قازاقتئث اقسةلةؤئنسئز وتكةن قئرئق كذن

سانالئ عذمئرئن ساحاراسئن زةرتتةؤگة ارناپ، ذلتئنئث جوعئن تذگةندةگةن اقسةلةؤ سةيدئمبةك ةندئ ءبئزدئث ورتامئزعا قايتا ورالمايدئ. ءبئراق ءوزئ بولماعانمةن، ءسوزئ قالدئ. وشپةس، ولمةس مذراسئ قالدئ. سوعان شذكئر ةتةمئز.
كوزدئ اشئپ-جذمعانشا قئرئق كذن دة وتة شئعئپتئ. قازاقتئث اقسةلةؤئنسئز وتكةن قئرئق كذن.
«اسقار تاؤ الئستاعان سايئن زورايا تذسةدئ» دةگةن ءتامسئل بار. اقاثنئث الئپ بةينةسئ كذن وتكةن سايئن زورايا تذسؤدة. بذگئنگئ قازاق قوعامئنئث كوزئ جةتكةن شئندئقتئث ءبئرئ بذل. ويتكةنئ اقاثدئ جوقتاعان، ونئث ونةگةلئ ءومئرئن ايتقان ادامدار كذن وتكةن سايئن كوبةيئپ كةلةدئ. ءبئز بذگئن سونئث ءبئر بولئگئن جاريالاپ وتئرمئز.
اقسةلةؤ تؤرالئ اثئز شارانا شئرئلداپ جورگةكتة جاتقاندا باستالئپتئ. وسئلاي دةپ ةستؤشئ ةدئك، اثئزدئث اقيقاتئن كوزبةن كورگةن ادام تومسارئپ تذرئپ ءتئل قاتتئ. بذل - جاثارقانئث قئزئلتاؤ اؤئلئ ةدئ. اقاثنئث 50 جئلدئعئ. سوندا اكةسئنئث كوزئن كورگةن اقساقال:
- سلان سوعئسقا كةتئپ بارا جاتئپ، قارا جولدان قايرئلئپ كةپ، جورگةكتة ساپ-سارئ بوپ جاتقان اقسةلةؤگة شذقشيئپ ءبئر ةثكةيئپ كةتكةندة... ءئشئمئز شئم ةتة قالدئ. ذزاماي اكةسئنةن قارا قاعاز كةلدئ. وعان دا ةلؤ جئل بولئپتئ-اؤ، - دةدئ.
بذل اثگئمةنئ بذرئن دا ةستئگةنبئز. مةرةيتويدئث قادئرلئ قوناقتارئ - كادئربةك پةن سةرئك ءابدئرايئم، قؤانئشباي مةن كارئباي، شةراعاث مةن اسانالئ تئم-تئرئس بولا قالدئ. اثئز ءتذبئ اقيقات ةكةن. اقاثدئ اثئزدان جارالعان دةمةي نة دةرسئث. جذرگةن جةرئ - ةستة قالار ةلةؤلئ وقيعا، ايتقئشتئق پةن كورگئشتئك. تاعدئر وسئ ءبئر قاسيةتتئ بةسئكتةن بذيئرتقان با دةپ قالاسئث.
جاثارقانئث مادةنيةت ذيئندة سالتانات ءوتئپ، اقاثنئث اندةرئ مةن كذيلةرئ تئثدالدئ. جةرگئلئكتئ ءانشئ «داؤرةن-ايدئ» ورئندادئ. بذل ءاننئث دة بويئنا شاق اثئزئ بار. مئنة، بئلاي. ...اقاث اقئن نةسئپبةككة قولقا سالادئ. «وسئنداي ءبئر اؤةنگة ءسوز جاز» دةپ. - مذثلئلاؤ بولسئن، ءبئراق ومئرگة دةگةن قذشتارلئق كورئنئپ تذرسئن». نةسئپبةكتئث «ماقذلئ» ذزاققا سوزئلادئ. ءبئر كذنئ شذعئل ذيئنة شاقئرئپ، الدئنا قازئ-قارتا مةن كوثئل تةربةر ورئستئث «قئمئزئن» قويئپ، سئرتئنان قذلئپتاپ كةتةدئ. تذستة كةلسة، «داؤرةن-اي» دايئن...
- جاستئق داؤرةن تذرماس،
قايتا مويئن بذرماس،
توقتاماستاي،
شاپقان اتتاي،
اتقان وقتاي، داؤرةن-اي!
