ارال تاعدئرئ قالاي شةشئلةدئ؟

قپارات /تاثاتار تابئن ذلئ/ - «ةكولوگيالئق ماسةلةلةردئ شةشؤ ءذشئن قازاقستانعا حالئقارالئق قاؤئمداستئقتئث كومةگئ قاجةت»، - دةپ مالئمدةدئ مةملةكةت باسشئسئ نذرسذلتان نازاربايةأ
None
None

ءوزئنئث جؤئردا INTERNATIONAL HERALD TRIBUNE گازةتئنة بةرگةن سذحباتئندا. ةلباسئ اتاپ ايتقانداي، ورتالئق ازيا ايماعئندا شةشئمئن كذتئپ تذرعان ذلكةن ةكولوگيالئق ماسةلةلةر بار.

«سونئث ءبئرئنشئسئ - ةرتةرةكتة 500 گة جؤئق يادرولئق سئناقتار جاسالعان سةمةي يادرولئق پوليگونئنئث زاردابئن جويؤ. وسئدان 20 جئل بذرئن، مةن ءوز جارلئعئممةن بذل پوليگوندئ جاپتئم. الايدا پوليگوننئث كةسئرئنةن زارداپ شةككةن اؤماقتئ قايتا قالپئنا كةلتئرؤ ءذشئن بئزگة حالئقارالئق قاؤئمداستئقتئث كومةگئ قاجةت. بذل جةردة سونداي-اق، ارال تةثئزئندةگئ ةكولوگيالئق اپات تؤرالئ دا اثگئمة بولئپ وتئر. تارتئلئپ قالعان تةثئزدةن ذشقان تذز قذمداعئ داؤئلداردئث اسةرئمةن ءبئزدئث ةلئمئزدئث اؤماعئنان تئس جةرلةرگة دةيئن تارالؤدا. قازئرگئ كةزدة ارال تةثئزئنئث سولتذستئك بولئگئن قالپئنا كةلتئرئپ، بذل ةكولوگيالئق پروبلةمانئ وزئمئزشة شةشؤگة تئرئسئپ جاتئرمئز. ءبئراق، مذنداي ماثئزدئ ماسةلةنئ تولئعئمةن شةشؤ ءذشئن ة ق ئ ذ-نئث رةسؤرستارئن پايدالانؤئمئز كةرةك»، - دةدئ نذرسذلتان نازاربايةأ.

مةملةكةت باسشئسئنئث ءوزئ اتاپ كورسةتكةندةي، ةكولوگيا ماسةلةلةرئ قازاقستاننئث ءتوراعالئق قئزمةتئنئث ماثئزدئ اسپةكتئلةرئنئث ءبئرئ بولئپ تابئلادئ. «قازئرگئ كةزدة مئثداعان قازاقستاندئقتار ارال ةكولوگيالئق اپاتئنئث ايماعئندا قالئپ وتئر. اعئمداعئ جئلدئث قاراشا ايئندا ارال تاقئرئبئنا ارنالعان دونورلئق كونفةرةنسيا وتةدئ. سول جيئندا ارالدئ قذتقارؤ ماسةلةسئ بويئنشا ة ق ئ ذ-نئث تاراپئنان كورسةتئلةتئن قارجئلئق جانة تةحنيكالئق كومةك كولةمئ قاراستئرئلادئ»، - دةدئ پرةزيدةنت.

