جذماباي شاشتاي ذلئ، جازؤشئ، «قازاق ادةبيةتئ» گازةتئنئث باس رةداكتورئ: «ذزةثگئ جولداس» ارقئلئ حالئققا قاتتئ تانئلدئم

- مةنئث اؤئلدان ءبئرجولا تامئرئن ءذزئپ كةتكةن جةتئ اتاعا تولماعان تؤئستارئم، نةمةرة اعالارئم بار. سولارعا قاراپ جاسئمدا كوپ ويلاناتئنمئن. «جاثعئرئق» دةگةن رومانئمنئث نةگئزگئ تاقئرئبئ دا - تؤعان اؤئلئنان تامئرئن ءذزئپ، باسقا مادةنيةتكة بةت بذرئپ كةتكةن ادامداردئث تاعدئرئ. وسئ جاي مةنئ قاتتئ الاثداتتئ جانة مذنئث ءوزئ بذگئندة وتة وزةكتئ تاقئرئپ ةكةنئنة كوزئم جةتتئ. ءوز باسئم ةشقاشان اؤئلدان الشاقتاعان ةمةسپئن. ءتئپتئ مةن الماتئداعئ جازؤشئ قاؤئممةن، ءوزئمنئث قالامگةر قذرداستارئممةن ارالاسپايمئن، تةك قانا تؤعان-تؤئستارئممةن، جةرلةستةرئممةن ةتةنة ارالاسامئن. سولاردئث ولگةن-جئتكةنئنة، توي-تومالاعئنا قالماي بارامئن. ءوزئمدئ اؤئلدئث كادئمگئدةي ءبئر مذشةسئمةن دةپ ةسةپتةيمئن.
- كةيدة بذقارالئق اقپارات قذرالدارئندا «قازاق بالاسئ باياعئداي قوناقجايلئلئق، تويقذمارلئق دةگةن داثعازالئقتئ قويؤ كةرةك» دةگةن ماسةلةلةر كوتةرئلئپ جاتادئ. اؤئل قازاعئنئث پسيحولوگياسئ وزگةردئ مة؟
- قازئر باياعئ اؤئلدئق پسيحولوگيا، اؤئلدئث رومانتيكالئق تازالئعئ، ايرانداي ذيئعان ئنتئماق-بةرةكةسئ جوعالدئ-اؤ دةپ توپشئلايمئن. بذرئن ذلكةن اجةلةرئمئز، اتالارئمئز، اكةلةرئمئز الئستان ات سابئلتئپ كةلگةن ون التئ جاسار بالاعا وزدةرئ كةلئپ، ارنايئ سالةم بةرةتئن. بذرئن ءبئزدئث اؤئلدا وسئنداي ذلتتئق ءذردئستئ مذلتئكسئز ساقتايتئن ادامدار كوپ ةدئ. قازئر مةنئ وسئ جايتتئث جويئلئپ بارا جاتقانئ قاتتئ تولعاندئرادئ. اؤئلعا زاؤدة بارا قالساث، كورشئ وتئرعان ةكئ ءذيدئث ارنايئ شاقئرماسا ءبئر-بئرئنة باس سذقپايتئنئن كورةسئث. قار جاؤعان بولسا، ةكئ ءذيدئث اراسئنا ءئز تذسپةگةنئن بايقايسئث. وسئعان قاراپ ذلكةندةردئث ذرپاق الدئنداعئ جاؤاپكةرشئلئگئ تومةندةدئ مة دةپ قورقام. ؤربانيزاسيانئث ءبئر جامان سالقئنئ اؤئلعا دا ءتيئپ جاتئر. قالا ادامئنئث ءوزئمشئل مئنةزئ اؤئل ادامئنئث بويئنا دةندةپ ةنئپ بارادئ. اؤئلدا ذلكةن كئسئلةرگة ارنايئ ات باسئن بذرئپ سالةم بةرؤ، اؤئرعان كئسئنئث كوثئلئن سذراؤ، سئرتتان كوشئپ كةلگةن وتباسئلاردئ ةرؤلئككة شاقئرؤ دةگةن ءجون-جورالعئ جوعالئپ بارادئ. مةن وزبةكستانعا بارعاندا، ءبئر نارسةگة تاثعالدئم. ايدالادا ءبئر ايةل الئستا كةلة جاتقان ةر ادامنئث الدئن قيا كةسپةي، اناؤ قاشان ءوتئپ كةتكةنشة، ءبئر ورنئندا ةداؤئر ؤاقئت تذرئپ قالدئ. مةنئث بالا كةزئمدة وسئ ءداستذر ءبئزدئث اؤئلدا بار ةدئ. قازئر مذلدةم كورمةيسئث. جاسئ كئشئلةر ذلكةن كئسئلةردئ قولتئعئنان دةمةپ، اتتان تذسئرةتئن، اتقا مئنگئزةتئن. جالپئ، بذگئنگئ اؤئلدئث سالتئنئث ءوزئ قالالئق كةيئپكة دةندةپ ةنئپ بارادئ. قازئر قيت ةتسة بولدئ، «باسةكة» دةگةن نارسةنئ تاؤئپ الدئق. بئر نارسةگة قولئمئز جةتپةي قالسا دا، ةسةبئمئزدةن ءسال-ءپال جاثئلساق تا، «باسةكةگة دةگةن قابئلةتسئزدئگئمئزدةن» كورئپ جاتامئز. وسئ ماسةلةنئ قازاقتئث تازا ذلتتئق توپئراعئنان شئققان ساياساتتانؤشئلارئ ةمةس، ورئستانعان، ورئستئث ءدئلئ ءوتئپ كةتكةن شالا قازاقتار ايتقان كةزدة، ءتئپتئ اشؤئث كةلةدئ. قازاقتئث ئشكئ جاراتئلئسئن بئلمةي تذرئپ، «باسةكةگة قابئلةتسئز» دةپ تورةلئك ايتؤ قاسئرةت بولئپ بارا جاتئر. «باسقا ذلتقا تئزةثدئ باتئرساث نةمةسة دةموكراتيالئق تذرعئدا داؤئسئثدئ قاتتئراق شئعارساث عانا باسةكةگة قابئلةتتئ بولاسئث» دةگةن شولاق ذيعارئم جاساؤشئلئق - قاؤئپتئ نارسة. جالپئ، ءبئز - جاهاندانؤ داؤئرئنة ةمئن-ةركئن ةنةتئنئمئزدئ سوثعئ جيئرما جئلدا انئق بايقاتقان ذلتپئز. كةز كةلگةن رةفورماعا وتة قابئلةتتئ، بةيئمدةلگئش ذلت تا - قازاق ةكةن. ةندةشة، وسئنداي ءار نارسةگة يكةمدئ حالئققا «باسةكةگة قابئلةتسئز» دةگةندئ قاداپ ايتؤ كذن تارتئبئندةگئ كذيئپ تذرعان ماسةلة ةمةس. قايتا ءبئز اتادان بالاعا مذرا بوپ قالعان ذلتتئق ءداستذردئ ذمئتئپ بارا جاتقانئمئزعا قاتتئ الاثداؤئمئز كةرةك!