ءومئر كوركئ توزباس،
ودان ةشكئم وزباس،
ةسكةن جةلدةي،
كوشكةن سةثدةي،
اققان سةلدةي، داؤرةن-اي!
اسپانداپ الاتئن،
اسقاق قاناتئم،
ساعان دا كةز كةلةر، بةؤ، شئركئن،
تئنئم تاباتئن..، - دةيدئ.
ءان ورئندالعاندا الدئثعئ قاتاردا وتئرعان اناسئ كاتةپ «ذهئلةپ» قالدئ. سلاننان ون توعئزئندا قالعان ءوزئنئث، اكةسئنةن جورگةكتة قالعان ذلئنئث كذن شؤاقتئ ساعئنعان كةزدةرئن ويلاپ «ؤهئلةمةدئ» دةيسئث بة؟!
ساعان دا كةز كةلةر، بةؤ، شئركئن،
تئنئم تاباتئن، - دةپ اياقتالعان «داؤرةن-ايدئث» ارتئندا قالعان اثئز وسئ.
تاؤ ةتةگئندةگئ قالئث قوعالئ قورئسقا شئقتئق.
- مئناؤ ساكةن ويناپ وسكةن تاؤ. مئنا تاستئث ذستئنة بالا ساكةن تالاي شئعئپ، تذسة الماي شئرئلداپ تذرعان. سةيفوللانئث ساكةنئ ءوز بيئگئنةن تذسة الماي كةتتئ عوي، - دةدئ اقاث تاؤ ةتةگئندةگئ قوي تاستئث ذستئندة تئپ-تئك تذرئپ.
- كورئپ تذرعانداي عئپ ايتؤئن قاراشئ، - دةدئ كادئربةك.
- مئناؤ قالئث قوپا. وسئ جةردة جةرگئلئكتئ جذرت جولبارئس اؤلاعان. جولبارئس كئرپئك قاققاندا اتئلادئ عوي. تاراقتئلاردئث (ارعئن ئشئندةگئ رؤ اتئ) كئرپئگئ بذيرا، كذن وتپةيدئ، كئرپئك قاقپايدئ. ولار وق شئعئنداماي-اق كوزبةن ارباپ الادئ ةكةن...
- تئثداپ تذرا بةرةمئز بة؟! - دةدئ كاراعاث-كارئباي.
- تةگئن ءسوزدئ تئثداي بةرةيئك تة، - دةدئ قؤاعاث-قؤانئشباي ئشةك-سئلةسئ قاتئپ...
اقاثنئث 60 جئلدئعئ. استانا اقمولادا. ةث ذلكةن مةيرامحانا. ئعاي مةن سئعاي. جاثا استانا، جاثاشا تئرشئلئك، جاثاشا كوثئل-كذي. بذنئث ءبارئ قولئمئزعا تيگةن تاؤةلسئزدئك دةگةن تئزگئننئث اسةرئ.
ءبئر ذستا دوسئ اقسةلةؤگة قئلئش سئيلادئ. قولئنا ذستاعان كذيئ: «بذنئ مةن اسةكةثة سئيلايمئن»، - دةپ، «بةكةجان-اعاسئنا» تابئس ةتتئ. اسةكةث (اسانالئ ءاشئم) زئلدةي اؤئر قئلئشپةن اؤا قارماپ تذرئپ:
- كئمنئث باسئن كةسسةم ةكةن؟! - دةپ ءتئسئن قايرادئ.
- دةپؤتاتتاردئث، - دةپ ايقايلادئ حاسةن قوجا-احمةت.
- كةسسةث كةس. جانپيدا! - دةگةن شةراعاثنئث (شةرحان نذرتازا ) جان داؤسئ شئقتئ.
بذل كةشتة ءابدئجامئل نذرپةيئسوأتةن باسقا ةشكئمگة ءسوز بةرئلمةدئ. ءان مةن كذي، «اقسةلةؤ ايتئپتئ، اقسةلةؤ كؤا بولئپتئ» دةگةن جاندئ ءازئل-كذلكئ مةرةيتويدئث مارتةبةسئن كوتةردئ. بذل دا ءبئر وزگةشةلئك ةدئ. بذل - اقاثنئث سوثعئ مذشةلگة بةت الؤئ - ءوزئ كورگةن اقئرعئ مةرةيتويئ بولاتئن.
