سماعۇل ەلۋباي. اساۋ - اڭگىمە

  سماعۇل ەلۋباي 1947- جىلى 9- ناۋرىزدا تۇرىكمەنستاندا تۋعان. 1961-جىلى قازاقستانعا قونىس اۋدارعان. 1971- جىلى قا ز م ۋ-دىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن، 1975- جىلى ماسكەۋدەگى سسەناريستەر دايارلايتىن 2 جىلدىق جوعارى كۋرستى بىتىرگەن.

1976- جىلدان 1992- جىلعا دەيىن «قازاق فيلم» كينوستۋدياسىندا شىعارماشىلىق جۇمىستاردا بولدى. 1992-1995- جىلدارى «پاراسات» جۇرنالىنىڭ باس رەداكتورى. 1995-جىلدان باستاپ ون جىلداي پراگادا امەريكانىڭ «ازات ەۋروپا» جانە «ازاتتىق» راديوسىندا قىزمەت اتقاردى. ودان كەيىن «قازاق فيلمنىڭ» باس رەداكتورى بولدى. قازىر وسى كينوستۋديانىڭ كوركەمدىك كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، «مەملەكەتتىك ءتىل» قوعامدىق قوزعالىسى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى.

«ويسىل قارا»، «ساتتار سوقپاعى»، «بىلتە شامنىڭ جارىعى»، «جارىق دۇنيە» حيكايالار جيناقتارىنىڭ جانە «اق بوز ءۇي»، «ءمىناجات»، «جالعان دۇنيە» روماندارىنىڭ اۋتورى. «قىزىل وتاۋ»، «وتەلمەگەن پارىز»، «اي استىنداعى ءۇي»، «سۇراپىل سۇرجەكەي» كوركەم سۋرەتتى فيلمدەردىڭ سسەناريلەرىن جازعان.

اساۋ

اڭگىمە

تابىن شەتىندە كەبەجە قارىن كەربيە تۇر قالعىپ- مۇلگىپ. ءبىراق قالعىسا دا ءبارىن سەزىپ تۇر. تۇنىمەن جاۋعان قاردىڭ باسىلعانىن، جەلدىڭ تىنىشتالعانىن، قويۋ تاڭ قاراڭعىسىنىڭ سۇيىلا باستاعانىن، اۋىل تۇستا تاۋىقتاردىڭ شاقىرعانىن-ءبارىن ەستىپ، سەزىپ، ءبىلىپ تۇر. جاڭا جاۋعان قار يىسىنەن تىنىس تارتىپ ءلاززات الادى.

ءۇيىردىڭ توقتاعان جەرى اۋىل شىعىسىنداعى ءپىل جوتا ءدوڭ ءۇستى. ەتەكتەگى اۋىلدىڭ بۇلار جاق جازىعىندا قارا شوعىرلانىپ قورا كورىنەدى. قورشاۋلى بيىك قورا. كەربيە سودان تىتىركەنەدى. قۇرىق پەن قورادان قورقىپ قالعان ادەتى. كەشە جىلقىشى ءۇيىردى اناۋ كورىنگەن ارشالى تاۋدىڭ ارعى بەتىنەن دۇركىرەتە قۋىپ، وسىندا ايداپ كەلدى. كەربيەنى سەسكەنتكەن جىلقىشىنىڭ قيقۋى ەمەس. ول ءزىلسىز، زالالسىز، كۇندە ەستىپ جۇرگەن قيقۋى عوي. بۇلاردى ۇنەمى پالە-جالا، ءيت- قۇستان قورعاپ جۇرەتىن ءۇن. تەك، سول ايقايعا جات قيقۋلار قوسىلىپ كوبەيىپ كەتسە قيىن. ونىڭ سوڭى ايقاي-سۇرەڭ قۋعىنعا اينالادى. قىلشا مويىندارعا تالشا قۇرىقتار تۇسەدى. نەمەسە كەڭ ءورىستى ەركىن جايلاعان تابىن شىرق ءيىرىلىپ قوراعا قامالادى. قاۋىپ- قاتەر سودان. تار شەڭبەرگە سىيماي تولىقسىعان ءۇيىردىڭ تالايى ۇشتى- كۇيدى سول جەردە جوعالادى. كەربيە سودان قورقادى. وسى تابىننىڭ دەنى كەربيەنىڭ قۇرساعىن جارىپ شىققان قۇلىندارى. نەمەسە سولاردان تاراعان تولدەر. اناۋ قارا الا قالىڭ ءۇيىردىڭ جەل جاعىندا تۇرعان قاراقاسقا دا ءبىر كەزدەگى كەربيەنىڭ قۇلىنى. نەبارى ءۇش جازدا قۇيرىق- جالى توگىلگەن ارقىراعان ايعىر بولىپ شىعا كەلدى. بۇگىندە ءۇيىردى ايباتىمەن شىرق يىرەدى. شىر اينالىپ، كوز قاراشىعىنداي قورعايدى. بىرەۋىن شاشاۋ شىعارمايدى. وسى ءتارتىپ كەربيەگە دە ۇنايدى. كەربيەگە ءۇيىر سانىنىڭ، قاتارىنىڭ بۇزىلماعانى كەرەك، ءشوبى شۇيگىن، سۋى مول كەڭ ورىستە سايران قۇرىپ جۇرە بەرگەنى كەرەك. الايدا تابىنىنىڭ وسى بەرەكەسىن بۇزۋعا ۇمتىلاتىندار بارشىلىق. كۇندىز- ءتۇنى سولاردان ساقتانادى. تىرشىلىكتە كەربيە تۇيسىگىنە جات تىلسىمدار كوپ. سونىڭ ءبىرى -تەك جاتقان جايلى ورىستەن بۇلاردى جىلقىشىنىڭ دۇركىرەتە قۋىپ اكەلىپ، اۋىل شەتىنە ءيىرىپ قويعانى. ەكى اياقتى قۇدىرەتتىڭ ءجۇرىس- تۇرىسىنىڭ ءبارى جۇمباق. ونى اجىراتۋعا كەربيەنىڭ شاماسى جەتە بەرمەيدى. ەكى اياقتى قۇدىرەت كەيدە ءتىپتى وسى جەر بەتىندەگى ءتورت اياقتىنىڭ ءبارىن ىرقىنا كوندىرۋ ءۇشىن جاراتىلعان با دەرسىڭ.

ەتەگى تۇرىلۋگە بەتتەگەن تاڭعى الاگەۋىم قۇشاعىندا جاڭا جاۋعان قار كورپەسىن جامىلىپ موماقان اۋىل جاتىر. وسى اۋدان ورتالىعىنا الماتىدان جولدامامەن كەلگەنىنە كوپ بولماعان جاس جۋرناليست ساتتار تۇسىنەن شوشىپ ويانىپ، قازىر ىشكى بولمەدە توسەك ۇستىندە وتىر قالقيىپ. ۇرپەك باس، ارىق، سارى جىگىت. ءۇي يەسى دومالاق كەمپىر اۋىزعى ۇيدە قىبىرلاپ شاي دايىنداپ ءجۇر. ساتتار ءتۇس اسەرىنەن ايىعا الماي وتىر. كەشە ءىس ساپارمەن «ارشالى» سوۆحوزىندا بولعان. سوندا ەستىگەن اڭگىمەسىنىڭ اسەرى بولسا كەرەك، تۇسىنە وسى جازدا ارشالىدا وپات بولعان جاس مال دارىگەرى اقان كىرىپتى. اق شۇبەرەككە ورانعان ارۋاق اقان قىزىل كوبىرشىك جايداق سۋ بەتىمەن ارشىنداپ اتتاپ كەلەدى. بۇعان قاراي كەلەدى. بۇل ونىڭ بەت ءالپىن اجىراتا الار ەمەس. ايتەۋىر، اقاننىڭ ارۋاعى ەكەن دەيدى. ەرگەجەيلى ەلىندەگى گۋلليۆەردەي ۇزىن، ارۋاق اقان جاقىنداپ كەلەدى. تۇرپاتىنان و دۇنيە ىزعارى ەسەدى. سودان شوشىپ ويانعان ەدى. جۇرەگى ءالى ورەكپىپ تۇر. يىعىنا پالتوسىن ءىلىپ، تىسقا بەتتەدى.

- بالام، قاردى كوردىڭ بە؟! جارىقتىق، تىلەرسەكتەن قار جاۋىپتى- اۋ!- دەدى ءۇي يەسى كەمپىر.

سىرتقا شىقسا، بوزارىپ تاڭ اتىپ قالىپتى. توڭىرەك اپپاق قار. ەڭكەيىپ، ۇلپا قاردان ءىلىپ الدى. تاناۋىنا باستى. العاشقى قار. تاڭعى كاۋسار اۋادان كوكىرەك كەرە جۇتتى. قورشاۋلى باقشانىڭ دالا جاق شەتىنە شىقتى. وسى ارادان باستالىپ شىعىسقا قاراي سوزىلىپ جاتقان تاي شاپتىرىمداي جازىق بار. جازىق بارىپ كولدەنەڭ جاتقان قاباققا تىرەلەدى. سول قاباقتىڭ ەتەگىندە قارا شوعىر قورا كورىنەدى. مال سوياتىن قورا. قورادان ءارمەن تاڭ يەگىندە كولدەنەڭ سۇلاپ جاتقان پىلجوتا ءدوڭ. قازىر سول ءدوڭنىڭ ارعى جاعىنان باس جارىپ تاڭ اتىپ كەلەدى. ءدوڭ ۇستىندە ءۇيىر جىلقى ءجۇر. تاڭعى جارىق وتىندە جۇرگەندىكتەن بە، بويلارى ۇزارىپ، جايىلىستا جۇرگەن تىرنالارداي شالىنادى. ساتتار ازداسىن ۇيگە بۇرىلدى، نازارى التايدىڭ قارلى شوقىلارىنا ءتۇستى. كۇن شاپاعى بيىك مۇزارت باستارىنا ءىلىنىپىتى. اۋلانىڭ ءبىر بۇرىشىنان ارسالاڭداپ جۇگىرىپ مويناق كەلەدى. قۇيرىق بۇلعاپ، بۇنىڭ قاس- قاباعىنا قارايدى. بۇل ءسال جىلى شىراي بايقاتسا بولدى، كەلە سۇيكەنىپ، ءۇستى- باسىن جالاعالى تۇر. كۇزدە پاتەر ىزدەپ ءجۇرىپ وسى ءۇيدىڭ اۋلاسىنا اتتاپ كىرگەندە، الدىنان شىعىپ العاش قارسى العان ءيت وسى. دوس پەيىل يتكە سودان ساتتاردىڭ ءىشى جىلىپ كەتكەن. ءبىراق ءيت بايعۇس وسى ءۇيدىڭ اۋلاسىنا اتتاپ باسقان كەز- كەلگەننىڭ اياعىن جالاۋعا ءازىر تۇرادى ەكەن. «بۇ نەسى؟» دەپ تاڭىرقاعان ساتتار ءيت تۋرالى كەمپىردەن سىر تارتىپ كورگەن ەدى. سويتسە، مويناقتىڭ وزىندىك تاريحى بار بولىپ شىقتى.