- كةزئندة «زامان-قازاقستان» گازةتئن باسقارئپ تذرعانئثئزدا، وتكئر-وتكئر كوسةم سوزدةرئثئز ءجيئ جارئق كورئپ جاتاتئن. قازئر جازباي كةتتئثئز. نةگة؟
- «قازاق ادةبيةتئنئث» بةتئندة كوسةم ءسوزئم كورئنبةسة دة، شةتئنةن مةنئث يدةيالارئم ءورئپ ءجذر. جامبئل اتام ولةثدئ قالاي سؤئرئپ سالسا، مةن دة جينالئستئث ذستئندة يدةيانئ سولاي سؤئرئپ سالا بةرةم. سوعان قاراعاندا، جامبئلدئث ناعئز تؤئسقانئ مةن بة دةپ قالام (كذلدئ).
- «قورقامئن كةيئنگئ جاس بالالاردان» دةپ اباي ايتقانداي، سئزگة جاس بؤئن قالامگةرلةردئث قاي قئرئ ذنامايدئ؟
- كةيئنگئلةر جاثاعئ قازاقتئث اؤئلئ سياقتئ ادةبيةتتة دة باسقا سارئنداردئ، بولةك ئزدةنئستةردئ شيئرلاپ كةتكةندةي. مةنئث تاثعالاتئنئم، قازئرگئ جاستار شةتةل ادةبيةتئن كوپ وقيدئ. كوپ وقؤدئث ءوزئ دة قاؤئپتئ مة دةپ قالام. دذنيةجذزئندةگئ وقئمئستئلاردان نةبئر سيتاتالاردئ جيئپ-تةرئپ اكةپ، الدئمئزعا ءذيئپ-توگئپ سالادئ. ال نةگئزئندة سول ايتئلعاننئث ءبارئ ءوزئمئزدئث شورتانبايدئث، موثكةنئث، ءسذيئنبايدئث جئرلارئندا تذنئپ تذر، ونئ ولار الا المايدئ. ايتپةسة ذلتتئق كذيزةلئستئ، حالئق قاسئرةتئن باتئستئث ويشئلدارئنان ارتئق سةزئنبةسة، كةم سةزئنبةگةن تالاي-تالاي اقساقالدارئمئزدئث ةسئمدةرئن كةلتئرؤگة بولادئ. وسئنداي ذلتتئق ويشئلدئققا جاستاردئث دةن قويؤئ تئم ءالسئز. مةن جاستاردئث وسئنئسئنان قورقام. باسقا ذلت ويشئلدارئنئث جةتةگئندة جذرة بةرؤدئث، ةلئكتةؤ-سولئقتاؤدئث ؤاقئتئ ءوتتئ. ءوزئمئزدئث وي قذدئعئمئزدئ قازئپ، الاتئن ءنارئمئزدئ الؤئمئز كةرةك. مةن «سوسياليستئك قازاقستان» گازةتئندة جذرگةنئمدة، ادةبيةت ءبولئمئنئث باستئعئ بةكبولات ادةتوأ دةگةن كئسئ ةدئ. ءوزئ ون شاقتئ رومان اؤدارعان ادام. سول كئسئدةن العان ذلكةن ءتالئمئم - ةشقاشان جئلت ةتئپ كورئنگةننئث بئرئنة دة تامسانبايتئن. تةك قازاقتئث جئراؤلارئن وقي بةرةتئن، جاتتاي بةرةتئن. سونئسئنا تاثعالاتئنمئن. سويتسةم، ةث دذرئس ذلگئ سول ةكةن. قازئرگئ جاستار سةكئلدئ ةمةس، ماقالاسئنا سيتاتالاردئ تةك ءوزئمئزدئث قارا شالداردان الاتئن. وسئنداي ءبئر ءتالئم كةرةك.