بذعان دةيئن بةلگئلئ بولعانئنداي، دونورلئق كونفةرةنسيانئ حالئقارالئق ارالدئ قذتقارؤ قورئ ب ذ ذ-نئث ةؤروپالئق ةكونوميكالئق كوميسسياسئمةن جانة ب ذ ذ-نئث اشحابادتا ورنالاسقان ورتالئق ازياعا ارنالعان الدئن-الؤ ديپلوماتياسئ جونئندةگئ ايماقتئق ورتالئعئمةن بئرلةسئپ ذيئمداستئرادئ. ال بيئلعئ جئلدئث 23 قازانئندا أةنا قالاسئندا ة ق ئ ذ-نئث استاناداعئ سامميتئنة دايئندئعئ جونئندة ةكئنشئ شولؤ كونفةرةنسياسئ بولئپ ءوتتئ. ونئث كذن تارتئبئندة اسكةري-ساياسي ئنتئماقتاستئق جانة ةكونوميكالئق-ةكولوگيالئق قاؤئپسئزدئك ماسةلةلةرئ تالقئعا ءتذستئ. ة ق ئ ذ-نئث 56 مةملةكةتئنئث وكئلدةرئ وسئ جيئندا اتالعان سالالارداعئ ة ق ئ ذ-نئث بذگئنگئ پرينسيپتةرئ مةن حالئقارالئق مئندةتتةمةلةرئن سذزگئدةن وتكئزدئ.

سونئمةن قاتار، اعئمداعئ جئلدئث مامئر ايئندا پراگا قالاسئندا ة ق ئ ذ-نئث ةكونوميكا-ةكولوگيالئق فورؤمئ وتكةنئ بةلگئلئ. كةيبئر ساراپشئلاردئث پئكئرئنشة، وسئ فورؤمدا نةگئزئنةن ةكونوميكالئق ماسةلةلةرگة ةكپئن تذسئرئلگةن كورئنةدئ. اتاپ ايتقاندا، جةر ذستئندةگئ كولئك تاسئمالداؤلارئنئث قاؤئپسئزدئگئن ارتتئرؤ، حالئقارالئق اأتوكولئك جانة تةمئر جول كولئگئنة قولداؤ كورسةتؤ ماسةلةلةرئ قئزؤ تالقئلانئپ، ةكولوگيالئق تاقئرئپ ذمئت قالئپتئ. الايدا ورتالئق ازيا ةلدةرئنئث، قازاقستاننئث جانة جالپئ العاندا ة ق ئ ذ كةثئستئگئنئث اؤماعئندا ماثئزدئ بولئپ سانالاتئن ةكولوگيا ماسةلةلةرئ وسئ فورؤمنئث كذن تارتئبئنة ءاؤ باستان ةنگئزئلگةن ةكةن. مئنة، سول سةبةپتئ كةيبئر ساراپشئلار قازاقستان ءتوراعالئق تئزگئنئن قولئنا ذستاعان كةزدة دة ارال تاقئرئبئنئث نازاردان تئس قالعانئنا قاتتئ قئنجئلعانئن جاسئرعان جوق. - مئسالعا الساق، وتكةن جئلئ عانا قابئلدانعان ة ق ئ ذ-نئث پارلامةنتتئك اسسامبلةياسئنئث استانا دةكلاراسياسئنئث جانة ونئث جئل سايئنعئ ون جةتئنشئ سةسسياسئنئث رةزوليؤسياسئنئث ماتئنئندة كليماتتئث وزگةرؤئنةن بولاتئن قاؤئپكة ةرةكشة الاثداؤشئلئق بئلدئرئلگةن، - دةپ تذسئندئرةدئ بذل جايتتئ م. لومونوسوأ اتئنداعئ م م ؤ-نئث پوستكةثةستئك كةثئستئكتةگئ قوعامدئق-ساياسي پروسةستةردئ زةرتتةؤ جونئندةگئ اقپاراتتئق-ساراپتامالئق ورتالئعئنئث باس ديرةكتورئ الةكسةي ألاسوأ. - اتاپ ايتقاندا، شئعئس جةرورتا تةثئزئ سياقتئ ةكولوگيالئق جاعئنان ءالسئز ايماقتار ءذشئن سؤدئث جةتئسپةؤشئلئگئ، دالانئث شولگة اينالؤئ جانة قذرعاقشئلئق سياقتئ قذبئلئستاردئث قاؤپئنة نازار اؤدارئلعان. ءبئراق بةلگئسئز سةبةپتةرمةن وسئ قذجاتتا ارال تةثئزئ تؤرالئ ءبئر اؤئز ءسوز جوق.

