دوستار قالجىڭى
ابەكەڭ - وتتاپسىڭ، قالەكە! ورىسشا بالتانى مالياتوك دەيدى...
(ك س ر و حالىق ءارتيسى قاليبەك قۋانىشبايەۆ پەن قازاقستان حالىق ءارتيسى ابىكەن حاسەنوۆ دوستاردىڭ قالجىڭدارىنان)
قاتىناسۋشىلار:
مۇحتار.
عابيدەن.
مۇقان.
ەكى بريگادير.
ءۇش شوفەر.
مەن.
توبىمىزدى تۇتاس العاندا ءبىز كوپ اكەتىپ، از اكەلەتىن ادامدار قاتارىنا قوسىلامىز. اكەتۋ - ۇيدەن، اكەلۋ - تۇزدەن. بۇل تۇتاس الىنعانداعى جايىمىز. جەكەلەپ العاندا ءبىرلى-جارىمدى كوپ اكەتسە دە، كوپ اكەلەتىندەرىمىز دە بار. ءبىراق از اكەتىپ، كوپ اكەلەتىنىمىز جوق.
اڭشىلار الدەنەشە كلاسقا بولىنەدى:
- اتتى - ءتيدى، بۇل - بىرىنشى كلاسس.
- اتتى - بىردە ءتيدى، بىردە تيمەدى، بۇل - ەكىنشى كلاسس.
تۇسىندە اتتى - ءتيدى، وڭىندە اتتى - تيمەدى، بۇل - ءۇشىنشى كلاسس.
اتتى - اراق بوتەلكەسىنە ءتيدى، تاعى دا اتتى - كونياك بوتەلكەسىنە ءتيدى، بۇل - ءتورتىنشى كلاسس.
بۇل كلاستاردىڭ ءوزدەرى دە ءالدەنەشە ساپقا بەلىنەدى. بىزدىڭ توپ سول ەكىنشى كلاستىڭ ءۇشىنشى-ءتورتىنشى ساپتارىنىڭ بىرىندەمىز. قاراقۇيرىقتى ماشينامەن قۋىپ بەرگەندە، نە بولماسا وتىز-قىرىق مەتر جەردە مارقا قوزىداي بولىپ وتىرعان دۋاداق كەزدەسىپ قالسا، ءبىز دە ءبىرىنشى كلاسقا كىرە الامىز. سولاي بولا تۇرسا دا ءبىزدىڭ ىشىمىزدە تۋرگەنەۆ تە، نوۆيكوۆ-پريبوي دا، پريشۆين دا، ءۇندىس جازۋشى سۇر-جاپالاق تا جوق. ءبىز اڭشىلىعى ءيت جۇگىرتىپ، قۇس سالۋدا بولعان ەلدىڭ بالاسىمىز. ازىرشە ءبىزدىڭ كوپشىلىگىمىزدىڭ جانىمىز اڭشى، ءوزىمىز ناعىز اڭشى ەمەسپىز. ءبىزدىڭ جان-ءتانىمىز دالا بالاسى ەكەنىمىزدى ۇمىتتىرمايدى. ءبىزدىڭ اڭشىلىعىمىزدىڭ ءازى ۋ-شۋى، ءيىس-قوقىسى جوق تازا دالانى ساعىنۋمەن بايلانىستى ەكەنى داۋسىز. مىسالى، مەن ءوزىم جەتپىس جاسقا تولعانشا ءبىر رەت كۋرورتقا بارعان ەمەسپىن. دەمالىستارىمدى ىلعي دالادا، وزەن-كول جاعاسىندا وتكىزۋشى ەدىم.
مىنە، ءۇش ماشينا «اقسەڭگىر» وزەنىنە كەلىپ تىرەلدىك تە توقتادىق. باستاپ اكەلگەن مۇحتار ماشينادان تۇسە بەرىپ-اق ريزا كوڭىلمەن:
- ويبوي-وي! - دەدى، ءجىپ-جىڭىشكە وزەنشەنىڭ جاعاسىنا شىققان سەلدىر قۇراقشانى كوزىمەن نۇسقاپ. ۇلكەن ءبىر وزەننىڭ قاعاز بەتىنە كوشىرىلگەن بەينەسىن كورگەندەي قۋانىپ كەتكەنى بايقالادى. وزەن دەپ تۇرعانىمىز بەس جاسار بالا سەكىرىپ وتكەندەي تىم جىڭىشكە ەكەن.
- «اقسەڭگىرىڭ» وسى ما؟ - دەپ قالدىم مەن.
مەنىڭ سۇراۋىمدا ءبىر استار بارىن سەزىنىپ مۇقان مارقۇم - «قيق» دەپ قالدى. ول سولاي كۇلۋشى ەدى.
- وسى! - دەدى مۇحتار، - دۋاداققا ەدىل-جايىق كەرەك ەمەس. وسىنداي قۇيرىعىن سۋعا مالماي وتىرىپ سۋسىنداپ كەتەتىن تاياز سۋ كەرەك.
عابيدەن مەنى وتقا قاراي يتەرىپ:
- نەمەنە، مەنسىنبەي تۇرمىسىڭ؟ - دەدى ماعان.
مەن وتقا قاراي ونىڭ ءوزىن يتەرىپ:
- سەنىڭ جولشىباي ايتىپ كەلگەنىڭ ەسىمە ءتۇسىپ تۇر، - دەدىم. وسىدان ءارى بارىسا الماي توقتاسىپ قالدىق.
مەزگىل تامىزدىڭ ورتا كەزى بولسا دا، كۇن ءالى ىستىق. ماشينانىڭ ءىشى ءارى شاڭعا تولىپ، ءارى قايناپ كەتىپ، زىقىمىزدى شىعارىپ كەلگەن. ءبىز دە مۇحتار بەت العان وزەنگە قاراي بەتتەدىك.
كۇن باتار الدىندا دالا ەرەكشە ءبىر بالعىن قالىپقا كوشەدى. كۇننىڭ كوزى بار ىستىعىن جەرگە توگىپ بولىپ، ەندى سوناۋ الىسىنان ريزامىسىڭ دەگەندەي، مەيىرىم كوزىمەن قاراپ باياۋلاپ بارىپ باتادى. مىنا ىستىق كەزدە شاڭىتىپ، قۋاڭ تارتىپ جاتقان ءولى دالانىڭ بەتىنە قان جۇگىرگەندەي، ىستىق كەزدە ءبۇرىسىپ-بۇكسيگەن كوگالدار تۇگەل جازىلىپ دالانىڭ جانى كىرە باستايدى. وسىنداي جەردە بولماعان جان يەسى دۇنيە جۇزىندە بولماۋعا ءتيىس سياقتى كورىنىپ كەتەدى.
وزەندى جاعالاي ءجۇرىپ، اڭشىلىق جايىنا كوشتىك.
- مۇقان، سەن قاشاننان بەرى اڭعا شىعىپ ءجۇرسىڭ؟ - دەپ سۇرادى مۇحتار.
