«وزدةرئث بئلةر نارتايمئن»

نارتايدئث وزئنة دةيئنگئ قازاق پوةزياسئنداعئ اقئندئق داستذرگة ءتان بةلگئلةردئ قولدانؤئ مةن شئعارماشئلئعئنداعئ قوعامدئق-الةؤمةتتئك مازمذندئ يگةرگةن جاثاشئلدئعئ، وزئندئك ءستيلئ - ءداستذرلئ جالعاستئقتئث كورئنئسئ.
نارتاي بةكةجانوأ - قازاقتئث حالئق پوةزياسئنئث تاريحئندا وزئندئك دارا شئعارماشئلئق ةرةكشةلئگئمةن ماثگئلئك اقئندئق ةكئنشئ ءومئرئن جاساپ كةتكةن ذلكةن تذلعا. ونئث شئعارماشئلئعئ - قازاقتئث حالئق پوةزياسئ تاريحئنداعئ سؤئرئپسالما، توكپة (يمپروأيزاتورلئق) اقئندئق، انشئلئك، جئرشئلئق، كومپوزيتورلئق قاسيةتتةردئ تولئق، تذتاستاي سئثئرگةن قئرئ مول سان سالالئ مذرا. وسئعان بايلانئستئ قازاقتئث حالئق پوةزياسئنداعئ ج.جابايةأ، ن.بايعانين، ك.ازئربايةأ، ا.تاجئبايةأا، ن.بايمذراتوأ، ر.مازحوجايةأ جانة جازبا پوةزياداعئ ا.توقماعامبةتوأ، ءا.تاجئبايةأ، س.ماؤلةنوأ، م.الئمبايةأ، ت.ب. اعا بؤئن اقئندار نارتايدئث اقئندئق ونةرئ مةن ازاماتتئق تذلعاسئ تؤرالئ جاقسئ پئكئرلةر جازدئ. سونئمةن بئرگة قازاقستاننئث بارلئق اتئراپتارئنداعئ اقئن-جئراؤلار دا نارتايدئ ذستاز تذتئپ، ونئث سؤئرئپسالما، توكپة اقئندئقتئ، ورئنداؤشئلئق (انشئلئك، جئرشئلئق)، كومپوزيتورلئقتئ تذتاس مةثگةرگةن ءداستذرئن جالعاستئردئ.
مئسالئ، قازاق پوةزياسئنئث الئبئ ذلئ جامبئل:
و، نارتاي، شةشةن تاثداي، قاسقا ماثداي،
ءسوزئث ءتاتتئ، ءدامدئ ةكةن شةكةر بالداي.
جذرةكتئ سئلكئندئرئپ ءبئر وياتتئث،
سارعايئپ كذنشئعئستان اتقان تاثداي»، - دةپ، نارتاي جئرلارئنئث ةستةتيكالئق قؤاتئنا باعا بةرگةن.
حالئق اقئنئ ايمانكذل تاجئباةأا نارتايدئث حالئقتئق، قوعامدئق ونةرئن جوعارئ باعالاعان:
نارةكة، جذرتئم سذيگةن نارئم ةدئث،
جاسئثنان جئر سؤئنا قانئپ ةدئث.
اتانئپ اقئنداردئث اعاسئنداي،
تايقئماي تالاي توپتئ جارئپ ةدئث.
...توككةندةي ذننةن ءئنجؤ، تئلدةن مارجان،
كةرةگئن كةلةلئ ةلدئث تاؤئپ ةدئث.
وزئمةن تذستاس حالئق اقئندارئنئث اراسئندا وسئنداي جوعارئ باعاعا ية بولعان نارتايدئث يمپروأيزاتورلئق شةبةرلئگئندةگئ سوزدةردئث قؤاتتئلئعئ، پوةتيكالئق اجارئ جازبا ادةبيةتتةگئ اقئندارعا دا قاتتئ اسةر ةتكةن. 30-40-جئلدارئ قازاقتئث جازبا اقئندارئنئث حالئق پوةزياسئنئث اسةرئن كوپ قابئلداؤئنا اؤئزشا اقئندئق داستذردةگئ مازمذندئ ءتئل ورنةكتةرئنئث ايرئقشا اسةر ةتكةنئ ءسوزسئز.
مئسالئ، قازاق ادةبيةتئنئث كورنةكتئ وكئلدةرئنئث ءبئرئ اسقار توقماعامبةتوأ: «نارتاي - سؤئرئپسالما جذيرئك، ونئث ءانئ مةن جئرئ اعئتئلئپ، تذيدةكتةلئپ، شؤماقتالئپ جاتادئ. نارتاي تةك ولةثنئث ذيقاسئن عانا قؤمايدئ. ءسوزدئث سالماعئنا كوپ زةر سالادئ. ول - ذدةي شاباتئن اقئن»، - دةپ، اقئندئق شةبةرلئك سئرلارئن كورسةتةدئ.