ءيت كەمپىردىڭ قولىنا كوشەنىڭ ارعى باسىندا تۇراتىن قاساپشى كوپجاساردان كەلىپتى. مويناق كۇشىك كەزىنەن تەڭدەسى جوق توبەلەسقور ءيت بولىپ ءوسىپ كەلە جاتادى. كوپجاساردىڭ ەسىگىن اشقان جان بايقاماسا، بالاعى وسى مويناقتىڭ اۋزىندا قالادى ەكەن. ءبىر كۇنى ايۋداي دوڭكيگەن كىلبىك كوز كوپجاسار قوناقتان ماس بولىپ ۇيىنە تۇندەلەتىپ قايتادى. ۇستىندە سول كۇنى كيگەن سۋ جاڭا كوستيۋم- شالبارى. ءوز اۋلاسى بولعاسىن، ەركىنسىپ، قاقپادان ىشكە قيسالاڭداپ ەنە بەردى. سول- اق ەكەن، مويناق «ارس» ەتە تۇسەدى. «كەت!» دەپ ۇلگەرگەنشە، سۋ جاڭا شالبارىنىڭ ءبىر بالاعى مويناقتىڭ اۋىزىندا كەتەدى. سودان كوپجاسار قاتتى اشۋعا مىنەدى. ءيتتى شىنجىرمەن سۇيرەپ كوشەگە الىپ شىعادى. جەتى اتاسىن بوقتاپ ءجۇرىپ، مويناقتى جىعىپ سالىپ، ىشكە تەبەدى. جاڭا كيىم كيگەن يەسىن ءتۇن قاراڭعىسىندا تانىماي قالعان بايعۇس ءيت «كىناسىن مويىنداپ»، جالبارىنا، جان ۇشىرا قىڭسىلايدى. ءبىراق ابدەن تۇلدانعان كوپجاسار تەپكىلەۋىن توقتاتپايدى. مويناقتىڭ ءيت سىلىكپەسىن شىعارادى. ەستەن تانعان سورلىنى كوتەرىپ اپارىپ ۇيشىگىنە لاقتىرىپ تاستايدى. سودان مويناق كوپجاساردى كورگەندە زارەسى ۇشىپ، زىپ بەرىپ ۇيشىگىنە كىرىپ كەتەتىن بولادى. ۇيشىگىنەن شىقپاي، قىڭسىلاپ جاتىپ الاتىن بولادى. كوزىندە مۇڭ تابى تۇرادى. كوپجاسار عانا ەمەس، ەندى ادام كورىنسە قورقاتىن ادەت تابادى. كوپجاسار ودان بەتەر جىندانادى. «كىسىگە ۇرمەيدى! اس ءىشىپ، اياق بوساتار!» دەپ، مويناققا بۇرىنعىدان بەتەر شۇيلىگەدى. اس بەرمەي، اشتان قاتىرادى. ءسويتىپ جۇرگەندە، دومالاق كەمپىر جولى ءتۇسىپ كوپجاساردىڭ ۇيىنە بارا قالادى. ادام كورسە قۇيرىق بۇلعاپ جاتا بەرەتىن مويناققا كوزى ءتۇسىپ، «سات!» دەپ ال كەپ جابىسادى. كوپجاسار سو جولى سۇيەگىنە بىتپەگەن مىرزالىق جاساپ، ءيتتى كەمپىرگە تەگىن جەتەكتەتىپ جىبەرەدى.

مويناقتىڭ كەمپىردىڭ قولىنا كەلۋ تاريحى وسى. قازىر ساتتاردىڭ الدىندا باۋىرىن جەرگە توسەپ، مايموڭكەلەپ قۇيرىق بۇلعاپ جاتىر. كوزىندە مۇڭ. بۇدان ءبىر جىلىلىق، وڭ شىراي كۇتەدى. ساتتار بۇ جولى اياپ كەتتى پاقىردى:

- مويناق! - دەپ ءسال ەڭكەيىپ، بايعۇستىڭ ماڭدايىنان سيپادى. مويناق ءماز بولىپ، ارسالاڭداپ كەتتى. قۇيرىق بۇلعاپ، اياعىنا وراتىلدى. سەكىرىپ، قولىن جالاۋعا ۇمتىلدى. ساتتار تىكتەلگەندە، كوزى كوشە بويلاپ شوقىتا جەلىپ بارا جاتقان ەكى- ءۇش اتتىعا ءتۇستى. قاراكەردىڭ ۇستىندەگى جىلقىشى موتاندى تانىدى. ارشالىعا بارعان ساپارىندا كەزدەسىپ سويلەسكەن مارقۇم اقاننىڭ تۋعان اعاسى. وسى جازدا جۇمباق جاعدايدا مەرت بولعان مال دارىگەرى اقان تۋرالى ساتتار العاش وسى ءۇي يەسى كەمپىردەن ەستىگەن. دەرەك جيناي باستاۋىنا دا كەمپىردىڭ سول اڭگىمەسى سەبەپ بولعان. «وسى مىنا كوشەنىڭ ارعى باسىندا تۇراتىن كوپجاسار وتكەن جىلى ارشالىدان كوشىپ كەلگەن. بۇرىن سوندا قوي باققان. وتكەن جازدا وتارىنان ءۇش ءجۇز قوي جوعالىپ، اۋداننان ميليسيا شىعىپ، ۋ- شۋ بولادى . سوۆحوز باسشىلارى ءبىر اپتا بويى ات بەلىنەن تۇسپەيدى . ءۇش ءجۇز قوي اقىرى سەل اعىزىپ كەتكەن دەلىنىپ اكتىلەنەدى. ول اكتىگە قول قويماعان جالعىز اقان مارقۇم- تۇعىن. سودان اقان ءبىر جاق، سوۆحوز باسشىلارى ءبىر جاق بولادى. ءسويتىپ جۇرگەندە، اقان وسى جازدا تابان استىنان سۋعا كەتتى. كوپجاساردىڭ قىلشىعى دا قيسايعان جوق، وسى اۋدان ورتالىعىنا كوشىپ كەلىپ، داڭعىراعان ءتورت بولمەلى ءۇي ساتىپ الدى. اۋدان وكىمەتى - ناعاشىسى ءامىرجانوۆتاردىڭ ارقاسى عوي. «مىقتىنىڭ ءبىر جەرى ديىرمەن تارتادى دەگەن سول دا» دەدى كەمپىر. سودان سول وقيعا، ارشالىدا بولعان وقيعا ساتتاردىڭ جاتسا- تۇرسا ەسىنەن شىقپادى.

كەشە ءىسساپارمەن ارشالىعا بارىپ كەلدى. ەكى تاۋدىڭ اراسىنا سىنالاي ورنالاسقان اۋىل ەكەن. اۋىل ىرگەسىندە ارقىراپ اعىپ جاتقان تاۋ وزەنى. اقاننىڭ ۇيىندە بولدى. بۇل بارعاندا، مارقۇم ءىنىسىنىڭ ۇيىنە تۋعان اعاسى، جىلقىشى موتان كەلىپ وتىر ەكەن. موتان ساقال- شاشى اعارعان، توپ- تومپاق، تىعىز قارا كىسى. سوزگە شورقاق ەكەنى اۋزىن اشقاننان اڭعارىلدى.

- وسى ماسەلەنى ءبىر ىزدەۋشى بولار دەۋشى ەدىك.. . قو- وش!- دەپ تومەن قاراپ، ەكى بۇكتەتىلىپ وتىرىپ باسىن يزەدى. - شۇبامىز كوپ، دارمەنىمىز جوق.. .

موتان ءوز ويىمەن ءوزى بولىپ، نازارىمەن جەر شۇقىپ وتىرعاندا، بۇل ەڭسە كوتەرىپ، جۇپىنى ءۇي ىشىنە نازار جىبەردى. قوڭىرايعان شاعىن زالدىڭ ءبىر بۇرىشىندا كىتاپ تولى شكاف. مال شارۋاشىلىعىنا قاتىستى وقۋلىقتار، كوركەم ادەبيەتتەر. ودان جوعارى اقاننىڭ كەلىنشەگىمەن ءيىن تىرەسە تۇسكەن سۋرەتى. شاي قۇيا وتىرىپ، مارقۇم اقاننىڭ كەلىنشەگى شىراي ءتىل قاتتى:

- .. .سول كۇنى، ءاي- شاي جوق، ومىردە ءبىزدىڭ ۇيگە باس سۇقپايتىن كوپجاسار مەن مىرزاعۇل كىرىپ كەلگەنى. كوپجاسار قىزۋلاۋ. كەلە اقاندى قۇشاقتاپ: «ارازدىقتى قويالىق ، اقان! تاتۋلاسايىق!» دەپ توست كوتەردى. ءبىرازدان كەيىن «جوعالعان قويدىڭ قىرىلعان جەرىن كورسەتەيىن! ءجۇر، اتىڭا ءمىن!» دەدى. اقان كەلىسە كەتتى. ۇشەۋى تال تۇستە اتقا قوندى. سودان ارادان بىرەر ساعات وتپەي ۇيگە ولىگى ورالدى عوي.. .»، - دەپ كۇرسىن اتتى كەلىنشەك. ايتۋلارى، اقان ماس بولىپ، اتتان سۋعا قۇلاسا كەرەك، توبەسىمەن تاسقا تۇسسە كەرەك.

- .. .مەن اقان ماس بولىپ، اتتان قۇلادى دەگەنگە سەنبەيمىن! - دەدى موتان وسى تۇستا داۋسى شيرىعىپ.