مۇقان ىشىمىزدەگى ەڭ جاسىمىز. كەرگىمە-كەۋدەم سوقتىعى جوق، ءبيازى جىگىت. داۋسىز تالانتتى كومپوزيتور. مۇحتارمەن اندا كەزدەسىپ تۇرعانى ءبىرىنشى رەت بولۋى كەرەك. مۇحتار سونى ەركىنىرەك بولۋعا تارتۋ ءۇشىن سۇراپ تۇر.
- ءبىرىنشى قىرعاۋىلدى وتىز ءتورتىنشى جىلى اكەلگەنىم ەسىمدە، - دەدى مۇقان.
- و-و، كارى اڭشى بولدىڭ عوي!
- قالەكەڭ ەكەۋمىز جۇمات اعاي مەن ەلەكەڭە ەرىپ شىققامىز...
- ءيا، جۇمات شانين، ەلۋباي ءبىزدىڭ قاۋىمنان ءبىرىنشى بولىپ شىققان جاقسى اڭشىلار... مىلتىعىڭ قانداي؟
- مۇقا، مەندە وسى كۇنگە دەيىن مىلتىق بولىپ كورگەن ەمەس...
- ءپالى، قىرعاۋىلدى قۇر ۇستاپ الدىڭ با؟
- قىزىعى بار. مۇقا، قييق... وسى كۇنگى مادەنيەت پاركىندە اۋىل شارۋاشىلىق تەحنيكۋمىنىڭ ەكى قابات اعاش ءۇيى بولاتىن.
- يە، ول ءۇي ءالى تۇر.
- سول ءۇيدىڭ توقىما شارباعىنا ارقامىزدى سۇيەپ، كولەڭكەدە سىرانى تارتىپ قويىپ، قالەكەڭنىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ وتىرعامىز.
كۇن وسى مەزگىلدەن از-اق ەرتەرەك ەدى. ار جاعىمىزدا جاتقان سايدان، قوناقتاپ قايتقانداي شۇبالىپ قارا الا، قىزىل الا قىرعاۋىلدار شىعا كەلدى. ەكى قوس اۋىز سۇيەۋلى تۇرعان... تارسىل-گۇرسىل بولدى دا قالدى... ماعان دا ەكى قىرعاۋىل ءتيدى...
- اپىر-اۋ، سول كەزدە قىرعاۋىل قورامىزعا كىرىپ جۇرەدى ەكەن-اۋ!..
- يە، سولاي ەدى عوي.
- تاپ سول سەندەر سىرا ءىشىپ وتىرعان قارا اعاشتىڭ تۇبىنەن مەن دە ءبىر-ەكى قىرعاۋىل اتىپ العانىم بار، - دەدىم مەن. اڭشىلىقتىڭ ءبىر اق سايتانى بولادى، ءتۇرتىپ قالدى - بولدى، اڭشى سىقپىرتا جونەلەدى. مەنى دە سول سايتان ءتۇرتىپ قالدى بىلەم، شىداي الماي كەتتىم. ايتپەسە تاپ سول جەردە تاپ سول اڭگىمەگە قىستىرىلا كەتەتىن ءجونىم جوق-اق ەدى... - ەكەۋى دە شەكەسىنەن قارايتىن بەستى ايعىرداي، اق مويناق قارا كوك كۇرەڭنىڭ ءوزى ەكەن! - دەپ ارەڭ توقتادىم.
قاشاندا اڭدىسىپ جۇرەتىن ادەتىمىز بويىنشا عابيدەن مەنى باس سالدى:
- ۇشەۋ ەمەس پە ەدى؟ - دەدى ساقتاندىراتىن جىلىمدى داۋسىمەن.
- جوق، ەكەۋ!
- انا ءبىر جولى ۇشەۋ دەگەن ەدىڭ...
- دەگەن ەمەسپىن!
اڭشىلىق قالجىڭى ارالاس ازدى-كوپتى اسىرا سويلەگەندى مۇحتار جەك كورمەيتىن. قايتا ءوز قولىنان كەلمەي قويعان ءبىر قاسيەتتەي، قىزىعا قارايتىن ەدى. تەك اياق-قولى ەربەلەڭدەپ، نە شىندىققا، نە قالجىڭعا ۇيلەسپەي تۇرماسا بولعانى.
- سەن عوي، ومىرىڭدە ءبىر قىرعاۋىل اتىپ العان ادام ەمەسسىڭ؟! - دەدى مۇحتار عابيدەنگە.
- ءوزى ايتقاندا بۇل كىسىنىڭ دە ءبىر وعى دارىماي كەتكەن ەمەس، - دەپ مۇقان قالجىڭعا ارالاستى.
- ءبىز قاز بەن دۋاداقتان كىشى حايۋاندى اتپايمىز! - دەدى عابيدەن پاڭدانعان داۋىسپەن.
- تيگىزە المايدى! - دەپ مەن دە ونى ءبىر ءتۇيىپ قالدىم. عابيدەن ونىمىزعا بىلق ەتكەن جوق.
كۇن دە باتتى، جىپ-جىلى ءتۇن دە ورناي قالدى. قۇلاعىڭا قادالار ءبىر دىبىس جوق، مۇرنىڭ بەزىنەر ءبىر ءيىس جوق. شوفەرلار وت جاعىپ، شاي قايناتىپ ءجۇر. دالادا جاعىلاتىن وتتى، ءتۇتىندى ساعىنىپ قالىپپىز. سەكسەۋىلدىڭ ءتۇتىنى تۇگىل، تەزەكتىڭ ءتۇتىنى بولسا دا بۋداق-بۋداعىمەن جۇتقاندايمىز.
وزىمىزگە ءوزىمىز «توقىم قاعار» جاساپ قىزا بەرگەن كەزدە دالانى قاتتى دۇرسىلدەتىپ، ەكى سالت اتتى ادام ايعايلاپ كەلىپ، كيمەلەي توقتادى.
- كىم سەندەرگە سوۆحوزدىڭ جەرىنە كەلىپ، وت جاعۋعا لۇقسات ەتكەن؟! - بىرەۋى وسى سوزدەردى ورىسشا ايتىپ ەدى، ەكىنشىسى قازاقشا قايتالادى.
- سەندەر نەمەنەگە كوكي كەلىپ تۇرسىڭدار؟ ادامشا سويلەسۋگە بولماي ما؟
وزگەمىز وسىلاي تىكتەۋ كەلە جازداپ ەدىك. مۇحتار تەز بۇرىپ اكەتتى.
- اۋەلى تانىسايىق... داستارقانعا كەلىڭدەر، - دەدى.
كەلگەندەردىڭ دامەلەنگەندەرى دە سول داستارقان بولۋ كەرەك، ەكىنشى رەت شاقىرۋدى كۇتكەن جوق، اتتارىنان تۇسە باستادى. اتتارىن ارىرەك اپارىپ ماتاستىرا سالىپ، تەز ورالدى. بىرەۋى شوپشىلەر بريگاديرى، بىرەۋى قويشىلار بريگاديرى، كەلىن تۇسىرگەن تويدان كەلە جاتقاندار بولىپ شىقتى.
