ۇيلەنۋ.اڭگىمە
كۇشتى جارىعى قاراعان كەزدى ۇيالتىپ، ەرىكسىز جۇمعىزعانداي. كۇن قىزۋى جايىلعان اۋا ادامدى تۇنشىقتىرعانداي كۇيىپ، شاڭىتىپ تۇر. تىنىستى اۋىرلاتىپ، بويدى مەڭ-زەڭ عىلىپ، السىرەتكەندەي. ءبىرقالىپتان اينىماي شىجىپ تۇرعان ىستىق اۋادا اندا-ساندا بولىمسىز ىستىق لەپ بىلىنسە، ادام قوماعايلانىپ، سول تىنىشتى سالقىنعا قاراي بويىن سوزىپ، بەتىن توسەپ، ەرىكسىز ۇمتىلعانداي بولادى.
بۇل ۋاقىتتا ازعانا تىنىشتىق تابىلسا، جالعىز عانا ءۇي ىشىنەن تابىلعانداي. اسىرەسە سالقىنى كوپ ۇلكەن اق ۇيلەر. ەسىگى ءتۇرۋلى، تۇڭلىگىن ەڭكەيتىپ، تەرىسىنەن اشقان ۇلكەن ۇيلەرگە كىرگەندە عانا، دەنە از تىنىشتىق العانداي بولادى. جايلاۋعا جاڭا جەتكەن ەل جىڭىشكە وزەننىڭ بويىنا شالعىندى جەردى قۋالاپ، جاعالاي قونعان. كوز ۇشىندا، سارى دالانىڭ شەتىنەن جوتاسى كورىنىپ، يرەكتەلىپ، سوزىلىپ جاتقان كوك تاۋ كورىنەدى. ودان بەرگى جەر - جالپاق اق كودە مەن سارى سەلەۋ. وزەننىڭ سولتۇستىك جاعى-ۇزىن سارى ادىر. كەي جەردە تاۋدىڭ ارالارى ءۇزىلىپ، كەزەڭ بولىپ، كەي جەردە بىرىنە-ءبىرى قاباتتالىپ، ميقى ادىر، بۇيرات بولادى. وزەن وسى ادىردى كەنەرەلەپ، تاۋمەن بىرگە ايىرىلىپ اعادى. سارى دالا، سارى ادىردىڭ اراسىنداعى جىڭىشكە وزەن ەكى جاعاسىنداعى كوكجيەكتەنگەن شالعىنىمەن، جاعالاي قونعان اق اۋىل جىبىرلاعان نەشە تۇلىك مالىمەن، ءار جەردەن بۇراڭداپ اسپانعا شىعىپ جاتقان كوكشىل تۇتىنىمەن ءبىرقالىپتى دۇنيەنىڭ اجارىن اشىپ، سىرت كوزگە كوركەيتىپ تۇرعانداي. وزەن بويىنداعى اۋىلداردىڭ كۇنباتىس جاعىنداعىسى - بايبوسىن قاجىنىڭ اۋىلى. بۇل اۋىل وزگەلەردەن ارتىعىراق كۇي ىزدەگەندەي، وزەننىڭ سۋى جالپاق، شالعىنى مول جەرىنە قونعان. جانە، ءبىر جاعىنان، ەشكىمدى قوندىرماعان سياقتى، ءورىستى مول قىلىپ، بەتى اشىقتا وقشاۋ وتىر.
اۋىل - ون ءبىر-ون ەكى ءۇي. بۇلاردىڭ تورتەۋى ۇلكەن اق ۇيلەر. ءبىرى - بايدىڭ ءوز ءۇيى، ەكەۋى - بالالارىنىكى، ءتورتىنشىسى جاڭا كيىزدەن ىستەلگەن، سىرتىن ماناتپەن ويۋلاعان بەس قانات اق وتاۋ - ۇزاتىلاتىن قىزدىڭ ءۇيى. اۋىلداعى قالعان ۇيلەردىڭ كوبى كىشكەنە، ءۇش-ءتورت قانات جىرتىقتاۋ قارا ۇيلەر. مالشى-قوسشىنىڭ ۇيلەرى.