- ماعان جۇمىسىندا بولىپ جاتقان نارسەلەرىنىڭ ءبارىن ايتا بەرمەيتىن،- دەپ اڭگىمەسىن جالعادى شىراي.- وسى جازدا: «بۇ سوۆحوزدان كوشەمىن. بۇلار مەنى سىيىستىرمايتىن بولدى»، دەپ ءجيى ايتىپ كەتكەن ەدى.

تۇستەن كەيىن موتان ساتتاردى اۋىل سىرتىنا ەرتىپ اپارىپ، اقاننىڭ سۋعا كەتكەن جەرىن كورسەتتى. وزەننىڭ اۋىل جاق جاعاسى قالىڭ تال ەكەن. مىڭجاسار مەن مىرزاقۇلدىڭ ايتۋىنشا، وسى تال اراسىمەن وتەتىن جالعىز سوقپاقپەن اقان ۇشەۋى ءۇش جۇز قويدىڭ ولىمتىگى تابىلدى دەگەن جەردى كورۋ ءۇشىن اتتانىپ اۋىلدان شىعادى. وسى تال اراسىنان وتە بەرە، اقان جولداستارىنان ءبولىنىپ، وزەنگە قاراي شابا جونەلەدى. وزەنگە تۇسە بەرە، اتى كىلت توقتايدى دا، ءوزى توبەسىمەن سۋعا قۇلايدى. ولگەن جىگىتتىڭ باسىنىڭ جارىلۋى سول قۇلاعاندا وزەندەگى قويتاسقا سوعىلعاندىقتان دەيدى ولار. كوپجاسار مەن مىرزاعۇلدىڭ ايتۋىنشا، اقان ەكپىندى تاۋ سۋىنا ءبىر باتىپ ،ءبىر شىعىپ كەتىپ بارا جاتادى. بۇلار ويباي سالىپ،سۋ جاعالاپ جۇگىرىپ، ولىكتى ارەڭ ۇستايدى.

تاۋ سۋى گۇرىلدەپ جاتىر. سول وقيعانىڭ كوز كۋالەرى: سۋدىڭ ارعى بەتىندەگى قۇز جارتاس، تالدى ورمان تەرەڭ سىر بۇگىپ تۇر.

- ەندى مەنىڭ كۇدىگىم مىنادا! - دەيدى الدىنا ءتۇسىپ بۇلكەكتەي بەرگەن موتان. موتان بۇنى بەتكەيىن ۇيىسىپ ءشوپ باسقان قۇلاما جاعاعا الىپ كەلدى. جاعا ۇستىندە ەسكى قورا. - ءدال وسى جەردەن قاراشى! - دەپ موتان قۇلامانىڭ باۋرايىن كورسەتتى. - انا ءشوپتىڭ ورتاسىمەن الدەنەنى سۋعا قاراي سۇيرەتكەن ەمەس پە! قاراشى!

ساتتار قاراسا، ءشوپتىڭ ورتاسى تەرى سۇيرەتكەندەي جولاقتانىپ، جاپىرىلىپ قالعان. موتان ەسكى قورانىڭ تۇبىنەن ءبىر سىنعان بوتەلكەنى سۋىرىپ الدى.

- مىنەكي، مىناۋ سىنعان بوتەلكە! ول كەزدە بوتەلكەنىڭ قاعازى جاپ- جاڭا بولاتىن. وسى قورا ىشىندە ول كەزدە «موسكۆيچتىڭ» ءىزى دە بولاتىن.

- سوندا ءسىز.. . اقاندى وسى قاشار تاساسىندا بىرەۋ بوتەلكەمەن باستان ۇرعان دەمەكسىز عوي!

- يە! يە! ال قاشار ىشىندەگى ماشينەمەن كەلىپ، كوپجاساردىڭ ادامدارى جاسىرىنىپ تۇرعان. جابىلىپ ۇرىپ ءولتىرىپ، سودان كەيىن سۋعا قاراي باۋرايمەن دومالاتىپ جىبەرگەن.

ساتتار سول كۇنى سوۆحوز باسشىلارىن دا تىڭدادى. ولاردا ءبىراۋىزدان: «اقان اتتان قۇلاپ ولگەن، ونى دالەلدەگەن تەرگەۋشى مەن دارىگەردىڭ قورىتىندىسى بار»، - دەدى.

ءىس ساپار بارىسىندا وسى كورگەن- بىلگەندەرىن ساتتار شاي ۇستىندە ءۇي يەسى كەمپىرگە ايتىپ بەردى. كەمپىر: - يە، ازامات كۇيىگى نە ويلاتپايدى! - دەپ كۇرسىندى.

ساتتاردىڭ بۇگىنگى جۇمىسى اۋدانداعى ەت جوسپارىنىنڭ ورىندالۋ بارىسى تۋرالى جازۋ ەدى. ول ءۇشىن قاساپحانا باستىعى كوپجاسارمەن سويلەسۋى كەرەك ەدى. كوپجاساردى جۇمىس ورنىنان تاۋىپ الماقشى بولىپ، ۇيدەن جاياۋلاتىپ شىعىپ، سوناۋ قارلى جازىقتا قاراۋىتقان قوراعا قاراي بەت الدى.

ءدوڭ باسىنداعى تابىن اراسىندا قوزعالىس تۋدى. الدىمەن ءۇيىر شەتىندەگى قالعىپ- مۇلگىپ تۇرعان كەبەجە قارىن كەربيە پىسقىرىندى. اۋىل تۇستان جىلقىشىمەن بىرگە سۋىت كەلە قوس تورى اتتىنى كورگەن ەدى. قاۋىپ- قاتەردىڭ ءبارى سونداي جات اتتىلاردان شىعادى. جات اتتىلاردان كەربيەنىڭ جۇرەگى شايلىعىپ قالعان. بۇ جولى دا كەلە جاتقانداردىڭ بەتالىستارى كەربيەگە ۇنامادى. قيمىلدارىندا ءبىر قاتقىلدىق بار. كەربيەنىڭ پىسقىرىسىن ەشكىم ەلەمەدى. الدىمەن قاراقاسقا ەستۋگە ءتيىس ەدى. الايدا ايعىر يەگىنە تاقالا بەرگەن اقباقايعا الدانىپ، تۇمسىعىن بايتال شابىنا سوزا بەردى. سۋىت كەلە جاتقان سالت اتتىلارعا قاراپ تۇرعان كەربيەدەن دەگبىر كەتتى، تاعى پىسقىرىندى. بۇ جولى قاراقاسقا ايعىر ەسىتتى. ودىرايا قالدى. موينىن بيىك كوتەرىپ، قۇلاق تىگىپ، جات اتتىلارعا قارادى. وسقىرىندى. جەر تارپىدى. قاراقاسقا ايعىر قاراعان جاققا قاراپ قالىڭ تابىن ءۇرپيىستى. ءۇش سالت اتتى، سويتكەنشە، قاباققا شوقىراقتاي شاۋىپ شىقتى. ورتادا قاراكەر مىنگەن جىلقىشى. ال اناۋ قوس قاپتالىنداعى تورى اتتى ەكەۋ بەيتانىس.

كەربيە سول بەيتانىس ەكى اياقتىلار تاقىمىندا كەلە جاتقان قوس تورىعا نازار ىرىكتى. تانىدى. وسىدان ەكى جىل بۇرىن، قۇنان كەزىندە جايلاۋدا باستارىنا قۇرىق تۇسكەن تورىلار. وسى ۇيىردەگى تورى بيەنىڭ تولدەرى. سول جولى جايلاۋدا مويىندارىنا قۇرىق تۇسكەن تورى قۇناندار تورتەۋ بولعان. تورتەۋى دە سول جازعىتۇرى ايعىرسىنىپ، شىڭگىرلەپ كىسىنەي باستاعان ەدى. قىلشا مويىندارىن كەندىر ارقان تالشا قيىپ، بايعۇستار قانشا شاتقاياقتاسا دا، ەكى اياقتى قۇدىرەتتىڭ قۇرىعىنان قۇتىلا الماعان. سول تورىلار ەندى، مىنە، ەكى اياقتىلار تاقىمىندا كەلەدى. قاراقاسقا ايعىر ايدىنى شىعا ويقاستاپ، جولاۋشىلاردىڭ الدىن ورادى. قۇلاق قايشىلاپ، اياقتى بيلەپ باسىپ، «ۇيىردەن اۋلاق!» دەگەندەي، جەر تارپىپ، ايبات شەكتى. ءبىراق اتتىلار ونى ەلەمەي، ىركىلمەي، ۇيىرگە قاراي وزا بەردى. كەربيەنىڭ تاعى ءبىر بايقاعانى، جات تاقىمداعى قوس تورىنىڭ قاراقاسقاعا قايىرىلماعانى بولدى. ەڭ بولماسا، قۇلىن كۇنىنەن بىرگە وسكەن قۇرداسىن كورگەندە، ءبىر سەلت ەتپەگەنى، وقىرانباعانى بولدى. تاعى ءبىر تاڭ قالعانى - ءيىن تىرەسكەن ءۇيىر، جاس بايتالداردى كورگەندە، ەتى ءتىرىلىپ شۇرقىراماعانى. ولار ايعىر ەمەس پە ەدى! كەربيە «كەربيە» بولعانى بۇندايدى كورگەن ەمەس. الايدا اي استىندا بۇل بىلمەيتىن جۇمباق جالعىز بۇل ەمەس. سونىڭ ءبىرى - ەكى اياقتىلاردىڭ تاقىمىنا تۇسكەن ايعىرلاردىڭ نە ايعىر، نە بايتال بولماي قالاتىنى. كۇلدىر- كۇلدىر كىسىنەمەيتىنى. ءۇيىر ءۇشىن شايناسىپ شايقاس سالمايتىنى. ەشتەڭەدەن شارۋاسى جوق جابىعا اينالىپ، تاقىمنان بوساسا بولدى، وتىن وتتاپ، سۋىن سۋلاپ جۇرە بەرەتىنى. ءسويتىپ، جىلقى بالاسى ءۇشىن تىرلىگى تۇسىنىكسىز مالعا اينالاتىنى. تورىلاردى كورگەندە، كارى بيە ولاردىڭ دا سونداي ءبىر الەمەتكە ۇشىراعانىن سەزدى. سودان تىتىركەندى. اششى قيقۋ وسى ارادا تاڭعى اۋانى ءتىلىپ ءوتتى. تورىلارىن توپەگەن بەيتانىستار قيقۋلاپ، تابىنعا قاراي اش قاسقىرشا ۇمتىلدى. وراعىتا شاپقان قاراقاسقا ايعىر دا تۇلان تۇتىپ، دابىل دا دابىل كىسىنەدى. سول- اق ەكەن، تەك جاتقان تابىن جەل تيگەن ورتتەي دۇركىرەدى، قاراقاسقاعا ىلەسىپ، تاۋ سۋىنداي اقتارىلدى. تۇرىلە قاشقان قالىڭ نوپىرگە ارالاسىپ، كەربيە دە قۇيعىتىپ كەلەدى. ونە بويىن قاسقىر قاماعانداي قورقىنىش يەكتەپ العان. جات داۋىس، اششى قيقۋ بۇلاردى جاپىرا قۋادى.