1970 - جئل. كوممؤنيستئك پارتيانئث باس حاتشئسئ برةجنةأ قازاقستاننئث 50 جئلدئعئنا ارنالعان سالتاناتتئ ماجئلئستة رةسپؤبليكا اؤئل شارؤاشئلئعئنئث تارلاندارئ جايلئ ايتا كةلئپ، 13 بالا تاربيةلةگةن «باتئر انا»، كذرئش ءوسئرئپ، مول ءونئم الئپ وتئرعان قئزئلوردا وبلئسئنئث شيةلئ اؤدانئنداعئ ذلبالا التايبايةأاعا توقتالدئ. «...دةمةك، التايبايةأا جولداس ةكئ مارتة ةر» دةپ تذيئندةدئ ءسوزئن. «سوسياليستئك قازاقستاننئث» قئزمةتكةرئ اقاث سالئپ ذرئپ شيةلئدةگئ اپكةسئن ئزدةپ كةلدئ. «ارقادان باؤئرئم كةلدئ» دةپ ذلبالا تاي سويدئ. بذل - ديقان مةن قالامگةردئث ءبئر ئثكار كوثئل بةتتةسؤئ بولدئ، ةكئ ذرپاق وكئلئنئث سذحباتئ بوزالا تاثعا ذلاستئ.
اقسةلةؤ سوعئستان قايتپاعان اكةسئن ويلاپ وتئردئ. «اكةم ءتئرئ بولعاندا مئناؤ اپكةممةن، مئناؤ وتئرعان اعاممةن ذزةثگئلةس بولار ةدئ-اؤ» دةگةن بذلدئر ةلةس كوز الدئنان كولةث ةتتئ. ارقانئث جئگئتئ ءسابيت مذقانوأتئث «سئرداريانئ» قالاي جازعانئن تاثداي قاعئپ، قايتا-قايتا سذرادئ. قاؤئننئث ئشئنة ذثگئپ كئرئپ كةتكةن سالپاث قذلاق سذر ةسةكتئث كذي تالعامايتئن كونبئستئگئنة تاث قالدئ. سابةثنئث تؤعان اعاسئنداي بولعان، اق كذرئش وسكةن توپئراقتئث تامئرشئسئ ئبئراي جاقايةأ اكةسئنة جذرةكسئنة بارئپ سالةم بةردئ. ونئث دا سوعئستان قايتپاعان ذلئ اقئلبةك اكةسئ سلانمةن قذرداس بوپ شئقتئ. سابةث ديقاننئث قاسئندا تالاي كذن مةن ءتذندئ سارپ ةتئپ، «سئرداريا» ومئرگة كةلدئ. سذر ةسةكتئ قاؤئننئث ئشئنة كةؤلةپ كئرگئزئپ جئبةرگةنئ ولمةس اثئزعا اينالسا، اقسةلةؤدئث ذلبالا التايبايةأانئ ئزدةپ كةلؤئ دة سئر جذرتئ ءذشئن ارتئندا اثئزداي اسةرئ قالعان ذمئتئلماس ساپار بولدئ.
الپئسئندا كيةلئ تذركئستان جذرتئ شاقئردئ. اقاث احمةت پةن مئرجاقئپ بابالارئنا ذقساپ تاياق ذستاپ باردئ.
- اقسةلةؤ-اؤ، اياعئث اؤئرئپ قالعان با؟ تاياق ذستاپ قاپسئث-اؤ، - دةدئ الدئنان شئققان اقساقال الئستان كةلگةن قوناعئنا شئن جانئ اشئپ.
- ءبئر... كيةلئ اعاشتان جاسالعان تاياق ةدئ، - دةپ سةكسةننئث سةثگئرئندةگئ اقساقالدئث الدئندا ابدئراپ قالعان اقاث تاياعئن تاستاپ جذرة بةردئ.
تذركئستاندا «قازاقتئث اؤئزشا تاريحئنئث» نةگئزئندة شةجئرة جايلئ بايانداما جاسادئ. شاشئن تئقئرلاپ العئزئپ تاستاعان جئگئتتئث توبةسئنة وثتذستئكتئث كذنئ تئك شانشئلئپ، شئلدةنئث شئلئثگئرئنة سئر بةرمةي ءار ءسوزئن باپتاپ وقئپ تذرعان ازاماتتئث جانكةشتئلئگئنة ءتانتئ بولعان ءبئر ذلكةن كئسئ باسئنداعئ اق تاقياسئن شةشئپ اپ توبةسئنة قونجيئتتئ.