اۋىلدان ەكى ءجۇز قادامداي جەرگە قاعىلعان كوگالداعى ۇلكەن جەلىدە امالسىزدان جاتقان بايلاۋلى قۇلىنداردان باسقا ءىرى جىلقى جوق. ءبارى دە وزەنگە ءتۇسىپ، ەكى-ءۇش جەرگە توپتانىپ، ۇيەزدەپ تۇر. انشەيىندە شىدامدى جىلقى ءدال بۇل ۋاقىتتا ىستىقتى شىن اۋىرلاپ، مەڭ-زەڭ بولىپ تۇرعانداي. بۇلاردىڭ ىستىقتان مازاسى ءبىر كەتسە، ىزىڭداپ ۇشقان، تىنىمى جوق كوك باس سونا، بۇگەلىكتەن تاعى تىنىشتىعى كەتىپ، سۋدى اياقتارىمەن شىلپىلداتىپ، قۇيرىعىمەن ەكى جاعىن سابالانىپ، تىنىم الا الماي تۇر. ىستىق-سۋىققا بىردەي شىدامى جوق سيىرلار دالادان وقىرا قۋىپ كەلسە، اۋىلدا دا تىنىشتىق تابا الماي، الاسۇرىپ ءجۇر. اندا-ساندا تىنىشتىق الايىن دەسە دە، سايگەلدىڭ ءبىرعالىپتى ىزىڭى ەستىلگەندە، كوزى الارىپ، قۇيرىعىن شانشىپ، جان-جاققا بىتىراي جونەلىپ، قۇتىرعانداي جوسيدى. ەكى بۇيىرىنەن دەمىن الىپ ەنتىگىپ، تاناۋ قاعىپ جۇرسە دە، كۇن ىستىعى قايتقانشا تىنىشتىق الۋ جوق سياقتى.
بايبوسىن اۋلى كەشەدەن بەرى قاراي كۇندەگىسىنەن كوڭىلدىرەك. كەشە ەكىندى كەزىندە كەلگەن بەس-التى كىسى كۇيەۋلەر اۋىلدىڭ قىزىعىن مولايتىپ، قىز-كەلىنشەك، بالا-شاعا، بوزبالالاردىڭ جەلىگىن كوبەيتكەندەي. ءبىر جاعىنان كۇيەۋلەرگە امانداسۋعا كەلىپ جاتقان جاقىن اۋىلدىڭ قىدىرماشىلارى دا اۋىلداعى قارا-قۇرانى مولايتىپ، ەرتەڭدى-كەش توپىردى كوبەيتىپ ءجۇر. بايدىڭ كەلىندەرى، جاقىن اۋىلدىڭ قىز-كەلىنشەكتەرى تۇگەلىمەن تازا كيىمدەر كيىپ، كۇيەۋلەر وتىرعان اق وتاۋعا ەرسىلى-قارسىلى كىرىپ-شىعىپ، داۋرىعىپ، قالجىڭ ايتىپ، دامىلسىز كۇلىپ، ءبىرىن-ءبىرى جۇلقىلاپ ويناپ، جەلىگىپ وتىسەدى.
كۇيەۋلەرمەن قىدىرىپ كەلگەن جۇرت تا تاڭەرتەڭنەن قوزعالماي وتىرىپ، الدەنەشە تەگەنە قىمىزدى ءىشىپ الىپ، قىزىسقان. ءبىرىن-ءبىرى قاعىتىپ قالجىڭداسىپ، مىسقىلداپ كۇلىسىپ، كەيدە قىزىل كەڭىردەك بولىپ، بولىمسىزعا داۋلاسىپ تا كەتەدى. كۇيەۋلەردىڭ ءۇيى قازىرگى ساعاتتا وتە كوڭىلدى. ۋ-شۋ، ويىن-كۇلكى، قالجىڭدار ءالى باسىلعان جوق. كوپ دىردۋ، كۇلكى اراسىندا اندا-ساندا دومبىراعا قوسىلىپ، جىڭىشكە داۋىسپەن شىرقاعان ءانشى ماتايدىڭ ماڭىزدى ءانى دە ەستىلىپ قويادى. كۇيەۋلەردىڭ ۇستىنە كىرۋگە لايىقسىز كورگەن ۇلكەندەر