، تورةگة، باستئققا باعئنئپ قالعان بةيباق باسئمئز ءوزئنئث ازات، تاؤةلسئز ةكةنئن تذسئنبةپتئ. بئرةؤدئث نذسقاؤئمةن جذرةتئنئن تاعئ دا كورسةتتئ.

1924- جئلئ 6- ناؤرئزدا ءا.جانگةلدين، ن.نذرماقوأ، ج.ءسادؤاقاسوأ، س.سةيفؤللين سئندئ ازاماتتار تئزة قوسادئ. مذحتار ساماتوأ سياقتئ وسكئسئ كةلةتئن، ءوزئنئث دارةجةسئن ةل مذددةسئنةن بيئك قوياتئندار «قازاق ءتئلئن تةك جةرگئلئكتئ جةرلةردة عانا قولدانؤ كةرةك» دةپ ورةكپئدئ. قارقارالئ مةن باياننئث قازاق قئزمةتكةرلةرئ بذرئنعئشا، ياعني ورئس تئلئندة ءئس جذرگئزگةن ءتيئمدئ، پايدالئ، ناتيجةلئ دةپ جورةؤكةلةندئ. الگئ وتئرئستا وسئلاردئث، ونئث سئرتئندا تذرعان پارتيا كوميتةتئ قارسئلئعئن جوياتئنداي شةشئم قابئلداعاندا ساكةن ءوزئنئث ةث شةشؤشئ ءسوزئن ايتؤعا مئندةتتئمئن دةپ ةسةپتةدئ.

«قازاقستاندا ءاربئر مةكةمةدة قئزمةت قئلئپ جذرگةن ادامدار ءهام قئزمةتتةن تئس ادامدار پاتشا زاماندارئنان بةرئ جذمئلعان اؤئزدا بؤئلئپ قالعان قازاق ءتئلئ كةثةس مةكةمةسئنة كئرؤئ حاق. جالپئ جئگةر، جالپئ ئنتا كةرةك. كوممؤنيست پارتياسئ ءهام كةثةس وكئمةتئ ازاماتتارئ وسئعان شاقئرئپ وتئر» دةپ، جالپئ جايدئ تذسئندئرة كةلئپ، ءوزئ كذندة كورئپ، سةزئپ، ءبئلئپ جذرگةن جاي ةسئنة تذسكةندةي قايتادان شامئرقاندئ.

«ءبئزدئث قازاق كوممؤنيستةرئنئث كةيبئرةؤئ قازاق ءتئلئ تؤرالئ باتئل كئرئسؤگة «بئرةؤ ذلتشئل دةپ ايتادئ» دةپ بوي تارتادئ. ءبئراق بذل - قؤلئق، بذل - كوممؤنيستئك قئلئق ةمةس، ول - جارامساقتئق، جاعئمپازدئق. كةيبئر ساسئق، جالماؤئز دةماگوگ ءوزئن «جاقسئ كوممؤنيست ةكةن» دةپ ايتسئن دةپ، قازاق ءتئلئن كةثسةگة كئرگئزةمئن دةپ جذرگةن بةلسةندئ ادامداردئ «اناؤ ذلتشئل، مئناؤ ذلتشئل» دةر. ءبئراق ونداي ساسئق كوممؤنيستةر كوممؤنيست پارتياسئنئث ورتالئق كوميتةتئ «ذلتشئل» دةپ ايتا الماس. كوممؤنيست پارتياسئنئث ورتالئق كوميتةتئ سوقئرعا تاياق ذستاتقانداي ايدان اشئق ايتئپ وتئر» دةؤئ انشةيئنگئ عانا «شابئتتانؤ» ةمةس ةدئ.

ذلتتئق مئنةزئمئز بة، الدة مئجئلئپ، ةزئلئپ قالعان نامئس پا، ايتةؤئر قازاق ازاماتتارئ ءتئل ماسةلةسئنة كةلگةندة سالعئرتتئقتان، قاتتئراق ايتقاندا، ئنجئقتئقتان ارئلا الماي كةلةدئ. وعان ةلئمئز تاؤةلسئزدئك العاننان بةرگئ قازاق ءتئلئنئث جاي-كذيئ ناقتئ دالةل بولا الادئ.