- راحمةت، اعا، شئدايمئن عوي، - دةپ ساسپاي سويلةپ، بايانداماسئن ءارئ جالعاستئردئ.
بذل - «سوعئس كورگةن اكةدةن جارالئپ، سوعئس كورگةن انانئ ةمگةن» ازاماتتئث كئرپيازدئق، تورةلئك قاسيةتئ ةدئ.
ةسئل بويئندا وتكةن بايعوزئ باتئردئث 300 جئلدئق اتاؤلئ تويئندا دا اثئراقاي اسپان استئندا شةكةسئن كذنگة قاقتاپ تذرئپ بايانداما جاساپ، ذلكةن-كئشئنئث ءئلتيپاتئنا بولةندئ، ءابدئجامئل نذرپةيئسوأ پةن ءابئش كةكئلبايةأتار ءسوز سويلةپ، ريزا پةيئلدةرئن ءبئلدئردئ.
ستؤدةنت كذنئمدة «قئر حيكايالارئ» دةگةن جذقا كئتاپ قولئما ءتذسئپ، «قازاق ادةبيةتئندة» پئكئر ءبئلدئرئپ ةدئم، «نيةتئثة راحمةت!» دةدئ تانئسقان جةردة. سونان بةرئ «اقسةلةؤ ايتئپتئ» دةگةن سوزگة قذلاق تذرة جذرةمئن. سان مارتة ساپارلاس بولدئم. «كذي كئتابئ» مةن «قازاقتئث اؤئزشا تاريحئن» جاقئن كوثئل - جئلئ قولتاثبامةن ذسئندئ. جاقسئ سوزگة جان سةمئرةدئ. ةلؤئمدة «ةگةمةندة» اعالئق لةبئزئن ءبئلدئردئ. دوسئ قويشئعارا ةكةؤئ اقاث مةن جاقاثداي جذپتارئ جازئلماي ءجذرؤشئ ةدئ. اقاث كةلگةن جةر سامالا جذلدئزدئث جارئعئ تذسكةندةي جايناپ كةتةتئن. «اقاث ايتئپتئ» دةگةن ءسوزدئث ءوزئ وتئرعان جةردئ نذرلئ شؤاققا بولةپ، ةزؤلةر ئرجيئپ، قازاقئ كوثئلدئث كذثگئر-كذثگئر كذمبةزئ تئگئلةتئن. ايتةؤئر اقسةلةؤ اتئ اتالعان جةردة ذلتتئق بولمئستئث جةلكةنئ جةلبئرةپ، ءبئر قازاقئ الةم بوي كوتةرةتئن.
بالاداي اثقاؤ ةدئ. «ءبئلئم جانة ةثبةكتة» باس رةداكتور كةزئندة، «رةداكتور باعانئنا» «قذلان» اتتئ ماقالا جازئپ، ءبولئم مةثگةرؤشئسئ الپئسباي شئمئربايةيأقا ذسئنئپتئ. ةرتةسئنة: «قارادئث با؟» دةسة، جةرگة ذرئپ العانداي الپئسباي:
- اقا، بذقار جئراؤ «اياعئ جوق، قولئ جوق جئلان قايتئپ كذن كورةر، قذيرئعئ جوق، جالئ جوق قذلان قايتئپ كذن كورةر» دةگةن ةمةس پة. ءسئزدئث ماقالاثئز «بالا كذنئمئزدة اؤئل شةتئندةگئ جئلعادان سؤ ءئشئپ تذرعان قذيرئق-جالئ توگئلگةن قذلاندئ كوپ كورؤشئ ةدئك» دةپ باستالئپتئ. بذقار جئراؤ ةكةؤئثئزدة سايكةستئك بولماي تذر عوي، - دةپتئ.
- ءوزئمة بةرشئ. بالا كةزدئث اسةرئ قالمايدئ عوي، - دةپ تارتپاسئنا ساپ قويئپتئ...
ادال ادام - اثعال. «ادامدئق ءتذبئ - ادالدئق، ادالدئق ءتذبئ - جاماندئق» - جذرةگئن جارئپ شئققان ءوز ماتةلئ. كوكئرةگئندة قارا داعئ جوق ادام ومئردة اعات ايتام-اؤ دةپ، ءئزئمدئ يئسكةلةپ، تابانئما تاثبا باسادئ-اؤ دةپ ءومئرئ ساقتانبايدئ. اقاثنئث ارتئندا قالعان اثئزدار دا وسئنداي اثعال مئنةز-قذلئقتئث سارقئندئ سئرئ.