داستارقان ۇستىندە مۇحتار ءبىزدى تانىستىرۋعا كىرىستى:
- مىناۋ وتىرعانداردىڭ ەكەۋى بىرىنەن بىرى اسقان ۇلكەن جازۋشىلار... بەرگى وتىرعان مۇسىرەپوۆ عابيت.
- ا، ابەكەڭ بە! بىلەمىز، بىلەمىز...
- ودان ارعى مۇستافين عابيدەن.
- ا، مۇستافا!.. بىلەمىز، بىلەمىز.
- قاستارىندا وتىرعان مۋزىكا دۇنيەسىندە جاڭا كوتەرىلىپ كەلە جاتقان جارىق جۇلدىز تولەبايەۆ مۇقان!
- ا، مۇقانوۆ بىلەمىز، بىلەمىز!
كەلگەن جىگىتتەر - ءبىرى ورىس، ءبىرى قازاق، مادەنيەت مايدانىنا جاناسپاعان ادامدار ەكەنى بايقالادى. ءبىز ولارعا وكپەلەگەن جوقپىز.
- مەن «اباي» رومانىن جازعان مۇحتار اۋەزوۆ بولامىن...
- ا، اباي! اباي! بىلەمىز، بىلەمىز!...
قازاق جىگىتىنىڭ ءبىر كوزى سوقىر. ءوز قاۋىمىنىڭ ورتاسىندا كەۋدەلى ادام ەكەنى بايقالادى:
- ءوزىمىز دە تويدان كەلە جاتىر ەدىك. قشەتىن-جەيتىن جەرىمىز جوق. سوندا دا مىنانى ءسىزدىڭ دەنساۋلىعىڭىزعا الىپ قويماساق بولماس! - دەدى مۇحتارعا قاراپ.
- ءجا، الىپ قويايىق!
- « اباي» رومانىن وقىعان ەكەنسىڭدەر عوي؟
- مەن ءوزىم باس الماي وقىپ شىقتىم... اۋدان ورتالىعىندا جەڭىس تويى بولىپ، سودان الىپ كەلىپ ەدىم، تاڭ اتقانشا وقىپ ارەڭ ءبىتىردىم. مەنىڭ بريگادامدا« ابايدى» وقىماعان نە ءبىر ەركەك، نە ءبىر ايەل، نە ءبىر بالا قالعان جوق. قىستىگۇنى «قانشەڭگەل» جاققا ءبىر كەلسەڭىز كورەسىز.
- مەن دە ەستەرىڭنەن شىعىپ كەتپەيىن، قييق...
- جوق، تۇگەل بارامىز.
- تاعى باسقا دوس-جاراندارىڭىز بولسا، ءبارىن دە الا كەلىڭىزدەر... قانە، سىزدەردىڭ كەلۋلەرىڭىز ءۇشىن!
بۇدان كەيىن قويشىلار باستىعى بارلىق الا مويناق، اق مويناق، سارى الا مويناق بوتەلكەلەردى ءوز الدىنا قاراي يىرىپ الىپ:
- بۇگىن مەن سىزدەرگە ءبىر قىزمەت ەتىپ جىبەرەيىن! - دەدى.
قىزمەتكەرگە جارىدىق تا قالدىق. ول ءوزى ءبىر ناعىز سىرتتان، ناعىز دارقان جىگىت ەكەن. ەكى-ءۇش رەت ءارتۇرلى سەبەپ تاۋىپ باكال كوتەرتەدى دە، بوتەلكەنى تۋ سىرتىنا قاراي لاقتىرىپ جىبەرەدى. ءبىر كوزى سوقىر بولسا دا، قولى مەرگەن بولۋ كەرەك، بوتەلكە ارت جاعىمىزدا سىلدىراپ اعىپ جاتقان وزەنگە بارىپ شولپ ەتە تۇسەدى.
- اپىر-اۋ، ناعىز مەرگەن ەكەنسىڭ عوي! - دەپ مۇحتار تاڭدانىپ قالادى.
- ازداعان وندايىم دا جوق ەمەس.
- بۇل ماڭايدا دۋاداق بار شىعار؟
- قويداي ءورىپ جۇرەدى!
- ءبىزدىڭ ىزدەپ كەلگەنىمىز سول دۋاداق...
- قىرىپ الاسىزدار.
- قايسى كۇنى قاي جاققا جۇرەتىندەرىن كىم ءبىلسىن. ءبىراق قاي جاققا قاراي جۇرسەڭدەر دە ءبارىبىر قىرىپ الاسىڭدار. ءتىپتى وسى جەردەن قوزعالماساڭدار دا بولادى. ءتۇس كەزىندە سۋ ىشۋگە كەلەدى...
- مەن بىلمەسەم باستاپ اكەلەم بە؟-دەپ مۇحتار ءبىر ماقتانىپ قالدى.
كوڭىل ءبىرجولا تىندى، بەيىل ءبىرجولا كەڭىدى. ءوزىمىز ءتورت اڭشى، ءۇش شوفەر - جەتەۋ ەدىك. كەلگەن ەكى جىگىت ءىشىپ-جەۋ جاعىنا كەلگەندە ءبىزدىڭ جەتەۋىمىزگە تۇرادى ەكەن. قولدارىن قاقپادىق.
ءتۇن ورتاسىنا جاقىن قالجىراي باستاعان كەزىمىزدە ءتاڭىرى جارىلقاعىر مۇحتار اڭگىمەنىڭ بەتىن وزىنە ءبىر بۇرىپ الدى دا، ودان كەيىن ەشكىمگە ءسوز بەرگەن جوق. اۋەلى داستارقانداعى تاماقتار مەن باسقالارىن مول-مول جىبەرگەن ايەلدەرىمىزدى ماقتاي كەلىپ، ءسوز اياعىن ابايعا بۇرىپ اكەتتى:
- ابايدىڭ: سورلى كوكباي قور بولدى-اۋ، وسىنشادان قۇر قالىپ، - دەگەنى بار. كوكبايدى بىلەتىن شىعارسىڭدار؟ - دەدى جىگىتگەرگە بۇرىلا قاراپ. ولار تاعى دا «بىلەمىز، بىلەمىز» دەستى.
- بىلسەڭىزدەر، ول ابايدىڭ ەڭ جاقىن دوسى بولعان. ءوزى دە اقىن ادام. اباي اۋەلى ءوز شىعارمالارىن كوكبايدىڭ اتىنان باستىرعان...
عابيدەن ماعان قاراپ كوزىن قىستى. باسىمەن سىرت جاعىمىزدى نۇسقاپ قالدى. مەن دە سونى ىستەدىم. بۇل ءبىزدىڭ «اڭگىمە تاڭ اتقانشا سوزىلادى، ەپتەپ جىلىسىپ كەتۋگە دە بولادى» دەسكەنىمىز ەدى.
