«ةر تارعئن»

استانا. تامئزدئث 27-سئ. قازاقپارات - قازاقتا ةجةلدةن جةرئن جاؤدان، ةلئن ةزگئدةن، قئزئن كذثدئكتةن، ذلئن قذلدئقتان قورعاپ، ةل قورعانئ بولعان ةرلةر كوپ. باتئرلئق - قازاقتئث قانئنا بئتكةن قاسيةت
None
None

«مالئن - جانئنئث، جانئن ارئنئث ساداعاسئ» ساناعان قازاق قاي كةزدة دة جاؤعا قاسقايئپ قارسئ تذرعان. ذلان-عايئر اتئراپ سول اردا ازاماتتاردئث ارقاسئندا بذگئنگئ ذرپاققا مذرا بولدئ. سول قاهارمانداردئث باسئنان وتكةرگةن قيلئ-قيلئ وقيعالار بئزگة «باتئرلار جئرئ» ارقئلئ جةتتئ. سونئث ءبئرئ - «ةر تارعئن» جئرئ. ةندةشة، ةلدةن ةرةن تؤعان تارعئن جايلئ ءبئز نة بئلةمئز؟

ةر تارعئن ءوزئنئث قئرعئز حالقئنان كئسئ ءولتئرئپ، كئنالئ بولئپ، قئرئق سان قئرئم جذرتئنا كوشئپ بارادئ. قئرئمداعئ قئرئق حاننئث ذلكةنئ اقشا حاننئث قولاستئنا بارعان تارعئننئث باتئر ةكةنئن ةشكئم اثعارا بةرمةيدئ. كوكئرةك كةرئپ، باتئرلئعئن جار سالماعان تارعئن وسئ ةلدة قوناق بولئپ، تالاي ايلاردئ وتكئزةدئ. جئلجئپ جئلدار وتةدئ. ول ؤاقئتتا ولالاي، بذلالاي دةگةن ةكئ حاننئث ةلئ قئرئم جذرتئنئث جاؤئ ةدئ. بذل ؤاقئتقا دةيئن ولاردئث ةلئن العان بئردة-ءبئر باتئر دا شئقپاعان ةدئ نوعايلاردا. اقشا حاننئث تالابئ بويئنشا قئرئم اسكةرلةرئ وسئ حانداردئث ةلئنة اتتانادئ. ءدال وسئ اسكةردئث ئشئندة تارعئننئث بار ةكةنئن ءتئرئ جان سةزئپ بولمايدئ، سةبةبئ وعان ءجذر دةگةن دة ةشكئم بولماعان. ذرئستا اقشا حاننئث اسكةرئ قئرئلئپ، جذرتئنا قايتپاق بولادئ. سول كةزدة بويئنداعئ كذش-قؤاتئن قايراپ، جاؤعا تارعئن تاپ بةرةدئ. جئردا بذل بئلايشا سؤرةتتةلةدئ:

«تارعئن سئندئ باتئرئث

قايتارئن جذرتتئث بئلةدئ،

اللادان پارمةن تئلةدئ.

قذيئسقانئن قئسقارتئپ،

ةكئ ايئلئن بةرئك تارتئپ،

ةندئ اتئنا مئنةدئ...

...اللالاپ باتئر شابادئ.

جالعئزدئث جارئ قذداي دةپ،

سارالا تؤئ سالبئراپ،

شاپتئ باتئر تةبئنئپ،

جالماؤئزداي ةمئنئپ،

سئرتتاعئ جذرگةن اسكةرگة

قارامادئ بذل باتئر،

ئشكئ قامالعا كئردئ جةلئگئپ».