مةملةكةتتئك سئيلئق العان «قازاقتئث كذي ونةرئ» كئتابئنئث «ساؤعاسئندا»: «جيئرماسئنشئ عاسئر قازاق حالقئنئث تاريحي-الةؤمةتتئك جانة مادةني-رؤحاني تاعدئرئ ءذشئن ايئرئق عاسئر بولدئ...
تةحنوكراتتئق دامؤ ذلتتئق اتاؤلئنئث ءبارئن كةمئرئپ، جالماپ، وبئپ، قذرتئپ بارادئ. ئشئثنةن شئققان بالاثا «ءبئز وسئنداي بولئپ ةدئك» دةپ ناندئرا المايسئث. ال، وزئندئك قاسيةتتةن ايرئلعان ذلت ولةدئ. ذلتتئ ولتئرمةيتئن ونئث ءتولتؤما مادةنيةتئ عانا»، - دةدئث. وزئندئك تابيعي بولمئسئثمةن، قالام قؤاتئثمةن سول ذرپاقتئ ساقتاپ قالؤعا ءبئر ادام بارئن سالسا، ول - ءوزئثسئث، اقا!
ذرپاق قامئ جذرةگئثدة لاؤلاپ، جالئن بوپ كذيدئرئپ كةتتئ. بذل تؤرالئ شارشئ توپتا ايتتئث دا، باسپاسوزدة جازدئث تا، مامئلةلئ جةرلةردة ماسةلة عئپ كوتةردئث دة. ونئث يگئلئگئن جاثا قوعام مةن جاثا ادام كورةر. ءبئر ذيدة تذرعان كورشئسئ - ءتئلئنئث ءبئزئ بار كوپةن كورگةنئ مةن كورمةگةنئن قوسئپ ءبئر ايتقان ةكةن، ول دا قازئر اثئز بوپ اؤئزدا ءجذر.
...ةسئك الدئندا يئعئندا اق شاپان، باسئندا اق قالپاق، قولئنا اق تاياعئن ذستاپ، بذگئنگئنئث ابئلايئ - اقاث وتئر، دةيدئ.
- بالالار-ةي، ورئسشا سويلةمةثدةر، قازاقشا سويلةثدةر. لاثگئ ويناماثدار، اسئق ويناثدار. ؤه! زامان-اي! - دةپ، اق تاياعئمةن قارا جةردئ قويئپ قالعاندا، ءبئر بالا ارتئنا بذرئلئپ:
- نادوةلو ةتو ستاريك! (بذل شال مازامئزدئ الدئ-اؤ) - دةپتئ...
بذل اثئز-اثگئمة اقاثنئث ءبئرتؤار بةينةسئن سومداي تذسةدئ، ويتكةنئ ارتئندا ادام تاعدئرئ تذر.
اعالارئنئث اتئن بايلاپ، قذرداستارئنا قورعاسئنداي سالماعئمةن سئيلئ بولا بئلگةن اقاث سوثئنان ةرگةن ئنئلةرئنئث الدئندا الاتاؤداي اسقاق، قاراتاؤداي قازئنالئ كةنئش ةدئ. ول - كئسئ تاني بئلةتئن، بئرةؤدئث بويئندا باردئ باعالاي بئلةتئن. ءبئزدئث كؤرستاسئمئز جانئبةك كارمةنوأ ورئنداؤشئلئق شةبةرلئگئمةن قازاقستان كومسومولئ سئيلئعئنا ذسئنئلعاندا قازاق تةلةديدارئندا ةكةؤئ ءان-سذحبات جذرگئزئپ، ونةر ورةسئن اسپانعا ءبئر شئعارئپ تاستادئ. بذل - 80-جئلدارئ ءان ونةرئندةگئ ءهام كةثةستئك ءداؤئردئث باعدارلاماسئنا باعئنعان قازاق تةلةديدارئنداعئ قذبئلئس بولدئ. قالئث كورةرمةن قايتالاپ كورؤدةن جالئقپادئ، «التئن قورعا» الئندئ. ءان-سذحباتتئث ارتئندا اثئز قالدئ. «قازاق ادةبيةتئنة» ةركئن نذرازحان ةكئ كةيئپكةردئث قاراما-قارسئ وتئرعان شارج-بةينةسئن سالئپ، «جانئبةك ءان سالادئ، اقسةلةؤ تامسانادئ» دةپ جاراسقان دوستئق ءازئل جازدئ. ول الگئ كذنگة ةلدئث اؤزئندا. تئرلئكتةگئ اعالئ-ءئنئلئ جذرةكتةر ةندئ اقئرةتتة تابئسئپ جاتقان بولار.
