قئتايداعئ باؤئرلاردئث رؤحانياتئ - قئتاي ساپارئنان ةستةلئك

اقپارات -بذگئنگئ قازاق ادةبيةتئ ءسوز بولعاندا شئنجاثداعئ قازاقتاردئث ادةبيةتئ تؤرالئ اؤئز اشپاؤ مذمكئن ةمةس. الئس تا بولسا جاقئن، جاقئن دا بولسا الئستاپ بارا جاتقان اسئلئمئزدئث قيئعئ، التئنئمئزدئث سئنئعئ بولعان ونداعئ ةل مةن جةردئث تاعدئرئ ءبئزدئ دة الاثداتاتئن ةدئ
None
None

مئث ةستئگةننةن ءبئر كورگةن ارتئق. ونداعئ اعايئننئث سوثعئ حال-كذيئ قالاي، اسئرةسة مادةنيةتئ مةن ادةبيةتئنئث تئنئس-تئرشئلئگئ قاي دةثگةيدة؟ وسئ سذراقتاردئث مازالاعانئنا دا از بولعان جوق. بذرئندارئ دا ات باسئن بذرئپ اعايئنعا سالةمدةسؤدئث رةتئ كةلگةنمةن جاثا عاسئردئث العاشقئ وندئعئننان كةيئنگئ وسئ ساپاردئث جذگئ دة اؤئرلاؤ ةدئ. ءسويتئپ شاعئن ةكسپةدةسيا قئتايدئث شئنجاث ولكةسئن بةتكة الئپ 2010 - جئلئ شئلدةنئث 21-ئندة جولعا شئقتئق. 1856-1857 - جئلدارعئ شوقاننئث قاشقاريا ساپارئنان كةيئن ءبئر عاسئردان سوث ادةبيةتئمئزدئث الئبئ سابةثنئث - ءسابيت مذقانوأتئث 1956- جئلئ وسئ ةلدة بولعانئ تاريحقا بةلگئلئ. سابةث بذل ساپارئندا جالپئ قئتاي ةلئنئث تاريحئ، مادةنيةتئ مةن ادةبيةتئ توثئرةگئندة ءسوز قوزعاپ قانا قالماي، ونداعئ قانداستار تؤرالئ دا قالام تةربةگةن بولاتئن. جانة دة ساپاردئ ات ذستئندة ةمةس، اعايئننئث اراسئندا اؤناپ-قؤناپ، ةمةن-جارقئن اشئق اثگئمةمةن وتكئزگةن.

وكئنئشكة قاراي سابةث سالعان سارا جول ةكئ ةل اراسئنداعئ الاكوزدئك سالدارئنان ءبئر مةزةت ءذزئلئپ قالدئ. تةك قازاقستان ةلدئگئن قايتارئپ الئپ، كوك بايراعئن جةلبئرةتكةننةن كةيئن عانا بارئس-كةلئس قايتا جالعاندئ. ارنايئ بولماسا دا ونداعئ اعايئندار اراسئندا بولعاندار از ةمةس. دةسة دة ، كوپ ساندئ اثگئمةلةردئث بةلگئلئ سةناريدةن اسا الماي، ادةمئ قالا مةن ءدامدئ داستارحان شةثبةرئندة قالئپ قويعانئ دا شئن. ولاي بولسا ءبئزدئث بذل ساپارئمئز قالاي بولماق؟ ءبئز مةملةكةتتئك تذرعئدان نةمةسة قوعامدئق توپتاردئث بارئس-كةلئس شارتئ ارقئلئ جذرسةك، ماسةلةنئث ءمانئ كذردةلةنة تذسةتئنئ بةسةنةدةن بةلگئلئ ةدئ. ةندةشة ونداعئ ادةبيةتتئث تؤئپ-قالئپتاسؤئنا تذپكئلئكتئ اسةر ةتكةن قارا شاثئراقتارعا كئرؤ ارقئلئ اثگئمةنئ ارئ قاراي ءوربئتؤ - ءوز ءجذرئس-تذرئسئمئزعا بارئنشا يكةمدئ كورئندئ.

وسئ وي-جوبا بويئنشا باستالعان ساپارئمئزدئث العاشقئ تذراعئ ش ذ ا ر-دئث مادةنيةت ورتالئعئ - ءذرئمجئ قالاسئنان باستالدئ. قئتايداعئ قازاق ادةبيةتئنئث جالپئ جاعدايئن جئلئكتةپ بةرةدئ-اؤ دةگةن سةنئممةن، ةث اؤةلئ شئنجاث ادةبيةت-كوركةمونةرشئلةر بئرلةستئگئ ءتوراعاسئنئث ورئنباسارئ، قئتاي مةملةكةتتئك جازؤشئلار وداعئنئث مذشةسئ، كورنةكتئ جازؤشئ شامئس قذمار ذلئن ئزدةپ تاپتئق. قئتاي مةملةكةتتئك سئيلئعئنئث، مةملةكةتتئك ءبئرئنشئ دارةجةلئ جازؤشئ اتاعئنئث يةگةرئ اتانعان ءشامئس جانة ونئث ةثبةكتةرئ تؤرالئ دا ءبئراز بئلةتئن ةدئك. 1952 - جئلئ 15 - ساؤئردة ق ح ر، ش ذ ا ر موري اؤدانئندا دذنيةگة كةلگةن ش.قذمار ذلئنئث «ءذمئت ذشقئنئ»، «قارامايلئ اثئزئ»، «ءبئر تامشئ قان»، «جؤساندئ دالا»، «ارشالئ تاؤداعئ ءان»، «اق سةركة مةن كوك سةركة»، «قيا جول»، «بوكة باتئر»، «كوز جاسئ سارقئلمايدئ»، «ةر جانئبةك»، «تذعئرئلحان»، «ةرتئس كئلكئپ اعادئ»، «جارئق دذنية»، «قيلئ جئلدار» سةكئلدئ كئتاپتارئنا دا سئرتتاي قانئق بولاتئنبئز. سونئث ئشئندة «بوكة باتئر»، «كوز جاسئ سارقئلمايدئ»، «ةر جانئبةك» روماندارئ قازاقستاندا دا جارئق كورئپ، مذنداعئ وقئرماننئث دا ئستئق ئقئلاسئنا بولةنگةن ةدئ. شامئس قذمار ذلئنئث بئزبةن بولعان العاشقئ اثگئمةسئ مةن ءوز تذيگةندةرئمئزدةن ءبئز بذگئنگئ شئنجاث قازاق ادةبيةتئنةن مئنالاردئ بئلدئك. شئنجاثداعئ قازاق جازبا ادةبيةتئنئث قالئپتاسؤئندا قذنانباي بالاسئ ابايدان كةيئن اقئت ءذلئمجئ ذلئنئث الاتئن ورنئ اسا جوعارئ ةكةن. اقئت قولئنا كةشتةؤ تيگةن ابايدئث 1909- جئلئ شئققان كئتابئمةن اسقار تاتاناي ذلئ 1915- جئلئ تانئسئپتئ. ودان كةيئن 1920 - جئلدار تاثجارئق جولدئ ذلئنئث (1903-1947) قازاقستان جةرئندة بولئپ قايتؤئ، 1916 -جئلئ اسةت نايمانباي ذلئنئث (1867-1923)، جذسئپبةكقوجا شايحئسلام ذلئنئث (1857-1937) قئتاي جةرئنة ءوتؤئ، زيات شاكارئم ذلئ سةكئلدئ قؤعئن-سذرگئنگة ذشئراؤشئلاردئث قئتايعا قاشئپ كةلؤئ ةكئ ةل اراسئنداعئ ادةبي-مادةني بايلانئستارعا مذرئندئق بولئپ، ونداعئ ادةبيةتتئث قالئپتاسؤئنا يگئ ئقپال جاساعان كورئنةدئ. اباي ولةثدةرئمةن جارئسا جةتكةن م.جذمابايةأ، م.دؤلات، ب.مايلين، ا. بايتذرسئن ذلئ، س.تورايعئروأ، ش.قذدايبةردئ ذلئ، م.اؤةزوأ، س.مذقانوأ ج.ايماؤئتوأ، ءئ.جانسذگئروأ، س.سةيفؤللين، ةسئمدةرئ وسئدان باستاپ شةتةل قازاعئنا دا كةثئنةن تانئمال بولا باستاپتئ.

ءسويتئپ، اتئ اتالعان تاريحي تذلعالاردئث يگئ ئقپالئندا شئنجاث قازاق ادةبيةتئ قالئپتاسئپ، ونئث كوش باسئندا جذسئپبةك شايحئسئلام ذلئ، اسةت نايمانباي ذلئ، اقئت ءذلئمجئ ذلئ، تاثجارئق جولدئ ذلئ، نذرتازا شالعئنبايةأ، دوسبةر ساؤرئق ذلئ، دؤبةك شالعئنبايةأ، اسقار تاتاناي ذلئ، نيعئمةت مئثجان ذلئ، ارعئنبةك اپاشباي ذلئ سةكئلدئ بةلگئلئ تذلعالار بولعان ةكةن. بذلار اؤئز ادةبيةتئنئث باي ذلگئلةرئنةن مةيئلئنشة سؤسئنداؤمةن بئرگة، شئعئستئق جانة باتئستئق ادةبيةتتئث ذلگئلةرئمةن دة بةلگئلئ دارةجةدة تانئسئپ، كةثةستةر وداعئنداعئ اقئن-جازؤشئلاردئث ةثبةكتةرئن دة وقئپ ءوز توبئنان وزئپ شئعئپتئ. بذلارمةن قاتار نةمةسة سوثدارئنان جةتكةن اؤئز ادةبيةتئ ذلگئسئن جالعاعان ءارئ ايتئس اقئنئ، ءارئ جازبا اقئن داستذرئندةگئ - اسئلحان مئثجاسار ذلئ، ءارئپجان جانذزاق ذلئ، راقئمجان مةشپةت ذلئ، سذلتان ماجيت ذلئ، سماعذل قالي ذلئ، وتارباي دذيسةنبئ ذلئ، بوزداق دذزبةمبةت ذلئ سةكئلدئ بةلگئلئ دارئندار بولئپتئ. شئنجاث قازاقتارئ ءوز ادةبيةتئن قالئپتاستئرعاننان كةيئن قاؤسئلحان قوزئباي، قذرمانالئ وسپان ذلئ، راحمةتوللا اپشة ذلئ، ماعاز رازدان ذلئ، كذنگةي مذقاجان ذلئ، ومارعازئ ايتان ذلئ، قاجئعذمار شابدان ذلئ، جذماباي ءبئلال ذلئ، ورازحان احمةت ذلئ سةكئلدئ كوپتةگةن اقئن-جازؤشئلار ومئرگة كةلئپتئ. وسئلارمةن قاناتتاس قالام تةربةگةن جاقسئلئق ءساميت ذلئ دةگةن جازؤشئنئث قازاقستانعا كةلئپ، «سةرگةلدةث» اتتئ رومانئ ارقئلئ قازاق وقئرماندارئنا جاقسئ تانئس ةكةنئن دة بئلةتئن ةدئك.