مئنة، وسئلايشا سان مئث اسكةر جةثة الماعان توعئز سان تورعاؤئت، ون سان ويماؤئت ةلئن تارعئن تئزة بذكتئرةدئ. جةثئسپةن ورالعان اقشا حان ةرلئگئمةن ةكشةلةنگةن حاس باتئردئ شاقئرئپ ءجون سذراسادئ. ءوز ةلئنةن قاشئپ كةتكةنئن ايتقان باتئرعا حان: «سةن كةشةگئ جاؤدئ بذزعان قايراتئثدئ سةنئ تئنئشسئزداعان جذرتئثا كورسةتپةدئث بة؟» دةگةندة، ةر تارعئن: «ناقاقتان ءوز جذرتئمدئ جئلاتؤعا شاريعات قوسپادئ» دةپ كورةگةندئك تانئتادئ. وسئلايشا اقشا حاننئث اسكةرباسئ بولعان ةر تارعئننئث جةر جارعان اتاعئن ةستئگةن حان قئزئ باتئر تارعئنعا سئرتتاي ءتانتئ بولئپ جذرةدئ. «بةت اجارئن قاراساث، جازعئ تذسكةن ساعئمداي، ةت اجارئن قاراساث، تةرئسئنةن ايئرعان، ارپا-ءبيداي اق ذنداي. قاسئ سارئجاداي كةرئلگةن، كئرپئگئ وقتاي تئگئلگةن، بذرالئپ بةلئ بذگئلگةن، قاراعان كئسئ ذثئلگةن، قولاث شاشتئ، قوي كوزدئ» اقجذنئس ارؤ تارعئنعا ءوز سةزئمئن بئلدئرةدئ. كذندةردئث كذنئندة اقجذنئسكة ايتتئرؤشئلار كةلةدئ. وسئنئ ةستئگةن اقجذنئس سذيگةنئ تارعئنمةن قاشؤعا بةل بايلايدئ. «قئز دا بولسا مذثداسئ، جولداسئ» بولعان اقجذنئستئ الئپ قاشقان ةر تارعئننئث سوثئنا قاهارعا مئنگةن اقشا حان قؤعئنشئ سالادئ. ءبئراق ةر تارعئننئث قاهارئنان قايمئققان تالاي قؤعئنشئ كةرئ قايتادئ. تةك قارتقوجاق قارت قانا «ذيگة قايتئپ بارعانئم دا - ءبئر ءولئم، قؤئپ بارئپ ولگةنئم دة - ءبئر ءولئم» دةپ تارعئننان تايسالماي قؤئپ جةتةدئ. «باتئرلار جئرئنداعئ» قاهارمانداردئث اقئلشئسئ دا، ارقا سذيةرئ دة جارئ مةن تذلپارئ بولادئ ةمةس پة؟ تارعئننئث دا استئنداعئ تارلان اتئ جاؤدئث قؤئپ كةلة جاتقانئن بئردةن سةزةدئ. ارتئنا قاراپ، ءبئر قارانئ كورگةن تارعئن قاشؤعا نامئستانادئ.

«جالعئز قارا كورئندئ!

ةندئ جذرسةم - قاشتئ دةر،

«ارؤاعئم مةنئث باستئ»، - دةر، -

«مةنةن قورقئپ، ساستئ»، - دةر.

اجالئم بولسا بذل ةردةن،

جةمةي قويماس جةبئر جةر،

كئرگئزبةي قويماس قازعان كور»، - دةپ نامئسئن قايراپ، ارتئنا بذرئلادئ. الپئس بةستة جاسئ بار قارتقوجاقتئ كورگةن تارعئن ذلكةنگة ئزةت كورسةتئپ، ءيئلئپ سالةم بةرةدئ. جاؤئ بولسا دا اقساقالدئ اعادان اماندئعئن سذراسادئ. جاس جئگئتتئث قايسارلئعئن بايقاعان قارتقوجاق تا جةكپة-جةكتة جئگئتتئ اياپ، اتقان وعئن تارعئننئث قورامساعئنا دالدةيدئ. قورامساقتاعئ وق كذل-تالقان بولئپ ؤاتئلادئ. ءاؤ باستا قارتقوجاقتئث مذنئ اياپ، وق دارئتپاعانئن اثعارماعان ةر تارعئن قارت باتئرعا دذرسة قويا بةرةدئ. سول كةزدة قارتقوجاق ءوزئنئث نة سةبةپتئ وق تيگئزبةگةنئن ايتقاندا عانا ةر تارعئن اقجذنئستئ قارتقوجاققا تاستاپ كةتة بةرةدئ. ءبئراق كوركئنة اقئلئ ساي اقجذنئس «قاباعئ تاستاي تذيئلگةن، لاشئن قذستاي شذيئلگةن» قارتقوجاقتئ سوزبةن جةثةدئ. ونئ رايئنان قايتارادئ.