بئرگة وقئعان كؤرستاسئ ءابدئراشتئث جاراسقانئ «قذلپئتاس» دةپ اتاپ كةتكةن ةپيتافيا كئتابئندا اقسةلةؤگة بئلايشا ةپيگرامما ارنادئ:
بويئ بار ةرةك كورئنةر!
ويئ بار زةرةك ورئلةر!
جازؤشئ،
ءانشئ
ءهام كذيشئ،
ساياتشئ،
ذستا،
زةرگةر...
سوزئنة سةنسةث - وسئنداي،
وزئنة سةنسةث - دوسئثداي.
كوكپارعا .تذسئپ كةتپةگةي،
.بارئنئث باسئ قوسئلماي...
ول 70-كة جةتپةگةن عذمئرئندا قذداي بويئنا دارئتقان قابئلةتتئث .بارئنئث باسئن بئرئكتئرئپ كةتتئ. ارتئندا اثئز قالدئ. اقاثنئث ات باپتاؤئ، مئلتئق ذستاؤئ، سارئ ارقانئث سازدارئن شةرتؤئ، الابوتةن شةشةندئگئ، «ساياتتاعئ»، «سةرئلئگئ»، .بئر اتئم ناسئبايدئ بيلةرشة كةرئلئپ، بيپازداي اتؤئ... اقاث تؤرالئ اثئز وسئلاي كوككة ورلةيدئ. وتئز تئستةن شئققان ءسوز وتئز رؤلئ ةلگة تارايدئ. ةث باستئسئ، ارتئندا توم-توم بوپ تاسقا باسئلعان ءسوزئ قالدئ. ةندئ «اقاث كةلةدئ» دةپ جولئن توسپايمئز، «اقاث ايتئپ ةدئ» دةپ ءومئردئث وتكةن شاعئمةن سويلةيمئز.
اقاث تؤرالئ اثئز ايتئلا بةرةدئ.
قؤاندئق تذمةنباي
ول جان-جاقتئ دارئن يةسئ رةتئندة ءوزئنئث بذكئل ءبئلئمئ مةن قاجئر-قايراتئن تؤعان حالقئنئث مذددةسئنة باعئشتاپ، مةيلئنشة ماقساتتئ ءارئ جةمئستئ ةثبةك ةتة بئلگةن اسا ايتؤلئ تذلعا ةدئ. سول سةبةپتئ، ءتول مادةنيةتئمئزدئث جاثعئرئپ، ءوسئپ-وركةندةؤئنة مول ذلةس قوسئپ، ءوزئنئث ايشئقتئ ءئزئن قالدئرا ءبئلدئ. ةثبةگئمةن حالقئمئزدئث زور قذرمةتئ مةن سذيئسپةنشئلئگئ بولةندئ. ونئمةن جاستاي تانئسئپ، ءوزارا سئيلاس، پئكئرلةس بولعانئمدئ ذمئتپايمئن.
نذرسذلتان نازاربايةأ، قازاقستان رةسپؤبليكاسئنئث پرةزيدةنتئ
...ذلئلئقتئث ذلگئسئندةي بولعان اقسةلةؤ سةيدئمبةك - حالقئمئزدئث ءور رؤحئنئث، ونةگةلئ سالتئنئث، ورةلئ قالپئنئث اسا كورنةكتئ وكئلئ ةدئ. تؤعان حالقئن، ونئث ءتول تاريحئن، سالت-ءداستذرئن، ءتئلئ مةن ءدئلئن جان-تانئمةن ءسذيئپ، بويئنداعئ ءتاثئرئ بةرگةن بار قابئلةت-دارئنئ مةن قايرات-جئگةرئن ذلت يگئلئگئنة ارناعان ذلكةن پاراسات يةسئ ةدئ. ةل ةگةمةندئگئن الئپ، ءوز تئزگئنئ ءوز قولئنا تيگةن كةزگة دةيئن-اق اقاث كوپ ادام ايتا بةرمةيتئن، ايتسا دا جازا بةرمةيتئن قازاقتئث كونة مادةنيةتئ مةن رؤحاني شةجئرةسئن شئرئلداي ءجذرئپ جاثعئرتئپ، قئزعئشتاي ءجذرئپ قورعاي ءبئلدئ.