- ادةبيةتكة كةلگةندةردئ شارتتئ تذردة بولسا دا بؤئنعا بولؤشئلئك بار. سوعان سايساق، ءسئزدئث بؤئن قازاقتئث جازؤ ونةرئنة نة جاثالئق اكةلدئ؟
- ءبئر ادةبي سئنشئنئث اؤزئنان «بذل بؤئننئث وزئندئك قولتاثباسئ دا بار، جاثاشا جازؤئ دا بار، قئسقاسئ ءبارئ بار، ءبئراق اتاعئ جوق» دةگةن ءسوزدئ ةستئگةنمئن. ءبئزدئث بؤئندئ ادةبي ورتانئث مويئنداؤئ وتة قيئنعا سوقتئ. تةك بئرةن-ساران جئگئتتةردئث ارامئزدان ةرتة شئققانئ بولماسا. مارات قابانباي بئزدةن ءبئر-ةكئ جاس ذلكةن، ءبئراق قازاق پروزاسئندا ءوزئنئث ذلكةن ورنئن الئپ ذلگةردئ. ءبئراق ونئث قاتارلارئنئث كوبئسئ سول دارةجةگة جةتؤ ءذشئن كوپ تةر توكتئ. ال نةگئزئندة ءبئزدئث بؤئننئث قازاق ادةبيةتئنة قوسقان جاثالئعئ از ةمةس. الپئسئنشئ جئلعئلار اؤئلعا دةگةن، باعزئ ذلتتئق قاسيةتكة دةگةن ساعئنئش سارئنئن، تازا ماحابباتتئ، نازئك ليريزمدئ الئپ كةلئپ، سونئ نوستالگيالئق تذرعئدان ذلكةن كاتةگورياعا كوتةرسة، ءبئزدئث بؤئن سول ذلتتئق سالت-سانامةن، ءداستذرمةن قوشتاسؤ تراگةدياسئن، قاعئنان جةرؤشئلئكتئ باسا كورسةتتئ. كةيئپكةرلةرئن ءوز ةركئنة جئبةردئ، كةيئپكةر نة ئستةسة دة ءوزئ شةشةتئن بولدئ، جازؤشئ اأتورلئق قذقئن پايدالانا المادئ. مةن مذنئ دا ءبئزدئث بؤئنعا ءتان ذلكةن كاتةگوريا دةپ ةسةپتةيمئن.
- ؤاقئت وزگةردئ، قذندئلئقتار اؤئستئ. قالامگةرلةر دة قوعامعا كةرةك بولماي قالعانداي. بذعان نة دةيسئز؟
- قالامگةرلةر كةرةك بولماي قالدئ دةگةن - قاؤئپتئ نارسة. ورئستاردئ دا وسئ ماسةلة قاتتئ تولعاندئرادئ. «قازئر ورئستئث كوسةمئ كئم دةگةندة، اللا پؤگاچةأا» دةيدئ. كةكةتئپ ايتادئ. بئزدة دة كةكةتئپ ايتؤعا تؤرا كةلةتئن جاعدايلار بار. ءبئراق ؤاقئتشا قذبئلئسقا بولا، وتپةلئ سانگة بايلانئستئ نةگئزگئ قذندئلئقتئث باعاسئن جوعالتؤعا بولمايدئ. ماسةلةن، بئزدةن كةيئن دة كةلةتئن ذرپاقتار ءبارئبئر اؤةزوأكة مويئن بذرماي تذرا المايدئ. اؤةزوأتئث تئلئنة تامسانباي قالا المايدئ. جالپئ، جذمابايةأ، ايماؤئتوأ بولسئن، ءتئپتئ وتكةن داؤئرلةردةگئ تذلعالارعا قاراپ وتئرئپ جازؤشئنئث ةشقاشان رولئنئث تومةندةمةيتئنئن كورةمئز. وسئ ماسةلةدة ءبئز وتة ادئلةتتئ بولؤئمئز كةرةك. ماسةلةن، ءابئش كةكئلبايةأتئث «ةثبةك ةرئ» اتاعئن الؤئ - قازاق ادةبيةتئن، جازؤشئنئ باعالاؤدئث ذلكةن كورئنئسئ. حالئقتئق، ذلتتئق قذبئلئس بولعانئ ءذشئن بةرئلدئ.
- ءسئز ءذشئن قازاق قوعامئنداعئ ةث وتكئر ماسةلة نة؟
- ةث ءوتكئر ماسةلة - ءبئزدئث ةكئجذزدئلئگئمئز. بالانئث - اكةنئث، اكةنئث -بالانئث الدئنداعئ، قئزدئث - شةشةنئث، شةشةنئث - قئزدئث الدئنداعئ ةكئجذزدئلئگئ. شاثئراقتئ باسقارئپ وتئرعان ادامنئث ءوزئنئث شئندئعئ جوق. ؤاقئتشا ءومئردئث ءلاززاتئنا، ؤاقئتشا تابئسقا الداناتئن ذلتقا اينالئپ بارامئز . حالقئمئز شوؤ-بيزنةسكة قاتتئ دةن قويئپ كةتتئ. سونئث پسيحولوگياسئنا بةيئمدةلئپ، ئقپالئنا ءتذسئپ بارا جاتئرمئز. جالپئ، الةمدئك قذبئلئس سولاي قاراي ئعئپ بارادئ. ءبئراق «اتتئعا ةرئپ، جاياؤدئث تاثئ ايئرئلئپتئ» دةگةندةي، ءبئزدئث وزگةدة نةمئز بار؟ ودان دا جوعئمئزدئ تذگةندةمةيمئز بة؟! ءتورت قذبئلامئز تذگةل بولئپ تذرسا، ءبئر ءجون. بئزگة شوؤدئث نة كةرةگئ بار؟! وسئدان ساقتانؤئمئز كةرةك. اتا مةن بالانئث اراسئنداعئ شئندئق ايتئلمايدئ دةدئم. شئندئق ايتئلماعان سوث، شئري باستايمئز. اكة مةن بالانئث اراسئنداعئ پارئز، ئنتئماق، بئرلئك ئدئراپ بارا جاتئر. مةن تذرئك اعايئندارمةن جةتئ جئلداي بئرگة جذمئس ئستةدئم. سوندا بايقاعانئم، ولار تذرئكتئگئن، تذرئك مذددةسئن قاي جةردة جذرسة دة، الدئثعئ ورئنعا قويادئ.