جازؤشئلاردئث قوعامدئق ذيئمدارئنان قئتاي مةملةكةتتئك جازؤشئلار قوعامئ جانة ونئث شئنجاثداعئ بولئمشةسئ (شئنجاث جازؤشئلار قوعامئ) ونئث قول استئندا جذمئس اتقاراتئن ئلة وبلئستئق جازؤشئلار قوعامئ، ايماقتئق جازؤشئلار قوعامدارئ بار ةكةن. سوثعئ جئلدارئ از ذلت قالامگةرلةرئ اراسئندا «تذلپار» ادةبي سئيلئعئ سةكئلدئ ارنايئ ماراپاتتار تاعايئندالئپتئ. قازاق قالامگةرلةرئنئث شئعارمالارئ وزگة ذلت تئلئنة دة اؤدارئلئپ تذرادئ ةكةن. ءبئر قئزئعئ، بئزدة ون ميلليونداي قازاققا ارناپ شئعارئلاتئن كئتاپتاردئث تارالئمئ ةكئ مئث دانامةن شةكتةلسة، ونداعئ ءبئر جارئم ميلليون قانداسئمئزدئث شئعارئپ وتئرعان كئتاپتارئ ءذش مئث دانادان جوعارئ ةكةن. ءبئزدئث جالپئ بذيئمتايئمئزدئث ادةبيةت وكئلدةرئمةن كةزدةسؤ ةكةنئن بئلگةننةن كةيئن ش.قذمار ذلئ ءذرئمجئ قالاسئندا تذراتئن ءبئراز قالامگةرلةرگة تةلةفون شالئپتئ. باس قوسؤئمئزدئ دا جةرگئلئكتئ ءداستذر بويئنشا داستارحان ذستئنة ورايلاستئرئپتئ. شئلدةنئث 22 - كذنئ ءذرئمجئ قالاسئنئث ورتالئعئنداعئ «اقبذلاق» رةستورانئندا باس قوستئق. داستارحان باسئنداعئ اقئن-جازؤشئلاردئ بئردةن تانئستئرا باستاعان ءشامئس كةلؤگة ءتيئستئ اؤةلحان قالي، باتئرحان قذسبةگين، شايسذلتان قئزئر ذلئ سياقتئ ءبئراز كئسئلةردئث وندا-مذندا كةتؤئنة بايلانئستئ كةلة الماي قالعانئن قئنجئلا ايتتئ. ءبئز بارئنا تاؤبة قئلئپ شاكةن وثالبايةأ، ابدةنباي باجايةأ، حايشا تاباراك قئزئ، قابدةن قادئر ذلئ، ةلةؤسئز بةكتايةأ، ازامات ئسقاق ذلئ باستاعان ادةبيةتشئلةرمةن اثگئمة دذكةنئن قئزدئرا تذستئك.

كونةنئث ارتئ قازئرگئنئث قارتئ سانالاتئن ةسكئ كوزدةردئث ءبئرئ شاكةن وثالبايةأ قئتايدئث جاثا ذكئمةتئ ورناعاننان كةيئنگئ العاشقئ بؤئن قالام يةلةرئنئث وكئلئ رةتئندة اقئندئعئمةن اتئ شئعئپتئ. كةزئندة شئنجاث ءتئل ينستيتؤتئن قئتاي ءتئلئ ماماندئعئ بويئنشا تامامداپ، شئنجاث اؤئلشارؤاشئلئق ينستيتؤتئندا، ولكةلئك ءتئل جازؤ كوميتةتئندة، شئنجاث حالئق كوركةمونةر باسقارماسئندا باسشئ قئزمةتتةر اتقارئپتئ. 1981-1989 - جئلدارئ شئنجاث جازؤشئلار وداعئ ءتوراعاسئنئث ورئنباسارئ، «شذعئلا» جؤرنالئنئث باس رةداكتورئ، 1989-1970 جئلدارئ ش ذ ا ر ادةبيةت-كوركةمونةرشئلةر بئرلةستئگئ ءتوراعاسئنئث ورئنباسارئ بولئپ، 1998 جئلئ زةينةتكة شئعئپتئ. قازئردة مةملةكةتتئك ءبئرئنشئ دارةجةلئ جازؤشئ اتاعئن الئپ، ش ذ ا ر ادةبيةت-كوركةمونةرشئلةر بئرلةستئگئنئث قذرمةتتئ ءتوراعاسئ، قئتاي جازؤشئلار وداعئ مةملةكةتتئك كوميتةتئنئث قذرمةتتئ مذشةسئ، ش ذ ا ر ذكئمةتئ ءتئل-مادةنيةت زةرتتةؤ ورنئنئث زةرتتةؤشئسئ، «شذعئلا» جؤرنالئنئث اقئلشئسئ سةكئلدئ مئندةتتةر اتقارادئ ةكةن. «جئلدار سئرئ»، «بذركئتشئ»، «جارقئن جول»، «جاسئل الةم»، «زامانداس»، «بايگة»، «ءبئزدئث اسقار» سةكئلدئ كوپتةگةن كئتاپتارئ جاريالانئپتئ.

ءسوز كةزةگئندة ش.وثالبايةأ ءوزئ ذزاق جئل قئزمةت ةتكةن شئنجاث باسپا ءسوزئنئث جاعدايئن قئسقاشا تانئستئرئپ ءوتتئ. 1880-1890 - جئلدار ئشئندة جذسئپبةك شايحئسئلام ذلئ، اقئت ءذلئمجئ ذلئ باستاعان العاشقئ ءبئر توپ اقئنداردئث قازان باسپاسئنان كئتاپتار شئعارا باستاؤئ وسئ ءوثئردئث باسپاءسوزئنئث العاشقئ قادامدارئ سانالادئ ةكةن. 1933 - جئلئ شئث شئساي بيلئك باسئنا كةلگةننةن كةيئن، كةثةس وداعئمةن دوستاسئپ، ولكة ورتالئعئ ءذرئمجئ قالاسئندا جانة دة ئلة، التاي، تارباعاتاي ايماقتارئندا قذرئلعان «قازاق-قئرعئز مادةني، اعارتؤ ذيئمئنئث» ئقپالئمةن قازاق باسپاءسوزئ مةن وقؤ-اعارتؤ سالاسئندا دا جاثا قادامدار جاسالئپتئ. 1935- جئلئ ئلةدة قازاق تئلئندة «توثكةرئس تاثئ» اتتئ گازةت شئقسا، سول جئلئ ءشارئپحان كوگةدايةأ كةثةس وداعئنان باسپا ماشيناسئن الدئرئپ، 1935 جئلئ قازئرگئ «التاي گازةتئنئث» العاشقئ سانئن «شئنجاث التاي گازةتئ» دةگةن اتپةن شئعارعان ةكةن. ءارئ بذعان قوسا 1948- جئلئ «تاث شولپانئ» اتتئ جؤرنال شئعئپتئ. ال تارباعاتايدا سول جئلداردان باستاپ «ءبئزدئث ءذن» اتتئ گازةت، «جاثا شينجاث» اتتئ ماؤسئمدئق جؤرنال جارئق كورئپتئ. ذرئمجئدة «شئنجاث گازةتئنئث» قازاق تئلئندةگئسئ 1935- جئلدان شئعا باستاپ، ونداعئ قازاق باسپاءسوزئنئث دامؤئنا نةگئز بولئپتئ. گازةت-جؤرنالدار شئعؤدئث سئرتئندا 1947 - جئلئ التايدا «ءساليقا-سامةن»، 1948-جئلئ قذلجادا تاثجارئق جولدئ ذلئنئث «العاشقئ جيناعئ»، تارباعاتايدا نذرتازا شالعئنبايةأتئث «كورگةن-بئلگةندةرئم» وچةركئ، دؤبةك شالعئنبايةأتئث «كةدةي وقؤشئنئث تاعدئرئ» اثگئمةلةرئ، ذرئمجئدة نيعئمةت مئثجان ذلئنئث «تذرمئس ءتئلشئسئ» كئتاپ بولئپ باسئلئپتئ. سول جئلدارئ ذرئمجئدةگئ شئنجاث گازةتئ باسپا زاؤئتئندا «ابايدئث تاثدامالئ شئعارمالارئ دا» كئتاپ بولئپ باسئلعان ةكةن.

قئتايدا جذرگئزئلگةن «مادةنيةت توثكةرئسئنة» بايلانئستئ باسپاءسوز قئزمةتئ ءبئر مةزةت توقئراؤعا ذشئراپ، 1980 - جئلداردان كةيئن عانا قايتا جاندانئپتئ. «ذلتتار باسپاسئ» ، «شئنجاث حالئق باسپاسئ»، «شئنجاث جاستار-ورةندةر باسپاسئ»، «دةنساؤلئق، عئلئم-تةحنيكا باسپاسئ»، «شئنجاث وقؤ-اعارتؤ باسپاسئ»، «ئلة حالئق باسپاسئ» سياقتئ باسپا ورئندارئ ذكئمةتتئك تاپسئرئستار جانة جةكة قارجئ تابؤ جولدارئمةن ءارتذرلئ كئتاپتار شئعارادئ ةكةن. ش ذ ا ر-نئث ورتالئعئنان - «شئنجاث قوعامدئق عئلئمئ»، «شئنجاث قوعامدئق عئلئم مئنبةسئ» ، «شئنجاث وقؤ-اعارتؤئ»، «عئلئم بذلاعئ»، «شئنجاث سؤرةتتئ جؤرنالئ»، «كوكجيةك»، «شذعئلا»، «مذرا»، «وقئرمان ورةسئ» سةكئلدئ كوپتةگةن جؤرنالدار جانة دة ش ذ ا ر-دئث رةسمي ورگانئ - «شئنجاث گازةتئ» شئعادئ ةكةن.