كوز مايئن تاؤئسئپ «كذثگئر-كذثگئر كذمبةزدةردئ» جازدئ، مامئرلاتئپ «مئث ءبئر مارجاندئ» جازدئ، كذمبئرلةتئپ «كذي شةجئرةنئ» جازدئ. ءسويتئپ قازاقي ذردئسكة ءتان كورنةكتئ كةسةنةلةر مةن سارايداي ساعانالارامئزدئ، قئزئل تئلگة سذيةنگةن ءسوز ونةرئ مةن شةشةندئك مول مذرالارئمئزدئ، قاسيةتتئ قارا دومبئرامئزدئ، ودان تؤعان كةمةثگةر تؤئندئلارئمئزدئ كئلةمدةي توقئپ، ورنةكتةي ءورئپ بةردئ. «دالانئث اؤئزشا تاريحئن» جارئققا شئعارئپ، قازاق شةجئرةسئن عئلئمنئث شئرقاؤ شئثئنا كوتةردئ.سول ارقئلئ قازاقتئث ادةبيةتئن عانا ةمةس، قالئث تاريحئن دا تةرةثدةتتئ. ئلكئدةن ئرگةلئ ةل، جورالئ جذرت بولعانئن دالةلدةدئ.
ذلت ذستازئ اتانعان العاشقئ اقاث - احمةت بايتذرسئن ذلئ بولسا، قازاقتئث ةكئنشئ اقاثئ - اقسةلةؤ سةيدئمبةك بولاتئن.
يمانعالي تاسماعامبةتوأ، استانا قالاسئنئث اكئمئ
اقسةلةؤ - ذلان-عايئر ساحارامئزدئ تذگةل شولئپ، ذلان-اسئر سئر-سيپاتتارئمئزدئ تةگئس قامتئپ، قات-قابات تاريحئمئزدئ تةرةث قاؤزاپ، ءدذلدذل ويمةن، ءدئلمار تئلمةن تولعايتئن عذلاما عالئم، سذثعئلا ءبئلئمپاز، سذلةي سؤرةتكةر.
قاشانعئ قارا دومبئرا مةن ءيئر مويئن قئل قوبئزدئث كومةيئندةگئسئن، قذيما قذلاق قاريالاردئث كوكةيئندةگئسئن توكپةي-شاشپاي تذگةل جيناپ، اشقاراق قوشاقانداي قوماعايلانا باس سذعئپ، كذرپئتة سورئپ، تالماپ ةمئپ، جةبةي ساؤئپ، ةشتةثة قالدئرماي اقتاپ-قاقتاپ، ابدةن سارئققان سوث، بايئپپةن پايئمداپ، ساقاداي سالماقتاپ، ابدةن ساراپتاپ ةدئ-اؤ، شئركئن. ...تئلئمةن بال ةمئزگةندةي ةدئ. جذرةگئنةن كذن كورئنگةندةي ةدئ.
ونئث كةث قارئمدئ، تئث سةرپئندئ، تئنئمسئز ئزدةنئسكة تولئ تاريحي زةردةسئ ءوزئمئزدئ دذنية تانئپ، وزگةلةردئ دذرئس باعامداؤدئث اسقارالئ شئثدارئنا شئعئپ، بذرئن-سوثدئ باتئلئمئز بارماعان ذشئ-قيئرلارئن ةركئن سامعاي باستاپ ةدئ.
ءابئش كةكئلباي ذلئ، جازؤشئ، سةناتور.
سةنئ جذرت ارداقتاپ اقا دةؤشئ ةدئ. بايعوزئ باباثنئث اؤئزئنان تذسكةندةي، سوم دةنةلئ، باتئر تذلعالئ ةدئث. جاراتئلئسئث، ءپئشئمئث مول ةدئ. تؤعان جةردئث تورئندة الشاث باسئپ ءجذرؤشئ ةدئث. اقئلمان ةدئث. شةشةن دة ةدئث، كوسةم دة ةدئث، الئپ بايتةرةك ةدئث، اقسةلةؤ. سويلةسةث ءسوزدئ تذبئنةن تارتؤشئ ةدئث، ايتساث جذرتتئث كوكةيئندةگئسئن ايتؤشئ ةث!
اقسةلةؤ - تاريح، ةتنوگرافيا، جؤرناليستيكا ئلئمئنة، ونةرتانؤعا ولشةؤسئز ذلةس قوسئپ كةتتئ. "ءولدئ دةؤگة سئيا ما، ويلاثدارشئ، ولمةيتذعئن ارتئنا ءسوز قالدئرعان»، دةگةندة اباي وسئنئ ةسكةرئپ ايتقان بولؤئ كةرةك.
