ازاتتئق جولئندا جانئن بةرگةن يساتاي باتئردئث ةسئمئ دارئپتةلؤئ ءتيئس - ب ق و قازاق دراما تةاترئنئث ديرةكتورئ ق. تولةؤئشةأ

بذل جونئندة قازاقپارات تئلشئسئنة باتئس قازاقستان وبلئستئق قازاق دراما تةاترئنئث ديرةكتورئ قذجئرعالي تولةؤئشةأ بئلايشا اثگئمةلةپ بةردئ.
- كةلةسئ، ياعني 2011 - جئلئ «ةلئم، جذرتئم» دةپ ءجذرئپ بذكئل ءذرئم-بذتاعئمةن قذربان بولعان يساتاي باتئردئث تؤعانئنا 220 جئل تولادئ ةكةن. ارعئ-بةرگئ تاريحتئ ساؤمالاساق، وسئ جئلداردئث ئشئندة «باتئرئم» دةپ باسئن قارايتئپ، بةستئ بية باؤئزداپ، اس بةرگةن كةزئمئز بولماپتئ. بذگئن دة «باؤئرئمداپ» بوزداپ وتئرعان ةشكئم كورئنبةيدئ. قايران، ماحامبةت! وسئلاي بولارئن بذدان 200 جئل بذرئن قالاي ءدوپ باسقانسئث.
«...اتئنا تذرمان بولسام دةپ،
جذرتئنا قذربان بولسام دةپ،
...قئزعئشتاي بولعان ةسئل ةر
سذيتكةن دة جذرتتان نة كوردئ؟».
بذل جةردة بذكئل قازاقتئ قارالاؤعا بولماس. قازاقستاننئث قاي تذكپئرئن الساث دا، قازئر باتئرئنان باستاپ باقئرئنا دةيئن قذرئعاندا ءمذسئن قويئپ جاتئر. مةشئت اشئپ، مةموريال سوعؤدا. بذل دذرئس تا شئعار. سةبةبئ وسئ ؤاقئتقا دةيئن وسةر ذرپاعئمئزعا ءوزئمئزدئث تاريحتئ قويا تذرئپ، وزگة تاريحتئ ذيرةتؤدةي-اق ذيرةتتئك قوي. وزئمئزگة دة «قالئث وقؤلئقتار جازئپ»، قولادان مذسئندةر سوعاتئن كةز كةلگةن شئعار. تةك جارتئ جونئمئز الئپ رةسةيدئث ذسئنسا قولئ، تئستةسة ءتئسئ جةتةتئن جةردة جاتقان ءبئزدئث جايباراقاتتئعئمئزعا جول بولسئن.
ارعئ-بةرگئ تاريحتا يساتايدئث اتئن ماحامبةتتةي دارئپتةگةن، ماحامبةتتةي ايالاعان اقئن دا، ةت جاقئن تؤئس-تؤعاندارئ دا بولعان جوق. بذگئنگئدةي دوستئث دا، اعانئث دا قادئر-قاسيةتئ كةتئثكئرةپ، تذرعان شاقتا وسةر ذرپاققا ماحاثنئث «يساتاي» دةگةن اعاسئن» نةگة سونشاما قاستةرلةگةنئن، نةگة ءوزئن قويا تذرئپ، حالئققا يساتايدئث اتئن ذشپاقتاعانئن ءتذسئندئرؤ قيئن دا بولار.
ماحامبةتتئ تةك تاريح ءتذسئندئ. «حالئقتئث قامئن جةگةن» اعاسئنا ئستةگةن ادام كوتةرة الماس ادالدئعئ مةن اقئسئز سذيئسپةنشئلئگئن تاريح پةن تاعدئر وزئنة وشپةس داثق، ارئلمايتئن ابئروي قئلئپ قايتاردئ. وسئ ادالدئعئ ءذشئن، ذرپاققا ونةگة ةتةر ولمةس ذلگئسئ ءذشئن حالقئ ماحامبةتتئ يساتايدان بةتةر دارئپتةدئ. كةشةگئ وتكةن كةثةستئث يدةولوگياسئنا دا ماحامبةتتئث جئرلارئ ئزدةگةنگة سذراعانداي بولدئ. ماحامبةت رةأوليؤسيا زامانئندا رةأوليؤسيونةر بولدئ، ازامات سوعئسئ كةزئندة قئزئل كوماندير بولدئ، وتان سوعئسئندا باؤئرجان مةن مانشذكتةرگة ايبئن بولدئ، مذقالماس نامئس بولدئ. البةتتة سولاي بولؤعا ءتيئس ةدئ.