تارعئن قئزدئ الئپ، ةدئلدةگئ ورمانبةتتئث ون سان نوعايئنا بارادئ. حانزادا حاننئث قولاستئنا بارعان تارعئننئث ولالاي حاننئث جذرتئن ويرانداعان باتئر ةكةنئن اثعارعان يگئ جاقسئلار مذنئ سئيلاپ، كذتةدئ. حان دا حاباردار بولادئ. تارعئننئث باتئرلئعئن سئناماق ماقساتتا حانزادا حان وعان شاعان دةيتئن سؤدئث بويئنداعئ كوپ قالماقتئ ئعئستئرئپ بةرؤئن سذرايدئ. بذل ذرئستا جةثئسكة جةتقان تارعئن تال باسئنا شئعئپ، جاؤ اسكةرئن باقئلاپ وتئرعان ساتئندة اعاشتان قذلاپ، بةلومئرتقاسئن شئعارئپ الادئ. ةلگة اكةلگةن باتئردئ قانشا باعئپ-قاقسا دا ةش وثالمايدئ. قولئنان كذش-قؤاتئنئث تايعانئن سةزگةن حانزادا حان باتئردئ جذرتقا تاستاپ، قايتا اينالئپ كةلمةككة ؤادة بةرةدئ. ءبئراق ؤادةسئنةن تايقئعان حان ونئ ذمئتئپ تا كةتةدئ.

«اتاثا نالةت، نوعاي-اي،

ةلةمةدئ ءوزئمدئ،

سئيلامادئ ءسوزئمدئ!

جاؤدئراتئپ كوزئمدئ،

تاستاپ كةتتئ جذرتئنا

ءبئر مةرتئلگةن بةل ءذشئن!