جىلىسىپ كەتۋدىڭ رەتىن تابا الماي، تاعى دا ءبىراز وتىرىپ قالدىق. مۇحتار وراعىتىپ اكەلىپ اباي مەن توعجاندى جاعىستىرىپ بولعان سوڭ، از كىدىرگەن كەزدە عابيدەن مەنەن:
- سەنىڭ كارتەشىڭ كوپ پە؟ - دەپ سۇرادى. تاپقان ايلاسى تۇسىنىكتى ەدى.
- جوق، بەسەۋ مە ەكەن، التاۋ ما ەكەن... مەن دالادا جاساپ الارمىن دەپ وق-ءدارىمدى الا شىقتىم، - دەدىم.
- ونى قاشان جاسايسىڭ؟
- تاڭەرتەڭ بولماسا، بىلە الماي وتىرمىن، - دەدىم. مۇحتاردىڭ جالپى ساق وتىراتىنىن بىلەمىن، ادەيى قاتتىراق ايتتىم.
- جوق، جوق، - دەدى مۇحتار. - ماشينانىڭ جارىعىمەن قازىر جاساپ الىڭدار... دۋاداق كۇن شىقپاي، تاڭ قۇلانيەكتەنە بەرگەندە-اق ەرە باستايدى!
قۇداي بەردى، ءبىز ءبىر ماشينانى الىپ ۇزاپ بارىپ توقتادىق. تومەنگى ءالسىز جارىعىن جىلتىراتتىق تا قۇلادىق..
- قيق... - مۇقان دا كەلىپ سۇلاي كەتتى...
مۇحتار ءبىزدى ءوزى ايتقان تاڭ قۇلانيەكتەنە بەرگەندە وياتتى.
- كاكوي شورت سەندەر احوتنيكسىندەر! مەن، انە، شاي قايناتىپ قويدىم.
- دۇرىس... اقساقال كىسى ەرتە تۇرۋ كەرەك...
- مەن، ءتىپتى، جاتپاعان بولسام قايتەسىڭدەر...
- «مال ىشىنەن اينالىپ، كوڭىلى جاقسى جايلانىپ، اياڭشىلى جىلپىلداپ...» كەلە جاتاتىن ءبىر اقساقال بار ەدى عوي، سوعان ۇقساتساق نە ايتاسىڭ؟
- مۇقان، سەن بايقايمىسىڭ مىنا ەكى قۋ مەنى ابايمەن جەڭگىلەرى كەلەدى.
- ابايعا جۇگىنبەسكە شارا جوق شىعار، - دەدى مۇقان.
- ۇشەۋلەۋگە كەلىسىپ العان ەكەنسىڭدەر عوي. وندا جەڭىلدىم. جۇرىڭدەر، شاي ءىشىپ الايىق.
مۇحتار شىن-اق ۇيىقتاماعان سياقتى. ءتۇسى اشاڭدانىپ، اقسۇرلانىپ، اجارلانىپ كەتىپتى. ءبىز بەتىمىز ىسىڭكىرەپ بورجيىسىپ تۇرعامىز. باسىمىزدى سۋعا ءبىر-ءبىر تىعىپ العان سوڭ عانا اجارىمىز تۇزەلە باستادى.
اڭگىمەسىنىڭ جالعاسىن مۇحتار شاي ۇستىندە ايتتى:
- ءبىر تامشى ىشىمدىك، ءبىر جاپىراق ەت قالعان جوق. ەكى بوتەلكە شامپان، ءبىر سىڭار قازى قالىپ بارا جاتىر ەكەن، «ءسىزدىڭ كەلىندەرىڭىزگە بەرىپ جىبەرگەن سارقىتىڭىز بولسىن» دەپ ونى دا الىپ كەتتى، - دەدى. - ءبىراق ىشكەن-جەگەندەرىن اقتايتىن جىگىتتەر ەكەن. قازىر وسى اراعا ەكى اڭشى جىگىت كەلىپ، ءبىزدى تۋرا دۋاداقتىڭ ورتاسىنا الىپ بارادى.
- ە، وندا ىشكەن-جەگەندەرى اس بولسىن!
- ول از بولسا،«اقسەڭگىر» وزەنى وسى جەردەن بەس شاقىرىم ۇزاعان سوڭ قامىستى-قۇراقتى كولگە قۇيادى ەكەن. سوعان ون شاقتى بالىقشى جىبەرىپ ءبىر توننا بالىق ۇستاپ بەرەمىز دەپ كەتتى.
- پالە-ە-ە!
- تەگى، سول جەردە ءبىزدى قوناق ەتىپ اتتاندىراتىن بولدى عوي؟ -دەدى عابيدەن.
- ول دا بولماي قالماس.
- مەن مىنا سوقىرمەن «ابايدى» جازۋدان بۇرىن تانىسقان بولسام، قۇنانبايدىڭ بەينەسى قازىرگىمنەن اناعۇرلىم تولىعىپ شىعادى ەكەن. ناعىز قۇنانباي وسى عوي!
- يە، كەلىسىمدى جارالعان جىگىت.
- باس قانداي، كەۋدە قانداي! كەيدە ءبىر شالقالاي بەرىپ قاراعاندا جالعىز كوزى شىن-اق «وقجەتپەستىڭ» يىعىنا قونىپ وتىرعان مۇزبالاق قىرانداي كورىنىپ كەتەدى.
- اتى كىم ەكەن ءوزىنىڭ؟
- سەيفىلمالىك پە، شەيحەلمالىك پە، سونداي بىرەۋ. ونىڭ اتىن قاسىنداعى ورىس جىگىت ايتىپ ەدى، شالاراق ايتتى.
ءبىز شاي ءىشىپ بولعانشا كۇن شىقتى. شىققان كۇن تۇرار ما تۇراقتاپ، نايزا بويى كوتەرىلەدى. بۇل دۋاداقتاردىڭ تويىنىپ بولىپ، ەندى قاي قالىڭدى تاسالانامىز دەپ ويلانار كەزى. كەلەدى دەگەن اڭشىلار ءالى جوق. بۇل ءبىزدىڭ دە ويلانار كەزىمىز بولعانىن اڭداتادى. ءبىز مۇحتارعا قارايمىز. مۇحتاردىڭ ءوزى دە تىنىشسىزدانا باستادى. ۇزاماي كۇننىڭ كوزى جابىقتان تۇسەر كەزى بولىپ قالدى. ول كەزدە تاجىريبەلى اڭشى اتتىڭ باسىن اۋىلعا قاراي بۇرا بەرەدى.
- قوي، ەندى وتىرمايىق.
- بىزگە باسشى بولار اڭشىنىڭ كەرەگى نە؟ جۇرەيىك!
- يە، كوزىمىز بار. استىمىزدا ماشينا. وسى جازىق دالانى ءىش جاعىنان كىرىپ كەزەتىن بولساق، ءتىرى تىشقان بولسا كوزگە تۇسپەي قويمايدى.