بئزدة قازاق ءتئلدئ تةلدةديدارعا قولئمئز جةتپةي جاتاتئن كةزدةر كوپ. ال وندا ةكئ تةلةأيدةنيا كانالئ مةن ءبئر راديو (شئنجاث حالئق راديو ستانسياسئ) تةك قانا قازاق تئلئندة جذمئس جذرگئزةدئ ةكةن. شئنجاث حالئق راديوسئ 1955- جئلدان، شئنجاث تةلةأيزياسئ 1985 - جئلدان قازاق تئلئندةگئ باعدارلامالار تاراتا باستاپتئ. شئنجاث قازاق ادةبيةتئندة سئن جانرئ اسا مارقايئپ كةتپةسة دة، سئنشئ-قالامگةرلةرئ جاعئنان قذر جاياؤ ةمةس كورئنةدئ. اقئندئق تالانتئمةن اتئ شئعئپ، «تاؤ بذلاعئ» سةكئلدئ ةثبةكتةر بةرگةن ابدةنباي باجايةأ پروزا جانة سئن جانرئندا دا ءونئمدئ ةثبةك ةتئپ ءجذر. وسئ تاقئرئپ ءسوز بولعاندا ابةث ةث اؤةلئ وزدةرئنئث كةزئندةگئ كةثةس وداعئ قازاق ادةبيةتئنةن تولئق حابارئ بارلئعئن ءبئراز اثگئمة قئلدئ. ءارئ ادةبيةت زةرتتةؤ جانة سئن جانرئ سالاسئندا ةثبةكتةنئپ جذرگةن جاقئپ مئرزاحان، احمةتبةك كئرئشبايةأ، اؤةلحان قالي ذلئ، مئرزاحان قذرمانباي ذلئ، ومارحان اسئل ذلئ، بةكسذلتان كاسةي ذلئ، قاؤسئلحان قاماجانوأ، ءشارئپحان ءابدالي ذلئ، عازةز رايئس ذلئ، اسان ابةؤ ذلئ سئندئ ءبئر توپ قالامداستارئن اؤئزعا الدئ.

شئنجاث قازاقتارئندا قولعا الئنعان جاقسئ نارسةنئث ءبئرئ - اؤدارما ءئسئ. سونئث ئشئندة حايشا تاباراك قئزئنئث ةسئمئن بذرئندا ةستيتئن ةدئك. حايشامةن بولعان اثگئمةدةن ءبئز ونداعئ قانداستارئمئزدئث اؤدارما سالاسئنداعئ ةثبةكتةرئنة ءبئرشاما قانئعئپ قالدئق. ابئلاي زامانئنداعئ قازاق-قئتاي بايلانئستارئنئث جيئلةؤئ جانة قازاقتاردئث ةجةلگئ مةكةنئنة ورالا باستاؤئ ونداعئ باؤئرلارئمئزعا اؤدارمانئث قاجةتتئلئگئن ةرتةدةن باستاپ-اق سةزدئرة باستاسا كةرةك. ارينة پةكينمةن (بةيجيئث) اراداعئ ءارتذرلئ بايلانئستاردئث ءتئلماشسئز وتپةگةنئ بةلگئلئ عوي. 1933-1934 - جئلداردان باستالعان وقؤ-اعارتؤ، باسپا ءئسئنئث وركةؤئمةن اؤدارما ءئسئ دة بارئنشا جاندانئپ، مذقاش جاكة ذلئ، دؤبةك شالعئنبايةأ باستاعان العاشقئ ءتارجئماندار لةگئ قالئپتاسئپتئ. ولاردئث ءئزئن باسقان ناريمان جاباعئتاي ذلئ مةللاتحات الةن ذلئ، ابدئبةك بايبولاتوأ، ابدئلدابةك اقئشتاي ذلئ، قاليحان قالياقبار ذلئ، حاكئم اكئمجان، ءازئمحان تئشان ذلئ، قازئمبةك ارابين، شاماس اؤباكئر، نايمانعازئ ساپان ذلئ، اقيا رادان ذلئ، ءالئمجان قاتبايةأ، كاكةش قايئرجان، ءابدئماناپ ابةؤ ذلئ، حايشا تاباراك قئزئ، ةركةش قذرمانبةك قئزئ سةكئلدئ بةلدئ اؤدارماشئلار قئتاي كلاسسيكتةرئ لؤ شذن، ماؤ دذن، با جين، ياث مو، لاؤ شئ شئعارمالارئن، ساؤ شؤةچيننئث "قئزئل سارايداعئ ءتذسئن"، لو گؤانجذثنئث "ءذش پاتشالئق قيسساسئن، ؤ چئث-ئننئث "باتئسقا ساياحاتئن"، شئ نايان مةن لو گؤونجذثنئث "سؤ بويئنداسئن" جانة "تاث ءداؤئرئنئث تاثدامالئ ولةثدةرئن" ءتارجئمالاعان ةكةن.

شئنجاث تةلةأيزياسئندا اؤدارما فيلم جاساؤ ورتالئعئنئث اشئلؤئمةن كينو-فيلم اؤدارؤ ءئسئ دة كةمةلدةنة تذسؤدة. قئتاي تئلئنةن قازاقشالاؤدان تئس ارابشادان قازاقشالاؤ نةمةسة قازاقشانئ قئتايشالاؤ جاعئنا دا بةلگئلئ ةثبةكتةر بار. عازةز اقئت ذلئ مةن ماقاش اقئت ذلئ «قذران كارئمدئ» قازاقشالاسا(ذلتتار باسپاسئ، 1990 ج)، سئبة ذلتئنان شئققان اؤدارماشئ قاباي اباي شئعارمالارئ مةن «اباي»، «اباي جولئ» روماندارئن قئتايشالاپتئ. ءبئزدئث قالامگةردةردةن دة جامبئل جابايةأ، عابيدةن مذستافين، ءسابيت مذقانوأ، مذحتار اؤةزوأ، دذكةنباي دوسجان، قالداربةك نايمانبايةأ، سايئن مذراتبةكوأ، تاحاؤي احتانوأ، ورالحان بوكةي، ديداحمةت ءاشئمحان سةكئلدئ ءبئراز اقئن-جازؤشئلاردئث شئعارمالارئ دا ازدئ-كوپتئ قئتايشاعا اؤدارئلئپتئ.

كةيئنگئ جئلدارداعئ ونداعئ اؤدارمانئث ءبئر ةرةكشةلئگئ الةم ادةبيةتئنئث وزئق ذلگئلةرئ قئتاي تئلئنة كذنبة كذن اؤدارئلئپ، قئتايداعئ ذيعئر جانة قازاق قالامگةرئ ونئ نة قئتايشا نذسقادان نة اؤدارماسئنان وقؤ مذمكئندئگئنة ية ةكةن. وسئ ارقئلئ قازاق جاستارئ الةم ادةبيةتئنئث بذگئنگئ وزئق ذلگئلةرئنةن ءوز قاجةتتةرئن تاؤئپ وتئرئپتئ. حايشا تاباراك قئزئ ءوزئنئث اؤدارماداعئ ةثبةكتةرئن ايتا كةلئپ: - سوثعئ جئلدارئ قازاقتئث كوپتةگةن قالامگةرلةرئن قئتاي تئلئنة ءتارجئمالادئم. وتكةن جئلئ عانا «قازاقتئث ايتئس اقئندارئ»، «قازاق داستاندارئ» باستاعان اؤئز ادةبيةتئمئزدئث التئن جاؤهارلارئن ميليارد حالئققا جةتكئزدئم. مةنئث باعئتئم دا باقئتئم ذلتئمنئث مادةنيةتئنة، ادةبيةتئنة قوسئلعان قوماقتئ بايلئقتئ حان ذلتئنا، سولار ارقئلئ دذنيةگة تانئتؤ. ماعان بئرةؤدئث اتاق-ابئروي، اقشاسئ كةرةك ةمةس. ةلئمدئ سذيةتئن ةت جذرةكتئث امئرئمةن ةثبةكتةنة بةرؤ عانا كةرةك، - دةپ اعئنان اقتارئلدئ. جالپئ داستارحان اثگئمةسئنةن ءبئز شئنجاثداعئ قازاقتاردئث اؤئز ادةبيةتئنئث ذلگئلةرئن جيناپ، رةتتةپ باسپادان شئعارؤ ءئسئنئث دة وتة ءساتتئ جذرگئزئلگةنئن بايقادئق. 1980- جئلداردان باستاپ، ايماق، اؤدان دارةجةلئ ورئنداردئث بارئنةن اؤئز ادةبيةتئ مذرالارئن جينايتئن ارنايئ قوعامدار قذرئلئپ، ءونئمدئ جذمئستار اتقارئپتئ. 1979 - جئلئ «قازاق ماقال-ماتةلدةرئ» (و.قاناپين قاتارلئلار قذراستئرعان)، 1980- جئلئ شئققان «قازاق حالئق ةرتةگئلةرئ» (و.قاناپين، ز.سانئك قذراستئرعان) بذل جذمئستئث باستاماسئ بولسا، «قيسسا-داستاندار»، «تاريحي جئرلار» «باتئرلئق جئرلار» (18 توم)، «عاشئقتئق جئرلار» (8 توم)، «ةرتةگئ-اثئزدار» (4 توم)، «شةجئرة» (3 توم)، «تاريحي ايتئستار» (6 توم)، «ايتئستار» (6 توم)، «تاريحي ءان-كذيلةر» (4 توم)، «شةشةندئك سوزدةر» (4 توم)، «ماقال-ماتةلدةر» (2 توم) باسپادان شئعئپتئ. بذدان سئرت اؤئز ادةبيةتئن دارئپتةگةن «اؤئز ادةبيةتئ تؤرالئ پايئمداؤلار» (1984ج.)، «قازاق ادةبيةت تاريحئنئث تاثدامالئ ذلگئلةرئ» (1985ج)، «قازاق اؤئز ادةبيةتئ تؤرالئ» (1985ج)، «اؤئز ادةبيةتئ تاريحئ» (1988ج) ت.ب. زةرتتةؤ ةثبةكتةرئ جازئلئپتئ. اؤدانداردان جينالعان «اؤئز ادةبيةتئنئث» ءتورت تومئ قايتادان سذرئپتالئپ «قازاق ةرتةگئ اثئزدارئ» (2002ج)، «قازاق ماقال-ماتةلدةرئ» (2005ج)، «قازاق قيسسا-داستاندارئ»، «قازاق ولةث-جئرلارئ» دةگةن اتپةن ش ذ ا ر-جاعئنان ةنسيكلوپةديالئق ءتورت توم بولئپ جارئق كورئپتئ. ءبئزدئث «مادةني مذرا» باعدارلامامئز بويئنشا شئعارئلئپ وتئرعان «بابالار ءسوزئ» ذلاسپالئ 100 تومدئعئنئث 25 تومئ شئنجاثداعئ سول كوپ بايلئقتان كوشئرئلئپ الئنئپ وتئر. اؤئز ادةبيةتئنئث اسئل ذلگئلةرئمةن قاتار جةتكةن ذلان-اسئر ءان-كذي، ولةث جئر، حالئقتئق ءتئل دة حالقئمئزدئث ورتاق قازانئنئث قايماعئن قالئثداتا تذسكةنئ بارشامئزئعا ايان.