اقشاڭ قان قارلى جازىقپەن ات قوراعا قاراي جاياۋلاتىپ ساتتار كەلەدى. مۇرتى تەبىندەگەن ۇزىنشا اق سارى جىگىت. ۇستىندە قولپ- قولپ ەتكەن قارا سۇر پالتو. نازارى قارسى قارلى قاباقتان سەلدەي توگىلىپ كەلە جاتقان ۇيىردە. الدا وق بويى قۇيرىق شانشا قاشقان قاراقاسقا. قوس قاپتالدا سوقتىرا قۋعان قوس تورى اتتى. تورىلار جەر تىستەپ قۇنتيىپ كەلەدى. ءبىراق قاراقاسقا ماڭىنا جۋىتار ەمەس. ايعىر ايدىنى شىعىپ، ورتەكەدەي ورعي - ورعي سەكىرەدى. قۇيرىقتاسقان قۋعىنمەن ويناپ كەلە جاتقانداي. جازىقتى بويلاپ، ساتتارعا قارسى كەلەدى. ساتتار ايعىردىڭ ەركىن اياق الىسىنان كوز الا الماي، توقتاي ءتۇسىپ، اڭىرىپ قالعان. «قي- ي- ي!» دەپ قيقۋلايدى قۋعىنشىلار، بۇكىل تاڭعى القاپتى باسىنا كوتەرىپ. ونسىز دا بەلەڭ الىپ بەزىنىپ بارا جاتقان ايعىردى ودان بەتەر ۇركىتە تۇسكىسى كەلەتىندەي. ايعىر ىشقىنا ىتىرىنادى. ومىراۋىندا كۇمىس قار قۇيىنداتا بورايدى. ساتتارعا جاقىنداي ءتۇسىپ، قاراقاسقا جالت بەردى. باتىس جازىققا بۇرىلدى. قيقۋلاعان قۋعىنشىلار دا ىلەسە كەتتى. ساتتار اڭىراپ تۇرىپ قالعان. قاشقىن مەن قۋعىن قىر اسىپ كەتكەندە بارىپ ەس جيدى. باتىس قاباققا بەتتەگەن قالىڭ ءۇيىردىڭ الدىن وراعىتا زىرقىراپ تاعى ءبىر قوس تورى اتتى بارادى. اتتارى تىڭ، جاراۋ. نوپىرلەگەن ءۇيىردىڭ الدىنا قيا شاۋىپ شىعىپ، بەتىن جاسقادى. ولاردان ۇرىككەن ءۇيىر ەندى جازىققا لىقسىدى. قوس قۋعىنشى قالىڭ تابىندى قوراعا قاراي قايىردى.

تاڭعى جازىقتى دۇرلىكتىرگەن قاشقىن- قۋعىندى قىزىقتاپ تۇرىپ قالعان ساتتار قوزعالدى. ءبىراق كوزى نوپىرلەگەن ۇيىردە. قوس تورى اتتى قوس قاپتالداپ ءۇيىردى قوراعا قاراي دۇرىلدەتىپ ايداپ كەلەدى. تابىن الدىنان شوقىتا شاۋىپ قاراكەر اتتى موتان شىقتى. ءۇيىر جىلقىشىنى تانىپ، اينالا توقتادى. جىلقىشىنىڭ «ايت- شايت!» دەگەن سابىرلى داۋىسى ەدى ۇركىن جىلقىعا اسەر ەتكەن، ارىندارىن باسقان. سول كەزدە تەرىسكەي دوڭنەن بەرمەن قاراي قيقۋ توگىلدى. ماناعى قاشقىن مەن قۋعىن. قاراقاسقانى قاپتالداپ جالباڭداعان تورىلار. ىركىس- تىركىس جۇيتكىپ، ولار دا قوراعا كەلەدى. قورا ماڭىندا قاربالاس. جالاڭداعان جىگىتتەر ەرسىلى- قارسىلى جۇگىرەدى. سونىڭ ءبىرى ايۋداي قورباڭداعان كوپجاسار. جۇگىرىپ كەلىپ، ءۇيىردى قاقپايلاپ جۇرگەن موتاننىڭ اتىنىڭ ساعاعىنا جارماستى.

- اقساقال، اتىڭىزدى بەرە تۇرىڭىزشى! ايعىردى قايتارايىن! - دەدى ەنتىگىپ.

- جوق! - دەدى قولىن شولتاڭ ەتكىزگەن موتان. - جوق! بەرىلمەيدى.

موتان ءتۇسى قابارىپ، كوپجاسارعا سىرت بەردى. ايعىرعا ىزالى كوپجاسار:

- قاپ، ءيتتىڭ بالاسى، الەكتەدى- اۋ! - دەپ ەندى قوراعا قاراي ۇمتىلدى.

- اكەلشى مىلتىقتى! اتىپ- اق الايىق، ءيتتىڭ مالىن!

بىرەۋ مىلتىققا جۇگىردى. سول كەزدە ۇيىرگە جاقىنداي بەرگەن قاراقاسقا اشىققا قاراي تاعى دا جالت بەردى. ءۇيىر ماڭىنداعى تىڭ قوس تورى اتتى ءتۇستى ەندى ايعىردىڭ سوڭىنا. قاراقاسقانى قۋىپ كەلگەن العاشقى قوس تورى اتتى ءۇيىر ماڭىندا قالدى. ەنتىككەن تورىلار اق تەر كوك تەر. تاناۋلارىنان بۋ بۇرقىلدايدى. قاراقاسقا بولسا، قولعا تۇسپەۋگە سەرت ەتكەندەي، تىڭ قوس اتتىنى ەرتىپ الىپ، شىعىس قاباققا بەت تۇزەگەن. سوڭىنان ىلەسكەن قوس تورىنى ايعىر تانىپ كەلەدى. وسىدان جاز بۇرىن كوز جازىپ قالعان تولدەستەرى. باستارىنا قۇرىق ءتۇسىپ، شۇرقىراپ جات بىرەۋلەردىڭ جەتەگىندە كەتكەن. ەڭ قيىنى، قوس تورى بۇنى تانىمايتىن، بىلمەيتىن سىڭايلى. بۇل ارقىراپ قاشىپ، ولار قۇنتيىپ قۋىپ كەلەدى. بۇنىڭ تاڭ اتقالى شالدىرتپاعان شابىسىنا تاقىمداعى تورىلار ىزالى تارىزدەنەدى. مويىن سوزىپ جەر تىستەپ، قۇلاق جىما قۋادى. كەيىپتەرىندە ىزعار بار. اياماس ىزعار. قاراقاسقا ايعىر بولدىرتسا، موينىنا سارت ەتىپ ەكى اياقتىلاردىڭ قۇرىعى تۇسەرى انىق. تورىلاردىڭ كوكسەگەنى سول ءتارىزدى. تەزىرەك قۋىپ جەتىپ، بۇنى ۇستاپ بەرۋ ءتارىزدى. سوعان جان سالادى. تۇيسىگى تورىلاردىڭ سول پيعىلىن باجايلاعان. ەندى تەك ءوز اياعىنا جالبارىنۋ عانا قالدى. بۇنى قۇتقارسا، تەك ءتورت اياعى قۇتقارادى.

باسقا امال- ايلاسى تاۋسىلعان. بۇنى وكشەلەگەن جاۋ نيەتى سول - بۇندا باردىڭ ءبارىن الۋ، جانىن الۋ. باسىڭا كۇن تۋدى وسى. بۇگىن نە ءارى، نە بەرى بولادى. تۇيسىگى سونى سەزەدى. سودان ەكىلەنە تۇسەدى. قولعا تۇسپەۋ شارت. ءبىراق جاۋ بولار ەمەس. بەتى قاتتى. قايدان شىعا كەلگەنى بەلگىسىز، قارسى بەتتەن جالباقتاپ ەكىنشى قوس تورى كەلەدى. الگىندە ءۇيىر ماڭىندا قالعان قوس تورى. قۇيرىق تىستەسىپ ارتتا كەلە جاتقان مىنا قوس تورى دا قالىسار ەمەس. قاراقاسقا قارسى بەتتەن شىققان تىڭ قوس شابىسىنان جاڭىلدى ەكەن، سورلايدى. وكشەلەگەن جاۋ قۇرىعىنا ىلىنەدى. كەڭ جايلاۋ، قۇتتى ورىسىمەن تورىدان سەسكەندى. جالت بەردى. سول- اق ەكەن، موينىنا سارت ەتە ءتۇستى قۇرىق. ىشقىنىپ كەتتى. ارقىراپ شاپشىپ ىشقىندى. قۇرىق تاستاعان ەكى اياقتى جۇلقا تارتقان ايعىردىڭ ەكپىنىنەن ات ءۇستىنەن ۇشتى. جاي ۇشىپ كەتكەن جوق. «قاپ، اكەڭنىڭ!» دەپ، شىرقاپ ۇشتى. قاراقاسقانىڭ جانى مۇرىن ۇشىنا تاقاعان. مويىنعا ىلىنگەن تاجال قۇرىعىن تەپكىلەپ تۋلاي قاشادى. الگى يەسى مۇرتتاي ۇشقان تورى ات توقتار دەسە، توقتاماپتى. جالباقتاپ ءالى كەلەدى. بۇعان يەسىز- اق قۋىپ جەتپەك نيەتتە. مويىنعا وراتىلعان جىلانداي قۇرىق قاراقاسقانىڭ الا سايتانىن قوزدىردى. بەلەڭ الىپ، شالا ءبۇلىندى. تىكە شابۋعا قۇرىق كەدەرگى، قاپتالداي ۇركىنەدى. قالىسپاي قيقۋلاعان قۋعىنشىلار بۇنى قوراعا قاراي تىقسىردى. شوعىرلانعان ءۇيىرىن كورىپ، ايعىر تاناۋى دەلديىپ، ارقىراپ جىبەردى. قالىڭ ۇيىرىنەن قولداۋ كۇتكەنى ەدى. قاراقاسقانىڭ جانى قىسىلدى. قۇيىن دا قۇيىن ەكپىنىمەن لىقسىپ يىرىلگەن تابىنعا قويىپ كەتتى. دۋ ەتكەن ايقاي شىقتى. ەكى اياقتىلار قۇرىق- سىرىقتارىن كوتەرىپ ەرسىلى- قارسىلى جۇيتكىدى. توپ جىلقى توپالاڭ تيگەندەي. ءۇيىر ورتاسىنان ءبىر- اق شىققان قىزىلتاناۋ قاراقاسقا، حايۋان دا بولسا، توڭىرەكتى قۇرساۋلاعان قالىڭ جاۋدىڭ كوزدەگەنى بۇنى ۇستاۋ ەكەنىن باجايلادى. سودان الاسۇردى. كەربيە مەن اقباقاي جانىنان تابىلىپ، قامقورسىپ يىسكەلەيدى.