مۇحتار دا كوندى.
- اڭشىلاردى ماشينامەن جىبەرەمىز دەپ ەدى. الدە ماشينا تابىلمادى ما، الدە جولدا سىنىپ قالدى ما...
سونداي ءبىر بوگەسىنگە ۇشىراعان بولار دەپ، «ناعىز قۇنانبايعا» اقتاۋ ايتىپ بارىپ كوندى.
ءۇش ماشينامەن ءىش جاعىنان وراي ءجۇرىپ كەتتىك. قازىر ساعات سەگىز. ون ەكىدە وسى ارادان تابىسپاقپىز.
تامىزدىڭ ورتا كەزى، دالانىڭ ۇشپالى ءشوبى قۋراپ بىتكەن. كەڭ دالا قۇپ-قۋ. بۇل، ەندى جازعىتۇرىم بولماسا، جان-جانۋار جۇرەر جەر ەمەس.«اقسەڭگىرگە» جاقىنىراق جەردە ۇزىنشا عانا بولسا دا جوڭىشقا ەگىلگەن جەر بار ەدى. ودان ارعى جاعى تۇتاس كوگالسىز ەكەن. جازعىتۇرىم قار سۋى اعاتىن، تۇبىندە قوڭىر قۇم جاتقان جىرالار الدەقاشان قۇرعاپ كەۋىپ كەتكەن.
وزەننىڭ وڭ جاق بەتىن ۇزاق شيمايلادىق. شوفەرلار ءوز ىزدەرىنە دە، انا ماشينالاردىڭ ىزدەرىنە دە الدەنەشە رەت كەزدەسىپ قالعانىمىزدى ايتىپ كەلەدى. وزەننىڭ ەكىنشى بەتىنە وتۋگە كوپىر جوق.
تۇسكە تارماسا ءۇش ماشيناداعى اڭشىلار دۋاداقتان ءۇمىت ءۇزىپ، ءبارىمىز دە مۇحتار ايتقان «بەس شاقىرىم» جەردەگى كولدى ىزدەپپىز. ىزدەپ كەلەمىز، ىزدەپ كەلەمىز. وزەنىمىز جىڭىشكەرىپ، تايىزدانىپ بارادى. ءبىر كەزدە قۇمعا كىرىپ، ءۇزىلىپ كەتتى. كول جوق...
ءۇش ماشينا وسى ماڭايدا قايتا تۇيىستىك. بۇل، ەندى مۇحتارعا تيىسەتىن جەر ەمەس... عابيدەن ەكەۋىمىز بىرىمىزگە بىرىمىز تيىسە باستادىق.
- باياعىدان بەرى اڭشىمىن، ايدىكپىن دەپ جۇرگەندە نەمدى بىتىرگەنسىڭ! - دەيدى عابيدەن ماعان ءتيىسىپ. - وسىنداي جەردە اڭ بولا ما ەكەن؟
- نەگە بولماسىن؟ جازعىتۇرى قار ەرىپ، جەر كوگەرە باستاعاندا، قۇداي بىلەدى، وسى دالادا دۋاداق پەن بەزگەلدەك سىيماي كەتەدى.
- وندا سەن جازعىتۇرىم نەگە اكەلمەدىڭ ءبىزدى؟
- اڭشى قاي ۋاقىتتا، قاي جەردە نە بولاتىنىن تۇگەل بىلە ءجۇرۋ كەرەك...
ول مەنى وتقا يتەرىپ تۇر: - باستاپ اكەلگەن مەن ەمەس قوي! - دەپ قالسا ەكەن دەيدى. مەن دە «باستاپ اكەلگەن» دەگەن سوزگە جاقىنداعىم كەلمەيدى.
ءبىزدىڭ نەنى ايتىپ، نەنى تۇسپالداپ تۇرعانىمىز مۇحتار ءۇشىن ۇلكەن جۇمباق ەمەس ەدى.
- ءاي، ەكەۋىڭ نە وتتاپ تۇرسىڭدار؟ قويىڭدار بىلشىلدى! ماناعى قونعان جەرىمىزگە بارىپ، ءبىر شاي ءىشىپ الايىق تا، قايتايىق، - دەدى.
- سول بولار دۇرىسى.
- مەن ءبىر كيىز ءۇي كورىپ ەدىم. ماڭايىندا قارا-قۇرا كورىنبەگەن سوڭ بۇرىلماي كەتتىم، - دەدى مۇقان.
- قاي جەردە؟ الىستا قالدى ما؟
- الىس ەمەس، مىنا ءبىر قىرقانىڭ ارعى ەتەگىندە.
- جۇرىڭدەر، سوعا كەتەيىك...
كيىز ۇيگە عابيدەن ەكەۋىمىز كىرىپ ەدىك. مەن كىرە بەرە تاڭ قالىپ تۇرا قالدىم. بۇدان قىرىق جىل بۇرىن تاپ وسىلاي، كورپەسى كەۋدەسىندە، اياق جاعى اشىق جاتقان ءبىر جىگىتتى جازعانىم بار ەدى. ونىڭ دا دەنەسى وسىنداي تولىق، ونىڭ دا ەكى اياعى وسىنداي قارا قايىسپەن ادەيى نوقتالاپ تاستالعانداي ەدى.
- ءوي، مىناۋ تۇندەگى جىگىتىمىز ەمەس پە؟ - دەدى عابيدەن.
- تاپ ءوزى!
عابيدەن ەسىكتەن مۇحتارعا قول بۇلعادى:
- بەرى كەل! - مۇحتار كىرىپ كەلدى دە تانىدى.
- ءوي، سەيفىلمالىك ۇيىقتاپ قالىپسىڭ عوي... تۇر! - دەدى.
«ناعىز قۇنانباي» جالعىز كوزىن اشىپ بىزگە تانىماعانداي، ءوزىنىڭ ءبىر قول استىنداعى ادامدارى دەپ قالعانداي مىنەز كورسەتىپ، «ەرتەڭ، ەرتەڭ!» - دەدى. سول جاعىنا قاراي اۋناپ ءتۇسىپ، قورىلداي جونەلدى.
ءبىز مۇحتار مەن «ناعىز قۇنانبايدىڭ» اراسىنا ەندى تۇسكىمىز كەلمەي، شەتتەي بەردىك.
مۇحتار داۋىسى قاتالىراق شىعا باستادى:
- ەي، سەن وتىرىك قورىلداماي، اش كوزىڭدى! كىمدى الداپ قۇتىلعىڭ كەلەدى؟ تۇر! - دەدى.
«ناعىز قۇنانبايىمىز» كوزىن اشتى.
- تۇندە بەرگەن ۋادەڭ قايدا؟ اڭشىلارىڭ قايدا؟ بالىقشىلارىڭ قايدا؟
- ماس كىسى نە ايتپايتىن ەدى، اقساقال!.. ءوزىڭىز قىزىق ادام ەكەنسىز عوي!..