بولماؤعا بةتتةگةن دذنية وثعا باسپاي قوياتئن بولسا، وندا ارؤاقتاردئ قوزعاؤدئث ةشبئر قاجةتتئگئ جوق. دةگةنمةن تاريحي تذرعئدان، قازاق تئلئنة مةملةكةتتئك مارتةبة الئپ بةرگةن ساكةن سةيفؤللين ةكةنئن ذمئتپايئق. ويتكةنئ قازاقتئث ارعئ-بةرگئ تاريحئندا ماسةلةنئ ساكةندةي مةملةكةتتئك دةثگةيدة قويعان قازاق قايراتكةرئ بولعان ةمةس. ذلئ احمةت بايتذرسئنوأتئث كوكةيئندة بولعانئمةن، ماسةلةنئ 1923- جئلدئث ساؤئرئندة حالئق كوميسسارلارئ سوأةتئ كةثةسئندة باستاپ، 9- ماؤسئمدا «كةثةس ئستةرئن قازاق تئلئندة جذرگئزؤ كةرةك...» دةپ جيئن-جينالئستا سويلةپ، سةگئز سذحبات، ماقالا، اشئق حات جازعان، 1923- جئلئ 22- قاراشادا دةكرةت قابئلداتؤ ءذشئن قانشاما كذش-جئگةر جذمساپ، ارةكةت-قيمئل جاساعان - ساكةن عانا. وعان داؤئس قوسقاندار بولدئ، ءبئراق ساكةندةي وتقا تذسكةنئ جوق. انا ءتئلئ - ارئ بولماعانداردئ قذداي بةتئنةن جارئلقاسئن. ال كةلةشةك ذلتتئق تانئم-بئلئك تةك انا ءتئلئ ارقئلئ داريدئ دةگةندةر 25-30 جئلدئق كذرةسكة بةل بايلاؤئنا تؤرا كةلةدئ. ويتكةنئ ءبئز پاتشا زامانئندا سئرتتاي يةمدةنگةندئ نامئس كورئپ جذرسةك، سوأةت زامانئندا ئشتةي الئنئپ قالعانئمئزدئ، ياعني يمان مةن تذسئنئك مذلدة وزگةرئپ، شوقئنارئمئز مذلدة باسقا جاققا اؤئپ كةتكةنئن اثعارماي قالئپپئز. ذلت بولام دةسةثئز، احمةت بايتذرسئنوأ ويئمةن ايتقاندا، ةث سوثعئ قامال - انا تئلئثة ية بول، انا تئلئثدة سويلة، انا تئلئثدة ءتذسئن، ءتذسئندئر. بوتةن تئلدةردئث جاردةمئنةن بةزئنبة، ويتپةسةث جاهاندانؤ زامانئندا تئسكة جذمساق، كئم كورئنگةنگة ةلئكتةگئش قازاقتئث بذكتةلئپ، جذتئلئپ كةتؤئ - وثايدئث وثايئ.

وسئ ارادا ساكةن ذلتجاندئ ازاماتتئعئن دالةلدةيتئن ءبئر دةرةك كةلتئرةيئن. كئنا ارتئلار، باس كةتةر تذستا كوزسئز باتئلدئققا اركئم بارا بةرمةيدئ. ر ك پ قئرعئز وبلئستئق كوميتةتئنئث پرةزيديؤمئ 1923- جئلئ 23- قاثتارداعئ №51 حاتتاماسئندا احمةت بايتذرسئنوأتئث 50 جئلدئعئ تؤرالئ قئرعئز وقؤ كوميسسارياتئنئث قاؤلئسئن توي مةزئرةتئنة 5 كذن قالعاندا جوققا شئعارعان قاؤلئ الدئ.

«ساكةن، ةث الدئمةن، وتئرئك دةگةندئ بئلمةيتئن ادام ةدئ. ونئث دوسئ دا، دذشپانئ دا كوپ بولدئ. سولاردئث ةشقايسئسئ نة بذرئن، نة قازئر ساكةننئث جالعان سويلةگةنئن نة كوردئك، نة ةستئدئك دةمةؤگة ءتيئس. ساكةن اسا ؤادةشئل بولاتئن، ؤادةلئ ءئسئن بذلجئتپاي دةر كةزئندة ورئندايتئن. ةكئ ءسوزدئ ايتپايتئن» دةگةندئ ءومئر بويئ قول ذستاسئپ وتكةن جان دوسئ ءسابيت مذقانوأ ايتئپ، جازعان-دئ. بذنئ راستايتئن دالةلدةر كوپ.