قاراقاسقا ءيىن تىرەسكەن ءۇيىر ورتاسىندا تىنىسى ءبىتىپ، تۇيىققا باتىپ بارا جاتقانداي شيىرشىق اتتى. قالىڭ نوپىردەن سۋىرىلىپ شىعا بەرەدى موينى. كوزى شاتىناپ اتقيدى. اناداي جەردە توپتان شىعىپ، قوراعا كىرە بەرگەن بەيتانىس تورىشولاققا كوزى ءتۇستى. توق قارىن، توباناياق. بۇل ۇيىردە بولماعان مال. سول توق قارىن تورىشولاق، قانشا ايتقانمەن، جىلقى بالاسى عوي، مىنا شۋلاپ قاۋمالاعان ەكى اياقتى جاۋدان قۇتىلار ءبىر جول تاپقانداي. جالعىز ءبولىنىپ، شەتتەي بەردى. ادام قاراسى جوق قاپتال ەسىككە جەلىپ كىردى. ونىڭ ىزىنەن تۇس- تۇسىن جاۋ قاۋمالاعان ءۇيىر لاپ قويدى. قاراقاسقا دا ۇمتىلدى. ءبىراق تورىشولاق باستاپ كىرگەن كەڭىستىك اۋزى- مۇرنى بىتەۋ قورا بولىپ شىقتى. سويتكەنشە بولعان جوق، ءبىر تارباڭداعان ەكى اياقتى لاقشا سەكىرىپ كەلىپ، بۇنىڭ موينىنداعى قۇرىققا جارماستى. بۇل العا ىتقىعاندا، قۇرىققا تاعى ەكى- ءۇش كىسى ايقايلاپ كەلىپ اسىلا كەتتى. ايعىر شىڭعىرىپ، اسپانعا ىرعىدى. قىلشا موينىن كەندىر ءجىپ تالشا قيىپ بارادى. قورا سىرتىندا تۇرعان ساتتاردىڭ كوزى ايۋداي قورباڭداپ، ارقانمەن ارپالىسقان ايعىرعا تامان ۇمتىلىپ بارىپ قالعان كوپجاسارعا ءتۇستى. قولىنداعى دويىر قامشىمەن كەكيە شاپشىعان قاراقاسقانى كوپجاسار قاق ماڭدايدان تارتىپ جىبەردى، بوقتانىپ:

- تەرىڭدى تىرىلەي سىپىرايىن مەن سەنىڭ! ءما!

قاراكەر اتىن تەبىنىپ كيمەلەپ كەلىپ قالعان موتاندى كوپجاسار بايقاماعان.

- حايۋان تارت قولىڭدى! قۇرىققا تۇسكەن جىلقىعا نەگە قول جۇمسايسىڭ؟ - دەپ اقىردى جىلقىشى. كوپجاسار شالعا قارسى اقىردى:

- اكىرەڭدەمە، اقساقال! مەن ەمەس.. . سەنىڭ قۇنىكەرىڭ!

- موينىڭدى جۇلىپ الامىن، ءيتتىڭ بالاسى!

- تارت ءتىلىڭدى، اقساقال!

ادامدار وسىلاي كۇجىلدەسىپ جاتقاندا، تورىشولاق زىرك- زىرك جەلىپ، بۇلاردىڭ ماڭىنان وتە بەرگەن. ەسىل- دەرتى اناۋ كورىنگەن اقباقاي. جاس بايتالدىڭ جۇپ- جۇمىر ساۋىرى. سول جۇپ- جۇمىر ساۋىردى باۋىرعا الۋ اڭسارى. اقباقايدى كورگەلى بەرى ءوزىنىڭ ايعىر ەكەنى ەسىنە تۇسكەن. قۇنان كۇنىندە موينىنا قۇرىق تۇسكەن تورىشولاق سودان بەرگى جىلدار وسى قورا ماڭىنان الىستاپ كورمەگەن. كەڭ ءورىس، قالىڭ تابىن دەگەندى ۇمىتقان. ولاردى كورسە، تەك وسىندايدا، قوراعا قامالعان وپىر- توپىر ۇستىندە كورەدى. كورگەن ساتتە قاماۋداعى جاس بايتالدارعا قىرىندايدى. تورىشولاق ادامدارمەن ارپالىسقان قاراقاسقا ايعىردى اينالىپ وتە بەرە، ءسال بايىزدادى. اسپانعا شاپشىعان ايعىردىڭ اسەم سومدالعان كەلبەتىندە كوز تارتارلىق ءبىر قاسيەت بار ەدى. قاراقاسقاداي سايىن دالا توسىندە قالىڭ تابىن ايداعان ازبان بولعىسى كەلدى تورىشولاقتىڭ. ءبىراق جىلت ەتكەن ول ارمان ساڭىلتىردىڭ وتىنداي جالپ ەتىپ تەز ءوشتى. ونداي قۋعىن- سۇرگىن ەركىندىكتەن موجانتوپاي توق قارىن تىرلىگى ارتىق ەدى. ەكى اياقتىلاردان زيان كورگەن ەمەس، بۇل ولارعا قىزمەت ەتەدى، ولار بۇنى جەمدەيدى. ودان ارتىق نە كەرەك. قازىر تورىشولاق قالىڭ ءۇيىر ۇرەيىن ۇشىرعان مىنا ۋ- شۋ قورانىڭ ءبىر قوجايىنى ىسپەتتى. اياقتى الشاڭ باسىپ، ەركىن جورتادى.

قالىڭ ۇيىردەن تاڭداعانى - اقباقاي. تۇمسا بايتالدىڭ جۇمىر ساۋىرى. ارقىراپ بارىپ سول ساۋىرعا ارتىلسا، ارمانى ورىندالعانى. وقىرانىپ، سۇلۋ ءمۇسىندى جاس بايتالدىڭ جانىنا شەلتەڭدەپ، جەتىپ باردى. ءبىراق اقباقاي بۇنىڭ ىرقىنا كونە كەتەتىن ىڭعاي تانىتپادى. كونە كەتپەك بىلاي تۇرسىن، قۇلاق جىمىپ، موڭكىپ قالدى. بۇ كورىنىستى قاراقاسقانىڭ كوزى شالعان. ەكى اياقتىلارعا بولماي ارپالىسقان ايعىر سودان الاپات اشۋ شاقىردى. كۇركىرەپ كىسىنەدى. ءبىر توپ كىسى جابىسقان كەندىر ارقاندى الايدا ۇزە المادى. كەندىر ارقان، بۇل تارتقان سايىن، دۇنيەنى ءبىر ۋىس قىلىپ، قىلشا موينىن تالشا قيدى. كەبەجە قارىن كەربيە وقىرانىپ الدىن اينالىپ ءوتتى. وعان كوڭىل بولگەن ەشكىم جوق. تورىشولاق اقباقايدىڭ قيقاڭداعانىنا قاراماي، كەلە شابىنا تۇمسىق سالدى. جاس بايتال قىتىعى كەلىپ، ىتقىپ كەتتى. تورىشولاقتى بويىنا جۋىتار ەمەس. قاشقاقتاپ، ادامدارمەن تەكەتىرەس حالدە تۇرعان قاراقاسقاعا كەلىپ تىعىلدى. موينىن كەندىر ارقان قيعان قاراقاسقا اۋا جەتپەي قورىلداپ، كوزى الارىپ ءبىراز تۇردى دا، قۇلاپ ءتۇستى.

كوپجاسار:

- بايلاڭدار!- دەپ بۇيىردى.

قارۋلى جىگىتتەر قاراقاسقانىڭ اياعىن شاندىپ تاستادى. ەتى تىرىلگەن تورىشولاق اقباقايدى تاقىمداپ قالار ەمەس. جۇمىر ساۋىرعا قايتا- قايتا ۇمتىلادى. جاس بايتال ىڭعايىنا كونەر ەمەس، باۋىرىنان بۇلتقىپ كەتە بەرەدى.

- باس، تورى- ەكە! اياما.. . - دەپ ءبىر جىگىت ايقايلادى. جۇرت دۋ كۇلدى. بۇل ۇيىردە ەندى ءوز بەتىنە كەلەر ەركەك كىندىك كورە الماعان تورىشولاق، قورازدانىپ، قورا ىشىندە اينالىپ، سالتاناتتى جورتۋلار جاسادى. سودان كەيىن قيعاشتاپ جەلىپ كەلىپ، بۇرىشقا تىعىلىپ تۇرعان اقباقايدى اينالا توقتادى. جاس بايتالدىڭ جاقتىرماعانىنا قاراماستان، وقىس وقىرانىپ، جۇپ- جۇمىر ساۋىردى نىساناعا الا تاعى شاپشىدى. اقباقاي بۇلتقىپ كەتكەندە، باقىتسىز تورى جۇمىر ساۋىردان تاعى ءتۇسىپ قالدى. «بەيمەزگىل شاقتاعى بۇ نەتكەن ايعىرلىق!؟» - دەپ تاڭىرقادى ساتتار. - ءبىراق الاجازداي بايتال كورمەگەن بايعۇسقا كوكتەمى نە، كۇزى نە، ءبارىبىر شىعار».