اۋىلدىڭ الدىنداعى وزەن جاعاسىنا تامان كەلىپ، كوك شالعىننىڭ ۇستىندە كويلەكشەڭ وتىرىپ، سالقىنداپ، اڭگىمە قۇرىپ وتىر. اۋىلدىڭ قازىرگى اجارىنا قاراعاندا جانە ۇلكەندەردىڭ نيەتىنە قاراعاندا، بۇل كۇيەۋلەر قادىرلى قوناقتارعا ۇقسايدى. بۇنىڭ ءبىر سەبەبى - كۇيەۋ بولىپ وتىرعان قاسىم وسى ەلدىڭ كورشى بولىسى قىزىلشىلىكتىڭ جاڭادا سايلانعان «بولاتكوم» باستىعى بولاتىن. ەل ىشىندە اتالى اۋىلدىڭ بالاسى بيىلعى جىلى پارتيا باسى بولىپ، ەلىندە اتقا مىنگەن جىگىت. ءوزى پالەندەي باتىر، ونەرلى، ورەلى جىگىت بولماسا دا، «اتا بالاسى عوي» دەپ، اتاسىنىڭ «ارۋاعىن» سىيلاپ، ەل وسىنى بولىس قويعان: اۋزى قيسىق بولسا دا - بايدىڭ ۇلى سويلەسىننىڭ كەرى بولعان. كۇيەۋلەردىڭ بۇدان باسقا ءبىر سىي بولاتىن سەبەبى - بۇلاردىڭ قاسىنا قاسىمدى بولىس سايلاعان نۇسقاۋشى وسپان دا ەرە كەلگەن. وسپان - وسى ماڭداعى ءۇش-ءتورت بولىسقا كەلگەن سايلاۋشى. ءوزى شالا وقىعان مۇعالىم بولسا دا، قاسىمنىڭ ايتۋىنشا، «ونەرىمەن جەتىلگەن» دەپ سانالادى. ۇلىقتىقتى ۇقساتا بىلگەن، سىي-سىياپاتتى ءتاۋىر كورەتىن جىگىت بولعاندىقتان، قاسىم اۋجايىن بايقاپ، ادەيى قاسىنا ەرتىپ، قوناق رەتىندە الىپ كەلگەن. سايلاۋشى تورەنىڭ ساياسي پىكىرى قىر تۇرمىسىنا ۇيلەسپەسە دە، «قازاقتى جاقسى كورەتىندىكتەن» اناۋ-مىناۋ ويلاردى بىلاي تاستاپ، بايبىشەنىڭ ۇستىنە توقالدىققا بايبوسىننىڭ قىزىن العالى وتىرعان قاسىم دوسىنىڭ قاسىنا ەرىپ كەلگەن.
قاسىمنىڭ جاسى قىرىقتىڭ شاماسىندا. بەتىندە شەشەك شالعان ايقىن تاڭباسى بار - شۇبار. قوڭقاق مۇرىن، بىتەۋ باستاۋ، سەلدىر قارا ساقالى بار، زور دەنەلى اڭساعاي جىگىت. كىسىنىڭ ءىشى-باۋىرىن ەلجىرەتەتىن ورامدى جۇيرىك ءتىلى بولماسا دا، وسپاندى ىلعي «تورە» دەپ سويلەپ، استى-ۇستىنە ءتۇسىپ، قورىققانداي بولىپ كۇتىپ تۇرادى. ايتقان ءسوزىنىڭ ءبارىن دە «قۇپ!» دەپ ماقۇلداپ تۇراتىن مىنەزىمەن «تورەگە» جاققان بولاتىن. وسپان بۇل مىنەزدەرىن «قازاقتىڭ قوناقشىلدىعى، مىرزالىعى، كەڭدىگى» دەپ سۇيگەن ەدى. سايلاۋشى تاڭەرتەڭگى شايدان سوڭ ەندى ءبىراز سەيىل جاساۋ كەرەك دەپ، قىر كىسىلەرىنىڭ ءبىر جەردە وتىرا بەرەتىن مىنەزىن وزىنشە سوگىپ، ءبىراز ءجۇرىپ كەلۋگە تىسقا شىققان.