نارتايدئث قؤاتتئ اقئندئق شةبةرلئگئنئث شةثبةرئن كةثةيتئپ، بذكئل حالئقتئق-الةؤمةتتئك، قوعامدئق دةثگةيگة كوتةرئلگةن كةزئ - كةثةستئك ءداؤئر. ذلت ساياساتئنئث يدةولوگيالئق مازمذنئ نارتايدئ 30-40-جئلدارئ جامبئل سةكئلدئ حالئق تالانتتارئمةن بئرگة بيئك ساتئعا كوتةردئ. بذل تؤرالئ اكادةميك ا.جذبانوأ: «وتئزئنشئ جئلداردان باستاپ، ءبئزدئث مادةنيةتئمئز ءوسئپ، رةسپؤبليكانئث جةر-جةرلةرئنئث قاتئناستارئ كذشةية باستاعاندا نارتايدئث ءانئ دة، ولةثئ دة كةث ءورئس الدئ. بذرئنعئ تةك «سئر بويئنئث نارتايئ» ةندئ «بذكئل قازاقستاندئق» اقئن بولئپ كةتتئ»، - دةپ كورسةتتئ.
* *
نارتاي بةكةجانوأ 1890 جئلئ قازئرگئ قئزئلوردا وبلئسئ، شيةلئ اؤدانئنداعئ 1990 جئلدان بةرئ ءوز اتئنداعئ اؤئلدا تؤئلعان. اكة قامقورلئعئنان ةرتة ايئرئلعان بالا نارتايدئث رؤحاني قامقورشئسئ، تاربيةشئسئ، اناسئ باقتئگذل مةن اعاسئ مانسذر بولادئ. نارتايدئث اناسئ باقتئگذل اقئنجاندئ، شةشةن ءتئلدئ، پاراساتتئ جان بولئپتئ. اؤئل اراسئنداعئ قئسقا كولةمدئ تذرة نة قايئم ايتئستاردا وتكئر ءتئلدئ جئرلارئمةن سئر ولكةسئنئث اتاقتئ اقئنئ بذدابايدئث جاقسئ باعاسئث الادئ. باقتئگذل نارتايدئ ولةث ذيقاستارئنا جاتتئقتئرؤدا اؤةلئ تذرمئس-سالت ولةثدةرئن جاتتاتئپ، سول ولةثدةردئث پئشئنئنة سايكةس ولةثدةر شئعارتؤعا جاتتئقتئرادئ. مئسالئ، نارتاي «ناؤرئز جئرلارئنئث» ذلگئلةرئنة ةلئكتةپ، مئناداي ولةثدةر شئعارعان:
قارا ةشكئنئث ءمذيئزئ،
ةربةگةي دة سةربةگةي.
وسئ ذيگة كةلگةن پالةكةت،
وزةن سؤدئ ورلةگةي.
مةنئث اتئم نارتاي،
داستارقان تولسئن سارئ ماي.
تاث مةزگئلئ بولعاندا،
جاستئعئنئث استئنان
توسةگئنئث باسئنان
باق-داؤلةت كةلئپ دارئعاي.
9 جاستان باستاپ اؤئل مولداسئنان ءذش قئس وقئعاننان كةيئن ءان-كذي، جئرعا قذمار نارتايدئث ةسكئ وقؤعا ئنتاسئ بولمايدئ. سوندئقتان اناسئ باقتئگذل بالاسئنئث ءان-جئرعا قذمار ئنتئزار كوثئلئنة وراي ءوزئ قاتئسئپ جذرگةن اؤئل اراسئنداعئ ايتئستارعا قاتئستئرادئ. وسئلايشا نارتاي 13 جاسئنان باستاپ اقئن اتانادئ. ول تاعدئردئث جةتئمدئك پةن جوقشئلئققا قذرئلعان قيئندئعئنا مويئماي، قوي سوثئندا ءجذرئپ اسپانداعئ قذستارمةن تئلدةسةرلئكتةي اسقاقتاتا ءان شئرقاپ جذرةدئ.