- وسئنئث سةبةبئنة ءذثئلئپ كوردئثئز بة؟
- جاثاعئ ايتقان ةكئجذزدئلئكتئث كةسئرئ بارئ دة. شئندئقتئ ايتا المايتئن، ءوز ءمئنئمئزدئ ءوزئمئز كوزگة شذقئپ كورسةتة المايتئن ذلتقا اينالدئق. بذرئن دا شئندئقتئ ايتا الماعانبئز. ابايدئث: «تؤرا ءتئلدئ كئسئنئ دةيمئز ورئس» دةؤئ - سول. تؤراسئن ايتقان ادام - ةث جةكسذرئن ادام. وسئ تؤراشئلدئق دةگةن ماسةلة قازاق قوعامئنئث كذن تارتئبئنة قويئلؤئ ءتيئس. تؤراسئن ايتقان ةكئ قازاقتئث اراسئندا توبةلةس تؤئپ كةتةدئ. سوعان قاراعاندا، تؤرا ايتؤدئث دا مادةنيةتئن ذيرةنؤئمئز كةرةك شئعار.
- ادةبيةت مةملةكةتتئك يدةولوگياعا قئزمةت ةتپةؤئ ءتيئس. تةك اسةمدئككة، كوركةمدئككة قئزمةت ةتؤئ ءتيئس دةگةن پئكئرگة قالاي قارايسئز؟
- ذلتقا قئزمةت ةتپةيتئن ونةردئث قذنئ - كوك تيئن. تاؤةلسئزدئك الساق تا قازاق حالقئ ءالئ كذنگة دةيئن جاتقا ةسةسئن ةندةي جئبةرئپ جاتقان ذلت. ءوندئرئستئ ايتپاعاندا، ذلتتئق رؤحاني ماسةلةمئزدئ يگةرة الماي جاتقاندا، ذلتقا قئزمةت ةتؤدةن باسقا نة بار بئزدة؟! جازؤ بولسئن، ءان بولسئن، ذلتتئث جذرةگئن تةربةتپةسة، ول نةسئنة - ءان، نةسئنة - جازؤ بولادئ؟ ءبئزدئث ءانئمئز بةن كذيئمئز، باتئرلار جئرئن ذرپاعئمئزدئث كوكةيئنة توقئتپاي، قالايشا ذلئ ذلت بولامئز؟! الدئمئزدا «ذلئ قازاق حالقئ» دةگةن ماقسات تذرؤئ ءتيئس. سونئث جولئندا قذرباندئققا بارؤ دةگةن ماسةلة. قازئر قذرباندئققا بارؤ، ذلت ءذشئن ءولؤ دةگةن ءسوز تذرپايئ ةستئلةتئن جاعدايعا جةتتئ. ذلت ءذشئن ولؤگة جاستاردئ تاربيةلةمةسةك، وندا بولاشاق باؤئرجاندار قالاي شئعادئ؟!
- اقئن-جازؤشئنئث بارئندة جةكة ستيل بولؤئ مئندةتتئ مة؟
- جازؤشئ نةمةسة كةز كةلگةن ونةرپاز تذلعا بولؤ ءذشئن ةلئكتةمةي، سولئقتاماي تذرا المايسئث. ءبئراق ةلئكتةؤ ذزاققا سوزئلئپ كةتسة، ءوزئثدئ جوعالتاسئث. اسكةربةك ةثكةبايةأ دةگةن ءانشئ بولعان كةزئندة، قازئر دة بار، كوزئ ءتئرئ كئسئ. سول كئسئ عاريفولللا قذرمانعاليةأتئث شاكئرتئ، عارةكةثنئث مةكتةبئنةن شئققان. كةزئندة ةثكةبايةأ ءان ايتقاندا، ءبئز جاقتئرمايتئنبئز. سويتسةك، تذسئنبةپپئز. ارتئنان بايقاساق، ول كئسئ جةكة قولتاثباسئن، جةكة ءذنئن، جةكة مةكتةبئن قالئپتاستئرؤ جولئندا كذرةسكةن ةكةن عوي. قازئر اقئن-جازؤشئنئث جةكة ستيلئن ايئرؤ وتة قيئنعا سوعئپ وتئر. ماعان ءبئر سئنشئ ءئنئمئز ايتادئ: «مةن كئمنئث كئمنةن الاتئنئن، كئم كئمنئث قولتاثباسئن قايتالايتئنئن ءبئلئپ وتئرامئن» دةپ. بذل - كوشئرؤ دةگةن ءسوز. ذلكةن قذبئلئستاردئ قايتالاپ، جاثالئق رةتئندة وقئرمانعا ذسئنؤ بةلةث الئپ بارا جاتئر. ادةبيةتتةگئ ةث نةگئزگئ ماسةلة - ءوزئثنئث تاقئرئبئثمةن كةلؤ. ءبئراق ءوز تاقئرئبئثدئ تابؤ ءذشئن