ءبئراق تاريحتا يساتايدئث جولئ ماحامبةتتةن گورئ اؤئرلاؤ بولدئ. كةثةس داؤئرئندة وزگةنئث باتئرلارئن وقئدئق. تاؤةلسئزدئك العاننان بةرئ دة بيلئككة قارسئ قئلئش سةرمةگةن يساتايدئ تاؤةكةل ةتئپ تذرعئزئپ الار تاريحشئ شئعا قويعان جوق. ماحامبةتتئ ايتقان جةردة امالسئزدان اندا-ساندا ونئث دا اتئن اتايتئن بولدئق. ودان ءارئ بارا الماي تذرمئز. وكئنئشتئسئ، يساتايداي اعاسئن «اق كئرةؤكة جاعاسئنداي» كئر شالدئرماي قاستةرلةپ وتئراتئن بذگئن ماحامبةت جوق. ماحامبةتتةر دة جوق.
وزگة جذرت حالقئ ءذشئن قذربان بولعان قاهارمانئ تذگئلئ وزگة ةلدئ وتارلاپ، جةسئرئنئث جاؤلئعئن قورلاعان الئمجةت اؤمةسةرئن دة ايباتتاپ وتئر. تئرناق استئنان كئر ئزدةپ كةتسةك، دذنية ءجذزئ ةلدةرئندةگئ، سونئث ئشئندة دامئعان وركةنيةتشئلةرئنئث وزئندة ايتؤلئ ةسكةرتكئشتةر مةن تاريحي كئتاپتاردئث كةيئپكةرلةرئ نةگئزئنةن جاؤلاپ الؤشئلار ةمةس پة؟ رةسةيدئث باتئسئن كةثئتئپ، كاأكازدئ باعئندئرئپ بةرگةن سؤأوروأ پةن بذكئل ءسئبئردئ جانشئپ بةرگةن ةرماك قالاي قذرمةتتةلةدئ؟ بويئمئزدئ جايلاعان بذگةجةكتئكتئ باسئپ، ءبارئمئزدئ باعالايتئن ؤاقئت كةلدئ عوي. بالالارئمئزدئث ءوزئنئث باتئرلارئن بئلمةي، وزگةنئث «ورمةكشئلةرئ» مةن روببيندارئن راببئم تذتاتئنئ دا وسئدان ةمةس پة؟ تاريحتئ ءار كةزةثنئث ساياساتئنئث سذزگئسئنةن وتكئزة بةرسةك، ءارئ-بةرئدةن سوث سذزةتئن دة ةشتةثة قالماي قالاتئن بولار
بذگئنگئ ءبئزدئث جةرئ دة، بايلئعئ دا جةتكئلئكتئ ةلئمئزدة ذلتتئق نامئس پةن ذرانداعان رؤح جةتئسپةيدئ. وسةر ذرپاعئمئزدئث دا ؤايئمئ سول. سةبةبئ سوناؤ جةلتوقساندا جانؤداي-اق جانعان ذلتتئق نامئسئمئزدئ دا، الاپات رؤحئمئزدئ دا كةيئنگئ جئلدارئ السئرةتئپ، اقئر اياسئندا ارزان قذندئلئقتارعا ايئرباستاپ الدئق. ةندئ سول السئرةگةن رؤح پةن شايئلا باستاعان نامئستئ يساتاي باتئردئث قذرباندئق ةرلئگئ مةن ماحامبةت اقئننئث وتتئ جئرلارئ قاؤزاؤعا، قاؤلاتؤعا ءتيئس قوي.