بۇدان ارىگە شىداي الماي، ءبىز ۇيدەن شىعىپ كەتىپ كۇلدىك. مۇحتار دا كوپ ۇزاعان جوق. جىگىتكە قاتتى ءبىر سوگىس جاريالاعانىن ەستىدىك، نە دەپ سوككەنىن ەستىگەن جوقپىز. مۇحتار ونى وتكەن ءتۇنى قانداي اسپانعا كوتەرىپ ماقتاسا، ەندى ونى جەتى قابات جەردىڭ استىنا تىعا جامانداي الاتىنىن بىلەمىز. ءۇن شىعارىسپاي، تۇنەپ شىققان جەرىمىزگە قاراي بۇرىلدىق.
تۇندە قونىپ شىققان جۇرتىمىزعا كەلسەك، جاۋ تالاعانداي استان-كەستەڭ بولىپ جاتىر ەكەن. داستارقانىمىزدا جۇمىرتقا، سارى ماي، اپپاق ۋىز بالاپان شوشقانىڭ تىلىنەن جاسالعان جۋان كولباسا قالىپ ەدى، زىم-زيا جوق. بارلىق دۇنيەمىز تىنتىلگەن، شاشىلىپ جاتىر...
- ويباي، مەنىڭ سۋمكامدى الىپ كەتىپتى! - دەگەن عابيدەننىڭ جان داۋسى شىقتى.
- انا جاتقان سول ەمەس پە؟
عابيدەن سۋمكاسىن وزەن جاعاسىنان تاۋىپ الىپ، بىزگە قاراي بۇرىلىپ:
- سۋمكامنىڭ بىت-شىتىن شىعارىپ جارىپ كەتىپتى! - دەدى. - ناعىز جان داۋسى وسى جولى شىقتى. يندياعا بارعاندا اكەلگەن اعىلشىن قولىنان شىققان قىمبات دۇنيەلىك ەكەن...
شاي، قانت ورنىندا. كيىم-كەشەك امان، اس ىشەتىن ىدىستارىمىز قۇلاپ جاتىر. توناعان كىم ەكەنى ايقىن تانىلىپ تۇر - تۇلكى! تۇلكى قۋ!
ەت پەن مايدىڭ ءيىسىن كۇندىك جەردەن سەزىنگەن سارى بالاق تۇلكى قۋ ءبىزدى ءتۇن بويى تورىعان بولار. بۇل ونىڭ قاشاننان بەرگى ادەتى. ىلە، بالقاش بويىنداعى كولدەردە، دالاڭقى جەرلەردەگى سۋلاردا ءار اڭشىنىڭ سوڭىندا الدەنەشە تۇلكى جۇرەدى. اتقانىڭدى تەزىرەك جيناپ الماساڭ، قاعىپ اكەتەدى.
وسى جاققا باستاپ اكەلگەن مۇحتاردى قالجىڭمەن قولعا الاتىن ءبىر جەر وسى ەدى، ءبىراق ونىمىز تىم باتىپ كەتەتىن قالجىڭ بولار دەپ وعان بارىسپادىق.
- «قۇنانبايىمىز» قالاي بولىپ شىقتى؟ - دەپ ءوزارا قالجىڭداسقان بولىپ ەدىك، مۇحتار ونىمىزعا ەرە قوياتىن ىڭعاي كورسەتكەن جوق.
جولىمىز بولماعانعا ءىشىمىز اشي تۇرا كۇلگەن بولىپ، امان قالعان ىدىستارىمىزدى جيناي باستادىق. شاي قايناتايىق دەسەك، تۇلكى يىسكەلەمەگەن نەمىز قالدى دەيسىڭ دەپ ونى دا ىستەمەدىك.
مۇقاننىڭ شوفەرى ماشيناسىنا سۋ قۇيىپ جاتىر ەكەن. سوعان قاراپ تۇرىپ، مۇقان ءبىر ورىندى قالجىڭ ايتتى:
- ناعىز تۇلپار سۋ تاڭدايدى... مەن ۇيگە «قۇلاگەرىمدى» «اقسەڭگىردەن» سۋارىپ قايتتىم دەرمىن-اۋ. سىزدەر ۇيگە نە ءبىتىرىپ كەلدىك دەپ قايتار ەكەنسىزدەر! - دەدى. ىشىمىزدە ىركىلىپ قالعان بارلىق قالجىڭ تۇيىنشەكتەرى تۇگەل اعىتىلىپ كەتكەندەي قارقىلداسىپ كۇلدىك. بۇدان كەيىن بىرىمىزگە ءبىرىمىز قانداي قاتال قالجىڭ ايتساق تا ىزىلى بولار-اۋ دەپ قاۋىپتەنگەن جوقپىز.
ءجۇرىپ كەتتىك... كۇن قايناپ تۇر. دالا جولىنىڭ شاڭى بۇرق-بۇرق ەتەدى. بۇل كوبەلەك قاناتىنىڭ لەبىنەن كوتەرىلىپ كەتەتىن كۇلدەي ۇساق شاڭ. ماشينامىزدىڭ ءىشى سول ۇساق شاڭعا تولىپ بۇلتتانعانداي بۋالدىر تارتىپ كەتتى. ماشينانىڭ تەرەزەلەرىن اشپاساق، تۇنشىعىپ بارامىز، اشساق، ۇساق شاڭ بۋداق-بۋداعىمەن وكپەگە سوعادى.
ءبىر جارىم ساعات ۋاقىت جۇرۋگە ارەڭ شىدادىق. ءبىزدىڭ جولىمىزدان بەس كيلومەتردەي بۇرىس ءبىر اۋىل كورىندى. الدىمىزدا كەلە جاتقان مۇحتار ماشيناسىنان ءتۇسىپ، بىزگە سونى نۇسقادى. ءبىز باس يزەستىك.
اۋىلدىڭ شەتىرەك جاعىندا قوراسىنداعى قۇدىقتان سۋ تارتىپ الىپ جاتقان جاس قازاق ايەلى كورىندى. تۇرا قالدىق. تۇرا قالدىك تا، تۇسە قالدىق. تۇسە قالدىق تا، جاپا-تارماعاي قۇدىققا قاراي جونەلدىك.
ايەل ءبىزدى شىرامىتقانداي، سۋ تولى شەلەگىن جەرگە قويىپ، از عانا جىميىپ توسىپ تۇر. ءبىز جاقىنداي بەرگەندە:
- مۇحتار اعا-اۋ، وسىنشا شاڭ-شاڭ بولىپ، قايدان كەلەسىزدەر؟ - دەدى ايەل.
- ءباديشامىسىڭ، اينالايىن... اۋەلى شايىڭدى قاينات... كەيىن ەستىرسىڭ.
- ال ۇيگە جۇرىڭىزدەر.