ءبىراق تىستىڭ ىستىعى شىققان جەردەن جايسىز كورىنسە دە، قايتا كىرۋدى ىڭعايسىز كورىپ، قاسىنا ءوزىنىڭ شابارمانى مەن تاعى ءبىر-ەكى جىگىتتى شاقىرىپ الىپ، اۋىلداعى ءار نارسەنى بۇرىن كورمەگەن كىسىدەي تاماشالاپ ءجۇردى. «تورەگە» جۋساپ جاتقان قوي دا، وقىرالاپ جۇرگەن سيىر دا تاماشا كورىندى. جەلىدە جاتقان قۇلىندى كورگەندە، «اقجۇرەكتىگى» ۇستاپ، «ىستىقتاپ جاتىر-اۋ، بايعۇستار! ءوي، قازاق دەگەن قانداي قاتال، دەپ، ءبىرتالاي وي ويلاعان كىسى سەكىلدەنىپ ءبىر تۇردى. ءبىرازدان سوڭ قۇرت قايناتىپ جاتقان كەمپىرگە كەلىپ:
- بۇدان نە جاساپ شىعاراسىڭ، كەمپىر، ءا؟ - دەپ كۇلىمسىرەپ، - «ءوندىرىس» وسى عوي، - دەدى. قاسىنداعى جىگىتتەر تورەنىڭ بار ءسوزىن ماقۇلداپ:
- ءبىزدىڭ قازەكەڭنىڭ وسىنداي قازاقشىلىعى بولادى، - دەپ، مىسقىلمەن كۇلىپ قويدى. وسپان وسىدان از-اق بۇرىن قۇرت ىشەمىن دەپ، جەر وشاقتى جاعالاپ، شەشەسىنىڭ مازاسىن الا بەرگەندە، باسىنا «تاڭق» ەتىپ تالاي تيگەن وجاۋدى ۇمىتىپ، قازىر دە سول قۇرتقا كىسىلىك كورسەتكەندەي بولىپ تۇردى. وسىنداي ءبىراز سەيىل جاساپ ۇيگە قايتقاندا، بۇنى توسىپ وتىرعان كۇيەۋ «ءبىر وڭاشا ءسوزىم بار» دەپ، بۇنى تىسقا شاقىردى.
ەكەۋى دە تىسقا شىقتى. اۋىلدان قىرىق-ەلۋ قادامداي جەرگە بارعان سوڭ كوگالعا جايلانىپ وتىرىپ، قاسىم ءسوز باستادى. قاسىمنىڭ ايتپاعى ءوز جايى ەكەن. تىماعىن كوزىنە كيىپ، تومەن قاراپ وتىرىپ:
- تورە! مۇندا ماعان جايسىزداۋ ءبىر اڭگىمە بولىپ وتىر. بۇل بايبوسىننىڭ قىزىن مەن جاڭادا ايتتىرعام عوي. اكە-شەشەلەرى قىزىن بەرمەككە ىرزا بولىپ، بىزدەن ءبىرتالاي مال دا الىپ قويىپ ەدى. ەندى بۇل ۋاقىتقا شەيىن اي قاراپ ءجۇردى مە - بىلمەيمىن، قىزى: «قاتىن ۇستىنە تيمەيمىن، ىرزا ەمەسپىن، بوستاندىقتىڭ زامانى، ءوزىمنىڭ كوڭىلىم سۇيگەن كىسىگە تيەمىن! ونىڭ جاسى دا ۇلكەن!» دەپ ايتادى دەيدى. ءالى بۇل ءسوز اكەلەرىنىڭ قۇلاعىنا تيمەگەن بولسا كەرەك. جاڭا جەڭگەسى كەلىپ، وسىنى ايتىپ كەتتى. «سايلاۋشىعا ايتامىن، باسىما بوستاندىق الامىن، سوتقا بارامىن!» دەپ ايتادى دەيدى. سونىمەن كەشە دە، بۇگىن دە ءبىزدىڭ قاسىمىزعا شاقىرتسام دا، كەلمەي وتىر: «بارمايمىن!» دەپ ايتادى دەيدى. اتا-اناسى باتاسىن ايتىپ، قىزىن بەرۋگە ىرزا بولعان. قۇيرىق-باۋىر جەسىپ، قۇدا بولعانبىز. ونىڭ ۇستىنە، مىنەكي - سىزگە سىي كورسەتەمىن دەپ، ادەيى ءوزىڭىزدى ەرتىپ كەلىپ وتىرمىن. وسىنى قالاي دەيسىز؟ قاشقاننىڭ دا، قۋعاننىڭ دا تىرەگى ءسىزسىز عوي! ارىز بەرەمىن دەپ وتىرعانى ءسىز ەكەنسىز. لايىق كورسەڭىز، ءوزىڭىز سونى سويلەسىپ، اقىماقتىق قىلما دەسەڭىز قايتەدى؟ ءسىزدىڭ سوزىڭىزگە توقتايدى عوي. وسپان از ويلانعانسىپ وتىرىپ، شىمىرىكپەستەن:
- جارايدى، مەن سويلەسەيىن. مۇنىسى قيسىنسىز ەكەن. قانشا بوستاندىق دەگەنمەن، قازاقتىڭ قازاقشىلىعىنا لايىقسىز جۇمىستىڭ ورنى جوق قوي! - دەدى.