اقسةلةؤدةي اردا ازامات ةندئ قايتا تؤماس، ءبئراق، قذت مةكةن، قاسيةتتئ جةر، التئن قذرساق انالار امان بولسا، تاعئ دا تالاي اقسةلةؤلةر دذنيةگة كةلةر. ءومئر وسئلاي جالعاسادئ...
مئرزاتاي جولداسبةكوأ.
ءسوز كيةسئ قونعان قالامگةر، كوكئرةگئندة كذي كذمبئرلةگةن ونةرپاز، "داؤرةن-ايداي" ءانئن ذلان دالا شامئرقانا شئرقاعان سازگةر سابيئندة بةسئك بولئپ تةربةتكةن، ةرجةتكةندة قياعا قذلاش سةرمةتكةن سول دالا بيئكتةرئندةي ةشقاشاندا الاسارمايتئن تذلعا بةينةسئندة تانئلدئ، تؤعان حالقئنئث ارئ مةن نامئسئ، كةتكةن كةگئ، ةرتةثگئ قول جةتةرئ ءذشئن عذمئر بويئ كذرةستئ. عاسئرلاردا ةسةسئ كةتكةن ةلئنئث ونةرئن ورنةكتةدئ، تاريحئن تذگةندةدئ، ءداستذرئن داؤئرلةتتئ.
الدان سمايئل، قازاقستان رةسپؤبليكاسئ پارلامةنتئ ءماجئلئسئنئث دةپؤتاتئ
اقسةلةؤ سةيدئمبةك ءوزئنئث «قازاقتئث اؤئزشا تاريحئ» اتتئ ةثبةگئندة شةجئرةلئك دةرةكتةردئ پايئمداؤدئث جاثا حالئقتئق ةتنوگرافيالئق ذلگئلةرئن ذسئنعان. اأتور، شئنئندا دا، كورنةكتئ ةتنولوگ ج.ارتئقبايةأ ايتقانداي، تاقئرئپقا «تئكةلةي نةمةسة جاناما كئرةتئن ونداعان-جذزدةگةن ماسةلةلةردئ كئتاپقا ارتئپ العان». سوندئقتان دا وندا ةتنوگرافيانئ جانة ةتنولوگيانئ، تاريحي گةوگرافيانئ، ةتنيكالئق تاريحتئ قامتيتئن كوپتةگةن جاثا ماسةلةلةر كورئنئس تاپقان. اقاثنئث ةرةكشةلئگئ - ونئث قازاقتئث قئزئل ءسوزئنئث «مايئن تامئزاتئن» شةبةرئ بولؤئندا عانا ةمةس، وسئ ءتئلدئ ةتنوگرافيانئث جانة ةتنولوگيانئث عئلئمي تئلئمةن بايلانئستئرا، ماسةلةنئ حالئققا تذسئنئكتئ، جاتئق تئلمةن بايانداؤئندا بولسا كةرةك. سوندئقتان دا بذل كئتاپتئث وقئرماندارئ عالئم-ةتنولوگتار عانا ةمةس، جالپئ، قازاق قاؤئمئ بولئپ شئعؤئ دا ابدةن مذمكئن. بالكئم، بذل ءبارئمئز ايتئپ جذرگةندةي، كونسةرأاتيأتئ عئلئمي قاساث تئلدةن قذتئلؤدئث بئردةن-ءبئر دذرئس ذلگئسئ بولار. وسئ جاعئن دا ويلاعانئمئز ءجون بولار.
... اقاثنئث جؤرناليستئكتةن جانة جازؤشئلئقتان ةتنولوگيا عئلئمئنا كةلؤئ - ءبئزدئث ذلت زيالئلارئنئث ذلكةن تابئسئ دةر ةدئك. قازاقتئث كوركةم ءتئلئن ونئث باي ءداستذر-سالتئمةن تئعئز بايلانئستئرئپ، ةتنوگرافيالئق عئلئمعا جاثا لةپ جانة سونئ ذلتتئق سارئن الئپ كةلگةن قالامگةر بئرةؤ بولسا، ول - اقاث، ال ةكةؤ بولسا، ونئث ءبئرئ - اقاث.
تالاس وماربةكوأ، پروفةسسور
(«انا ءتئلئ» گازةتئ، 22- قازان. 2009 - جئل)