بۇل - مۇحتاردان وقىعان، قازاق ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن مۇعاليما ەكەن. ءوز پاتەرى جوق، سوۆحوز بۋحگالتەرىنىڭ ءبىر بولمەسىندە تۇرادى. شايدى تەز قايناتىپ اكەلدى. ءبىزدىڭ «شاڭنان تۇنشىعا جازدادىق، ىستىقتان ولە جازدادىق» دەگەنىمىز ءبىر-اق شايلىق ازاپ ەكەن. شاڭى بۇرقىراعان تاس جارىپ كورمەگەن، تەمىردى بالقىتقان پەش اۋزىن كورمەگەن جانداردىڭ كۇيرەكتىگى ەكەن. شايعا قاندىق تا، جادىراپ سالا بەردىك. قالجىڭىمىزعا قايتا باستىق...
اسفالتتى جولعا جەتىپ، ماشينامىزدى قاعىپ-سوعىپ العان سوڭ، كەڭ ماشينادا شالقايىسىپ وتىرىپ، عابيدەن ەكەۋىمىز ءبىر اۋىزبىرلىككە كەتتىك. «زاگوۆور!»
- مىنا شالدى ءبىر توتيتۋ كەرەك! - دەستىك.
مەن يدەيانىڭ اۆتورى عابيدەن دەۋىمە بولادى. عابيدەن دە مەنى اتاۋىنا بولادى. كۋا دا جوق، دالەلىمىز دە جوق. «قاپ، مىنا شال قىلدى-اۋ قىلىقتى!» دەسىپ وتىردىق تا، اياعىندا «ءوزىن ءبىر توتيتۋ كەرەك» دەپ ءسوز بايلاستىق. ونىمىزدىڭ اۋىر-جەڭىل بولارىن، ورىندى-ورىنسىز بولارىن ويلاسقانىمىز جوق...
قالاي توتيتۋدىڭ رەتىن كەلتىرە الماي، ءبىر جەتى ساندالدىق. الدەكىمنەن ۇلكەن ءبىر كەگىمىزدى الاتىنداي، كەك بولعاندا اناۋ-مىناۋ ەمەس قاندى كەگىمىزدى قايتاراتىنداي ويلاندىق. ويلانا كەلە اۋىر-جەڭىل بولار جاعى دا ەسكە ءتۇستى. تۇرپايى دا بولماۋ كەرەك، تۇزدىقسىز دا بولماۋ كەرەك. اۋەلى بىزگە اشۋلاناتىن بولسىن، ارتىنان وزىنە ءوزى كۇلەتىن بولسىن. اقىرىندا تاپتىق، وزىنەن ءوزى تابىلدى.
- «اقسەڭگىردە» كورگەن ازابىمىزدى وزىنە ءبىر كورسەتىپ الساق-اۋ! - دەسىپ كۇلىسىپ وتىرعانىمىزدا ورالا كەتتى. عابيدەن مەنەن بۇرىن «ە!» دەدىم دەسە تالاسپايمىن، مەن تاپتىق دەگەن ارنادان اۋىسقىم كەلمەيدى.
- شالدى كەلىستىرىپ تۇرىپ الداپ، «اقسەڭگىرگە» جالعىز جىبەرىپ الايىق!
- رەتىن تابا الساڭ، ەڭ قىزىعى وسى عوي! توقتايىق وسىعان!
- بولسىن! «ناعىز قۇنانبايىن» تاعى ءبىر كورىپ قايتسىن، نەسى كەتەدى.
ەندى سول قاقپانىمىزعا قالاي ءتۇسىرۋدىڭ جايىن ويلاستىق. ءاربىر جازۋشى درامالىق، تراگەديالىق، نە بولماسا كومەديالىق جاعدايلاردىڭ ءبارىنىڭ دە ورىستەۋ لوگيكاسىن جاقسى ءبىلۋى كەرەك. ونىڭ ءارقايسىسىنىڭ ءوز لوگيكاسى بار. شىعارماڭا ارالاساتىن ءار جاستاعى، ءار تۇرلى كەيىپكەردىڭ وزىنە تان مىنەز لوگيكاسى بار. ادام مىنەزدەرىنىڭ قۇبىلىستارىنا بارمايتىن، بارا المايتىن جازۋشى ول جابايىلىقتىڭ جارشىسى!
مۇحتار مىنەزىندە قانداي وزگەشەلىك بارىن جاقسى بىلەمىز سونىڭ ءبىرى، ءبىرى بولعاندا ەڭ كەرەكسىزى، وزىنە دە، وزگەگە دە ەڭ زياندىسى - سەنىمپازدىعى ەدى. ءبىرىنشى كورگەن ادامىنا دا، ءبىرىنشى ايتىلعان شاعىستىرۋلارعا دا وڭاي سەنەتىن. بالاشا سەنەتىن.
قىرىق ءتورتىنشى جىلدىڭ نە الدىندا كەلەتىن، نە ارتىندا كەلەتىن قىسى ەدى. ورتا ازيا مەن قازاقستاننان كوركەمونەر اپتالىعىن وتكىزۋگە تاشكەنتكە باردىق. ءبىزدى «وزبەكستان» قوناق ۇيىنە تۇسىرگەن. ءبىر كۇنى قوڭىر ءىڭىر كەزىندە قوناق ۇيىمىزگە قايتىپ كەلە جاتسام مۇحتار سىرتتا، ەسىك الدىندا ءبىر قازاق جىگىتىنە اقشا بەرىپ جاتىر ەكەن. وڭكەي قارا الا ءجۇز تەڭگەلەردى سىتىرلاتىپ ساناپ تۇرىپ: «مىڭ جارىم جەتە مە؟» - دەپ جىگىتكە اقشانى ۇسىنا بەرگەندە، مەن كەلدىم.
- ە، جاقسى كەلدىڭ. مىنا ءبىر ءىنىمىز ەرتەڭ قوناققا شاقىرىپ تۇر. مەن ەكەۋىمىزدىڭ اتىمىزدان كەلەمىز دەدىم. دۇرىس قوي؟ - دەدى مۇحتار.
جىگىتتىڭ باسىندا تاز ادامشا كەپتەي كيگەن قوڭىر كەپكە، ۇستىندە رەزينكا ءيىسى بۇرقىراپ تۇرعان پلاشش. ماعان قولىن ۇسىنىپ ەدى، الاقانى سۇپ-سۋىق سۋ ەكەن. ادام تارتار كەسكىنى دە جوق. بازار قاراقشىسى سياقتى.
- مىڭ جارىم جەتە مە؟ - دەپ مۇحتار جىگىتكە اقشانى ۇسىنا بەرگەندە، جىگىت:
- تاعى ءبىر-ەكى قاعاز قوسساڭىز دۇرىس بولار ەدى، - دەپ قالدى. تەبىنگىدەي قارا الا جۇزدىكتەردى كورىپ جۇتىنىپ تۇر.
- قوناققا شاقىرعان ادام سۇراي ما ەكەن؟ - دەدىم مەن.
- ەرتەڭگى ءىشىم-جەمىمىزدى الۋعا اقشاسى جەتپەي تۇر ەكەن.