قاسىم كوڭىلدەنىپ كۇلىپ:
- تورە-اۋ، ءتىپتى ەندى دەكرەتىڭدە كۇيەۋى كەلىپ وتىرعان قىز دا بۇزىلسىن دەگەن بە؟ مۇنىسىن قويعىزىڭىز! دەدى. جىگىتتەر وسى رەتتە سوزدەردى تاعى ءبىراز سويلەسكەن سوڭ، تۇرەگەلىسىپ، ۇيگە قاراي ءجۇردى.
وسپان سول بەتىمەن بارىپ، قىزبەن سويلەسپەكشى بولدى. قالىڭدىق بۇلار وتىرعان ۇيگە كەلمەگەندىكتەن، ءپىشىنىن وسپان ءالى كۇنگە كورمەگەن بولاتىن. تورە كۇيەۋلەردىڭ ۇيىنەن ءوتىپ، قىز وتىرعان كىشى وتاۋدىڭ سانىنا تاقالعاندا، قالتاسىنان تاراعىن الىپ، تىستا تۇرىپ شاشىن تاراپ، قورازدانىپ، قاقىرىنىپ ۇيگە كىردى. ءۇي وڭاشا ەكەن. وڭ جاقتاعى بيىك توسەكتىڭ الدىندا، ماشينامەن ءىس تىگىپ، قاسىمنىڭ قالىڭدىعى ءجاميلا جالعىز وتىر. باسىندا وقالاعان قارا تاقياسى قارا شاشىنا، بەتىنىڭ اق تۇسىنە جاراسىپ تۇر. بەتىنىڭ ۇشىنداعى جۇقالاڭ قىزىلى، ازعانا كۇلىمسىرەپ تۇرعان ءمولدىر قارا كوزى، كىشىلەۋ قىرلى مۇرنى ءبىر كورگەن جەردەن-اق ءجاميلانىڭ سۇلۋلىعىن ءبىلدىرىپ تۇر ەدى. ورتا بويلى، تولىقتاۋ دەنەسىنە كيگەن اق كويلەگى، جاسىل پۇلىس كامزالى دە ەشبىر ءمىنسىز بولىپ جاراسقان. وسپان قىزدىڭ سۇلۋلىعىنا تاڭعالعانداي بولىپ، كورگەن جەردەن كوڭىلى قۇرمەتتەگىسى كەلگەندەي بولدى. بۇل تورگە شىعىپ وتىرىپ امانداسقاندا، ءجاميلا از بۇرىلىپ، كوزىنىڭ قۇيرىعىمەن قاراپ، ەشبىر قىمسىنباعان پىشىنمەن «شۇكىر» دەپ، قىرىن عانا جاۋاپ قايىردى. وسپان قالجىڭداعان بولىپ، ءارتۇرلى ءسوزدىڭ باسىن ايتىپ، از وتىرعان سوڭ، كەلگەن سوزىنە كوشتى. قىز موينىن بۇرىپ، تاڭدانعان پىشىنمەن جاس جىگىتكە قاراپ وتىر. وسپان ءسوزىنىڭ باسىن ۇعىمسىز قىلىپ، قايتا-قايتا بوگەلىپ سويلەپ، اياعىندا:
- اتا-اناڭىز اتاستىرىپ قويعان ەكەن. ءيا، ونىڭ ۇستىنە، كۇيەۋىڭىز - ءبىر ەلدىڭ بولىسى، ۇلىعى. ەندىگى تيمەيمىن دەگەنىڭىز لايىق بولا ما؟ ءيا، مەن بۇل ءسوزدى تاستاۋىڭىزدى سۇرايمىن! - دەپ قىزعا قاراپ سەبەپسىزدەن كۇلىمسىرەي كەلىپ، اقىرىندا مىرس ەتتى. ءجاميلانىڭ وڭىندە جىگىتتىڭ ءسوزى اسەر بەرمەگەندىگى ءبىلىنىپ تۇر. ول وسپاننىڭ ءسوزىن ەستىپ بولعان سوڭ، اقىرىن ەزۋ تارتىپ كۇلىپ، جىگىتتىڭ بەتىنە تۋرا قاراپ وتىرىپ:
- وسى ءوزىڭىزدىڭ ويىڭىزداعى ءسوزىڭىز بە؟ جوق قاسمعا ەرىپ كەلگەن سوڭ، جولداستىعىن اقتايىن دەپ ايتىپ وتىرسىز با؟ - دەدى. وسپان باسىندا نە ايتارىن بىلمەي، قىسىلىڭقىراپ قالىپ، ارتىنان الدەنەدەن راقىمى تۇسكەن پىشىنمەن كۇلىپ:
- ايتەۋىر ايتتىم عوي، اۋەلى مەنىڭ سوزىمە جاۋاپ بەرىڭىزشى! - دەدى. قىز:
- وزگەنىڭ ءجونى ءبىر باسقا. جالعىز-اق ءسىزدىڭ جەڭگەتاي بولعانىڭىز قيسىنسىز ەمەس پە؟ ايەلگە بوستاندىق اپەرەتىن سىزدەر دەسەك، ءوزىڭىز بۇنى ايتقانىڭىز دۇرىس پا؟ - دەپ، كىنالاعان كىسىنىڭ پىشىنىمەن وسپانعا تاعى قارادى. وسپان:
- ءسىز مەنى جەڭگەتاي دەپ قورلاماڭىز، مەن ونىڭىزعا رەنجيمىن! - دەدى. قىز كۇلىمسىرەپ:
- ولاي بولسا، جونىڭىزگە كوشىڭىز! ءوزىڭىزدىڭ جاستىعىڭىزعا، ورنىڭىزعا، تۇسىڭىزگە قاراعاندا، وسى ءسوز لايىق پا؟ جوق، باسقا جۇمىس لايىق پا - سونى ويلاڭىز! - دەدى.
وسپان بۇل سوزگە كەلگەندە، ءبىرجولاتا جەڭىلىپ، كىنالى بولعان كىسىشە تومەن قارادى. قىزدىڭ ىرگە بەرمەگەن اشىقتىعى مەن شەشەندىگى جىگىتتى جەڭدى. ءبىراق بۇدان تورەنىڭ كوڭىلىنە اشۋ مەن نامىس كىرگەن جوق، قايتا قىزعا قاتتى سۇيسىنگەندەي، ىشىنەن قۇرمەتتەپ، كوڭىلى باسقا جاققا قاراي اۋا باستادى.
سوڭعى ءبىر-ەكى ءسوز ءوز كوڭىلىن وياتىپ، كۇتپەگەن جەردەن بولىمسىز ءۇمىت تۋعىزعانداي بولدى. قىزدىڭ ءپىشىنى، مىنەزى، بارلىق ءسوزى دە جىگىتكە ابدەن جاقتى. بۇل ۋاقىتتا ءجاميلا دا «وقىعان جىگىت» دەگەندى جاڭا كورگەندىكتەن، بۇعان وزگەشە كوڭىلمەن قاراپ، ورىسشا ءساندى كيىنگەن كيىمىنە، قىزىل-شىرايلى سۇيكىمدى پىشىنىنە ايرىقشا كوڭىل بولگەندەي بولدى. جاس جىگىتتىڭ اجارلى ءپىشىنى مۇنىڭ دا ءارتۇرلى سەزىمىن وياتقانداي ەدى. ەندى ءۇمىت پەن كۇدىكتىڭ اراسىندا الىسىپ وتىرعان شىدامسىز كۇيەۋدى ۇمىتىپ، سايلاۋشى «تورە» ءوز ءازىلىنىڭ جاراستىعىن ىزدەي باستادى. قىزدىڭ سوڭعى ءسوزىنىڭ بەتىمەن ءبىرتالاي سويلەسىپ وتىرعان سوڭ، ەكەۋى بىرىنە-ءبىرى ءۇيىر بولىپ، ابدەن تانىس بولعان كىسىلەردىڭ قالپىنا كەلدى.