«اقبذلاق» رةستورانئنداعئ العاشقئ اثگئمةمئزدئث ؤاقئتئ قئسقا، ادامئ از بولعانمةن بئزگة بةرةر تاعئلئمئ مول بولدئ. ءبئز اثگئمةنئث ارقاؤئنا قاراپ وتئرئپ، ةندئگئ جول ساپارئمئزدئث مةجةسئن دة بارئنشا ايقئنداي تذسكةندةي بولدئق. ءبئزدئث وسئ جولعئ ساپارئمئزعا قارجئلئق دةمةؤ كورسةتؤشئ الماتئ قالاسئنداعئ ايبئن اؤباكئر ذلئ مةن جةثئس تذركيا ذلئ دةگةن كاسئپكةر ازاماتتار ةدئ. ءبئزدئث ذرئمجئگة كةلة جاتقانئمئزدئ بئلگةن ايبئن بةيجئثدة جذرسةدة ءذرئمجئ قالاسئنا ارنايئ ذشئپ كةلئپتئ. قوناقجايلئق پةيئل تانئتقان ول قاسئنا ذرئمجئدةگئ سةرئكتةستئگئندة جذمئس اتقاراتئن ءبئر توپ قئتاي ازاماتتارئن ةرتة كةلئپتئ. وزدةرئن اسقار، ادال دةپ قازاقشا تانئستئرا باستاعان جاث، شؤة، فؤ دةگةن قئتاي جئگئتتةرئنئث رؤلئق لاقامئ «شاپئراشتئ»، «ؤاق»، «كةرةي» دةپ اتالادئ ةكةن. اثگئمةمئزدئ ازئلگة اينالدئرعان ولارعا ءدان ريزا بولدئق.

ايبئن بئزگة: «قازاق تاعامئن كذندة كورئپ جذرسئزدةر، قئتاي اسپؤزئلئنا ةرتئپ اپارئپ، باقا-شايان جةگئزةيئن»-دةپ وسئ قالاداعئ ساؤلةتتئ سانالعان قئتاي رةستوراندارئنئث بئرئنة باستادئ. اتئن «رةستوران» دةپ اتاعانئمئز بولماسا ءبئر جةكةنئث يةلئگئندةگئ شاعئن قالاشئق ةكةن. «باقا-شاياندار» دةلئنگةن تةثئز ونئمدةرئن دايئندايتئن ارنايئ اس ذيئنة اپارعاندا سؤدا ءتئرئ ساقتالعان نةشة ءتذرئن كورسةتتئ. اركئم تاپسئرئسئن ايتسا بولدئ، قولما-قول ءسذزئپ الئپ دةرةؤ دايئندايدئ ةكةن. تةك تاماقتانؤ عانا ةمةس سؤعا شومئلؤ، پارعا قاقتالؤ، دةنة ماسساجئ، كوثئل اشؤ، ةمدةلؤ، دةمالؤ، قونالقا سةكئلدئ سان ءتذرلئ حيكئمةتتئث بارلئعئ دا وسئ «قالاشئقتان» تابئلادئ ةكةن. بذگئنگئ قئتاي رةفورماسئنداعئ جةكةلةردئث بازارعا بةيئمدةلؤئ مةن ساياحاتشئ-قوناقتارئن باؤراؤدئث نة ءبئر جاعدايئ جاسالئپتئ. كةلؤشئلةردئث دة اياعئ ذزئلمةيدئ. ءتئپتئ ءبئز جاقتان بارعان بئرنةشة تانئستارئمئزدئث دا توبةسئ كورئنئپ قالدئ. ةر-ايةل، بالا-شاعا دةگةندةي ءبارئ-بارئنة ايئرئم-ايئرئم جاعداي جاسالعان. وسئ ساپارعا بئرگة شئققان مةديسينا علئمئنئث دوكتورئ، پروفةسسور، قازاقستان ءتئس دارئگةرلئگئ قاؤئمداستئعئنئث پرةزيدةنتئ ماقسذت تةمئربايةأ پةن مارال يشان اؤليةنئث شوپشةگئ، قوستانايداعئ ةگئن شارؤاشئلئعئنئث ذلكةن مامانئ، كاسئپكةر ازامات تةمئرحان ذندةمةسوأ تة جاقسئ دةمالئپ قالعاندارئن ءبئلدئرئپ، ءدان ريزالئقتارئن تانئتئپ ءجذر.

23 - شئلدة كذنئ تاث اتا الدئن الا ؤاعدالاسقان كابةن سالي ذلئ ءوز ذيئنة دامگة شاقئردئ. ماقساتمئزدئث ءبئرئ ةل كورئپ، جةر كورئپ حالئقتئث شئنايئ ومئرئمةن تانئسؤ بولعاندئقتان اق تئلةكتئ اتتاپ كةتة المادئق. وسئ قالاداعئ اقساقالدار قاتارئنا قوسئلا باستاعان كابةن ذزاق جئل ش ذ ا ر پارتكومئندا جاؤاپتئ قئزمةتتةر اتقارعان ةكةن. اسئرةسة شئنجاث قازاقتارئنئث ءذرئمجئ سئندئ قالاعا كئرئپ، جذمئسقا ورنالاسؤئ، وتئراقتاسؤئ جاعئندا ءبئرشاما ةثبةك ةتكةن سوث ةل اؤزئندا ارداقتالار اعا اتئنا ية بولئپتئ. وسئ ذيدة ءبئزدئ قارسئ العانداردئث ئشئندة بةلگئلئ كينو رةجيسسورئ ماقسات كادئرحان ذلئ دا بولدئ. تيان-شان كينوستؤدياسئندا ذزاق جئل دئبئس رةجيسسةرئ بولئپ جذمئس اتقارعان ماقساتتئث ةسئمئ «كورئكتئ مةكةن» كينوسئنا رةجيسسةرلئك ةتؤئمةن ءتئپتئ دة تانئلا تذسكةن ةكةن. ءبئزدئث ةلباسئمئز - نذرسذلتان نازاربايةأپةن بةيرةسمي كةزدةسؤدة بولعانئن دا ايتتئ. «كورئكتئ مةكةن» قازاقستان تةلةارناسئندا دا كورسةتئلئپ، كورةرمةننئث وث باعاسئن العان-دئ. ءوزئنئث ةثبةك جولئنا قئسقاشا توقتالعان ماقسات جاقئندا «گذلبيكة» اتتئ فيلم جاساعاندئقتارئن، ونئ كذزدة دذنيةءجذزئ قازاقتارئنئث 4-قذرئلتايئنا تارتؤ رةتئندة الا باراتئندئقتارئن دا ايتتئ. ءبئز وسئ ورايدا شئنجاث قازاقتارئنئث كينو-تةاترلارئ تؤرالئ دا قئسقاشا ماعلذمات الدئق. 1930- جئلدارئ كةثةستئك قازاقستان جاعئنان تامئر العان تةاتر ونةرئ دة بةلگئلئ دارةجةدة دامي باستاپتئ. سول جئلدارئ ذرئمجئدةگئ قازاق-قئرعئز مادةني اعارتؤ ذيئمئ قاراؤئنداعئ قازاق تةاترئنئث ارتيستةرئ «قئز جئبةك» پةساسئن، «قاراكوز»، «شذعا» تراگةدياسئن، «ةثلئك-كةبةك»، «ةر تارعئن»، «قالقامان-مامئر»، «قالئثمال» جانة «شانشارلار»، «الدار كوسة» وپةرا-كومةديالارئن ساحنالاعان ةكةن. بذل ءداستذر ئلة، التاي، تارباعاي ايماقتارئندا دا ءوز جالعاسئن تاؤئپتئ. ايتالئق، قازاق تةاترئنئث التاي ايماعئندا دذنيةگة كةلؤئندة اعارتؤشئ ءشارئپحان جةثئسقان ذلئنئث رولئ زور بولئپ، «قالقامان-مامئر»، «قئز جئبةك»، «ةثلئك-كةبةك»، «شذعا»، «قالئث مال»، «قاراكوز»، «ايمان-شولپان» وپةرالارئ مةن تراگةدييالارئ قويئلؤمةن بئرگة جةرگئلئكتئ اأتورلاردئث «ةسكئ ءذكئمةت پاراقورلارئ»، «كيلئكباي كذلكئ اشار»، «ايؤباي»، «تالاپ» سياقتئ پةسالارئ جذرتپةن ءديدارلاسقان ةكةن.

1951- جئلدان باستاپ قازاقتئث ءان-كذيلةرئ دئبئس تاسپالارئنا جازئلئپ، شئنجاث حالئق راديوستانسياسئنان تاراتئلا باستاپتئ. 1953-1954- جئلدارئ شئنجاثدا تذثعئش رةت «قاسةن-ءجاميلا» فيلمئ ءساتتئ جاسالئپ، وعان ءوز كةزئندة قئتايدا بولعان بذحارا تئشقانبايةأ، ابئلاي تذگةلبايةأ سةكئلدئ قازاقستانعا تانئمال تذلعالار دا قاتئسئپتئ. 1964- جئلئ «ايگذل» اتتئ فيلم تذسئرئلسة، 1961-1962 - جئلدارئ «ساليقا-سامةن» وپةراسئ ساحنالاسئپتئ. ودان كةيئن «تيانشان قئزئل گذلئ»، 1980 - جئلداردان كةيئن «جةتئم قئزدئث ماحابباتئ»، «قئز بةيئتئ»، «سةرجان»، «ساحاراداعئ دالةش»، «جؤساندئ دالا»، «كورئكتئ مةكةن»، «گذلبيكة» فيلمدةرئ جاسالعان ةكةن. بذل ةلدةن پاتيحا مالئك قئزئ، ءمذتالئپ امئرة ذلئ، ءمذتالئپ ءابدئراحمان ذلئ سةكئلدئ بةلگئلئ كينو اكتةرلةرئ، جانار ساعات قئزئ سياقتئ تانئمال كينو رةجيسسورلارئ دا شئققان ةكةن.