دة ومئرلئك تاجئريبة بولؤ كةرةك. كئشكةنتايئثنان ءومئردئ ءوز بةتئثشة ءتذيسئنؤ، ءتذيؤ، سودان كوركةمدئك قورئتئندئ شئعارؤ دةگةندةي. ال ةندئ توپئراقتئ باسقا جاقتان الئپ كةلئپ، گذل وتئرعئزؤ - يگئلئكسئز نارسة. پوستمودةرنيزمدئ بةتكة ذستاعاننئث ءبارئن ادةبيةت ةكةن دةپ الدانئپ قالامئز. بئزدة قازئر ادةبي كوررؤپسيا ءجذرئپ جاتئر. ءبئر-ءبئرئن ذيالماي ماقتاپ، جاسئ دا، جاسامئسئ دا گازةتكة شئعارئپ جاتادئ. كةيئنگئ ؤئزداي جاستاردئث دا بويئنا وسئ دةرت ءسئثئپ بارا جاتقانئن بايقاپ ءجذرمئن. قازئرگئ جاستار كئمدئ ماقتاؤ كةرةك ةكةنئن، كئمنئث اؤزئنا ئلئگؤ كةرةك ةكةنئن ئشتةن ءبئلئپ تؤعان با دةيسئث. ءتئپتئ قازئر ادةبيةتتة بةدةلئ بار ذلكةن قالامگةرلةرئمئزدئث ءوزئ كئم-كورئنگةندئ ماقتايتئن بولئپ كةتتئ. قادئر مئرزا ءالئ اعامئز وسئ ءبئزدئث گازةتتة ايتتئ: « قازئر ذيالئ تةلةفونئم شئرئلداسا، بئرةؤ مةنئ ماقتا دةپ ايتا ما دةپ قورقام» دةپ. ال ةندئ مذنئث ارتئ نة بولادئ؟ وسئلاي جالعاسا بةرسة، بولاشاقتان قانداي ذلكةن كوركةمدئك دذنية كذتةمئز؟ عابيت مذسئرةپوأتئث اسقار سذلةيمةنوأتئ جازباي تانئعانئ نةمةسة مذحتار اؤةزوأتئث قادئر، تذمانبايلاردئ تاپ باسئپ تانئعانئ، قولتاثبالارئن ايئرئقشالاپ اتاپ وتكةن قذبئلئستارئ قازئر جوق، كورمةيسئز. بذل - وتة قاؤئپتئ. ءبئز - ذلكةندةر، جاستاردئ ءادئل تانؤدئث، ولاردئ بولاشاققا اق-ادال تابئستاؤدئث امالئن جاساماي، الگئ ذستازداردئث ذلكةن كئسئلئكتةرئن جالعاستئرماي، ادةبيةتئمئزدئث كوسةگةسئ كوگةرمةيدئ.
- سئنشئلارئمئز قايدا؟
- بئزدة سئنشئلار شئندئقتئ ايتا المايدئ. جاثا جالپئ، قازاق - شئندئقتئ ايتا المايتئن حالئق دةپ ايتتئم عوي. سئنشئلار قورقادئ. وتة ءبئر تالانتتئ سئنشئعا وسئ ماسةلةنئ كولدةنةث تارتقانئمدا: «نةعئلام جاؤ تاؤئپ؟» دةيدئ. كوردئثئز بة؟ «قازاقتئث ءبئر-بئرئنة دةگةن جاؤلئعئ ويانسا، ول اؤةزوأتئث «اباي جولئنداعئ» قاقتئعئستان دا جامان بوپ كةتةدئ» دةيدئ. ةث نةگئزگئ سةبةبئ دة وسئ ما دةپ قورقام. ةگةر ءبئر ادام وسئ شئندئقتئ شئرقئراتئپ ايتسئنشئ، سونئ تالاپ جةپ قويامئز. وعان شامامئز جةتةدئ.
- ءبارئن سئنشئلاردئث موينئنا ارتئپ قويماي، ءوزئثئز نةگة سئن جازئپ كورمةيسئز؟
- ءوزئمئز دة سول ةكئجذزدئمئز عوي، كولگئر ماقتاؤدئث يةسئ بولئپ ءجذرمئز. ءوز باسئم سئن جازئپ، كذندة ارالاس-قذرالاس جذرگةن ادامداردان دذشپان تاپقئم كةلمةيدئ. وزگةلةر دة سولاي. وسئ ءبئزدئث كوسةگةمئزدئ كوگةرتة مة؟ باياعئدا «جازؤشئلار وداعئ نةگة وتكئر سئنمةن جذمئس ئستةمةيدئ؟» دةپ ويلايتئنمئن. ولار الگئندةي اتموسفةرادا قايتئپ جذمئس ئستةيدئ؟ سةكسيالاردا تالداعان بولادئ، ءبارئبئر شئندئق ايتئلمايدئ.