اياعىندا قىز ءسوزىنىڭ كەبى وسپاننىڭ ءۇمىتىن ابدەن نىعايتقان سوڭ، قىرداعى ءمۇسىنى ءتاۋىر ايەلدىڭ بارىنە ىستەپ جۇرگەن داعدىلى ماشىعىنا سالىپ، تورە بەلگىلى تىلەك ايتۋعا اۋىستى. كوپتەن قالجىڭمەن جاعالاتىپ ايتىپ وتىرعان ءسوزىنىڭ بەتىن اشتى. قىز بۇل جەردە دە قىسىلعان جوق. كوپ ەستىگەن ءسوزىنىڭ ءبىرى ەكەندىگى جاۋاپ رەتىندە جىميعان كۇلكىسىنەن ءبىلىنىپ تۇر ەدى. ەندى ءبىرازدا «عاشىق» بولۋعا تاقاپ، جۇرەگى لۇپىلدەپ، جاۋابىن اسىعىپ كۇتىپ وتىرعان جىگىتكە قاراپ، ءجاميلا:
- ءسىزدىڭ ءسوزىڭىز جەردە قالماس، ءبىراق مەنىڭ ايتاتىن تىلەگىمە ءوزىڭىز دە تابىلىڭىز؟ - دەدى. وسپان بۇل جەردە شىداپ وتىرۋعا شاماسى كەلمەي، قىزدىڭ قاسىنا بارىپ، قولىنان ۇستاپ، ءبىر قولىمەن موينىنان قۇشاقتاپ، بەتىنەن ءسۇيىپ الدى. قىز بولىمسىز عانا قىمسىنىپ، تومەن قاراپ، اقىرىن: «بىرەۋ كەلىپ قالادى!» دەگەننەن باسقا ەش نارسە ايتقان جوق.
ءبىرازدان سوڭ وسپان ورنىنا قايتىپ كەلىپ وتىرىپ، قىزدان وڭاشا جولىعاتىن ۋاقىت سۇرادى. قىز جىميىپ كۇلىپ:
- ايتقانىڭىز جاڭا، اسىققانىڭىز نە؟ اۋەلى مەنىڭ تىلەگىمدى ەستىڭىز! - دەدى. وسپان:
- ايتا عوي، ولاي بولسا، تىلەگىڭدى، - دەگەندە:
- تىلەگىم - ءبىزدىڭ جاقىندىعىمىز از كۇندىك جاقىندىق بولماسىن. لايىق كورسەڭىز، ومىرلىك جولداس بولايىق دەيمىن. وسىنى قالاي كورەسىز؟ - دەدى.
وسپان بوگەلمەستەن بايلاۋىن جاساپ:
- ءجامىش! مەنىڭ دە ايتقالى وتىرعانىم وسى ەدى. ەندى ءسوزىمىزدىڭ بايلاۋى وسى بولسىن، سەن - مەنىكى، مەن - سەنىكى! - دەدى.
وسى سەكىلدى سوزدەردەن كەيىن قىز بەن جىگىت اراسىندا دە بەرىسكەن بايلاۋ بولعان سوڭ، ەندى قالاي قوسىلۋدىڭ جايىن سويلەستى. بۇل تۋراسىنان ءبىرتالاي سويلەسىپ كەلىپ بايلاعاندارى: از كۇندە ەلدەگى جۇمىستارىن ءبىتىرىپ، وسپان قالاعا قايتادى، سوندا جولشىباي كەلىپ ءجامىشتى الىپ قاشادى. وعان شەكتى ءجاميلا قاسىمعا تيمەيمىن دەگەن ءسوزدى ايتىپ تۇراتىن بولدى. وسىمەن ءسوزدىڭ اياعىن ءبىتىرىپ، ەكەۋى تالاي جىلدان كورىسە الماي، سارعايىسىپ جۇرگەن عاشىقتارداي، قۇلاشتارىن جايىپ ءسۇيىسىپ، زورعا ايىرىلىستى. بۇل وقيعانىڭ ارتىنان قاسىم كۇيەۋگە وسپان كوڭىل جۇباتاتىن ءسوز ايتىپ كەلگەن جوق. «قىزدى كوپ سويلەسىپ، ءتاۋىر-اق كوندىرمەكشى بولىپ اينالدىرىپ ەدىم - بولمادى. مەن ەندى بابىن تابا المادىم...» دەپ، بولىمسىز سوزدەرمەن قاسىمدى جۇباتپاقشى بولدى. قاسىم بۇل سوزدەرگە سەنەر-سەنبەستەي بولىپ، ۇندەمەي وتىرىپ قالدى. سول كۇنى كەشكە قىزدىڭ «تيمەيمىن» دەگەن ءسوزى بۇل ولكەدەگى اۋىلداردىڭ بارىنە دە جايىلىپ قالدى. اكە-شەشەسى قىزدىڭ مىنەزىنە ۇيالسا دا، زورلىق قىلۋعا باتا المادى. «ەرتەڭ بولادى» دەگەن توي جاسالمايتىن بولدى. كەشەدەن جەلىگىپ جۇرگەن ساۋىقشىل جاستاردىڭ ءبارى دە باسىلىپ قالدى. اياعىندا سول كۇنى تۇندە كۇيەۋ قاسىنداعى جولداستارىمەن اقىلداسىپ، ەلىنە قايتپاقشى بولدى. قىزدىڭ اكەلەرى اعايىن-تۋىسقان، جاقىندارىن جيىپ الىپ، قىزعا قايتا-قايتا كىسى سالىپ سويلەسكەندە، ول كونبەگەن سوڭ، كۇيەۋلەرگە كىسى سالدى.