ءبئز كاكةثنئث ذيئنةن شئققان سوث ات باسئن موري قازاق اأتونوميالئ اؤدانئنا بذردئق. جالپئ قئتايداعئ قازاقتاردئ باسقاراتئن بيلئكتئك جذية جانة اأتونوميا ءسوز بولعاندا 1949-1950 - جئلدان كةيئن رةسمي تذردة قئتاي كوممؤنيستئك پارتياسئنئث باسقارؤئنا وتكةن قازاقتار ومئرئندة كوپتةگةن وزگةرئستةر بولعانئ انئق. 1966- جئلدان 1976 - جئلعا دةيئنگئ شالئس قادامئن «ءتورت كئسئلئك توبةنئث لاثئ» نةمةسة «مادةني توثكةرئس» دةپ اتاعان قئتايلار قازئر «ءبئر ةلدة ةكئ ءتذزئم» نةمةسة «جذثگوشا ةرةكشةلئككة ية سوسياليزم» دةگةندئ ءوزئنئث باسقارؤ باعئتئ ةتئپ، كومؤنيستئك جذيةدة جذمئس ئستةپ كةلةدئ. دةسةدة «جذثگوشا ةرةكشةلئككة ية» دةگةن انئقتاؤئش قوسؤئ ءئس جذزئندة كاپيتاليزمنئث ةكةنوميكالئق باعئتئن ذستاناتئن ةل دةگةنئ ةكةن. ياعنئي يدةيالوگياسئ كومؤنيستئك، ةكونوميكاسئ كاپيتاليستئك جذيةمةن دامئپ كةلة جاتقانئ كوزگة كورئنئپ، ساناعا ءسئثئپ تذر. قئتاي مةملةكةتئنئث قازاقتاردئ باسقارؤ ساياساتئ اأتونوميا ءتذزئمئ ارقئلئ ئسكة اساتئن كورئنةدئ. ئلة، التاي، تارباعاتاي ءذش ايماقتئ قامتيتئن ئلة قازاق اأتونوميالئ وبلئسئ، سانجئ حذيزؤ(دذثگةن) اأتونوميالئ وبلئسئنا قاراستئ موري قازاق اأتونوميالئ اؤدانئ، قذمئل ايماعئنا قاراستئ باركول قازاق اأتونوميالئ اؤدانئ، گانسؤ ولكةسئنة قارايتئن اقساي قازاق اأتونوميالئ اؤدانئ بار ةكةن. بذلارعا اأتونوميا 1954 - جئلئ بةرئلئپتئ. قئتاي حالئق رةسپؤبليكاسئنئث ذلتتئق تةرريتوريالئق اأتونوميا زاثئ ق ح ر 6-كةزةكتئ مةملةكةتتئك حالئق قذرئلتايئنئث 2-ماجئلئسئندة 1984- جئلئ 31-مامئردا ماقذلدانئپ، 9-كةزةكتئ مةملةكةتتئك حالئق قذرئلتايئ تذراقتئ كوميتةتئنئث 20-ءماجئلئسئنئث 2001 - جئلعئ 21-اقپانداعئ «جؤثحؤا حالئق رةسپؤبليكاسئنئث ذلتتئق تةرريتوريالئق اأتونوميا زاثئنا وزگةرئس ةنگئزؤ تؤرالئ قاؤلئسئنا ساي» وزگةرئستةرگة ذشئراعان ةكةن. اأتونوميا زاثئندا اأتونوميا العان ذلتقا قاراتئلعان تومةندةگئدةي جةثئلدئكتةرئ بار: 9-تارماقتا «...ءارقانداي ذلتتئ كةمسئتؤگة جانة ةزؤگة تيئم سالئنادئ، ذلتتئق ئنتئماقتئ بذلدئرةتئن جانة ذلتتاردئ بولشةكتةيتئن ارةكةتتةرگة تيئم سالئنادئ» دةلئنسة، 10-تارماقتا: « ذلتتئق اأتونوميالئ جةرلةردئث اأتونوميا ورگاندارئ ءوز جةرئندةگئ ذلتتار دا ءوز ذلتئنئث ءتئل-جازؤئن قولدانؤ جانة دامئتؤ بوستاندئعئ، ءوز سالت-سانا، ادةت-عذرئپتارئن ساقتاؤ نةمةسة وزگةرتؤ بوستاندئعئ بولؤئنا كةپئلدئك ةتةدئ» دةلئنگةن. ال 11-تارماقتا: «ذلتتئق اأتونوميالئ جةرلةردئث اأتونوميا ورگاندارئ ءار ذلت ازاماتتارئنئث ءدئني سةنئم بوستاندئعئنا كةپئلدئك ةتةدئ» دةلئنسة، 17-تارماقتا: «اأتونوميالئ رايوننئث ءتوراعاسئ، اأتونوميالئ وبئلئستئث باستئعئ، اأتونوميالئ اؤداننئث اكئمئ تةرريتوريالئق اأتونوميا العان ذلتتاردئث ازاماتتارئنان بولادئ» دةلئنگةن. ءتئل ماسةلةسئنة كةلگةندة، 21-تارماقتا: «ءوز قئزمةتئندة جالپئلئق قولدانئلاتئن بئرنةشة ءتذرلئ ءتئل-جازؤدئ قاتار قولداناتئندار تةرريتوريالئق اأتونوميا العان ذلتتاردئث ءتئل-جازؤئن نةگئز ةتسة بولادئ» - دةگةن سياقتئ كوپتةگةن تيئمدئلئكتةر قاراستئرئلئپتئ.

ايتسةدة، اأتونوميا ساياساتئنداعئ از ذلتتارعا ءتيئمدئ بولعان وسئ زاثداردئث كةي جةرلةردة شئن مانئندة ورئندالماي جاتاتئنئ دا بايقالادئ.

موري جاققا بئزدةن بذرئن جولعا شئققان ءشامئس قذمار ذلئ اؤدان اكئمئنئث ورئنباسارئ ةربول دوناي ذلئن ةرتئپ الدئمئزدان توسئپ تذر ةكةن. ءبئزدئ بئردةن «توراثعئ» قوناق ذيئنة ءتذسئرئپ، ةل مةن جةردئث قئر-سئرئن تانئستئرا باستادئ. موري قازاق اأتونوميالئ اؤدانئنئث جةر كولةمئ 22 مئث 171 شارشئ كيلومةتر بولئپ، مذندا 100 مئثعا تارتا حالئق تذرادئ ةكةن. ونئث تورتتةن ءبئرئ، ياعنئي 25 مئثئ قازاقتار ةكةن. قازاقتاردئث ءبئر ءبولئمئ اؤدان ورتالئعئندا ءار ءتذرلئ ذلتتئق قولونةر بذيئمدارئن جاساپ ساتسا، كوپ ءبولئمئ اؤئلدئ جةردة ةگئنشئ-مالشئ بولئپ تئرلئك كةشةدئ ةكةن. اؤدان ورتالئعئندا اجةپتاؤئر ورتا مةكتةبئ، ةمحانا تاعئ باسقا دا حالئقتئق قذرئلئمدارئ بار ةكةن. اؤدان جاعدايئمةن قئسقاشا تانئستئرعان قوناق يةلةرئ ءبئزدئ ئنگئبذلاق اؤئلئنئث جايلاؤئنا قاراي باستادئ. قالانئث شاث جذتئپ جذرگةن ادامدارئن تازا اؤامةن تئنئستاتايئق دةگةن مةيماندوستئقتارئ بولؤئ كةرةك. ءبئز ةل مةن جةردئث جاعدايئنا قذلاق ءتذرئپ، جةرلئك شةجئرةنئ تئثداؤعا دا اؤةستةنة بةردئك. ءوزئنئث تؤعان اؤئلئ بولعاندئعئنان با ءشامئس قذمار ذلئ بذل ولكةنئث وي مةن قئرئنا ابدةن تانئس ةكةن. ءبئراز تاريحتئ اؤدارئپ-توثكةردئ: - تاريحشئ عالئم نئعمةت مئثجاني اعامئزدئث كةلتئرگةن دةرةكتةرئنة نةگئزدةلگةندة 7-8 - عاسئرلاردا قازاقتئث كةرةي تايپاسئن قذراعان شةپ، سةپ، بايلاؤ، قويلاؤ سيقتئ تايپالاردئث ءبئر ءبولئمئ وسئ وثئرلةردة جاساعان دةسةدئ. 607 - جئلئ شةپ تايپاسئنئث باستئعئ كةرئنةركئن حان تاعئنا وتئرئپ، ءوزئن «يزةن باعا قاعان» اتاعان ةكةن. ءبئزدئث موري اؤدانئنداعئ ةسكئ جذرتتار مةن جايلاؤلئقتاردئث ءبئر ءبولئمئن حالئق سول يزةن باعا قاعاننئث جذرتئ دةپ ءجذر. بذل دةرةكتةردئ نئقاث قئتايدئث كونة تاريحئنان العانئن ايتقان ةدئ. ال ئنگئ دةگةن بذل جةردئث اتاؤئ دا سول كةزدةگئ تايپالاردئث ءبئرئنئث حانشايئمئنئث اتئ دةسةدئ. ءبئز ءشامئستئث اثگئمةسئنة تامسانا وتئرئپ، «ئنگئ» دةگةن ءسوزدئث دئبئستئق جاقتان «ةثلئككة»-دة جاقئن كةلةتئنئن بايقادئق. قالايدا حالقئمئزدئث ةجةلگئ تايپالارئ مةكةن ةتكةن ةسكئ جذرتتئث بئرئندة جذرگةنئمئزدئ بئلدئك. ءبئزدئ تاؤ ةلئنئث پةيئلئمةن قارسئ العان ئنگئبذلاقتئقتاردئث ئقئلاسئ دا ئستئق بولدئ.