- بذرئندارئ ادةبيةتئمئزدة قئلئشتئث جذزئندةي وتكئر سئن بولدئ ةمةس پة؟
- بولدئ. ءوزئم كورگةن جوقپئن، اؤةزوأتةردئث، مذقانوأتاردئث، تاجئبايةأتاردئث زامانئندا جازؤشئلار ءداي-ءداي ايتئسقا تذسةدئ ةكةن، داؤ اسقئنئپ، تارتئس، كةلئسپةؤشئلئك ءبارئ بولادئ ةكةن دة، ارتئنان ءبارئبئر داستارقان باسئندا باس قوسئپ، ةمةن-جارقئن دوستئق اثگئمة قايتئپ جالعاسئپ كةتةدئ ةكةن. وسئ قاسيةتتئ اتا ذرپاقتان الا الماي قالعانئمئز - ءبئزدئث ذرپاققا كةشئرئلمةس ءمئن. جاس كةزئندة ادامنئث ءوزئن ذلئ ساناؤئ ابدةن مذمكئن. ال جاس ذلعايعان سايئن ءوزئن-ءوزئ جاقسئ كورؤ ازايؤ كةرةك ةدئ، ءبئراق بئزدة وسئ دةرتتئث ةشقاشان ازايماعانئنا تاثعالامئن. جالپئ، ءبئر كةزدة جازؤئ ناشار ادامدار تالانتتئ كئسئلةردئث الدئندا قئمسئنئپ، ءبئرتذرلئ يمةنشةكتةيتئن. ولاردئ بةدةل تذتاتئن. ورتاثقول جازؤشئلار وزئندئك قولتاثباسئ بار، ذلكةن كوركةمدئك قذپياسئ بار جازؤشئلاردئث الدئندا بايپةكتةيتئن. بذل دا ءبئر جاقسئ قاسيةت ةدئ. كذنئ كةشةگة دةيئن وسئ ءذردئس ساقتالئپ كةلدئ. قالاي تاؤةلسئزدئك الدئق، «سةن كئتاپ شئعارساث، مةن دة كئتاپ شئعاردئم» دةگةندةي، ءبئر توقمةيئلسؤ بايقالادئ. ءبارئنئث دارةجةسئ بئردةي. ادةبيةتئمئزدئ ءبذلدئرئپ جاتقان باستئ جايدئث ءبئرئ - وسئ.
- سئننئث پايداسئن كورگةن كةزئثئز بولدئ ما؟
- 1993 -جئلئ بئر اثگئمةم نذرلان ورازالين باسقارئپ تذرعاندا «ةگةمةن قازاقستانعا» شئقتئ. مةن ءوزئم سذمدئق اثگئمة دةپ ويلادئم. ءبئر كذنئ تذرسئنجان شاپايعا وقئتئپ ةدئم، تذرسئنجان قاتتئ سوكتئ. ول ءذشئن ونئ جةك كورگةن دة جوقپئن، جاقسئ دا كورمةدئم. ءبئراق وزئمة ءبئر ءتذرلئ ادئلةتسئزدئك سياقتئ كورئنة بةردئ. ةكئ تومدئعئمدئ ازئرلةپ جاتقانئمدا، جاقسئ كورةتئن اثگئمةمدئ قايتالاپ وقئپ، «مئنانئ مةن جازعانمئن با؟» دةپ، بةتئمنةن وتئم شئقتئ. سول اثگئمةمدئ تولئقتاي قايتئپ جازئپ شئقتئم. سةبةبئ يدةياسئ ذنايتئن. «باياعئدا قازاقتئث ءبئر شالئ بوپتئ، ءذش بالاسئ بار ةكةن» دةپ باستالاتئن اثگئمة.
- تاؤةلسئزدئكتةن كةيئنگئ دذنيةگة كةلگةن ادةبيةتتة بولة-جارئپ كورسةتةر تؤئندئلار تؤئپ جاتئر ما؟
- بذل قيئن سذراق ةكةن. بذعان ذلكةن ذياتئثمةن جاؤاپ بةرؤئث كةرةك. اؤئزدئ قذر شوپپةن ءسذرتؤدئث كةرةگئ جوق. جئگئتتةر شاماسئ جةتكةنشة جازئپ جاتئر. ءبئراق ءبئزدئث ادةبيةتتة بئردةن باعالانبايتئن، بئردةن بايقالمايتئن دةرت بار. سونئ دةر كةزئندة باعالايتئن سئنشئ قاؤئم قايدا؟ لةرمونتوأتئ، ابايدئ ءالئ كذنگة دةيئن اشئپ جاتئرمئز. سول سياقتئ ءبئز بايقاي الماي جذرگةن قذبئلئستار بار شئعار مذمكئن. ءبئز ادئلةتسئزبئز عوي ويتكةنئ. ادئلةتسئزدئك بار جةردة جاقسئنئ بايقاماؤ دةگةن مئندةتتئ تذردة بولئپ تذرادئ. ةسةسئنة ايعايلاعئش ادامداردئ بايقاعئشپئز. سوسئن «پوةزيا العا شئعئپ كةتتئ، پروزا ارتتا قالدئ» دةگةن دة تاپتاؤرئن ذعئمداردان شئعا الماؤشئلئق. جالپئ، ادئلةتتةن الئستاتئپ جئبةرةتئن وسئنداي تاپتاؤرئن ذعئمداردان قاشؤئمئز كةرةك. پروزادا دا ءوز زامانئنا لايئق جاستار شئعئپ جاتئر. ءبئراق ادةبيةتتة قازئر كئم تذراقتاپ قالادئ دةگةن ماسةلة بار. ادةبيةت اؤئلئ وتة قاسيةتتئ، كيةلئ اؤئل بولا تذرسا دا، تذراقتاپ قالؤ وتة قيئنعا سوعئپ وتئر. وتكةندة جاستار گازةتئندة ءبئر داؤلئ ماقالا شئعئپ ةدئ، «سةنئث گازةتئث وسئعان نةگة جاؤاپ بةرمةيدئ؟» دةپ كوپ ادام ماعان نارازئلئق ايتتئ. وعان جاؤاپ بةرئپ، مةن ابئروي تاپپايمئن عوي. سةبةبئ سوزگة توقتامايمئز. بذرئن سوزگة توقتايتئن ذلت ةدئك. ءبئر اؤئز سوزگة بولا ات-شاپان ايئبئمئزدئ تولةيتئن حالئق ةدئك. سول ذلتتئق ةرةكشةلئگئمئزدئ جوعالتتئق. كةزئندة امةريكالئق ذندئستةردئ سوزگة توقتاؤ قذرتقان. سةنئپ، اق ادامدارعا الدانئپ قالدئ ولار. ال ةندئ ءبئزدئ قذرتاتئن - سوزگة توقتاماؤ. قازاقتئث نةگئزگئ قارؤئ بولعان - وسئ سوزگة توقتاؤدئ قايتادان ذيرةنؤگة، ذيرةتؤگة ءتيئسپئز. سةبةبئ بذل - ذلكةن ذلتتئق قاسيةت.