رةسةيلئك ساراپشئنئث ايتؤئنشا، ارال ايماعئنا بذلايشا نةمقذرايدئلئقپةن قاراعانئمئز دذرئس ةمةس. «سوثعئ جئلداردا ارال بويئنداعئ ةكولوگيالئق اپاتتئث زارداپتارئنئث ءتئپتئ ةؤروپا ةلدةرئنة دةيئن جةتكةنئن ةسكةرسةك، بذل ايماققا دةگةن كوزقاراستئ قايتادان قاراستئرعان ءجون. ماسةلةن، عالئمداردئث انئقتاعانئنداي، ارالدان ذشقان تذز الپئ تاؤئنداعئ مذزدئقتارعا دةيئن جةتئپ، ولاردئث جئلدام ةرؤئنة اسةرئن تيگئزؤدة.

ءسال شةگئنئس جاسايتئن بولساق، ارال اپاتئ تاقئرئبئ وتكةن عاسئردئث 80- جئلدارئنئث ورتاسئندا حالئقارالئق ساراپشئلار قاؤئمداستئعئ قئزؤ تالقئلايتئن «ءساندئ» تاقئرئپقا اينالعان ةدئ. ول كةزدةگئ ارالدئث اؤماعئنداعئ ةكولوگيالئق اپات قاناتئن كةثگة جايئپ، ادامزات بالاسئنئث توبة شاشئن تئك تذرعئزدئ. الايدا، قازئرگئ كةزدة «ءساندئ» دةگةن انئقتاما ارال تاقئرئبئنا سايكةسپةيتئن سياقتئ. ويتكةنئ، بذعان دةيئن ةكولوگيالئق اپاتقا الةمدةگئ عئلئمي، رةسمي جانة ذكئمةتتئك ةمةس ذيئم-ذجئمدار تاراپئنان جةتكئلئكتئ دةثگةيدة كوثئل بولئنگةن جوق. سودان شئعار، ارال اپاتئ ادامزاتتئث تابيعاتتئ توناؤداعئ تةثدةسئ جوق قاراقشئلئعئنا قويئلعان ةسكةرتكئش ءتارئزدئ. بذل جايتتاردئث بارلئعئ دا ارال تاعدئرئنا جاثا زاماندا جاثاشا كوزقاراسپةن قاراؤئمئزدئ تالاپ ةتةدئ»، - دةيدئ الةكسةي ألاسوأ.

اعئمداعئ جئلدئث تامئز ايئندا قازاقستانعا ارنايئ ساپارمةن كةلگةن ب ذ ذ-نئث باس حاتشئسئ پان گي مؤن ارال تةثئزئ مةن سةمةي ايماعئندا بولدئ. سول ساپارئندا باس حاتشئ ارالدئ ءوز كوزئمةن كورئپ: «جاهانداعئ ةث ءئرئ ةكولوگيالئق اپات ايماعئ» دةپ اتادئ. كوپ ذزاماي-اق، اشحاباد قالاسئندا ب ذ ذ مةن ارالدئ قذتقارؤ قورئنئث اتقارؤشئ كوميتةتئ اراسئندا ءوزارا تذسئنئستئك جونئندةگئ مةموراندؤمعا قول قويئلدئ. ب ذ ذ-نئث باسشئسئ ءوزئ باسقاراتئن ذيئمنئث ارال ماسةلةسئنة قاتئستئ جوبالارعا قاجةتتئ بارلئق تةحنيكالئق، ساراپتامالئق ، ءتئپتئ قارجئلئق كومةگئن كورسةتةتئنئنة ؤادة ةتتئ. البةتتة، بذل - وتة قذپتارلئق جايت. قارجئ دةمةكشئ، سوثعئ 7 جئل ئشئندة ارال تةثئزئن قالپئنا كةلتئرؤگة 2 ميللياردقا جؤئق ا ق ش دوللارئ جذمسالعان كورئنةدئ. سونئمةن قاتار، قازئرگئ كةزدة اتقارئلاتئن ءئس-شارالاردئث جاثا باعدارلاماسئ جاسالئپ جاتئر. ماسةلةن، جاقئندا دذنيةجذزئلئك بانك ارالدئ قذتقارؤعا كةم دةگةندة 50 ميلليون ا ق ش دوللارئن بولةتئنئن جاريالادئ. بذل قارجئعا ارال تةثئزئندة قازئرگئ زامانعا ساي گيدرومةتوةستانسيالار سالئنباق. جاثا باعدارلاما 2011-2015 جئلدار ارالئعئندا جذزةگة اسئرئلادئ. ايتپاقشئ، بذل ارالدئ قذتقارؤ قورئ قذرئلعاننان بةرگئ ءذشئنشئ باعدارلاما.