ازاماتتئعئنا اجار ءبئتئرئپ، العان باعئتئنا دايةكتئلئگئن، جالعان سويلةمةيتئندئگئن ءبئر عانا مئسالمةن كورسةتسةك، 1923- جئلئ 28- قاثتاردا ورئنبوردئث ةث ذلكةن زالئ - يا.سأةردلوأ اتئنداعئ كلؤبتا «الاش» قوزعالئسئنئث اتاقتئ يدةولوگئ، قازاق فيلولوگياسئنئث اتاسئ احمةت بايتذرسئنوأتئث 50 جئلدئعئ اتالئپ ءوتتئ. ساكةن احاثا دةگةن قذرمةتئن، شئن نيةتئن تانئتؤ ءذشئن باردئ. رةسميسئز-اق وتةيئن دةپ جاتقان مةرةكة-تويدئ ءوزئ باسقارئپ، ءسوز سويلةدئ. ول ءسوزئن 1923- جئلئ 30- قاثتار كذنگئ «ةثبةكشئ قازاق» گازةتئندة جاريالادئ.

«احمةت بايتذرسئن ذلئ - ذلتئن شئن سذيةتئن شئن ذلتشئل! وزگة وقئعان مئرزالار شةن ئزدةپ جذرگةندة قازاقتئث ذلت نامئسئن جئرتئپ، ذلتتئق ارئن جوقتاعان پاتشا زامانئندا جالعئز-اق احمةت ةدئ. احمةت قازاق ذلتئنا جانئن اياماي قئزمةت قئلدئ. اؤةلئ ول شكولدا قازاق بالالارئن وقئتتئ. «قازاق» گازةتئن شئعاردئ. قازاق مةكتةپتةرئنة ارناپ «وقؤ ءهام ءتئل قذرالدارئن» جازئپ شئعاردئ. احاث - بايئن، كةدةيئن ايئرماي، قازاقتئ عانا سذيةتئن ادال جذرةك، تازا ذلتشئل» دةگةندة ساكةن اؤةلئ احاثا دةگةن پةندةلئك قذرمةتئنئث ولشةؤسئز ةكةنئن وقؤ-اعارتؤ سالاسئنداعئ ذلئ ةثبةگئ ارقئلئ باعالاعانئن كورةمئز. ةل ءذشئن اتقارئلعان ةثبةكتئ قادئرلةؤ ول كةزدة دة، بذگئندة دة ةسةپپةن بولئپ جاتقانئن بئلةتئن ساكةن شئندئق ءذشئن كذرةسؤگة دايئن ةكةندئگئن كورسةتكةن. احاثدئ جاقتاعانئ ءذشئن پارتيانئث پارمةندئ ءتئلئ - «ستةپنايا پراأدا» گازةتئنةن، ءوزئنئث قاراماعئنداعئ كوميسسار ءابدئراحمان ايتيةأتةن، ءوز ذيئندة جاتئپ تاربيةلةنؤشئ ءسابيت مذقانوأتان «قارا تاقتاعا جازئلئپ قالماثدار، شةشةندةر!» دةگةن ةسكةرتؤ دة ةستئگةن بولاتئن.

وقؤ-اعارتؤ ماسةلةسئ - ساكةن ازاماتتئعئنئث كذرةتامئرئ. ول ارنايئ سةميناردا مذعالئم اتاعئن الئپ شئققاندئعئنان ةمةس، ءوزئنئث تابيعاتئ وسئعان ئثعايلئ بولعاندئعئنان-اؤ، تةگئ.

قالالئق ؤچيليششةدة وقئپ جذرگةندة عابدوللا حازئرةتتئث مةدرةسةسئندةگئ قازاق-تاتار شاكئرتتةرئنة ورئس تئلئنةن ساباق بةرگةن. 1916- جئلئ بذعئلئ ةلئندة قازاق-ورئس مةكتةبئن اشئپ، 1917- جئلدئث كذزئندة اقمولا قالاسئندا ءدارئسحانا، ءذش ايلئق مذعالئمدةر كؤرسئن ذيئمداستئرعانئ، 1926- جئلئ قئزئلورداداعئ حالئق اعارتؤ ينستيتؤتئندا، 1928-29- جئلدارئ تاشكةنتتةگئ كازپةدأؤزدا باسشئ جانة وقئتؤشئ بولعانئ، ورتا ازيانئث كوممؤنيستئك ؤنيأةرسيتةتئندة ءدارئس وقئعانئ، 1929- جئلدان قازاق ؤنيأةرسيتةتئندة (كازپي اؤةلئ ؤنيأةرسيتةت بولعان - ت.ك.)، 1934- جئلدان قازاقستان جؤرناليستيكا ينستيتؤتئندا پروفةسسور بولؤئ ساكةننئث وقؤ-اعارتؤ سالاسئنان قول ذزبةگةندئگئن كورسةتةدئ. ولاي بولسا، ونئث بذل سالادا ارمانداعان جوسپارئ بولعانئ ءسوزسئز.