- شئعارماشئلئق ةثبةگئثئزگة ساي باعالاندئم دةپ ويلايسئز با؟
- مةن وسئ ؤاقئتقا دةيئن بئرةؤگة بارئپ قئزمةت سذراعان ادام ةمةسپئن دةسةم، جذرت سةنبةيدئ. بئردة-بئر تؤئسقانئم ماعان قئزمةت بةرگةن ةمةس. باققوجا مذقاي مارقذم قئر سوثئمنان قالماي ءجذرئپ، «زامان-قازاقستان» گازةتئنة باسشئلئققا الئپ كةلدئ. ول قئزمةتتةن كةلئسپةؤشئلئكپةن كةتئپ، ةكئ جئل ذيدة جاتتئم. ءبئر كذنئ «قازاقستان» تةلةارناسئ شاقئردئ. «ذزةثگئ جولداس»، «ذمئتپاثدار مةنئ» دةگةن حابارلارئن جذرگئزدئم. باسشئلئق اؤئسقان سوث بئرگة كةتئپ، ذيدة تاعئ دا ةكئ جئل جاتتئم. «قازاق ادةبيةتئ» شاقئرعان سوث، كةلدئم. قايبئر جئلئ مةنئ «الاش» سئيلئعئنا ذسئنعان ةكةن، سونئ ءبئر ادامعا «مةنئ قولداشئ» دةپ ايتپاپپئن عوي، اقئرئ قذلاپ قالدئم. ءومئرئ ةكئ سويلةمةيتئن ادئلةتتئ جئگئتتةر بار. سونئث ءبئرئ - تذرسئنجان شاپاي. سةرئك اسئلبةكوأ دوسئم دا ايتادئ «سةن بذكئل قازاقتان ماقتاؤ كذتپة، ءبئر ادئلدئكتئ تؤ ةتكةن قاسيةتتئ ادام اعئنان جارئلئپ باعالاسا، سول جةتةدئ» دةپ. وسئ جاسئمدا ولگةننةن كةيئن دة ادامعا ابئروي كةرةكتئگئن ءتذسئندئم. سةنئث بالا-شاعاث، تؤئستارئث ولگةن سوث، سةن تؤرالئ جامان ءسوز ةستئمةؤئ ءتيئس. كةزئندة ابئرويئ اسقاقتاعان ادامنئث ولگةن سوث، ذمئت قالؤئ ولارعا دا وثايعا سوقپايدئ. قاراپايئم عانا مئسال عوي. وسئنئ ويلاسام، ءتئرئ كةزئندة باعالانعاننان، ولگةن سوث باعالانؤ الدةقايدا ارتئق پا دةپ قالام.
- اؤةزوأ قولدانعان بةينةلئ ءتئل بوياؤئ بذگئندة جوعالدئ دةپ ايتؤعا بولا ما؟
- مةنئث قولئم قالت ةتكةندة وقيتئنئم - اؤةزوأ. ءوزئثدئ قازاقتئث ناعئز ورتاسئندا جذرگةندةي، ناعئز قازاق ةكةنئثدئ سةزئنةسئث. اؤةزوأتئث ءمولدئر ءتئلئ جوعالدئ دةپ كةسئپ ايتؤعا بولمايدئ. تاكةن ءالئمقذلوأ تا كةزئندة «قازاق ءتئلئ مةنئمةن بئرگة قذريدئ» دةپتئ. ءبئر نارسةدةن ءتذثئلئپ ايتقان شئعار. ايتپةسة قازاق باردا ءتئل مايةگئ ذزئلمةيدئ. ةرتةث قازاقتئث الئس اؤئلئنان ءبئر قارا بالا شئعئپ، اؤةزوأتئث تئلئندةي ءمولدئر تئلئمةن تاثعالدئرؤئ ابدةن مذمكئن.
- مئنةزگة كةلسةك. ءوز مئنةزئثئزگة ءوزئثئز باعا بةرئپ كورئثئزشئ...