بۇ كەزدە ءۇيىر تۇگەل قامالعاسىن، قورا ماڭىنىڭ ايقاي سۇرەن قاربالاسى باسىلعان ەدى. جالاڭداعان جىگىتتەر قورانىڭ قاساپحانا تۇسىنا بەتتەگەن. سىرتتا جالعىز قالعان ساتتاردى كورىپ، كوپجاسار تاۋتاڭداي باسىپ جاقىنداي بەردى. ۇستىندە قارا شولاق كۇرتە، باسىندا جىلى كەپكا. قاباعى قاتۋلى.

- ىنىشەك، جايشا ما؟ - دەدى داۋىسى گۇر ەتىپ.

- سالاۋمالەيكۋم! - دەدى ساتتار. - رەداكسيادانمىن. ەت دايىندىعى تۋرالى جازۋىم كەرەك ەدى.. .

- اليكۇماسسالام! - كوپجاسار بۇنىڭ قولىن الىپ تۇرىپ ءسال ىركىلدى. - ءجۇر، ەندەشە!

بۇنى ەرتىپ قاساپحاناعا كىردى. قورا ءىشى سالقىن، سىز. ءبىراق ءار جەردە جىلتىراعان ەلەكتر جارىعى بار. ەسىك، قابىرعالار تۇتاس اعاشتان سومدالعان. سونداي ەسىكتىڭ ءبىرىن شاقىرلاتا اشتى كوپجاسار. كابينەتى ءتارىزدى. كىپ- كىشكەنتاي بولمەدە دوبالداي قوجالاق اعاش ۇستەل. ۇستەل ۇستىندە بەلىنەن بايلانعان سىنىق تەلەفون. كوپجاسار ۇستەلدىڭ ار جاعىنا بارىپ، شاج ەتكىزىپ ورىندىققا جايعاستى. بۇعان ەسىك جاقتاعى ورىندىق ءتيدى. كوپجاسار ستولىنىڭ تارتپاسىنا ەڭكەيىپ، ءبىر قاعازدى سۋىرىپ الدى.

- سىزگە كەرەكتى دەرەكتەر.. . - دەدى بۇعان ۇستاتىپ جاتىپ. كوپجاسارمەن اڭگىمە قىسقا بولدى. اڭگىمە اياعىندا ساتتار:

- اقان ءولىمى تۋرالى نە ايتاسىز؟ - دەپ قويىپ قالدى. بۇل سۇراقتى كوپجاسار كۇتپەسە كەرەك. جالپاق بەتى بوزارىپ بارىپ ءۇنسىز قالدى:

- ە، ارشالىعا كەلىپ كەتتى دەگەن جۇرنالىس سەن ەكەنسىڭ عوي! - دەدى كوزى سىعىرايىپ. ساتتار «يە» دەگەندەي باس يزەدى.

- ونى قايتپەكسىڭ؟ جابىلىپ قالعان ءىس قوي.. . ول.. . مەنىڭ بىلەتىنىمدى تەرگەۋشى جازىپ العان.. . قاجەت بولسا سول ءىستى تاۋىپ ال دا، وقي بەر! - دەدى، «اڭگىمە وسىمەن ءبىتتى» دەگەندەي. ساتتار دا ونىمەن قوشتاسقان بولىپ، ورنىنان تۇردى. كوپجاسار قورباڭداپ، كەڭ قورانى بويلاي شاپشاڭ باسىپ بارا جاتتى. جوتاسىنان اشۋعا تىعىلىپ بارا جاتقانى اڭعارىلادى. ساتتار نە كەتەرىن بىلمەي، نە كوپجاسارعا ەرەرىن بىلمەي توسىلدى. سودان كەيىن جۋرناليست ەكەنى ەسىنە ءتۇسىپ، ىڭعايى كەلىپ تۇرعاندا، ەت دايىنداۋ بارىسىن ءوز كوزىمەن كورگىسى كەلدى.

قاساپحانانىڭ بۇلار كەلە جاتقان بۇرىشىندا جۇمىس قاۋىرت. جالاڭداعان ەكى جىگىت جوعارىداعى بەلتەمىرگە ىلىنگەن ات تەرىسىن سىپىرىپ جاتىر. ساپىلارى سىپ- سىپ ەتەدى. سەمىز قۇنان ەكەن. بۋى بۇرقىراپ، اپپاق ەتى جارقىرايدى.

- اش! - دەپ ايقايلادى كوپجاسار.

- توقتاي تۇرىڭىز! تورىشولاق قايتىپ باردى ما؟

- وسىندا! - دەگەن ايقاي شىقتى سىرتتان.

- اش، ەندەشە!

قورا بۇيىرىندەگى ەسىك باجىلداپ اشىلدى. ەسىك الدىندا ۇلكەن ءتورت بۇرىشتى تەمىر تور قۇرىلعان. تور ۇستىنە شىعاتىن باسپالداق كورىنەدى. باسپالداققا مىلتىق ىلىنگەن. كىشى كاليبرلى مىلتىق. بۇلاردىڭ نەگە قاجەت ەكەنىن جوپەلدەمدە ساتتار ۇقپادى. اشىلعان ەسىككە قارسى قابىرعادان تاعى ءبىر ەسىك اشىلدى. بۇل ەكىنشى ەسىكتەن سىرت، قارلى دالا كورىندى. قاساپحانانىڭ ەكى بۇيىرىنەن ەكى ەسىك اشىلعاننان كەيىن ىشتە دە، سىرتتا دا قاربالاس كۇشەيدى. سىرتتاعىلار «شۇۋ! شۇۋ!» دەسەدى. ىشتەگىلەر ەرسىلى- قارسىلى جۇيتكيدى. ساسپاعان، سالبىراماعان جالعىز كوپجاسار. قاباعى قاتۋلى، ەكى قولى قالتاسىندا، تەمىر تورعا سۇزىلە قاراپ تۇر. «سۇزەگەن بۇقاداي!» دەپ سۋرەتتەدى ونى ىشتەي ساتتار. تەمىر تورلى ەسىكتىڭ ار جاعىندا توپىرلاسقان ءۇيىر. «شۇۋ! شۇۋ!» دەسكەن داۋىستار. سويتكەنشە، تەمىر تورلى اشىق ەسىكتەن ىشكە سابىرمەن جەلىپ تورىشولاق كىردى. سول بەتى تەمىر تور ارقىلى جەلىپ ءوتتى دە، ەكىنشى بەتتەگى اشىق ەسىكتەن سىرتقا شىعىپ كەتتى. بۇنى كورگەن قورا جاق تۇستا توپالاڭ تۋدى. قاساپحانانىڭ قابىرعاسى سولق ەتتى. ەسىك الدىنا ۇمتىلىپ قاراقاسقا كەلىپ قالعان ەكەن. ىشتەگى جۇرت زىر جۇگىردى. بەينە مىنا قاساپحانانى ايعىر موينىنا ءىلىپ اكەتەردەي. جاي وعىنداي اتىلعالى تۇر. كەلەرىن كەلىپ قالسا دا، اساۋ ازبان بەيتانىس قۋىسقا باس سۇعۋعا سەسكەنىپ، قالت توقتاي قالعان. كوزى شىراداي جانىپ، ۇياسىنان ىتىرىنىپ شىققالى تۇر. تۇمسىعىن تومەن ءتۇسىرىپ، قۇلاق تىگىپ، پىس- پىس ءيىس تارتى.

«قاراقاسقانى بوساتقان ەكەن عوي!» دەدى ساتتار. سودان كەيىن دىرىلدەگەن اساۋ قيمىلعا بارۋعا وقتالىپ، ءسال شەگىنىپ، ەڭسە كوتەردى. سوندا كوزىنە تۇسكەن قاراڭعى قورانىڭ ارعى تۇسىنداعى اشىق ەسىك، اشىق ەسىكتەن جارقىراعان كەڭ دالا بولدى. سىرتتا كورىنگەن بەيقام تورىشولاق بولدى. تورشولاق باستاپ بەرگەن وسى جولدىڭ ازات كەڭىسكە الىپ شىعارىنا كوزى جەتكەن ايعىر جايداي سەرپىلىپ، ەسىككە قاراي اتقىدى. ءبىراق سەكىرىپ تەمىر تور قۋىستان وتە بەرەم دەگەندە، الدىنان دا، ارتىنان دا سارت- سارت ەتىپ اۋىر تەمىر ەسىكتەر جابىلدى.

ايعىر ومىراۋمەن بىلەم- بىلەم تەمىرگە سوعىلدى. گۇرسىلدەپ وڭباي سوعىلدى. تەمىر تور سۇيەگىن ۋاتىپ جىبەرە جازدادى. توڭىرەكتەگىلەر شۋ ەتتى. الدىڭعى ەسىكتىڭ قايتپاس قاۋقارىن كورگەن ايعىر شالقالاپ بارىپ سالماعىن ارتقا تاستادى. سول ساتتە قاراقۇسى تەمىرگە بۇرىنعىدان دا جامان سوقتىقتى. جۇرت دۋ كۋلدى. كوز وتى جارق ەتتى. ءبىراق مويىمادى. ەگەسپە ەرەن كۇش وياندى بويىندا. تەمىر توردىڭ سوققىسى قاتتى بولعانىمەن، بۇل تىزە بۇگەر ءسات ەمەس ەدى. ايعىر سونى تۇيسىنگەن- دى. قالايدا مىنا قۇرساۋدى بۇزۋ كەرەك ەدى. تاس- تالقانىن شىعارۋ كەرەك ەدى. ەگەر بۇل ونى تاس تالقان قىلا المايدى ەكەن، وندا قۇرساۋ بۇنى تاس- تالقان قىلار ەدى. ايعىر تابيعاتىنا بىتكەن دۇلەي كۇشكە ەرىك بەردى. تار قاباستى قيراتارداي الاسۇردى. ودان بەتەر دۋىلدادى توڭىرەگى. كوپجاسار دا ءماز. قولىنا ءبىر تەمىر شىبىق ۇستاپ، بۇكەكتەپ جاقىنداپ كەلەدى تورعا. قولىنداعى - ۇشىنا قالبىر بايلاعان شىبىق.

- مەن ساعان كونسەرتتى كورسەتەيىن! - دەيدى.

- ءاي، مالادەس، كوبەكە! كورسەتىڭىز! - دەپ قوت- قوتتادى جىگىتتەر.