- بۇرىن تانيتىن جىگىتىڭ بە ەدى؟
- جوق. انا تۇرعان ماشينانى كورەسىڭ بە؟ مەنى بىلەتىن اكە-شەشەسى سول ماشينادا وتىرعان كورىنەدى. قازىر تانىستىرادى بىزبەن...
- مەن سول ماشينانىڭ قاسىنان ءوتتىم. وندا ەكى جىگىت، ەكى ايەل وتىر. تورتەۋى دە ورىس جاستارى. ونىڭ ىشىندە اكە دە جوق، شەشە دە جوق.
ءدال وسى كەزدە ماشينا قوزعالىپ تا كەتتى. مۇحتاردىڭ اقشا ۇسىنعان قولى دا شەگىنە بەردى. جىگىت تە تايىپ وتىردى.
ءبىز دە مۇحتاردىڭ وسى سەنگىش مىنەزىنە سەندىك...
ءسوز بايلاسقان كۇنى عابيدەن مۇحتارعا تەلەفون سوعىپتى:
- مۇقا، ءبىز كەشە اناۋ كۇنگى «اقسەڭگىردەن» كەلدىك. قىرىپ اكەلدىك... دەپ باستاپتى.
- ە، ونداي ءيت سارىپ كەتكەن جەرگە قالاي بارىپ جۇرسىندەر؟
- ءبىز «ايدارلى» جاققا كەتىپ بارا جاتقامىز. ۇزىناعاشتىڭ بەر جاعىندا اناۋ كۇنگى سوقىر ءسىزدىڭ جولىڭىزدى توسىپ ءجۇر ەكەن... ماشيناسىندا قوي، قىمىز، كونياك، شامپان... مەنى ءبىر جەر شاقىرىپ قالدى... ار جاعىن عابيتتەن سۇراڭىز، - دەپتى عابيدەن.
مۇحتار ماعان تەلەفون سوقتى. مەن دە عابيدەنشە باستاي بەرىپ ەدىم:
- ول جاعىن عابيدەننەن ەستىدىم، انا سوقىر قالايشا مەنىڭ جولىمدى توسىپ ءجۇر ەكەن، سونى ايتسايشى، - دەدى.
- و، ول قاتتى ۇيالعان ەكەن... ماس كۇيىندە ۇيالىپ ايتا الماپتى. ءبىز دە وكپەلەپ قۇلاق اسپاپپىز. جاي بىلاي بولىپتى: ورىس جىگىت ورتالىقتان ماشينا الىپ، ۋادە ەتكەن ادامدارىن جيناپ اكەلەمىن دەپ بارسا، باستىقتاردىڭ ءبىرىن تابا المايدى. كۇن جەكسەنبى ەدى عوي، ەسىڭدە مە؟ سودان ول سالپاقتاپ كەشكە قاراي ورالىپتى.
- ءپالى...
- سودان كەيىن سول ەكى جىگىت ۇياتىمىزدى ارشيىق دەپ كەلەسى دەمالىستا سەنى كۇتىپ جۇرگەندە بىزگە كەزدەستى. بارماساق بولا ما، باردىق. ءتورت-بەس دۋاداق اتىپ الدىق... ءبىراز بالىق ۇستاپ بەردى...
- انا سوقىردى مەن نار جىگىت، ناعىز قۇنانباي ەكەن دەگەنىمدە مەنى مازاقتاعىلارىڭ كەلىپ ەدى! ەندى نە ايتار ەكەنسىڭدەر!..
- ەندى بارىنە سەندىك...
مۇحتار بىزگە دە وڭاي سەنىپ قالدى. ءبىز باسەڭ-باسەڭ شىجىمداپ تارتاتىن ونەر دە كورسەتكەنىمىز جوق. جالعىز ەسەبىمىز - مۇحتاردىڭ ءوزى سەنىپ قالعان سوقىرىن از عانا مايلاپ جىبەرسەك، ار جاعىن ءوزى وڭدەپ، ءوزىن ءوزى سەندىرىپ اكەتەدى دەگەن وي بولدى. سول بەتالىسقا ويىسىپ بولدى-اۋ دەگەن كەزدە: - مۇقاڭدى دەمالىس كۇندەرى كۇزگە دەيىن كۇتەمىز. ەندى ءبىر جەتىدە قوي وتارلارى وسى «اقسەڭگىر» مەن «جيرەنايعىر» وزەندەرىنىڭ ماڭايىندا بولادى. كۇتەمىز، كۇتەمىز! - دەپ قالدى دەدىم.
اتاقتى جازۋشى مارك تۆەن پاريج كورمەسىن ارالاپ ءجۇرىپ ادامنان باسقاعا كوزى تۇسپەگەنىن ايتادى. بۇل شىندىق قوي، جازۋشى شىندىعى. ءبىز دە مۇحتارعا سول ادام جاعىنان، «ناعىز قۇنانبايى» جاعىنان كەلىپ ەدىك، قۋانىپ كەتكەندەي سەندى. ەندى قايتەر ەكەن دەپ مۇحتاردى ەكى جاقتى باقىلاۋعا الدىق.
ءبىر جەتى بويى حابارلاسقان جوق. جۇما كۇنى كەشكە عابيدەن تەلەفون سوقتى:
- كەتىپتى!
- جولى بولسىن!
دۇيسەنبى كۇنى تاڭەرتەڭ قىدىرعان بولىپ مۇحتاردىڭ ءۇيىنىڭ الدىنان ءوتىپ بارا جاتسام، شوفەرى ارىقتان ماشيناسىن جۋىپ جاتىر ەكەن. قارا ماشينا باتتاسقان شاڭ. اناۋ كۇنى ءوزىمىزدى تۇنشىقتىرىپ كەلگەن اققۇبا شاڭ، كۇلدەي ۇساق شاڭ...
- يە، ءبىر جاققا بارىپ پا ەدىڭدەر؟ قانشا اكەلدىڭدەر؟
- نۋ، ۆاس!.. - دەدى شوفەر. ونىڭ ۇنىنە قاراعاندا مۇحتار اشۋلانعان بولۋى كەرەك.
ءبىز ىستەرىمىزدى ىستەپ الىپ، ەندى سونى قالاي جۋىپ-شايارىمىزدى تابا الماي قىسىلىڭقىراپ جۇرگەندە، بىرەر جەتىدەن كەيىن مۇحتار ءوزى تەلەفون سوقتى:
- ءاي، سەندەر، ەكى دوراق، اۋەلى مەنى الداي العاندارىڭا ءماز بولىپ كۇلىپ، ەندى مەنىڭ كوزىمە كورىنۋگە باتا الماي جۇرگەندەرىڭدى مەن بىلمەيدى دەپ جۇرسىڭدەر مە؟ ۆالەنتينا نيكولايەۆنا ەكەۋىمىز كۇندە كۇلەمىز ەكەۋىڭە. مەنىڭ تۋعان كۇنىم ەستەرىڭدە شىعار، كەلىڭدەر، قوسىلا كۇلىپ الايىق، - دەدى.