تاريحتئث قاتپارئ قالئث تةلةگةيئنة ذثئلگةندة كونة كوك تذرئكتةر مةكةنئ بولعان، باعزئدان اتا-بابالارئمئز كذل توككةن قاسيةتتئ مةكةننئث ءبئرئ التئن التايدئث دا اثئزئ از ةمةس قوي. ارينة، ءبئزدئث ةندئگئ ساپارئمئز سول دارحان دالاعا تؤرالانئپ، 24 - شئلدةدة ذلئ ةرتئس باستاؤ العان ءور التايعا ات باسئن بذردئق. سان الؤان اثئزعا جذكتئ بولعان التاي دالاسئنئث اقئن-جئراؤلارعا عانا مةكةن ةمةس، تولارساعئنان قان كةشةتئن باتئرلاردئ تؤعانئن ءيسئ قازاق بئلةدئ. سونئث ئشئندة ابئلايمةن تئزة قوسا وتئرئپ جوثعارلاردئ جةثؤدة ةرةن ةرلئك كورسةتكةن ةر جانئبةكتةي ةردئث ذلارداي شؤلاعان ذرپاعئ مةن ءوزئنئث قارا شاثئراعئنئث ءور التايدئث شئثگئلئندة وتئرعانئن بئرةؤ بئلةدئ، بئرةؤ بئلمةيدئ. ءولئ رازئ بولماي، ءتئرئ بايئمايدئ دةپ بئلةتئن قازاق جورالعئسئن قذرمةتتةپ، ةل مةن جةرئنة قورعان بولئپ، وسئ ءوثئر ادةبيةتئنئث التئن وزةگئنة اينالعان ةر جانئبةك اتامئزدئث قارا شاثئراعئنا سالةم بةرؤ، دذعا وقؤ ونسئز دا ئشكئ پارئزئمئز ةدئ. ءتئپتئ ادةبيةتئمئزدئث شةشةندئك ءسوز ونةرئ ءسوز بولعاندا دا ةكئنئث بئرئندة ةر جانئبةك ايتئپتئ دةيتئن كةستةلئ سوزدةردئث الدئمئزدان كولدةنةثدةيتئنئ دة وتئرئك ةمةس.

ةر جانئبةك بابامئزدئث تئكة ذرپاقتارئنئث قئتاي اسئپ كةتؤئ جانة ورئس-قئتاي اراسئنداعئ ءار ءتذرلئ كوزقاراس ذقساماستئقتارئ سالدارئنان باتئردئث ةسئمئ قازاقستاندا كةشتةؤ كوتةرئلئپ ةدئ. تاريحي دةرةكتةر مةن شةجئرةلةردة ايشئقتئ ئزئمةن جازئلعان وسئ تذلاعانئث ةل مةن جةرئنة تولئق تانئستئرئلماؤئ ءبئزدئ دة قئنجئلتقان بولاتئن. ذلئ تذلعانئث ةسئمئن ذلاعاتتاؤ ماقساتئندا 2006- جئلئ 9 - ماؤسئمدا الماتئ قالاسئندا «ةلئنة ذران بولعان ةر جانئبةك» اتتئ حالئقارالئق كونفةرةنسيا وتكئزگةن بولاتئنبئز. سول كونفةرةنسيا شةشئمئنة وراي باتئردئث جالاثاش جاتقان قابئرئنة كورنةكتئ كةسةنة، ذلكةن ةسكةرتكئش قويؤ، كوشة اتئن بةرؤ، باتئر اتئندا كئتاپتار شئعارؤ تةكتةس كوپتةگةن يگئ جذمئستاردئ اتقارؤ كوزدةلگةن ةدئ. سودان بةرگئ ءتورت جئلدا اششئ تةرئمئزدئث ءتاتتئ جةمئسئن كوردئك. «ةر جانئبةك حالئقارالئق قوعامدئق قورئن» قذرئپ، قور توثئرةگئندة كوپ جذمئستار تئندئرئلدئ. باتئر اتئندا «ةر جانئبةك» كئتابئنئث ةكئ تومئ جارئق كوردئ. الماتئ قالاسئنان باتئر اتئنا كوشة بةرئلدئ. قانات سذلةيمةنوأتاي ازاماتتئث دةمةؤشئلئگئمةن باتئر باسئنا ايبئندئ ةسكةرتكئش قويئلدئ. كوپتةگةن ماقالالار جاريالاندئ. ءسويتئپ ةلدئگئمئزدئ كورسةتئپ، حالقئنئث باتئرئن قايتا وزئنة تابئستادئق. ةر جانئبةك ةسئمئ التئ الاشقا ماعلذم بولدئ. اتالعان شارالاردئث ءبئرازئنا التايدان ارنايئ شاقئرئلعان ةر جانئبةك بابامئزدئث جةتئنشئ ذرپاعئ، ءانشئ-سازگةر ساعدات مئرزاحمةت ذلئ دا كؤا بولئپ ةدئ. ءبئزدئث دة قارا تارتئپ بارا جاتقانئمئز سول ساعداتتئث وتباسئ عانا بولئپ قالماستان ءور التايدئث ةث باسئنداعئ اؤدان ةسةپتةلةتئن شئثگئل جةرئنةن التايداعئ ساپارئمئزدئ باستاپ، ةرتئستئ قؤالاي ءجذرئپ، وسئ ءوثئردئث ايگئلئ تؤمالارئنا تاعزئم جاساؤ ةدئ. ءور التاي جةرئنة ئلئنگةن سايئن مارقذم حاليفا التايدئث «ساعئندئم قايران التاي» اتالاتئن ساعئنئشتئ ءانئ ةسئمئزگة ءتذستئ.

ءان ولكةم، قايران التاي، وسكةن جةرئم،

كئر جؤئپ كئندئگئمدئ كةسكةن جةرئم.

دذنيةنئث ءتورت بذرئشئن شارلاسامدا،

ةسئمنةن ةش كةتپةيدئ

داريعا-اي كوشكةن جةرئم. جالعان-اي!

... ساعئندئم الابوتةن سارتوعايدئ،

تال-تةرةك، قايئثمةنةن قاراعايدئ.

سايراعان مئث قذبئلتئپ بذلبذلئمةن،

اسپاندا شئرئلداعان، داريعا-اي، بوزتورعايدئ.

جالعان-اي!...

ءبئز حاليفا التايدئث تؤئپ وسكةن جةرئنةن - بذلعئن وزةنئ قيئپ اعئپ جاتقان سارتوعايدئ كةسئپ، شئثگئل قالاشئعئن بةتكة الئپ كةلةمئز. اسپاندا شئرئلداعان دالا تورعايئ - حاليفانئث ساعئنئشئ! مذمكئن رؤحئ تورعايعا اينالئپ وسئ دالانئ - كئر جؤئپ، كئندئك كةسكةن قاسيةتتئ ولكةسئن شارلاپ جذرگةن شئعار. بذل عانا ةمةس سارتوعاي اتاؤئ اؤئزعا الئنسا تالاي شةجئرةنئث شةكةسئ كورئنةدئ. وسپان توثكةرئسئنة قاتئستئ اثگئمةلةردة 1943 - جئلدئث كذزئندة وسئندا بةكئنگةن گومينداث شةرئگئنة تذتقيئل شابؤئل جاساعان قازاق ساربازدارئنئث ةرلئگئ ايتئلاتئن. وسپان باتئرعا سةرئك بولعان سذلؤباي سئندئ ةرلةر دة وسئ وثئردة قاناتتانئپ، تؤعان دالاسئنئث ءبئر بيئگئن جاستانئپ قئرشئنئنان قيئلعان ةدئ-اؤ. ارتئنا قالعان «سذلؤباي ءانئ»: «شئثگئلدئث ءمولدئر سؤئنداي، دةپ سالعان ءانئم سذلؤباي» -دةپ ءالئ دة اسقاقتاتا، ساعئنئشپةن ايتئلئپ جاتقانداي سةزئلةدئ. ةندئ قاراساق بذل ولكةنئث ءار ءبئر تاسئ سول عاجايئپ تاريحتئ باؤئرئنا باسئپ جاتقانداي بئلئنةدئ. ءبئز شئثگئل قالاشئعئنا ئلئنة بةرة الدئمئزدان كذتئپ تذرعان ساعدات مئرزاحمةت ذلئ مةن تولةگةن قذمار ذلئ باستاعان شاعئن توپ اؤئلدارئنا قاراي جةتةلةي جونةلدئ.

1756-1757 - جئلدارئ جوثعارلار ءبئر جولا تئنئشتالعاننان كةيئن ةر جانئبةك بابامئز باستاعان ءبئر ءبولئم ةل قازئرگئ شئعئس قازاقستان جةرئنة قاراي كوشئپ، قابئرعالاس وتئرعان اعايئننئث ءبئرازئ باتئس قازاقستاندا قالئپ قويعان ةدئ. اسئرةسة قذرامئمئزداعئ تذرسئنبةك كاكئشةأ، ماقسذت تةمئربايةأ، تةمئرحان ذندةمةسوأ ذشةؤئمئز سول ايرئلئپ قالعان اعايئننئث ارتئنان جانةكةثنئث اؤئلئنا العاش رةت ات باسئن بذرئپ كةلة جاتقان اعايئن ةسةپتةلةمئز. 260 جئلداي كورئسپةگةن تؤئستار ساعئنئشپةن قاؤئشتئق. ةر جانئبةكتئث كئندئگئنةن نوعاي، بالجان، بايتئك ءذش ذل بولئپ، شئثگئلدئ مةكةندةگةن باتئردئث قارا شاثئراعئن ذستاؤشئ نوعايدان تارايتئن ةلؤباي ذرپاقتارئ ةكةن. ءبئز تذسكةن ءذي ةلؤبايدئث نةمةرةسئ زارئقحاننئث شاثئراعئ بولئپ بذگئنگئ ذياباسارئ ساعدات مئرزاحمةت ذلئ ةكةن. جانةكةث ذرپاعئنداعئ ةث ذلكةنئ 87 جاستاعئ بايموللا سئرعاباي ذلئ دةگةن اقساقال توسةك تارتئپ جاتقاندئقتان باس قوسؤعا كةلة الماپتئ. وسپان العاش اتقا قونعاندا ابئلايدئث ةر جانئبةككة بةرگةن اق تؤئن كوتةرئپ شئعئپ، كذرةسكة ذرانداپ ءذن قوسقان وسئ زارئقحان باتئر بولئپتئ. ةكئ جارئم عاسئر امان ساقتالعان سول تؤ 1958 - جئلعا كةلگةندة التاي ايماعئنئث باسشئلارئنئث قولئنا ءتذسئپ، ءئز-توزسئز جوعالئپتئ. ءبئز شاثئراققا سالةم بةرة كئرئپ، داستارحاننئث بةتئن دذعامةن اشتئق. ءارئ وسئ ذيدة ساقتالعان ةر جانئبةكتئث تؤئ سالئنعان، ءالئ دة كيةلئ بذيئم رةتئندة قاستةرلةنئپ كةلة جاتقان كونة ساندئققا كوز ايدئن بولدئق. باتئر رؤحئنا ذسئنعان شاپانئمئزدئ اؤئلدئث ذلكةندةرئنئث ءبئرئ راحات زارئقحان ذلئنئث ذستئنة جاپتئق. ولار دا بئزگة ارنايئ سئي دايئنداپ وتئر ةكةن، «باتئر بابامئزدئث تاباراگئ» دةپ ارنايئ شاپاندار جاپتئ. «بئتةر ءئستئث باسئنا، جاقسئ كةلةر قاسئنا» دةگةندةي ءبئز شايعا قانئپ، الدئن الا سويئلعان اق سارباستئث باسئنا باتا جاساعان كةزئمئزدة شاثئراق يةسئ ساعدات وزدةرئنئث «ءساليقا-سامةن» وپةراسئن قويامئز دةپ مذرئندارئنا سؤ جةتپةي جاتقانئن ايتتئ. ءارئ تذساؤكةسةرگة ذلگةرئپ كةلگةنئمئزگة قؤانئپ، قذرمةتتئ قوناق رةتئندة تةاترلارئنا شاقئردئ. ئزدةگةنگة سذراعان - بئزگة كةرةگئ دة باؤئرلارئمئزدئث وسئنداي ادةبي-مادةني قيمئلدارئ عوي. قؤانا كةلئسئپ، كورةرمةن بولؤعا دايئن ةكةنئمئزدئ بئلدئرئستئك. اؤداندئق مادةنيةت مةكةمةسئنئث پايدالانؤئنا بةرئلگةن قالاشئق ورتالئعئنداعئ كلؤب تا اجةپتاؤئر كةث ةكةن. ذلكةن-كئشئ باؤئرلارئمئز دا مول جينالئپتئ.