ال وتاندئق عالئمداردئث پئكئرئنشة، ارالدئ قذتقارؤ قورئنئث اتقارؤشئ كوميتةتئ بذرئنعئ ةكئ باعدارلامانئث كةمشئلئكتةرئ مةن جةتئسپةؤشئلئكتةرئن ةسكةرة وتئرئپ، جاثاسئنئث جةمئستئ بولاتئنئنا ذمئتتةنئپ وتئر. الايدا، ول باعدارلامالاردئث ناتيجةسئن جوققا شئعارا المايمئز. ويتكةنئ، جوعارئدا اتالعان ةكئ باعدارلاما سئرداريا وزةنئ باسسةينئنئث سؤ شارؤاشئلئعئ ينفراقذرئلئمئن جةتئلدئرئپ، ارال بويئن مةكةندةگةن حالئقتئ ساپالئ اؤئز سؤمةن قامتاماسئز ةتؤ ماسةلةسئن شةشئپ بةردئ. سونئث ناتيجةسئندة ارال ءوز ارناسئنا تولا باستادئ. ءتئپتئ، ذلكةن ارال مةن كئشئ ارالدئث اراسئنان سالئنعان بوگةت گيدروتةحنيكالئق جاعئنان اسا تيئمدئلئگئن كورسةتئپ، ارالعا قاتئستئ «ةكولوگيالئق اپات» دةگةن ذعئم ءسوز قولدانئسئمئزدا ةسكئرة باستادئ.

ءبئراق... جاقئندا سانكت-پةتةربور قالاسئندا ارال تةثئزئنئث ماسةلةلةرئنة ارنالعان القالئ جيئن ءوتتئ. وسئ جيئنعا قاتئسقان بةلگيا، فرانسيا، گةرمانيا، گرةكيا، شأةسيا، يزرايل، شأةيساريا، جاپونيا، رةسةي، ا ق ش جانة ؤكراينانئث عالئمدارئ مئناداي مازمذنداعئ قذجاتتئ قابئلداپتئ: «ارال تةثئزئ 1960 -جئلدارداعئداي دةثگةيئندة ساقتالعان جوق دةسةك تة، بذل كولدئث ايتارلئقتاي بولئكتةرئ ءالئ دة بار. كئشئ (سولتذستئك) ارال تةثئزئ قازئرگئ كةزدة جارتئلاي قالپئنا كةلتئرئلدئ. ياعني، مذنئث ماثئزدئ ةكولوگيالئق جانة ةكونوميكالئق ءمانئ بار. ال ذلكةن ارالدئث شئعئس باسسةينئ تارتئلئپ قالعانئمةن، باتئس باسسةينئ جارتئلاي بولسا دا ساقتالئپ قالدئ. قازئردئث وزئندة سئرداريا مةن ءامؤداريا وزةندةرئنئث كةيبئر بولئكتةرئن ساقتاؤ مةن قورعاؤ باعئتئندا ايتارلئقتاي جذمئستار اتقارئلؤدا».