نارتايدئث اقئندئق ونةرگة شئثداپ بةت بذرؤئندا اعاسئ مانسذردئث كوپ ئقپالئ بولادئ. مانسذر بةكةجانوأ (1875-1933) - ارابشا ساؤاتتئ، شئعئس سيؤجةتئندةگئ قيسسا-حيكاياتتاردئ («سذلتان ماحمذد گازناؤي»، «ءامئر تةمئر كورةگةن»، «مذثدئ قئز»، «التئن بالئق»، ت.ب.) كوپ بئلگةن اقئن. سولارعا ةلئكتةپ، ءوزئ دة داستاندار شئعارئپ، ايتئستارعا قاتئسقان («مانسذر مةن دامةنئث ايتئسئ»). سئر ولكةسئندةگئ قئپشاق بذداباي، بالقئ بازار جئراؤ، كةتة ءجذسئپ، تذرماعامبةت، ت.ب. شايئرلاردئث شئعارمالارئن جاتتاپ، اقئندئق مذرالاردئ ةل اراسئنا تاراتئپ وتئرعان. اعاسئنئث اقئندئق، ذستازدئق ذلاعاتئنان ذلگئ العان نارتاي كةيئن بئلاي دةيدئ:
ءوز اعام اقئن مانسذر ولةثگة تةث،
ول ءذشئن ولةثنةن جوق ونةر بوتةن.
ءذش ءجذزدئث نةبئر ايدئن شالقارئندا،
مامئرلاپ قازداي قالقئپ جذرگةن ةكةن.
قاعاز بةن قالامدئ ول ةلدةن الدئ،
سؤ ءئشتئ نة كولدةردةن بةلدةن ارعئ.
...سةن تارت، - دةپ دومبئرانئ
ذسئنعان سوث،
ايقايلاپ بةردئم حالقئما مةن حاباردئ.
اعاسئنئث اقئندئق تالانتئنا تابئنعان بالا نارتاي ول ذيرةتكةن جئرلاردئ سئرنايعا قوسئپ جئرلاي باستايدئ. نارتايدئث اقئندئق قابئلةتئن تانئعان اعاسئ مانسذر وعان ارناؤلئ تاقئرئپتار بةرئپ جئرلاتادئ، ولةثدةرئنة باعا بةرئپ، سئناپ، كةمشئلئكتةرئن تذزةپ وتئرادئ. نارتاي 1903-1913 - جئلدار اراسئندا كذنكورئس قامئمةن جالشئلئقتا جذرةدئ. شيةلئگة كةلئپ جذرگةندة تةمئرجول جذمئسشئلارئنئث اؤئر ومئرئنةن ةزئلگةن حالئقتئث قاناؤشئلئقتاعئ تاعئ ءبئر سئرئن تانيدئ. جالشئلئقتا جذرسة دة نارتاي انشئلئك، اقئندئق ونةرگة ماشئقتانؤدان قول ذزبةيدئ.
15 جاسقا كةلگةندة نارتاي قازاق دالاسئنا اتئ ءمالئم ارقالئ اقئن، ءانشئ تايجان قالماعامبةتوأكة كةزدةسئپ، سودان ذلگئ الادئ. وسئ كةزدةسؤدئث العاشقئ اسةرئ تؤرالئ كةيئن نارتاي بئلاي دةپ ةسكة الادئ: ««مةن تايجانعا شارشئ بازاردئث ورتاسئندا كةزدةستئم. قذلاشئن سةرمةي تارتقان سئرنايعا شئرقاعان ءانئن قوسئپ تذرعان تايجان ماعان ةرةكشة اسةر بةردئ. ونئث جةلكئلدةگةن اسةم مذرتئ كوككة قاراي زئمئراعان قئراننئث قاناتئن، ساثقئلداعان داؤسئ ةسكةكتةگةن جةلدئ ةلةستةتتئ. مذنداي عاجاپ ءاندئ تئثداعان شاقتا ءوزئمدئ تؤعان ةلدئث اسةم تابيعاتئنا شومعانداي سةزدئم». سئرنايعا، دومبئراعا قوسئلئپ ءان شئرقاپ، قوبئز، سئبئزعئ دا تارتاتئن تايجان تالاپتئ جاس نارتايعا ءوزئنئث اقئندئق، انشئلئك ونةرئندةگئ بارلئق قاسيةتتةردئ ذيرةتةدئ. اقئندئق داستذرگة ءتان ذلكةننةن كئشئگة سئيلار اماناتئنداي عاجايئپ ونةرئن سئيلاعان تايجان:
ارالاپ سئر بويئندا سةرؤةن ةتتئم،
ءان شئرقاپ جئردان تالاي كوش
جونةلتتئم.
ارقادان سئر ةلئنة ةسكةرتكئش دةپ،
ءانئمدئ مةن نارتايعا تاستاپ كةتتئم، - دةپتئ.