يساتاي تايمانوأ 1791- جئلئ قئزئلقوعا وثئرئندة دذنيةگة كةلئپ، جيئرما جاسئنا تامان بوكةي سذلتاننئث قول استئنا كةلةدئ. سذلتان ونئ بذكئل بةرئش رؤئنا ستارشئن قئلئپ تاعايئندايدئ، شذرايلئ جةرلةر بولةدئ. كةيئن جاثگئردئث تذسئندا ةل ول جةرلةردةن ايئرئلادئ. جالپئ، حان مةن باتئردئث اراسئنداعئ تةكةتئرةس تة، شارؤالاردئث نارازئلئعئ دا وسئ ادئلةتسئزدئكتةن باستالادئ. ةگةر «حالقئم» دةمةسة، «حالئقتئث قامئن جةمةسة»، ستارشئن يساتايدئث قارا باسئندا جةردئث دة، مالدئث دا ؤايئمئ بولا قويماعان شئعار. سودان دا بولار، ماحامبةتتئث:
جةتئمدةرگة جةم بةردئث،
جةسئرلةرگة جةر بةردئث،
قئزعئشتاي بولعان ةسئل ةر
سويتكةندة جذرتتان نة كوردئث؟»- دةپ ناليتئنئ.
سونئمةن، كوتةرئلئس جةثئلئپ، قالئث قولئ ئرئتكئدةي ئرئگةن باتئر جةلتوقساننئث ءبئر ئزعارلئ ءتذنئ جايئقتان ءوتئپ، اتتئث باسئن قيئلعا قاراي بذرادئ. ءبئراق ورئس بولئپ، قازاق بولئپ باتئردئث بذگئنگئ تذستةنةتئن اؤئلئ مةن كةشكة قونار كذتئرلةرئن سانامالاپ وتئرعان جازالاؤشئلار دا، اؤةلدةن-اق «ءئسئنئث وثباسئن» ماثدايئنا جازئپ قويعان تاعدئر دا باتئردئث سوثعئ كذندةرئن ساناپ جاتتئ. 1838- جئلدئث شئلدةسئندة سول قيئلدئث ءبئر ويئندا باتئردئث باسئ شابئلدئ، بالاسئ دا ءولتئرئلدئ. بالاسئ جاقياعا ورال كازاك-ورئستارئ سئم تةمئرمةن 500 دذرة سالدئ. بذدان وتكةن حالئق قذربانئ بولار ما؟ حالقئ ءذشئن شئبئن جاندارئن قيعان كةنةسارئ، سئرئم، يساتاي مةن ماحامبةت كةشةگئ قارلئ بوراندا كوك مذزدئث ذستئندة جالاثاياق تذرئپ، ذلتئنئث نامئسئن كوتةرگةن قازاق قئزدارئ مةن قايراتتار! وسئلاردان ارتئق ذرپاققا قانداي ذلگئ كةرةك؟!