«ةندئ جيئرما جئلدئث ئشئندة قازاق ونةرلئ حالئقتاردئث قاتارئنا كئرؤئ كةرةك. قازاققا وقؤ بذرئن ءبئر مارتةبة كةرةك بولسا، ةندئ مئث مارتةبة كةرةك. وقؤسئز - قازاقتئث بولاشاقتاعئ كذنئ قاراث» دةگةن قذنارلئ ويدئ ساكةن حالئق كوميسسارلارئ كةثةسئنئث ءتوراعاسئ بولئپ سايلانعان كذننئث ةرتةثئندة، ياعني 1922- جئلئ 21- قاراشاداعئ «زور مئندةت» دةگةن ماقالاسئندا جازدئ. ارينة، وداقتئق كولةمدة ساؤاتسئزدئقتئ جويؤ جونئندةگئ ذلئ ناؤقاننئث اياسئندا ايتئلعانئمةن، قازاق حالقئ ءذشئن 20 جئلدئ مةجة ةتؤئ انشةيئنگئ پؤبليسيستئك قئزئل ءسوز ةمةس، ناقتئ ةسةپتةلگةن، سول شاماداعئ دامؤ بارئسئن ةسكةرگةن وي ةكةنئ - قازئر ءتئپتئ ناقتئ دةرةكتةرمةن دالةلدةنةتئن جوسپار.

ساكةنگة ةلدئث بار سالادا وقؤئ، جةتئلؤئ، اعارؤئ كةرةك. ول ءذشئن مئناؤ تاثداؤلئ، مئناؤ تابئستئ، تورةلئككة كةرةكتئ وقؤ دةگةن تذسئنئك جات. حالئق مادةنيةتئن كوتةرؤگة، ةل قاتارئنا قوسؤعا سةپتئگئ تيةتئن وقؤلاردئث ءبارئ دة قئمبات. وسئ تذرعئدان كةلگةندة، ساكةن «ار قازاقتئث جادئندا وقؤ بولسئن!» دةگةندئ ءوز ئسئندة ذلكةن مذرات تذتتئ دا، قازاق جاستارئنئث ءار تالپئنئسئن قولداپ وتئردئ.

ساكةننئث ازاماتتئق كةلبةتئن تانئتاتئن وي-پئكئرلةرئ دة، ءئس-ارةكةتتةرئ دة تولئپ جاتئر. ازؤلئ دا تاباندئ، ءبئرءسوزدئ بولؤ قذبئلمالئ زاماندا ةش ؤاقئتتا ماقساتقا جةتكئزگةن ةمةس. ءارئ-بةرئدةن سوث مذنداي مئنةز سول ادامنئث سورئنا اينالئپ كةتؤئ وپ-وثاي كورئنةدئ.

ساكةننئث بذدان دا باسقا ونةرپازدئعئ تولئپ جاتئر. حالئقتئق «كوكشةتاؤ» ءانئ، جئگئت ولةث «تاؤ ئشئندة»، جان تةبئرةنتةرلئك «اقساق كيئك» سئندئ اندةردئ شئعارعان سازگةرلئگئ، زاتايةأيچكة تارتئپ بةرگةن دومبئراشئلئعئ، بابئنا كةلتئرئپ ءان سالاتئندئعئ، ةشؤاقئتتا وتئرئك ايتا بئلمةگةن شئنشئلدئعئ، ةشكئمنئث الا ءجئبئن اتتاماعان ادالدئعئ، ايتقان سوزئنة بةرئك، تاباندئلئعئ، «ادام رةتئندة، مةملةكةت باسشئسئ رةتئندة، ةشكئمگة جاقسئلئقتان باسقا ةشنارسة ويلامايتئندئعئ» (ع.مذسئرةپوأ)، مورت مئنةزئ، كةث پةيئلئ سياقتئ قاسيةتتةردئ ساكةننئث ءون بويئنان دا، پاراساتتئ قايراتكةرلئگئنةن دة كورةمئز. «شئعارمالارئنا بئتكةن سةزئمنئث بارلئعئ دا ايقئن، اشئق، جالقئ ةمةس، تذتاس بئتئمدئ جوتالئ تذلعادان تؤاتئن، بذتئندئگئ بار سةزئمدةر. ونئث شئنشئلدئعئ قوزئپ-جانئپ وتئراتئن، بؤئ ءبئلئنئپ تذرعان بارئنشا شئن سةزئم، شئن جذرةك شئنشئلدئعئ. ئلديئ بار، ءورئ بار شئن ءومئر جولئ، ئستئق قاندئ ناعئز اقئندئعئنان» دا (م.اؤةزوأ) كورةمئز.