تەمىر قاپاس ىشىندەگى قاراقاسقا بۇ كەزدە قوس تاناۋى دەلديىپ، دەلديگەن تاناۋىنان شەلەك- شەلەك بۋ اتقىلاپ سولىقتاپ تۇرعان. قالاي بۇلقىنسا دا بىلق ەتكىزبەي قويعان قاتىگەز قۇرساۋعا ەندى نە ايلا قولدانارىن بىلمەي، داعدارىپ تۇرعان. سول ءسات ىپ- ىستىق تەر سورعالاعان شابىن سۇپ- سۋىق تەمىر قالبىر كەلىپ ءتۇرتتى. سالدىر- سۇلدىر ەتتى قالبىر. قاراقاسقا ەنەدەن تۋعالى بۇنداي مازاقتى كورمەگەن. الا سايتانى قوزىپ، ال كەپ تۋلاسىن. تۇرعان جەرىندە تاس- تالقانى شىقتى. جينالعاندار بۇرىنعىدان بەتەر قىران- توپان. ۋ- شۋ. كوپجاساردىڭ قۇدايى بەردى. شالقالاقتاپ كۇلەدى. تەمىر قالبىرىن سالدىرلاتا قۇتىرىپ، «كىش- كىش!» دەپ ويناق سالا سەكىرەدى. سالدىر- سۇلدىر. «كىش- كىش!» «حا- حا- حا!» تەمىر تورداعى اساۋ دا شارشار ەمەس. تەمىر قالبىر شابىنا تيگەن سايىن، ۇرىنىپ تۋلايدى كەپ. تۋلايدى كەپ. ساتتار ەسۋاستار ويلاپ تاپقان جىن ويناقتى كورىپ تۇرعانداي شوشي باستادى. ەسىك جاقتى ىڭعايلاپ، قاشۋعا شاق تۇر. ءبىراق ىشكى ءبىر ءۇنى «ءسال شىدا!» دەپ، جىبەرەر ەمەس. تەنتەك ايعىردى تۋلاتىپ، جىگىتتەر ءبىراز شەر تارقاتقاننان كەيىن، كوپجاسار:

- جارايدى، «كونسەرت» ءبىتتى! - دەپ، قالبىرلى شىبىعىن لاقتىرىپ تاستادى. - جۇمىسقا كىرىسەلىك!

- قالاي، جىگىتىم، «كونسەرت» قىزىق پا؟ - دەپ ءبىر تاپالشا جىگىت ساتتارعا قاراپ ىرجيىپ كۇلىپ، تورعا سۇيەگەن باسپالداققا وتە بەردى. مىلتىقتى قولىنا الدى. سول- اق ەكەن:

- توقتا! بەرى اكەل! - دەپ دۇڭك ەتتى كوپجاسار. تاپالشا جىگىت مىلتىقتى كوپجاسارعا ۇستاتتى. كوپجاسار مىلتىقتى الىپ، باسپالداقپەن ەكى- ءۇش اتتاپ جوعارى كوتەرىلدى. تەمىر توردىڭ توبەسىنە شىعا بەرىپ ىركىلدى. تورداعى قاراقاسقا بۇ كەزدە بۋى بۇرقىراپ تەرلەپ، كوزى شاتىناپ، لىپىپ تۇرعان. شاپتان تاعى بىرەۋ تۇرتەتىندەي. بۇنى شاپقا ءتۇرتىپ مازاق قىلعان الگى ەكى اياقتى دۇشپانى ەندى قولىنا ءبىر كەسپەلتەك تەمىر ۇستاپ، تور ۇستىنەن بۇعان ۇڭىلەدى. قاراقاسقا بۇ جاۋدىڭ نە پيعىلى بارىن اڭعارا المادى، ءبىراق ودان تاعى ءبىر جاۋلىق ارەكەت توسىپ، دەگبىرى قاشتى. تىپىرشىپ كەتتى. شەگىنىپ، شورشىپ ەدى، تەمىر تور بوكسەدەن نوقىدى. قوس قاپتالعا بۇلتقىپ ەدى، ودان دا تۇك ونبەدى. تور توبەسىندە تۇرعان جاۋى جاۋلىق جاساۋعا قامداندى. كەسپەلتەك تەمىرىن سىرت- سىرت ەتكىزدى دە، ۇڭىرەيگەن ءبىر ۇشىن بۇنىڭ ماڭدايىنا تۋىرلادى. قاراقاسقا دا قاراپ تۇرا المادى. الاپات كۇش جيناپ، قۇرساۋدى بۇزۋعا شاپشي بەرەم دەگەندە، كوز وتى جارق ەتتى. كەسپەلتەك تەمىر شاڭق ەتتى. قاراقاسقانى ماڭدايدان سوقتى. بۇرىن- سوڭدى بولماعان سوققى. كەڭسىرىگىن ءتۇتىن ءيىسى جاردى. ودان كەيىنگىسىن قاراقاسقا ايعىر سەزبەدى.

شاڭق ەتكەن مىلتىق داۋىسىنان كەيىن، قاساپحانا ءىشى جىم- جىرت بولا قالعان ەدى. مانادان بەرى دابىرلاپ جۇرگەن قاساپشىلار دەمدەرىن ىشىنە تارتا قالعان. ماڭدايدان وق تيگەن قاراقاسقاعا ساتتار دا شوشىپ قاراپ قالعان. جانى شىعىپ كەتسە دە، قاراقاسقا قۇلاماي تۇر. ءسال قولاپايسىز ەڭكەيگەن قالپى، ءتورت تاعانداپ سىرەسىپ، ءدىر- ءدىر ەتەدى. تۇلا بويىن توق ۇرعانداي. كوزى توڭكەرىلىپ كەتكەن. قوس قۇلاعىن جىمىپ العان. ىشقىنعاندا ءىشى جيىرىلىپ، باۋىرىنا جابىسقان. ايعىردىڭ الگىندەگى ءاپ- ادەمى ءمۇسىنىنىڭ كەسپىرى كەتىپ، لەزدە كوز تانىماستاي وزگەرگەن. باسىن العا سوزا ءتۇسىپ، ءدىر- ءدىر ەتىپ ءسال تۇردى دا، كەنەت گۇرس ەتىپ بەتون ەدەنگە قۇلاپ تۇستى.

- مىنە، ەندى «كونسەرت» ءبىتتى! - دەدى كوپجاسار باسپالداقتان تۇسە بەرىپ.

تاپالشا جىگىت شىلدىرلاتىپ توردىڭ ەسىگىن اشتى. ەكىنشى ءبىر جىگىت ۇمتىلىپ كەلىپ، جوعارىداعى ارقان- تروستىڭ تۇزاعىن ءتۇسىردى. ەكى جىگىت شاپشاڭ قيمىلداپ، تروست- تۇزاقتى قاراقاسقانىڭ بىلق- سىلق موينىنا كيگىزدى. سوسىن، ءبىر تەتىكتى باسىپ ەدى، زىڭىلداعان دىبىس شىقتى دا، ارقان ايعىردىڭ الىپ دەنەسىن شۇباتا كوتەرىپ اكەتتى. ماناعى تەرىسى سىپىرىلىپ جاتقان قۇناننىڭ قاسىنا قاراي اپارا جاتتى. مىنا كورگەن سۇمدىعى ساتتاردى ەسەڭگىرەتىپ تاستادى. باسى سالبىراپ، ەشكىممەن قوشتاسپاي، ەسىككە بەتتەدى.

اۋداندىق گازەت رەداكسياسى - اۋىل شەتىندەگى قوس قابات ءۇي. ەت دايىنداۋ بارىسى تۋرالى حابارى قىسقا بولدى. ونى ەرتەڭ شىعاتىن سانعا سالىپ ۇلگەردى. جۇمىس اياعىندا قالىپ، «جاس زووتەحنيكتىڭ جۇمباق ءولىمى» اتتى ماقالا جازۋعا وتىرعان. ۋاقىت تەز ءوتتى. ءۇي تازالاۋشى ايەل قاسىنا شىلدىر ەتكىزىپ شەلەگىن قويىپ، شالپ ەتكىزىپ سۋىن شاشىپ، ەدەندى جۋا باستاعاندا عانا بارىپ ساتتار قاعازدارىن جيناپ، ورنىنان تۇردى. قولتىعىندا پاپكەسى، قاراڭعى كوشەگە شىعا بەرىپ شوشىپ قالدى. ءۇي بۇرىشىنان الدەنە قالباڭ ەتتى دە، تۇرا كەلە قاشتى. «بۇ نەسى؟» جۇگىرگەن كىسىنىڭ اياق ءدۇرسىلى كوشە بويلاپ ۇزاپ بارا جاتتى. بۇنىڭ جالداپ تۇرىپ جاتقان پاتەرى اۋىل شەتىندە. وعان جەتۋ ءۇشىن شام جانىپ تۇرعان ورتالىق كوشەمەن ءجۇرىپ ءوتۋ كەرەك. كوشە ءتۇزۋ. قارلى، سۋىق. ءبىراق جارىق. ادام سيرەك، تەك اۋىلدىڭ ورتا تۇسىنداعى كلۋب ماڭىندا عانا قاراڭ- قۇراڭ كىسى بار.