- مةنئث مئنةزئم كوپ نارسةنئ شةشپةيدئ. مةن قويشئنئث بالاسئمئن عوي، ةكئ جئل قوي باقتئم. قازاقتئث پسيحولوگياسئ - قويشئنئث پسيحولوگياسئ. شئندئقتئ بئردةن لاق ةتكئزئپ ايتا المايمئن. ةر-توقئمئمدئ باؤئرئما الئپ، بئردةن تؤلامايمئن. باياعئدا بالا كةزئمدة، شالداردئ ءجيئ باقئلايتئنمئن. ولار وتة سابئرلئ، سذمدئق ذستامدئ بولاتئن. سول كةزدة ذستةرئنة جئن-شايتانداي ءبئر جاس جئگئت كئرئپ كةلةدئ دة، مذلگئگةن تئنئشتئقتئ الا تايداي بذزادئ. الگئ تذكسيگةن سذستئ شالدار الايئپ قارايدئ، ءبئراق ءبئر اؤئز ءتئل قاتپايدئ. اناؤ قويماي بارا جاتسا، بئرةؤئ شئعئپ، ال كةپ قامشئمةن سابايدئ جاثاعئنئ. اناؤ تذرا قاشادئ. شالداردئث ات باؤئرئنا الئپ، «قاسيةتسئز نةمة» دةپ، قامشئمةن ساباعانئن بالا كذنئمدة تالاي كوزئم كوردئ. وسئ قاسيةت، جةثئلتةك، شوشاقاي مئنةزدةردئ ءتذپ-اتاسئمةن جويئپ جئبةرةتئن الگئندةي ئرئلئك مئنةز كورسةتةتئن شالدار قالمادئ قازئر. مئنةز دةگةندة، وسئنداي ءئرئ مئنةزدةردئ ساعئناسئث.
- ئرئمشئلسئز با؟
- قويشئنئث بالاسئ ةمةسپئن بة؟! ات اؤناسا دا، ةسةك اقئرسا دا، ءيت ذلئسا دا، شالداردئث «نةگة ءبذيتتئ؟» دةپ مازاسئزدانئپ شئعاتئنئ ئلعي ويئمدا تذرادئ. «تئزةثدئ قذشاقتاپ وتئرما»، «بوساعانئ باسپا»، «پئشاقتئث ءجذزئن جوعارئ قويما» دةگةن تئيئمداردئ ةستئپ وستئك. ءالئ كذنگة وسئنداي نارسةنئ كورسةم، كئدئلةنئپ، تئتئركةنئپ قالامئن. سوعان قاراعاندا ئرئمعا قاتتئ دةن قوياتئن بولعانئم عوي.
- تانئمالدئلئق جونئندة كوزقاراسئثئزدئ بئلؤگة بولا ما؟
- ةلگة شئقسام بولدئ، «ذزةثگئ جولداس» حابارئن قاشان جذرگئزةسئث؟» دةپ سذرايدئ. مةن وسئ حابار ارقئلئ حالئققا قاتتئ تانئلعان ةكةنمئن. مةنئث ناعئز جارنامام «ذزةثگئ جولداس» بولدئ.
- سول حابارعا قايتئپ شاقئرسا، بارار ما ةدئثئز؟
- بارام عوي. سةبةبئ قاتتئ ذنايدئ وزئمة. يمپروأيزاسيالئق ةرةكشةلئگئم بار ةكةن. قاسئم قايسةنوأ اعامئزدئ جئلاتقانئم ءالئ ةسئمدة. «جذماعالي ساينمةن دوس ةدئم، ؤكراينادا مايداندا بئرگة بولعانمئن» دةدئ. سول ارادا مةن: «جذماعالي ساين قاسئم امانجولوأتئث دوسئ ةمةس پة ةدئ» دةپ سذراي قالدئم. ول: «ءيا، ءيا، سونئث ذيئندة كورگةنمئن دةدئ دة، «تؤعان ةل» دةگةن ولةثئن وقئپ وتئرئپ، جذماعالي جئلادئ، قاسئم جئلادئ، مةن دة جئلادئم» دةپ، سول جةردة باتئردئث جئلاپ جئبةرگةنئ. جذرگئزؤشئ بولئپ وتئرعان مةن دة قوسئلا جئلاپ جئبةرئپپئن.
- كذندةلئك جازاسئز با؟
- كذندةلئك دةگةندة، مةن بالعابةك قئدئربةك ذلئنئث كذندةلئگئنة تاثعالامئن. ول كئسئنئ سونشالئقتئ ءبئر تةرةث ادام دةپ ويلامايتئنمئن. ال كذندةلئگئ وتة تةرةث ةكةن. كورگةن-بئلگةن تذلعالارئنا ادئلةتتئ سيپاتتاما بةرةدئ، كئسئلئكتئ ويلار ايتادئ. ال ةندئ تولستوي «وسئ جذرت مةنئ ذلئ ادام دةپ قاتةلةسئپ ءجذر، نةگئزئندة مةن جاي عانا پةندةمئن عوي» دةگةن ويلارئن جازادئ. شئندئعئندا، كذندةلئك دةگةن وتة قاجةت نارسة ةكةن. مةن دة جان دذنيةمنةن وشپةستةي ورئن العان جايلاردئ ءتذرتئپ وتئرامئن.
- ماسةلةن...
- باياعئدا شةشةم قايتئس بولارئنئث الدئندا اجالمةن ارپالئسئپ جاتتئ. سوندا اكةم: «قاليلا، قوش، و دذنيةدة كةزدةسةرمئز» دةدئ. مةن تاثعالدئم. قازاقتئث سابئرئ دةگةن وسئ شئعار. اكةمنئث ءومئر بويئ بئرگة تذرعان ايةلئمةن وسئلاي قوشتاسؤئ، ماعان قاتتئ اسةر ةتتئ. مئنةز دةگةن - وسئ. سونداي سابئرمةن ايتتئ، جئلاعان دا جوق، كذيزةلگةن دة جوق سياقتئ بولئپ كورئندئ. ءبئراق ئشئندة نة جاتقانئن قايدان بئلةسئث؟! بئزگة ايتقان جوق. مةن ئلعي دا وسئنداي مئنةزدةردئ جازعئم كةلةدئ.
- اثگئمةثئزگة راقمةت!
سذحباتتاسقان تورةعالي تاشةنوأ
(«ايقئن» گازةتئ قازاننئث 9- ئ. 2010 - جئل)