«ءساليحا-سامةن» اسئلئندة عاشئقتئق داستان. 1946 - جئلئ العاش جاريالاناتئن كةزدة اأتورئ اسةت نايمانباي ذلئ دةلئنئپ، ارادا ءبئراز داؤ تؤعان ةكةن. ال ونئ قئزئر مامئربةك ذلئ جازعان دةؤشئلةر دة كوپ بولعان. اأتورئ كئم بولسا ول بولسئن، جةرگئلئكتئ حالئقتئث اثئزئ بويئنشا وقيعا وسئ شئثگئل جةرئندة بولعان دةسةدئ. جذرت سونئث كؤاسئ ةتئپ، ءساليحا مةن سامةن بةكئنگةن «جاياتاس» دةگةن جةردئ كورسةتةدئ. داستان - قوسئلا الماعان ةكئ عاشئقتئث تراگةديسئمةن اياقتالادئ. وسئ اؤدانداعئ كورنةكتئ اقئن ماقساي قوجاناي ذلئ بذعان سةناريي جازئپتئ. رةجيسسورئ يسا ادؤباي ذلئ دةگةن جاس جئگئت ةكةن. ساعدات مئرزاحئمةت ذلئ ياسؤكةيدئ، قانات ءسالئم ذلئ سامةندئ، اقليما اقان قئزئ ءساليحانئ، كذلينا حاسةن قئزئ حانئمدئ سومداعان بذل قويئلئمنئث اسا ءساتتئ جاسالعانئنا تةبئرةنگةنئمئزدئ جاسئرا المادئق. تةاتر ونةرئ قازاقستان قازاعئندا بةلگئلئ كةزةثگة كوتةرئلگةنمةن قئتاي قازاقتارئندا جوقتئث قاسئ ةدئ. ال مئنا باستاما سول سونئ سوقپاققا تذرةن سالعان ةكةن. بولاشاعئ بذلدئراي باستاعان باؤئرلارئمئزدئث ذلتتئق ونةرئن پاش ةتكةن تاماشا باستاماسئنا تاثداي قاعئپ، الدئمئزعا كةلگةن تئلشئلةر توبئنا دا اعئنان اقتارئلدئق.

شئثگئل دالاسئ ونةردئث كةنئشئ عانا ةمةس تالاي اق يئق اقئندارلئث دا ءورئسئ دة بولعان ةكةن. بذل دالانئ جئرئمةن دذبئرلةتئپ وتكةن ارعئنبةك اپاشباي ذلئ (1883 - 1946 ج.ج.) شئنجاثداعئ قازاق جازبا ادةبيةتئنئث نةگئزئن سالؤشئلاردئث ءبئرئ بولئپ، ونئث ارتئندا «جئر رومان»، «قالام الئپ ارعئنبةك»، «جةر ادامنئث اناسئ»، «جئگئت سول»، «جاقسئ-جامان»، «ناسيحات»، «ءبئر زامان»، «سايئسكةر ساربازداردئث جايئ»، «مذسا مةرگةن»، «ئرئسحاندئ جوقتاؤ» سةكئلدئ كوپتةگةن ةثبةگئ قالئپتئ. سول دذلدذلدةردئث كوزئ ءتئرئ رؤحئ بولعان، وسئ اؤدانئنئث تؤماسئ قئتايداعئ كورنةكتئ ايتئس اقئنئ قذرمانبةك زةيتئنعازئ ذلئنا جولئعؤدئث دا ءساتئ ءتذستئ. اسقازاننئث قاتةرلئ ئسئگئنة شالدئعئپ پئشاققا ءتذسئپ، ذيئندة دةمالئپ جاتسادا ءبئزدئ قوناق ذيدةن تاؤئپ، ءبئراز سئر ءبولئستئ. 1958 - جئلئ «ذلتشئلدارعا» قارسئ كذرةس تذسئندا اكةسئ قؤعئنعا ذشئراپ، ءوزئ دة وقؤدان قؤئلعان قذرمانبةك 1978 - جئلدان كةيئن عانا ةس جيعان حالئق قاتارئندا قئرانداي سئلكئنئپ، ايتئس اقئندارئنئث داؤئلپازئنا اينالئپتئ. وتئز جئل تالماي شاؤئپ، جيئرما مارتة باس جذلدةنئ ةنشئلةپ، «ةرةكشة ةثبةك سئثئرگةن حالئق اقئنئ»، «حالئق اقئنئ»، «قذرمةتتئ اقئن» سةكئلدئ ش ذ ا ر-دئث جوعارعئ دارةجةلئ ماراپاتتاردئنا ية بولئپتئ. ايتئس ولةثدةرئ ش ذ ا ر وقؤلئقتارئنا كئرئپ، «اقئندار ايتئسئ»، «جئلئپ وتكةن جئلدار-اي» جئر جيناقتارئ جارئق كورگةن ةكةن. اقئن جايئندا «نوسةر» اتتئ ماقالالار جيناعئ دا جارئق كورئپتئ. 1991 -جئلئ قازاقستاندا، 1992 - جئلئ تذركيادا، 1994-1996 - جئلدارئ موثعوليادا، 2006 - جئلئ گةرمةنيا، فرانسيا، گوللانديا ةلدةرئندة ونةر ساپارئمةن بولئپ، الئستاعئ اعايئنداردئ دا اقئندئق جئرئمةن سؤسئنداتئپ قايتئپتئ. ءبئر ءبولئم شئعارمالارئ قئتاي تئلئنة دة اؤدارئلئپتئ. ءبئر قئزئعئ شئنجاث قازاعئنئث ايتئس ونةرئ دةسة قذرمانبةك، قذرمانبةك دةسة شئنجاث قازاعئنئث ايتئس ونةرئ اؤئزعا الئنادئ ةكةن.

قئتاي قازاقتارئندا 1905- جئلدان باستاپ ايتئس ولةثدةر جازباشا تاراعانئمةن، ارنايئ زةرتتةلمةگةن. 1980 - جئلداردان بةرئ قاراي «قازاقتئث بايئرعئ ايتئستارئ» (1985ج) «اقئندار ايتئسئ» (التئ توم، 1933،1995، 1999، 2003ج)، «ولةث تويئ» (1999ج)، «قازاقتئث قازئرگئ ايتئستارئ» (2000ج)، «قوثئروباداعئ قوثئر اؤةن» (2001ج)، «اق وزةن سالتاناتئ» (2002ج)، «جةكپة-جةك» (2003ج) «ايتئس - ءسوز بارئمتاسئ» (2005ج) «اقئندار ايتئسئ» (2006ج)، سةكئلدئ كوپتةگةن كئتاپتار جارئق كورئپتئ. بذدان باسقادا ءا.قالي ذلئ، ج.مئرزاحانوأ، سؤبيحاي، ب.كاسةي سياقتئ عالئمدار مةن جازؤشئلاردئث ةثبةكتةرئنئث دة زةرتتةؤ وزةگئنة اينالعان ةكةن.

1979 - جئلئ تذثعئش رةت ش ذ ا ر ورتالئعئ ءذرئمجئ قالاسئندا اقئندار ايتئسئ وتكئزئلئپ، سونان بةرگئ 30 جئل ئشئندة ش ذ ا ر دارةجةلئ 4 رةت، وبلئس دارةجةلئ كوپ رةت ءاربئر ايماقتا جئلئنا 2 رةت ايتئس ءوتئپ كةلةدئ ةكةن. اقئندار ايتئسئ ونداعئ باؤئرلارئمئزدئث ذلتتئق بولمئسئن ساقتايتئن تاماشا ءداستذرلئ مةكتةبئنة اينالعانئمةن قؤاندئرادئ ةكةن. قذرمانبةك زةيتئنعازئ ذلئ باستاعان ءدذبئرلئ دودادا جامالحان قاراباتئرقئزئ، ءبذبئماري جاقئپباي قئزئ، مةيرامحان مةشةل قئزئ، بةردئحان اباي ذلئ باستاعان قايرات قذلمذحامةد، ةركئن ءئلياس ذلئ، ءابدئعاني، ايعانئش، عازيزا، شذعئلا، باؤئرجان، نذرزيا، سةرئك، شاكةن، گئمئثگذل، گذلدةن، ةرجانات، ذلجالعاس، قذمار، گذلزيرا، جانار، بةكبولات، ليزا سةكئلدئ ايتئس اقئندارئنئث شوعئرئ قالئپتاسئپتئ.