اۋادا كادىمگىدەي اياز بار. ۇيگە جەتكەنشە بۇرسەڭ قاعاتىن شىعار. تونىنىڭ جاعاسىن كوتەرىپ الىپ، قاتقاق قار جولمەن كىبىرتىكتەپ قوزعالدى. بۇگىن قاساپحانادا كورگەندەرىن كوز الدىنان وتكەرىپ كەلە جاتىپ، كلۋب الدىنا دا كەلىپ قالىپتى. ىشتە كينو ءجۇرىپ جاتىر. ساتىرلاعان اۆتومات ءۇنى، «ۋرا- ا- ا!» دەگەن ايقاي. كلۋب الدىندا تۇرعاندار ءوزى قۇرالپى جاستار ەكەن. بىرەۋى الدەنە دەپ جۇلقىنادى. قالعاندارى ونى ۇستاعان بولادى. «ءىشىپ العاندار!» بۇل قاسىنان وتە بەرگەندە، جۇلقىنىپ جۇرگەن جىگىتتى بىرەۋ جولعا قاراي يتەرىپ جىبەردى. ول ەكپىنىمەن كەلىپ بۇعان سوعىلدى. بۇل ونى قۇلاتپاي ۇستاپ قالدى. جىگىتتىڭ اۋزىندا تەمەكى. بۇعان قاراپ ىرجيعان بولدى. ساتتار ءوز جولىنا قوزعالا بەرگەن. جىگىتتىڭ كولدەنەڭ قويعان اياعىنا ءسۇرىنىپ كەتىپ، ۇشىپ ءتۇستى. ەتبەتتەپ بارا جاتىپ ەكى قولىمەن جەر تايانعاندا، قارا پاپكەسى سۇرلەۋ قار بەتىمەن سىرعاناي جونەدى. جەر تىرەگەن قولى تايىپ كەتىپ، تۇمسىعى قاتقاق قارعا سوعىلدى. تۇنگى جارىق ءبىر ءسونىپ جاندى. جەردەن بۇل تۇرىپ ۇلگەرگەنشە، تۇرعاندار قورشاپ قاسىنا كەلىپ قالعان. ىرعىپ تۇرىپ، اياقتان شالعان جىگىتكە اشۋمەن جالت بۇرىلدى بۇل. قيسىق كەپكانىڭ استىندا قۇتىرىنىپ تۇرعان كوزىنە كوزى ءتۇستى. «كەشىرىم سۇرا!» دەدى جىگىت اۋزىنان تەمەكىسىن الىپ. بۇل ونىڭ كىم ەكەنىن كورىپ العىسى كەلگەندەي ۇڭىلە بەرگەن. قيسىق كەپكالى وقىس ءبىر دىبىس شىعارىپ، ساتتاردى بەتتەن سالىپ جىبەردى. كوشەنىڭ شامى تاعى ءبىر ءسونىپ جاندى. الگىندە عانا دەمىن ىشىنە تارتا قالعان دۇنيە ەندى شۋلاپ جىبەرگەندەي. قيسىق كەپكالانىڭ بەتىن تۇسپالداپ بۇل دا قول سەرمەدى. قولىنان بىرەۋ شاپ بەردى. ەكىنشى قولىن دا بىرەۋ بۇراپ جاتىر. قيسىق كەپكالى جاۋ كوزدى جىگىت بۇنى بەتكە تاعى ۇردى. ەكى بەتى دۋ جاندى. بىرەۋ وكشەدەن تەپتى. ساتتار مۇزعا ۇشىپ ءتۇستى. ەكى- ءۇش اياق كەلىپ بۇنىڭ بىلەگىنەن باستى.

- جىگىتىم! - دەدى، سودان كەيىن تۇرعانداردىڭ بىرەۋى بايسالدى ءۇن قاتىپ. - سەن قايدا جۇرگەنىڭدى ءبىل!

- ەندى ۇمىتپايدى! حە- حە- حە!

- ۇمىتسا، ەسىنە سالامىز عوي!

سودان كەيىن بىرەۋى بۇنى قولتىقتان سۇيەپ تۇرعىزىپ جىبەردى.

- سولاي، جىگىتىم! ەسىڭدە ءجۇرسىن!

ساتتار ۇندەمەدى. ۇندەگەننەن نە پايدا! اۋزى كەرمەك تاتىدى. تۇكىردى. شام جارىعى سەبىلىپ تۇرعان قار بەتىنە داق ءتۇستى. كەۋدەسىندەگى بۇلشىق ەت شىنجىرداعى يتتەي شاپشيدى. اۋلاق جاتقان پاپكەسىنە ەڭكەيە بەرىپ، تاعى تۇكىردى. اپپاق قار بەتىنە تاعى دا قارا داق ءتۇستى. جولعا ءتۇستى. بىردەن ءجۇرىپ كەتە الماي، ىركىلىپ، پالتوسىن تۇيمەلەدى. باس كيىمىن تۇزەتىپ، ءجۇرىپ كەتتى. وزگە دۇنيە تاس كەرەڭ. قۇلاعىنداعى الاپات شۋىلدى عانا ەستيدى. باسقا شاپقان قان شۋىلى.

ۇيگە كەلىپ قالىپتى. الدىنان مويناق شىقتى. كۇندەگىسىندەي ەركەلەپ، اياعىنا وراتىلدى. ءيت بايعۇس ادەتىنشە بۇدان ءبىر جىلىلىق كۇتەدى. مايموڭكەلەپ قۇيرىق بۇلعايدى. جەر باۋىرلاپ كيرەلەڭدەيدى. ساتتار جەردە جاتقان مويناققا قاراپ تۇرىپ ءسال كىدىردى. ەسىنە ءيتتىڭ بۇرىنعىسى يەسى كوپجاسار تۇسكەن ەدى.

توسەككە باسى تيگەسىن دە، جان دۇنيەسى الاساپىران ۇيىتقىپ، ۇيىقتاي المادى. سىرتتا ىزىڭداپ جەل تۇرعان. سول ىزىڭ اراسىنان الىستان جىلقى كىسىنەدى. ۇزدىگىپ كىسىنەدى.

بۇل قاساپحانانى اينالىپ كۇن باتقالى ازىناۋمەن جۇرگەن كەبەجە قارىن كەربيە ەدى. جانىندا تاڭەرتەڭگى قالىڭ ۇيىردەن قالعان بەس- ون ارىق- تۇرىق، جەتىم تاي، بۋاز بيەلەر قالعان. كەربيە كۇن باتقالى قورا توڭىرەگىنەن ۇزاپ كەتە الماي، شارق ۇرىپ ءۇيىرىن ىزدەيدى. قۇرساعىن جارىپ شىققان قۇلىنى قاراقاسقانى ىزدەيدى. كۇن باتقالى قىزىل تاناۋ كىسىنەپ شاۋىپ، اۋىلدى بىرنەشە اينالىپ شىقتى. ءبىراق نە قاراقاسقادان، نە ءۇيىردەن بىر دەرەك بولمادى. ازىناپ كەلە جاتىپ، اۋىل شەتىندە جايباراقات ءورىستەپ بارا جاتقان ءبىر توپ تورىعا جولىقتى. ونىڭ ءبىرى تۇساۋلى تورىشولاق، قالعاندارى بۇگىنگى قاراقاسقانى كەزەكپە- كەزەك قۋىپ تيتىقتاتقان ءتورت تورى ەدى. كورە سالىسىمەن وقىرانىپ، جىلقى بولعاسىن، جاندارىنا كەلگەن. الايدا تورىلاردىڭ كەربيەدە ءىسى بولمادى. شوقاق- شوقاق سەكىرىپ، ءوز بەتتەرىنشە جايىلا بەردى. مويىن بۇرىپ قاراعانىمەن، ءىش تارتىپ ەمىرەنبەدى. وقىرانبادى. كەربيە دە ولاردىڭ جانىندا تۇراقتامادى. ىزدەگەنى بۇلار ەمەس- تى. ىزدەگەنى قىر سانى قاسقا ايعىردىڭ ءۇيىرى ەدى. ءۇيىرىن جوقتاپ ازىناپ، ەڭكۋ- ەڭكۋ جەلدى بيە. قايتا اينالىپ، كۇندىز ءۇيىردى جۇتقان تانىس قوراعا كەلدى. ءبىر جاماناتتى سەزەدى. ۇيىرگە نە بولسا دا وسى ارادا بولعانىن سەزەدى. قورا تۇر ءتۇن قۇشاعىندا، تۇك بولماعانداي مەلشيىپ. كەربيە سالقىن جەلگە تۇمسىق توسەپ ءيىس تارتىپ، قورانى اينالا بۇلك- بۇلك جەلدى. قورانىڭ ىق جاعىنان وتە بەرگەنى سول، كەنەت كەڭسىرىگىن بۇرقىراعان تانىس ءيىس، ءۇيىر ءيىسى جارىپ ءوتتى. قۇلاق قايشىلاپ وقىرانىپ، قالت توقتادى. جەل وتىنە قاراپ ىشقىنا كىسىنەدى. ءيىس! تانىس بولعاندا دا، ءوز ءۇيىرىنىڭ ءيىسى! قۇرساعىن جارىپ شىققان قۇلىنى - قاراقاسقانىڭ ءيىسى! كەربيە ءدال قازىر ءوز ۇيىرىمەن شۇرقىراپ قاۋىشاتىنداي قۋتىنداپ كەتتى. ءيىستى قۋالاپ جەل وتىنە تامان بۇلك- بۇلك جەلدى.

بۇرقىراعان تانىس يىستەر بيەنى قورا سىرتىنداعى قازان شۇڭقىرعا الىپ كەلدى. بيە سول ارادا ءۇرپيىپ توقتاي قالدى. ءيىس بۇرقىراعان قاراڭعى قۋىسقا ۇڭىلسە، شۇڭقىر تولعان ات تۇياعى. ءدىر- ءدىر ەتتى كەربيە. كوزى شاتىناپ ەڭكەيىپ، تۇياقتاردى ۇركە يىسكەدى. يىسكەلەي ءجۇرىپ اقباقايدىڭ، قاراقاسقانىڭ تۇياقتارىن كەزىكتىردى. بۇرقىراعان عاجايىپ يىستەر. ءبىراق قاراقاسقا مەن اقباقايدان قالعان، قالىڭ ۇيىردەن قالعان شۇڭقىر تولى تۇياق يىستەرى عانا ەدى نەبارى. كەربيە بۇگىن تاڭ اتقالى نە الەمەت بولعانىن سوندا ۇقتى. قالىڭ تابىننىڭ قالاي جوعالعانىن ءتۇيسىندى. شوشىپ، شۇڭقىردى الدەنەشە رەت شىر اينالدى. جەر تارپىدى. وسقىرىندى. قاراقاسنىڭ تۇياعىن قايتا اينالىپ تاعى يىسكەدى. سودان.. . سودان.. . كەبەجە قارىن كەربيە جەل وتىنە قاراپ تۇرىپ اششى وزەگىن ايىرىپ كىسىنەدى كەلىپ. جەردى وقىرانىپ تەۋىپ جىبەرىپ، قاراڭعى دالانى بەتكە الىپ تۇرا كەلە شاپتى.

مەڭىرەۋ ءتۇندى باسىنا كوتەرىپ شۇرقىراپ بارادى بيە بايعۇس. (شىرقىراپ بارادى دەسەڭىز دە ءوزىڭىز ءبىلىڭىز. )

سماعۇل ەلۋباي

1972-جىل