وزگة وبلئستاردئ ايتپاي اق قويايئن. وسئ ورال جةرئندة يساتايدئث باتئر بولئپ، ءور تذلعاسئ تاريحقا ةنگةن «قايران نارئندئ» الايئقشئ. سول جالپاق نارئندا، ءسئرا، يساتايدئث اتئ بار ما؟ باتئردئث الدئنداعئ بورئشئمئزدئ ورالداعئ يساتاي باتئر كوشةسئمةن تامامدادئق پا؟! قانشا قارالاساثئز دا، كةثةس ذكئمةتئ جوقتان جوعارئ يدةال جاساي بئلگةنئن مويئنداؤئمئز كةرةك. سونئ ذرپاق تاربيةسئنة قالاي قيؤلاستئرئپ كةلتئردئ دةسةثئزشئ! سونئث ءبئر مئسالئ، م.وتةمئس ذلئ اتئنداعئ باتئس قازاقستان مةملةكةتتئك ؤنيأةرسيتةتئ الدئنداعئ ميشا گاأريلوأتئث ةسكةرتكئشئ. ءوز يدةولوگياسئنا كةرةك بولعاندا كةز كةلگةن كوشةدةگئ بالا دا باتئر بولئپ شئعا كةلگةن. ال شئن باتئر، ةركةك توقتئ قذرباندئق يساتاي مةن قايراتتار قايدا؟ ميشا كئم؟ ماحامبةت كئم؟ ميشا كئم؟ يساتاي كئم؟ سونشا قورلايتئنداي يساتاي قايسئسئمئزدئث جولئمئزدئ كةستئ؟ وزگة ةل تذگئلئ، ءوز ةلئمئزدئث وثتذستئگئنة بارئپ، يساتاي باتئردئث باسئندا بةلگئ جوق، دةسةك، ءاي، ةشكئم سةنة قويماس! قايمانا قازاقتئث باسئنا تذرعئزئلئپ جاتئرعان كةسةنة باتئرعا بذيئرماي تذر. سةنةسئز بة! ال ئشكئ ورداداعئ حالئق كوتةرئلئسئ مةن جورئق جولدارئندا ايرئقشا بةلگئ ةسكةرتكئشتةر مةن كةلةر ذرپاققا قاعيداتتار قالدئرؤ ءئسئ مذلدةم ويعا دا كةلمةي جذرگةن ماثئزدئ ءئس.
جالپئ، قازئر قازاقستاننئث تاريحئن جاساقتاؤ ءئسئ ءجذرئپ جاتئر. بولئنبةسة، بةلئ سئرقئرايتئن اعايئن ول تاريحقا دا جةرشئلدئك، رؤشئلدئق ارةكةتتةرئن سالماي جاتئر دةيسئز بة؟
وسئ ورايدا ولكة تاريحئن جازئپ جذرگةن مارقاسقالارئمئزدئث كذندةلئكتئ ساياساتتئث ةمةس، كةرةگةلئ اقيقاتتئث قذلئ بولسا ةكةن دةگةن تئلةگئمئز دة بار. شئنئن ايتؤ كةرةك، حالئق ماحامبةتتئ ءبئلئپ، ءپئر تذتقانئمةن، ودان تاريحي ورنئ دا، جاسئ دا جوعارئلاؤ يساتاي ونئث كولةثكةسئندة قالئپ كةلةدئ. تاريحي ادئلدئك وسئنداي ايتؤلئ داتالاردا ورنئنا كةلةر دةگةن ذمئتتةمئز.ارينة، يساتاي-ماحامبةتتئث ةسكةرتكئشتةرئ استانا تورئنةن ورئن السا، قاي قازاق تا «نةگة؟» دةي قويماس ةدئ.
سوثعئ 30-40 جئلدا ءذزئلئپ قالعان تاريحي زةرتتةؤلةردئ جالعاستئرئپ، جاثا باسئلئم، كوركةمونةر تؤئندئلارئن ارناسا، بابامئزعا ارتئق قذرمةت بولمايدئ. كةلةسئ جئلدئ «يساتاي جئلئ» دةپ جاريالاسا، نذر ءذستئنة نذر. ونداي جاعدايدا كوپ شارالار قالئث حالئققا، اؤئلعا دةيئن جةتةر ةدئ.
قازئر اقتوبةلئكتةر بولئپ قولعا الئپ جاتئرعان باتئرعا كذمبةز كوتةرؤ ئسئندة دة بةي-جاي وتئرؤئمئز كةلئسپةس دةپ ويلايمئن. جالپئ، ذكئمةت دةثگةيئندة ارنايئ قاؤلئ قابئلداپ، مادةنيةت مينيسترلئگئ ءبئراز ءئس-شارالار جوسپارلاسا، باتئردئث رؤحئ دا رازئ، ةلدئث دة جوعالتقانئ تابئلار ةدئ. قالاي دةگةندة دة يساتاي باتئر ذلئقتالؤئ كةرةك. سوندا قازاقتئث دا رؤحئ كوتةرئلةدئ.