1937- جئلعئ قئزئل قئرعئندا ساكةن ةث سوثعئ ذستالئپ، اقتالعانداردئث الدئ بولؤئ دا وسئ مئنةز-ماشئعئنا بايلانئستئ ما دةپ قالام. سةبةبئ ساكةننئث سوت ئسئندة بئرةؤدئ قارالاعان، بئرةؤگة ءتئسئنئث قانئن جاققان ءسات كةزدةسپةيدئ. ةث اقئرعئ سوتتا «مةن اقپئن، تازامئن، سول ءذشئن جان بةرؤگة دايارمئن» دةگةننةن باسقا ةشتةثة ايتپاعان. «گ.ي.سةرةبرياكوأا تروسكيشئلةر مةن ذلتشئلدار اراسئندا بايلانئس ورناتتئ» دةگةندئ زورلئقپةن جازدئرعانئن، ونئ سوثعئ سوزئندة جوققا شئعارئپ، اتاپ كورسةتؤدئ تالاپ ةتؤئ قانداي تازالئقتئ، ادالدئقتئ، ةرلئكتئ كورسةتةدئ. سول ءذشئن 20 جئل ازاپ كورگةنئنة قاراماستان گ.ي.سةرةبرياكوأا «ساكةن سةيفؤللين - جالعئز قازاقتئث عانا ةمةس، بذكئل سوأةت حالقئنئث ماقتانئشئ» دةپ كةتكةن ةدئ.

ساكةن جايئندا ذزاق اثگئمةلةؤگة بولادئ. ءبئز ازئرگة ءذش-ءتورت، ياعني ونئث بيئك ادامگةرشئلئگئن، تذلعالئ تاباندئلئعئن، ازؤلئ ازاماتتئعئن ايقئن تانئتاتئن قاسيةتتةرئمةن عانا تانئستئردئق، مذمكئن بولعانشا دارالئق ةرةكشةلئكتئ الةؤمةتتئك تانئم-تذسئنئكتئث اياسئندا كورسةتتئك. تةگئندة، ةندئگئ زةرتتةؤلةرئمئزدة جالاث تذيئندةؤ مةن قيسئنداؤدان ئرگةنئ اؤلاعئراق سالئپ، پةندةلئك پةن قوعامدئقتئ، جةكة باستئث ئنتا-ئقئلاسئ مةن حالئقتئق ارمان-تئلةكتئ قيؤئن تاؤئپ، جارقئراتا كورسةتسةك قانا وقؤشئنئث جذرةگئنة جول تابامئز. ال وعان ءبئزدئث ذلئلارئمئز مئث سان مئسال مةن دةرةكتئ تاؤئپ بةرةدئ. سوندا عانا ولاردئث ةلگة سئثئرگةن ةثبةگئ دة، وزدةرئ دة تاريح بةتئنةن جارقئراي كورئنئپ، كةيئنگئ ذرپاققا ذلگئ-ونةگةگة اينالارئ حاق! سوندئقتان ساكةننئث قازاق حالقئنئث تاريحئنداعئ، ادةبيةتئ مةن مادةنيةتئندةگئ ةرةكشة بيئك ورنئنا داق تذسئرمةي، قاراؤلئق جاساماي، ادامگةرشئلئك، ازاماتتئق ورةدةن كورئنؤگة ءتيئستئمئز. مذنئ سانالئ دا، ساناسئز دا، باسشئ دا، قوسشئ دا مئقتاپ ذعئپ، اسئلدارئمئزدئ ورنئ-جونئمةن ارداقتاپ، قذرمةتتةي بئلةيئك.

تذرسئنبةك كاكئشةأ، فيلولوگيا عئلئمدارئنئث دوكتورئ،پروفةسسور، اكادةميك

دةرةككوز: «انا ءتئلئ» گازةتئ

سوڭعى جاڭالىقتار