وسئ تايجان ءتالئمئن العان نارتاي اقئندئق، انشئلئك ونةردئث كةث داثعئل جولئنا تذسؤدةگئ ئزدةنئس جولدارئن ودان ءارئ جالعاستئرادئ. ءوز كةزئنئث بةلگئلئ اقئنئ اتانعان اعاسئ مانسذردئث، شةشةسئ باقتئگذلدئث تئكةلةي ذستازدئق اسةرئمةن قازاق دالاسئنداعئ اقئن-جئراؤ، شايئرلاردئث شئعارمالارئمةن كةثئنةن تانئسئپ، سولاردان ذلگئ الادئ.
اقئندئق جولدا جذرگةندة نارتاي اباي، شوجة، ابؤباكئر كةردةرئ، مايلئقوجا، مادةلئ، قذلئنشاق، قذلان، مذسا، قذلتؤما، ورئنباي، اقمولدا، ءماشهذر ءجذسئپ، ت.ب. اقئندئق شةبةرلئكتةرئنةن ذيرةنئپ، كةيئن ءوزئن سولاردئث ءئزئن جالعاستئرؤشئ رةتئندة جئرلايدئ:
باعامدئ كورسةتةتئن ولةثمةنةن،
نة پايدا «مةن پالةنمئن!» دةگةنمةنةن.
ئلگةرگئ ءوتئپ كةتكةن اقئندارشا،
ئستةيئن ءبئر قئزمةت توبةممةنةن.
اتالعان اقئندار قازاق ادةبيةتئنئث تاريحئنداعئ اؤئزشا سؤئرئپسالما، توكپة اقئندئق پةن شئعئس ادةبيةتئنئث جازبا ادةبي داستذرلةرئن دة دامئتقان ةدئ. سوندئقتان نارتاي دا ءوزئ ءتالئم العان اقئندئق ورتانئث داستذرئمةن ءوزئنئث تؤئپ-وسكةن ورتاسئنان، حالئقتئث اؤئز ادةبيةتئ مذرالارئنان جانة قازاق دالاسئنداعئ اقئندئق مةكتةپتةردةن ذلگئ الدئ. نارتايدئث اقئندئققا قوسا سيرةك كةزدةسةتئن اسةم داؤئستئ انشئلئگئ، كومپوزيتورلئعئ - تابيعاتتئث بةرگةن ايرئقشا سئيئ ةدئ. بذنداي دارئن يةلةرئنئث ونةرئن شئثداپ، جةتئلدئرة بةرؤئنئث جالعئز جولئ ةل ارالاؤ بولدئ. نارتاي دا دومبئراسئن، گارمونئث ارقالاپ، ةل اراسئندا «ءانشئ نارتاي»، «اقئن نارتاي» اتاندئ. دةمةك، نارتاي ءانشئ اقئندار مةكتةبئنئث داستذرئندة قالئپتاسادئ.
جاس اقئن نارتايدئث ةل ارالاپ، حالئقتئث ةثسةسئن ةزئپ وتئرعان قيئنشئلئقتاردئث شئنايئ سيپاتتارئن تةرةث سةزئممةن تانؤئ - ونئث شئعارمالارئنئث دا الةؤمةتتئك ءذنئن وتكئرلةي ءتذستئ. العاشقئ اقئندئق شئعارمالارئنان باستاپ-اق وزبئرلاردئث، الداؤشئ دذمشة مولدالاردئث حالئققا جات بةينةلةرئن، ءئس-ارةكةتتةرئن اشكةرةلةيدئ.
وتارشئلدئق بذلتئ تورلاعان زاماندا ةثبةكشئلةردئث ورتاسئنداعئ اقئنئ، ءانشئ-جئرشئسئ بولعان نارتاي - قازاقتئث حالئق اقئندارئنئث ئشئندة رةسةي پاتشاسئنئث تاقتان تذسؤئنة قؤانا تذثعئش جئر («و، ءسذيئنشئ، ءسذيئنشئ!») ارنادئ. ودان كةيئنگئ قازاق دالاسئنداعئ ساياسي-الةؤمةتتئك، مادةنيةت جاثالئقتارئ، ذلئ وتان سوعئسئ جئلدارئنداعئ ةرلئك، ةلدئك شةجئرةسئ - بارئ دة نارتاي جئرلارئنئث التئن ارقاؤئ بولدئ.
1934-1935 - جئلدارئ نارتاي ءوزئ تذراتئن «ذلگئلئ» كولحوزئنئث شارؤاشئلئعئ مةن شيةلئ اؤدانئنداعئ مادةني-اعارتؤ جذمئستارئنا بةلسةنة ارالاسادئ. اؤدانداعئ جةتئم بالالار ءذيئ مةن مةكتةپتةردةگئ تالانتتئ بالالاردئ تاؤئپ الئپ، ئرئكتةپ، مةكتةپ وقؤشئلارئنئث كونسةرتتةرئن ذيئمداستئرادئ.