- ءبىزدىڭ قىزىمىز ازىرشە بۇزىلىپ تۇر. ءبىراق بىزگە ون بەس كۇنگە رۇقسات بەرىڭىزدەر، سوعان شەكتى كوندىرەمىز، تەنتەگىمىزدى تىيامىز. ون بەس كۇننەن سوڭ قايتا كەلىڭدەر، دەستى. كۇيەۋلەر وسى ءسوزدى مالدانىپ، قايتىپ كەتتى.
ارادا ءتورت-بەس كۇن ەتكەن سوڭ، شابارمان ارقىلى قىزعا بەرگەن ۋادەلى تۇنىندە بايبوسىن اۋلىنىڭ سىرتىنا ءۇش ات جەككەن جەڭىل اربامەن كەلىپ، وسپان ءجاميلانى كۇتىپ تۇردى.
مۇنىڭ ويىن ءالى كۇنگە شەيىن ەل ىشىندە سەزگەن جان بولعان جوق. ءجۇرىسىن ءتىپتى سەزىكسىز قىلۋ ءۇشىن بايبوسىن اۋىلىنان قايتقان سوڭ دا ىلعي قاسىمنىڭ اۋىلىندا جاتقان. قىزدىڭ اۋىلىنىڭ سىرتىنداعى تابىسۋعا ۋادە قىلعان كىشكەنە توبەشىكتىڭ تۇبىندە اۋىل جاققا قايتا-قايتا تەلمىرە قاراپ، وسپان مەن شابارمان ءجاميلانى سابىرسىزدىقپەن كۇتىپ تۇر ەدى. ءبىرتالاي اۋىر مۇينەتتەر ءوتتى. ۇيقىدا جاتقان اۋىل جاقتان ەشبىر دىبىس بىلىنبەيدى. سابىرسىز جىگىتتەردىڭ قادالىپ قاراعان كوزدەرىنە جۇلدىز جارىق بولىپ تۇرعان قاراڭعى ءتۇن دە، كەيدە تۇرەگەلگەن ءىرى قارانىڭ ءبارى دە كەلە جاتقان كىسى سەكىلدەنىپ كورىنەدى. اياعىندا ءبىر ساعاتتاي ۋاقىت وتكەن سوڭ، جىگىتتەردىڭ ساق قۇلاقتارىنا ءبىر-اق رەت شىلدىر ەتكەن شولپى دىبىسى ەستىلىپ قالعانداي بولدى. ەكەۋى دە قۇلاعىن تىگىپ، اۋىلعا قارادى. ازدان سوڭ قاراڭداپ، اقىرىن سويلەسىپ كەلە جاتقان ەكى كىسىنىڭ بويى كورىندى.
بۇلار الدىنان قارسى ءجۇردى. ءجاميلانى شىعارىپ سالۋعا جەڭگەسى ايشا ەرە كەلگەن ەكەن. ۇستىندە اق كويلەگى بار، باسىنا قارا شاپانىن جامىلعان ءجاميلا جەڭگەسىن ەرتىپ، جىگىتتەردىڭ قاسىنا كەلدى. قىز كەلگەن سوڭ ازعانتاي عانا سويلەسىپ، ايشامەن ءبارى بىردەي قوشتاسىپ، قارا جولمەن ءجۇرىپ كەتتى.
قالا بۇل جەردەن ءجۇز شاقىرىم. «جۇرت تۇرىپ قۇلاقتانعانشا، ءبىز بارىپ تا قالامىز» دەپ، اۋىلدان ۇزاپ شىعىپ العان سوڭ، اتتى قاتتى ايداپ، قاشقىندار كەتە باردى. ەل ەرتەڭىندە ءتۇس مەزگىلىندە قىزدىڭ كەتكەندىگىنەن حابارلانا باستادى. بايبوسىن اۋلى قىزدىڭ كىممەن كەتكەنىن بىلمەي داعدارىستى. سول كۇنى كەشكە بۇل حابار قاسىم اۋلىنا دا جەتتى. بۇل جۇمىس تورەدەن كەلگەنىن جۇرت ەرتەڭىندە عانا ءبىلدى.
مۇحتار اۋەزوۆ