قاپئدا وتكةن دذنية-اي،

«تارعئن، تارعئن» دةيتذعئن،

قولئمنان سارقئت جةيتذعئن»، - دةپ ئشتةي كذيزةلةدئ. قذداي قوسقان جارئ ارؤ اقجذنئسپةن، قاناتئ بولعان تارلان اتئمةن قوش ايتئسا باستايدئ. باتئردئث مذنشالئقتئ كذيزةلئسكة تذسكةنئن سةزگةن اقجذنئس تاپقئرلئق تانئتئپ، تارعئننئث نامئسئن قايرار سوزدةر ايتادئ. استة «ةر جئگئتتئ نامئس ولتئرةدئ» ةمةس پة؟ اقجذنئستئث «اعاشتان بيئك مةرت تاؤئپ، قئزمةتشئ قارا قذلدارشا قورلئقپةنةن ولگةن ةر» دةگةن ءسوزئ تارعئننئث جانئنا قاتتئ باتادئ. «جاؤ قولئنان ةمةس، اعاشتان قذلاپ مةرت بولدئ دةگةن ءسوزدئ ةستؤ بةك ذيات ةكةن» دةپ، بةلئن ءوزئ باسئپ قالادئ. وسئ ساتتة بةلومئرتقاسئ ورنئنا تذسةدئ. وسئلايشا ءبئر سوزبةن-اق نامئسئن قايراعان تارعئن بةلئن جازئپ، ورنئنان تذرادئ. كةزئندة باسئنا ءئس تذسكةندة بذرئلماستان كةتئپ قالعان حانزادا حاننئث جاقسئ-جايساثدارئ تارلاننئث ةلگة كةلگةنئن ةستئسئمةن استئ-ذستئنة ءتذسئپ بايةك بولادئ. حان تارعئنعا كوپ قالماقتئ تاعئ دا قؤئپ بةرؤئن وتئنةدئ. باستاپقئدا باس تارتقانئمةن كةك ساقتاؤدئ بئلمةيتئن باتئر حانمةن ؤادة بايلاسادئ. بذل جولئ دا جةثئسپةن ورالعان تارعئنعا ءوز قئزئن بةرمةككة ؤادة بةرگةن حانزادا حان تاعئ دا سةرتئنةن تايقئپ شئعادئ. ةل باسقارئپ وتئرعان باسشئنئث مذنداي ةكئجذزدئلئگئنةن جيرةنئپ، تارعئن اقجذنئسپةن كةتئپ قالادئ. قاهارئنا ءمئنئپ كةتةدئ. باتئردئ ءبئر ةمةس، ةكئ مارتة الداپ سوققان حاننئث قارسئلاستارئ كوپتةپ شئعا باستاعان سوث، حان دا رايئنان قايتئپ، ةر تارعئنعا ةلشئ جئبةرةدئ. كةشئرئم وتئنةدئ. دوستئق قولئن سوزادئ. قاشاننان قاراپايئمدئلئق پةن كةشئرئمشئلدئكتئ جانئنا سةرئك ةتكةن تارعئن بذل جولئ دا قاهارئنان قايتادئ. قارا نوعاي ةلئمةن قايتا تابئسئپ، قارتايعانشا سول ةلدة ءومئر سذرةدئ. ارؤ اقجذنئستةن ذل سذيةدئ. ول دا ءبي بولادئ، بةك بولادئ.

جئردا تارعئن بةينةسئ اقجذنئس، سئپئرا جئراؤ ارقئلئ شةبةر سؤرةتتةلگةن. جارئ اقجذنئس:

«تذياقتان ذشقان توزاثئن

جاؤئرئنئنان جاؤعان

قارداي بوراتئپ،

ارقادان سوققان بورانداي

جةر تذبئنة جةلگةن ةر!

اتاسئ ناكةس كاؤئردئث

ماستةگئن ايداپ كةلگةن ةر!

بةكئرة وينار اق تةثئز،

وثگةگة تةرةث بولسا دا،

ءسئز وتةيئن دةگةندة،

بةلگئلئ وتكةل بولعان ةر!

ءيت مئنةزئث ذستاسا،

قايساردئث قارا تاسئنا

قاراؤئل سالماي قونعان ةر!» - دةسة، سئپئرا جئراؤ باتئرعا بئلاي باعا بةرةدئ:

«بؤئرقانئپ، بذرقانسا،

مذزداي تةمئر قذرسانسا،

جئرتپاي كةتپةس جاعاثدئ،

جاثئلتار، كةلسة، توباثدئ،

شؤلاتپاي كةتپةس بالاثدئ،

قان ةتپةي كةتپةس قالاثدئ!

ءبئر تذبةكتةي ءبئر قئلار،

جالپئ جاتقان دالاثدئ...»

مئنة، جئردئث ونة بويئندا تارعئننئث تالاي ارؤدئ ءتانتئ ةتةر تاماشا تابيعاتئ ايقئن كورئنئس تاپقان. سذلؤ سذيسئنةر سئمباتئ، حاس باتئرعا لايئق تذلعاسئمةن قوسا ادامشئلئق قادئر-قاسيةتئ دة - ناعئز ةل باسقارار ةرگة ءتان دذنيةلةر. اشؤعا مئنسة الدئنا بارؤعا جان بئتكةن جذرةكسئنةدئ. حالقئنا حان بولعان باتئر، جاؤئنا سةلت ةتكئزةر سةمسةر، قيئپ تذسةر قئلئش بولعان.

انار دذيسةنباي قئزئ

(«اناءتئلئ » گازةتئ. تامئزدئث 26-سئ. 2010 - جئل)

سوڭعى جاڭالىقتار