1934 - جئلئ ماؤسئمدا الماتئدا وتكةن كوركةمونةرپازداردئث ولكةلئك تذثعئش سلةتئندة نارتاي اقئندئق ءداستذردئث جاثا ءبئر مةكتةبئنةن وتكةندةي اسةر الادئ. قازاق پوةزياسئنئث الئبئ، ذلئ جامبئل، ءانشئ-اقئندار جاياؤ مذسا، يسا بايزاقوأ، تئكةلةي ذستازئ تايجان قالماعامبةتوأ، اقئن قازانعاپ بايبولوأ، ت.ب. ءانشئ، كذيشئ ونةرپازداردئ كورگةن نارتاي اقئندئق ونةرئنة جاثاشا سةرپئن، جاؤاپكةرشئلئك جذگئن ارقالاعانداي بولدئ. ول وسئ سلةت ساحناسئندا جذيرئك اقئنداردئث الدئندا ءبئرئنشئ رةت يمپروأيزاتورلئق تالانتئن سئنعا سالئپ، «زامانانئث بذلبذلئمئن» (1934) دةگةن تولعاؤ ولةثئن شئعاردئ.
1936 - جئلئ مامئر ايئندا كةثةس وداعئنئث استاناسئ ماسكةؤدة بولعان قازاق ادةبيةتئ مةن ونةرئنئث ون كذندئگئنة حالئق اقئندارئ جامبئل، كةنةن، ايمانكذل، ورئنباي، ءومئرزاقتارمةن بئرگة نارتاي دا باردئ.
1936- جئلعئ ك س ر و كونستيتؤسياسئنئث قابئلدانؤئ وزگة اقئندار سةكئلدئ نارتاي شئعارماشئلئعئندا دا جئرلاندئ. ةل ئشئندةگئ («ذلئ سوأةت سايلادئق» ولةثئ) ناسيحاتتئق مازمذندئ سايلاؤ جذيةسئندةگئ بذقارالئق مادةني-كوپشئلئك جذمئستارئ نارتايدئث حالئق ورتاسئندا ءجيئ بولؤئنا سةبةپكةر بولدئ. بذل تؤرالئ ءوزئ بئلاي دةپ جازادئ: «« مةن ... شيةلئ اؤدانئ، «ذلگئلئ» كولحوزئندامئن. قسسر ذلئ سوأةتئنئث سايلاؤ ناؤقانئنان وسئ ؤاققا دةيئن كولحوزدارعا شئعئپ، مادةنيةت اتتانئسئندا ءجذرمئن».
1937 - جئلئ شيةلئ اؤداندئق مادةنيةت بريگاداسئنئث مذشةسئ بوپ جذرگةندة، وبلئستئق كونسةرت-ةسترادا بيؤروسئنا شاقئرئلادئ. ءسويتئپ، قئزئلوردا وبلئسئ عانا ةمةس، رةسپؤبليكا ومئرئندةگئ ذلكةن جاثالئق بوپ سانالاتئن حالئق اقئنئ نارتاي بةكةجانوأ باستاعان وبلئستئق انسامبل دذنيةگة كةلدئ.
نارتايدئث توپتئق ونةر شةبةرلةرئن باسقارئپ، حالئققا مادةني قئزمةت جاساؤئ - ةجةلگئ اقئندئق ءداستذردئث بذگئنگئ زامانعا ذشتاسقان، جاثعئرعان كورئنئسئ ةدئ. نارتاي باسقارعان انسامبل حالئقتئق ونةردئث ءبئر ارنادا توعئسقان تذتاسقان تذلعاسئن بةينةلةيدئ. سةبةبئ ول باسقارعان كونسةرتتئك ذگئت بريگاداسئنئث قذرامئندا تةك قانا حالئق اراسئنداعئ يمپروأيزاتور اقئندار، ةپيك جئرشئلار مةن تةرمةشئلةر، انشئلةر مةن كذيشئلةر، بيشئلةر بولدئ. بذل - اقئندئق ونةردئث حالئقتئق مادةنيةتپةن ءبئرتذتاس ةكةندئگئن دالةلدةيتئن قذبئلئس.
نارتايدئث تؤئسقان حالئقتارعا كةث تانئلؤئ 1939 - جئلئ ماسكةؤدةگئ بذكئل وداقتئق اؤئلشارؤاشئلئعئ كورمةسئنة قاتئسئپ ونةر كورسةتؤئنةن باستالدئ. كورمةنئث كونسةرتئندة كةنةن ازئربايةأ «جاثا زاث» ءانئن ورئنداسا، نارتاي «وتانئم» اتتئ ولةثئن وزئندئك اؤةندئ انئمةن سئرنايعا قوسئلا يمپروأيزاتورلئق شةبةرلئكپةن ورئندايدئ. مئسالئ:
شاتتئعئم - وتانئمنئث مةرةكةسئ،
جاندئعا سايا بةرگةن كولةثكةسئ.