جاسئراتئنئ جوق، ارال تاعدئرئن شةشؤدة قازاقستاننئث جةكةلةگةن جةتئستئكتةرئن حالئقارالئق قاؤئمداستئق مويئنداپ وتئر. ةگةر دة ةكولوگيالئق ولشةمگة ةرةكشة ماثئز بةرةتئن ة ق ئ ذ ارال تةثئزئنة قاتئستئ ماسةلةلةردئ شةشؤدة بةلسةندئلئك تانئتسا، وندا بذل تاقئرئپتئث حالئقارالئق دةثگةيدةگئ كذن تارتئبئنةن جئلدامئراق ءتذسئپ قالؤئ دا مذمكئن. مئنة، وسئ تذرعئدان العاندا، ة ق ئ ذ-نئث استاناداعئ سامميتئ قازاقستان ءذشئن دة وراسان زور ستراتةگيالئق ماثئزعا ية. سونئمةن قاتار، سامميتتئث جالپئ العاندا ورتالئق ازيا ةلدةرئ ءذشئن تاريحي ماثئزئ زور. بذل - وسئ ايماقتاعئ جاهاندئق ماسةلةلةرگة حالئقارالئق قاؤئمداستئقتئث نازارئن اؤدارئپ، حالئقارالئق ذيئمداردئث قارجئسئن تارتؤعا تاماشا مذمكئندئك. بذل - ءوزارا قذرمةت، سةنئم، توزئمدئلئك جانة پاتؤالاستئققا نةگئزدةلگةن حالئقارالئق ساياساتتئث قولدانئستاعئ مةحانيزمدةرئن ودان ءارئ جةتئلدئرؤگة دةگةن قولايلئ مذمكئندئك. ياعني، ةگةمةن ةلئمئزدئث ستراتةگيالئق قاؤئپسئزدئگئن قامتاماسئز ةتة وتئرئپ، حالئقارالئق قاؤئپسئزدئك جذيةسئن نئعايتؤعا ذلةس قوسا الامئز. ول قازاقستاننئث الةمدةگئ بةدةلئنئث، مةملةكةت باسشئسئ نذرسذلتان نازاربايةأتئث جوعارئ بةدةلئنئث دالةلئ بولماق.

سونئمةن قاتار، استاناداعئ جوعارئ دةثگةيدةگئ جيئننئث ةلئمئزدئث بولاشاقتاعئ دامؤئ ءذشئن مؤلتيپليكاتيأتئك اسةرئ زور. ةث الدئمةن، ءبئز ةگةمةندئك جئلدارئندا جةتكةن جةتئستئكتةرئمئزدئ كورسةتة الامئز. ةكئنشئدةن، مذنداي دارةجةدة حالئقارالئق ساياسي ةليتانئث، بةدةلدئ الةمدئك ب ا ق-دئث وكئلدةرئنئث كةلؤئ - حالئقارالئق قاؤئمداستئقتئث تاراپئنان قازاقستانعا دةگةن قئزئعؤشئلئعئنئث وسؤئنة كةپئلدئك بةرةدئ. قئزئعؤشئلئق دةگةنئمئز - ينأةستيسيالاردئث ذلعايؤئ، تؤريزمنئث وركةندةؤئ جانة ئسكةرلئك قارئم-قاتئناستاردئث جاندانؤئ. مذنداي بايلانئستار ذشتئك كةدةندئك وداقتئث جذمئسئنئث باستالؤئنا قاراي ءئس جذزئندة قارقئن الاتئنئ ءسوزسئز. ةث باستئسئ، بذل سامميت - ءاربئر قازاقستاندئقتئث بويئندا وتان سذيگئشتئك سةزئمئن وسئرؤگة تاماشا سةبةپ. ياعني، قانداي ساياسي ذستانئمعا جانة الةؤمةتتئك توپقا جاتاتئنئنا قاراماستان، ةلئمئزدئث ءاربئر ازاماتئ ءوز مةملةكةتئنئث مةرةيئنئث وسكةنئنة ماقتانا الادئ. وسئ ماقتانئشتئ ءاربئر قازاقستاندئق جان-جذرةگئمةن سةزئنؤئ كةرةك.

سوڭعى جاڭالىقتار