شئثگئلدة بولعان ازعانا ساتتةرئمئزدة كذيتذن تةلةأيزياسئنئث ءتئلشئسئ ايدئنبةك شارئپحان ذلئ، التاي ايماقتئق تةلةأيزياسئنئث ءتئلشئسئ زاتةلباي ةستةرباي ذلئ «ءساليقا-سامةن» جايئندا، شئنجاثداعئ قازاق ادةبيةتئ جانة قذرمانبةك اقئن جونئندة دة ءبئراز لةبئزدةرئمئزدئ جازئپ الئپ قالدئ. 25 - شئلدة كذنئ تاثةرتةث شئثگئلدةن اتتانئپ، كوكتوعاي اؤدانئنا قاراي بةتالدئق. شئنجاث قازاق ادةبيةتئنئث كورنةكتئ تذلعاسئ، ايگئلئ اقئن اقئت ءذلئمجئ ذلئنئث، دالانئث كوكجالئ اتانعان وسپان باتئردئث اؤئلئ، ءور التاي قازاقتارئنئث العاشقئ ذلت ازاتتئق كذرةسئنة بةسئك بولعان التئن ذياعا سوقپاي كةتؤئمئز مذمكئن ةمةس ةدئ. كذركئرةي اعئپ جاتقان اساؤ ةرتئس، التايدئث اسپانعا بوي سوزعان ذلئ تاؤلارئ تالاي-تالاي تارلان شةجئرةسئن شةرتكئسئ كةلئپ ويعا باتئپ جاتقان سياقتئ. وسئ دالانئث ءبئر ءبذيئرئن ءتذرتئپ قالساثئز بولدئ سويلةي جونةلةدئ ةكةن. سول تؤعان دالاسئ اقئت جايئنان دا اقتارئلا ءتئل قاتادئ.

اقئت ءذلئمجئ ذلئ (1868-1940) اقئن جانة اعارتؤشئ، بةلگئلئ قوعام قايراتكةرئ. شئنجاثنئث كوكتوعاي اؤدانئندا تؤعان. اراب، پارسئ، موثعول، ورئس تئلدةرئن مةثگةرگةن. شئعئس كلاسسيكتةرئ مةن قازاقتئث جئراؤلارئنان ونةگة قابئلداعان. 1891- جئلئ قازان باسپاسئنان «جيهانشاه تامذز شاقذعلئ» اتتئ كئتابئ جارئق كورگةن، كةيئن ول كئتاپ كوپ رةت باسئلعان. 1897 - جئلئ ورئس عالئمئ پروفةسسور نيكولاي كاتانوأ «دةياتةل» جؤرنالئنئث سول جئلعئ 8-9 سانئندا وسئ شئعارما تؤرالئ توقتالعان، وسئدان كةيئن ئركةس-تئركةس «حيسسا حابدذ-مذلئك» (1902، 1904، 1909 ج.)، «احؤال قيامةت» (1908 ج.)، «ادةبي عاحليا» (1909 ج.)، «كةرةي يشانئ مذحاممةد مؤميئن» (1909 ج.)، «حيسسا سةيفؤلمالئك» (1895، 1909، 1914)، حيسسا «سةيد جاعفار شام اؤلية سذلتان سةيد» (1894 ج.) سةكئلدئ توعئز كئتابئ قازان، ورئنبور، سةمةي باسپالارئندا 17 رةت باسئلعان. 1991 جئلدان بةرئ مونعوليادا «قاجئبايان»، «اقئرةتبايان»، «جيهانشاه»، «عاحئلييا» سةكئلدئ ءتورت كئتابئ، شئنجاثدا تاثدامالئ شئعارمالارئنان ةكئ تومئ، اتاجذرت-قازاقستاندا 2007- جئلئ «دذنيةءجذزئ قازاقتارئ قاؤئمداستئعئ» جاعئنان «جيهانشاه» اتتئ تاثدامالئ تومئ جارئق كورسة، 2008 جئلئ الماتئ قالاسئندا اقئننئث 140 جئلدئعئ سالتاناتپةن اتاپ وتئلگةن ةدئ. سونداي اياؤلئ جاندئ شئث شئساي سئندئ زذلئم 1940 - جئلئ 72 جاسئندا ءذرئمجئ تذرمةسئندة جاؤئزدئقپةن قيناپ ولتئرگةن ةكةن. اقئت ءذلئمجئ ذلئنئث شئنجاث قازاق ادةبيةتئنئث عانا ةمةس كذللئ قازاق جازبا ادةبيةتئنئث ئرگةتاسئن قالاؤشئلاردئث ءبئرئ ةكةندئگئنة جذبانعانئمئزبةن سذيةگئ جةرلةنگةن شاكذرتئ جةرئندةگئ قابئرئنئث باسئنا الئگة دةيئن ةشقانداي ةسكةركئش قويئلماعانئ كوثئلئمئزدئ قذلازئتتئ.

اقئننئث كوزئ ءتئرئ ذلئ، بةلگئدئ ءدئنتانؤشئ عالئم عازةز اقئت ذلئن ئزدةپ ةدئك، ول كئسئ سئرت اؤدانداردئث بئرئنة جولاؤشئلاپ كةتئپتئ. ءبئزدئث وسئ اؤئلعا ات باسئن تئرةگةنئمئزدئ ةستئگةن قئزئر الداجار ذلئ دةگةن اقئتتئث مارقذم بولعان اقئن نةمةرةسئنةن تؤعان سايران قئزئر ذلئ، وسپان باتئردئث نةمةرةسئ نذرلان نابي ذلئ جانة اقئن ناعئز مذحامةد ذلئ، ورتا مةكتةپ مذعالئمئ تولقئن سوعئساي ذلئ الدئمئزدان شئقتئ. تةكتئلةردئث تذقئمئ قذر جئبةرؤدةن ذيالسا كةرةك، ؤاقئتئمئزدئث تارلئعئنا قاراماي كيئز ءذيلئ ساياجايدئث بئرئنةن ارنايئ داستارحان جايئپ، اقسارباستئث باسئنا باتا قئلدئردئ.

ةل مةن جةردئث اثگئمةسئ شةرتئلئپ، ءسوز ةكئ ةل اراسئنداعئ كوش-قون تاقئرئبئنا اؤئسقاندا ناعئز مذحامةدذلئ مئناداي اثگئمة ايتتئ: - قازئرگئ كوشئ-قوننئث توقئراؤئنا سةبةپتئث كوبئ قازاقستان جاعئنان بولئپ وتئر. ذرئمجئدةگئ ةلشئلئك أيزانئ ؤاقئتئندا اشپاي، كةم دةگةندة 1-2 اي ذستايدئ...

باتئر ةلدئث اؤلةتئنةن باتئرا ايتقان ءسوز ةستئسةك تة ونداعئ اعايئندارمةن قيماي قوشتاستئق. اؤدان ورتالئعئنان شئعا بةرة وسپان جايئنداعئ اثگئمةنئ تاعئ ءبئر مارتة ايتئسئپ، شالعايدا جاتقان باتئر قابئرئنة سئرتتاي بةت سيپاؤعا ءماجبذر بولدئق...اعئلشئن جازؤشئسئ گوفةدةي لياستئث: «وسپان باتئر ةگةر بذدان بةس-التئ عاسئر بذرئن دذنيةگة كةلگةندة اتالارئ موثكة، شئثعئس جانة تةمئرلان دةثگةيلةس ذلئ قولباسشئ بولار ةدئ» دةپ باعا بةرگةنئ تالاي ويلارعا جةتةلةيدئ.

كوكتوعايدئث كوپ شةجئرةسئنئث ءبئرئ «بذركئتباي باتئردئث ءانئ» بولسا، ةندئ ءبئرئ ايگئلئ زؤقا باتئردئث حيكاياسئ ةكةنئن بئلةتئنبئز. ءذرئمجئ-التاي تاس جولئنئث جيةگئندة - الدئمئزداعئ بةلقذدئق دةگةن جةردة ذلكةن قورئمدا زذلئم ذكئمةتكة قارسئ شئققان قاس باتئردئث سذيةگئ جاتئر. بذل كذندةرئ ذلكةن زيراتقا اينالا باستاعان قالئث مازارلئقتئ كورگةندة ةرئكسئز تئزگئنئمئزدئ ئركئپ، تئزةمئزدئ بذكتئك. باتئر رؤحئنا دذعا باعئشتادئق. 1928 - جئلئ ءدال وسئ جذرتتا وتئرعاندا التاي ايماعئنداعئ باسشئ ذلئعئنئث جذمساؤئمةن ما دارئث دةگةن دذثگةن قاپيادا بذكئل اؤئلداعئ ةلؤ نةشة ادامدئ قئرئپ، زؤقانئث باسئن كةسئپ الئپ، سارسذمبة قالاسئنا اپارئپ قذلاعئنان ءئلئپ قويعان ةكةن. سونداعئ شاهيتتةردئث ءبارئ دة وسئ زيراتقا قويئلئپتئ. كةيئننةن، ياعني 1980- جئلداردئث باسئندا تذركياداعئ ذلئ ساؤات قاجئ زؤقا ذلئ تؤعان جةرئنة ورالئپ، بذرئنعئ ةسكئ مازاردئث سئرتئن قئزئل كئرپئشپةن قورشاپ، جاثا قورعان تذرعئزئپتئ. ءجابئر-جاپا كورگةن ةلئنة قورعان بولعان زؤقاداي ةرئن حالقئ دا قاستةرلةپ ولاي-بذلاي وتكةن جولاؤشئنئث ءبارئ ونئث باسئنا ءتذسئپ قذران وقيتئن بولئپتئ. وسپان باتئر دا ءوز كةزئندة وسئ زؤقا باتئردان باتا العان دةپ اثئز ةتئسةدئ جذرت. ةردئث ةگةيلئگئ جايئندا سئر شةرتةتئن باتئرحان قذسبةگيننئث «زؤقا باتئر» رومانئ قازاقستاندا دا جارئق كورئپ ةدئ.

اأتورئ:
تذرسئنبةك كاكئ
شةأ (1927- جئلئ تؤلعان، فيلولوگيا عئلئمئنئث دوكتورئ، پروفةسسور، اكادةميك)

ءجادي شاكةن ذلئ

(جالعاسئ بار)

(«جاس قازاق ءذنئ » گازةتئ، 2010 - جئل)

سوڭعى جاڭالىقتار