حالقئما، كولحوزئما ئرئس بةرگةن،
كذن سايئن جذلدئزدانعان بةرةكةسئ...
نارتايدئث وسئ كورمةدةگئ ورئنداؤ شةبةرلئگئ تؤرالئ «پراأدا» گازةتئنئث 1939 - جئلعئ 28 - تامئزداعئ نومئرئندة أ.گورودينسكيي دةگةن اأتوردئث «نارودنوة تأورچةستأو كازاحستانا» دةگةن ماقالاسئندا ايرئقشا ذزدئك باعا بةرئلدئ.
نارتاي اقئن وسئ 1939 - جئلئ ماسكةؤدةگئ كورمةگة بارعاندا لةنيننئث ماأزولةيئن كورئپ، «لةنينگة»، «قئزئل موسكأا» دةگةن ولةثدةرئن شئعارادئ.
1939 - جئلئ قاراشا ايئندا الماتئدا وتكةن قازاقستانداعئ حالئق اقئندارئنئث رةسپؤبليكالئق تذثعئش سلةتئندة، 1943 - جئلئ وتكئزئلگةن رةسپؤبليكالئق ءبئرئنشئ رةسمي ايتئستا حالئق پوةزياسئنئث الئپ تذلعالارئ جامبئل، كةنةن، نذرپةيئس، نذرلئبةك، دوسكةي، ورئنباي، قازانعاپ، قالقا سةكئلدئ جذيرئك اقئندارمةن بئرگة نارتاي دا توكپة اقئندئق ونةردئث ذلكةن سئناعئنا ءتذستئ. جئر الئبئ جامبئلدئث سلةتتئث، ايتئستئث اشئلؤئندا ايتقان «ذندةؤ» (1939)، «اقئندارعا ارناؤ» (1943) دةگةن تولعاؤلارئندا بذكئل حالئق اقئندارئنئث كوش باستاؤشئلارئنئث قاتارئندا نارتاي دا اتالادئ.
ذلئ وتان سوعئسئ جئلدارئندا جامبئل باستاعان حالئق اقئندارئ مايدان مةن ءتئلدئث تئعئز بئرلئگئن نئعايتاتئن ذگئتشئلئك-ناسيحاتشئلئق جذمئستاردئث ذيئمداستئرؤشئلارئ بولدئ. مئسالئ، دوسكةي الئمبايةأ قاراعاندئداعئ شاحتةرلةرمةن بئرگة قايلا ذستاپ، سولاردئث الدئندا ذنةمئ جئرلادئ، نذرپةيئس بايعانين اقتوبةدةگئ اؤئلداردئ ارالاپ، مايدانعا جئلئ كيئم، قاراجات جينادئ.
نارتاي دا ذلئ وتان سوعئسئ جئلدارئندا سوعئستئث العاشقئ كذندةرئنةن باستاپ جةثئس ساعاتئنا دةيئن ات ذستئنةن تذسپةي، ايگئلئ گارمونئمةن قوسئلا ورئلگةن اسقاق ءاندئ جئرلارئمةن جذدةگةن كوثئلدةردئ جذباتئپ، جاؤعا ارنالعان كةك جالئنان لاؤلاتا ءتذستئ. ءوزئ 30-جئلداردئث اياعئنا تامان ذيئمداستئرئلعان «نارتاي انسامبلئ» اتانعان اتاقتئ كونسةرتتئك-ذگئت بريگاداسئمةن كةث-بايتاق رةسپؤبليكامئزدئ، تؤئسقان وزبةكستان، قئرعئزستان، قاراقالپاقستان رةسپؤبليكالارئن ارالاپ، تئلداعئ حالقئنئث پاتريوتتئق، وپتيميستئك سةنئمدةرئن كذشةيتؤگة، حالئقتئث مايدانعا كومةك ذيئمداستئرؤ جذمئستارئنا ةلةؤلئ دارةجةدة سةپتئگئن تيگئزدئ.
وسئلايشا قازاق حالئق پوةزياسئنئث العئ ساپئندا كةلة جاتقان نارتاي 1945- جئلئ سةمةيدة ذلئ اقئن، حاكئم ابايدئث تؤعانئنا 100 جئل تولؤئنا ارنالعان رةسپؤبليكالئق تويعا قاتئسئپ، اباي اقئندئعئنئث ازاماتتئق، گؤمانيستئك، كوركةمدئك سئرلارئن بذرئنعئدان دا جاقسئ تانئپ قايتادئ، ارناؤ ولةث («اباي») شئعارادئ.
1949 - جئلئ موسكأادا وتكةن قازاق ادةبيةتئ مةن ونةرئنئث ةكئنشئ ون كذندئگئنئث العاشقئ ساحناسئن قازاقستان ذكئمةتئنئث شةشئمئ بويئنشا نارتاي اقئن اشتئ. وسئ ون كذندئكتئث اشئلؤئنان باستاپ، «پراأدا» گازةتئنئث بةتئنة ايگئلئ قارا سئرنايئمةن سؤرةتئ جاريالانعان نارتاي ون كذندئك كذندةرئندةگئ ادةبي كةشتةردة حالئق پوةزياسئنداعئ يمپروأيزاتورلئق اقئندئق پةن انشئلئك-ورئنداؤشئلئق، كومپوزيتورلئق قاسيةتتةرئ بئرئككةن ونةرئنئث قذدئرةتئن قايتالانباس عاجايئپ شةبةرلئكتئث دةثگةيئندة كورسةتتئ. نارتايدئث قازاق ادةبيةتئنئث وزگة وكئلدةرئمةن بئرگة ماسكةؤ جذرتشئلئعئنئث الدئندا يمپروأيزاسيامةن جئرلاؤئ تؤرالئ وداقتئق، رةسپؤبليكالئق باسپاءسوز بةتتةرئندةگئ ون كذندئك تؤرالئ جاريالانعان ماتةريالداردا ذنةمئ اتالئپ تذردئ.
ون كذندئك كذندةردة مارشال س.م.بؤدةننئي جازؤشئلار ك.سيمونوأ، أ.أيشنةأسكيي، ل.لةونوأ، ن.تيحونوأ، ل.سوبولةأ، س.مارشاك، م.شاگينيان، ن.گريباچةأ، ا.سافرونوأ، ت.ب. مةملةكةت جانة ادةبيةت، ونةر قايراتكةرلةرئنئث، استانا جذرتشئلئعئنئث الدارئندا نارتايدئث اقئندئق، انشئلئك، جئرشئلئق ونةرئ ايقئن تانئلدئ.
نارتايدئث اقئندئق ءومئرئنئث تاعئ ءبئر بةلةسئ - ونئث دذنيةجذزئندةگئ باياندئ بةيبئتشئلئك جولئنداعئ جئرشئعا اينالؤئ. ول الماتئدا وتكةن بةيبئتشئلئكتئ ساقتاؤشئلاردئث 1951 - جئلعئ 20- قئركذيةكتةگئ، 1954 -جئلعئ 19 - قئركذيةكتةگئ كةثةستةرئندة بةيبئتشئلئك تؤرالئ جئرمةن جار سالدئ:
استانام - بةيبئتشئلئك بوساعاسئ،
ءبئر تئلةك، ءبئر ماقساتتا دوس اراسئ.
سوعئستئ بولدئرمايمئز بئرلئكپةنةن
سوعئستئ كئم ويلاسا - ةلدئث قاسئ.
بةيبئتشئلئك - حالئقتئث سذيگةن دوسئ،
قورعاؤشئ سول دوسئنا ذلئ كذنئ.
دذنيةدةن قذرئسئن سوعئسشئلار،
جةر جذزئندة حالئقتئث تئلةگئ وسئ.
نارتاي اقئن 1954 - جئلئ 17 - جةلتوقسان كذنئ اؤئر ناؤقاستان 64 جاسئندا قايتئس بولدئ. «ليتةراتؤرنايا گازةتانئث» 1954- جئلعئ 24 - جةلتوقساندا سانئندا ا.سؤركوأ، ك.سيمونوأ جانة م.اؤةزوأ، س.مذقانوأ، ت.ب. ءبئر توپ قازاق اقئن-جئزؤشئلارئ قول قويعان قازانامادا قازئرگئ زاماننئث تالانتتئ جئرشئسئنئث ادةبيةت پةن مادةنيةتتةگئ ورنئنا قايعئرا وتئرئپ، ذلكةن باعا بةرئلدئ.
نارتاي شئعارماشئلئعئ توكپة اقئندئق، ورئنداؤشئلئق (انشئلئك، جئرشئلئق)، كومپوزيتورلئق قاسيةتتةردئث تذتاستانؤئنان تذراتئندئقتان، ونئث يمپروأيزاسيالئق ونةرئنة ءتان ةجةلدةن كةلة جاتقان ءداستذرلئ بةلگئلةر مةن وزئندئك ستيل، مانةرئ تؤرالئ ايتؤعا تؤرا كةلةدئ. سةبةبئ نارتاي شئعارماشئلئعئنداعئ بئرنةشة ونةر قوسئندئلارئنئث ةث باستئ جةتةكشئسئ - توكپة (يمپروأيزاتور) اقئندئعئ. يمپروأيزاسيا ونةرئندةگئ نةگئزگئ ةرةكشةلئك - اقئننئث جئرلارئ تةك كوتةرمةلةپ، ئقئلاستانا تئثدايتئن كوپشئلئكتئث الدئندا عانا دذنيةگة كةلةدئ. بذل تؤرالئ نارتايدئث ءوزئ كةزئندة بئلاي دةگةن ةكةن: «مةنئث اقئندئعئم سول كوپشئلئكتئ سذيةدئ. قولئما سئرنايدئ العاندا، بئرةؤ وزئمة ءتيئپ سويلةسة، ايتقان ءسوزئم كذشتئ بولئپ شئعادئ».
سونئمةن قاتار اؤئزدان بذرقئراپ شئعاتئن جئر تاسقئنئنئث اعئتئلؤئنا يمپروأيزاسيالئق ونةردئث كومةكشئ قذرالئ - قازاقتئث جئراؤلئق پوةزياسئندا قوبئزبةن، اقئندئق پوةزيادا دومبئرامةن، كةيئننةن سئرنايمةن (گارمون) قوسئلا جئرلاؤ. ياعني نارتاي شئعارماشئلئعئنئث التئن وزةگئ - توكپة (يمپروأيزاسيا) اقئندئق ونةرئندةگئ بذكئل شئعارمالارئنئث ءان اؤةنئنة، مةلودياعا، سئرناي سازئنا ءبولئنئپ تذراتئندئعئ. اقئندئق شابئت پروسةسئنئث ورئنداؤشئلئق ونةر ارقئلئ جذزةگة اسؤئ اقئننئث، بئرئنشئدةن، وزئنة تان اقئندئق ونةرئن تانئتسا، ةكئنشئدةن، دذنيةجذزئلئك ءسوز ونةرئ تاريحئ مةن قازاق پوةزياسئ مةن ونةرئ تاريحئنداعئ ورئنداؤشئلئق ءداستذردئث زاثدئ جالعاسئن اثعارتادئ.
يمپروأيزاسيا پروسةسئندة ولةثدئ ءسوزدئ بارئنشا مول قامتئپ ذلگئرؤ جاعئنا قذرئلعان نارتاي شئعارمالارئ كوبئنة ورئنداؤشئلئققا باعئنا، بئردة تازا ءان، بئردة تةرمة سةكئلدئ، بئردة ءان مةن تةرمةنئث قوسئلا ورئلگةن سيپاتئندا جاسالدئ. شئعارمالارئنئث جانرلئق بولمئسئنا قاراي ءان سازدارئ بئرةسة تولعاؤ، بئرةسة تةرمةلةگةن ناقئلدئ، ديداكتيكالئق اؤةندئ تذردة سالماقتئ ئرعاقپةن جئرلانادئ. كةيبئر شئعارمالارئنئث اؤةزدئ سازدئ بولمئسئ سئزئلعان انگة جاقئنداپ كةتةدئ دة، كةث قايئرئمدئ سازبةن اياقتالادئ. كةيبئر شئعارمالارئنئث باسئ جةلدئرمةلةنئپ ءوزئ جانة ءومئر تؤرالئ تاقپاقتالئپ باستالادئ دا، اياعئ ءان قايئرئمئ مةن ورئلگةن تذيئندئ ويلارمةن قورئتئندئلانادئ. دةمةك، نارتايدئث يمپروأيزاتورلئق ونةرئ - ءان اؤةنئنة، ماقامعا سذيةنة شئعارئلاتئن ءداستذردئث جالعاسئ. ءبئراق بذل جالعاستئق تةك قايتالاؤ ةمةس، نارتاي ستيلئنئث دارا بولمئسئن دا ايقئندايدئ. بارلئق ؤاقئتتا دا ءداستذردئ جالعاستئرؤ جةكة تذلعالاردئث نةمةسة توپتاردئث دارا قاسيةتتةرئن كورسةتةتئنئ ءمالئم. بذل - ءسوز ونةرئنئث تاريحئنداعئ ماثگئلئك شئندئق.
اكادةميك ز.قابدولوأ: «ومئردة دة، ونةردة دة تالاي جاثالئق بولعان، بولئپ جاتئر ءهام بولا بةرمةك. ءبئراق جاثالئق - ءداستذردئ جالعاستئرا السا عانا جاثالئق»، - دةيدئ. بئزدئثشة، نارتايدئث جاثالئعئ، دارالئعئ - اقئندئق داستذرگة ءان مةن جئردئث قوسئلا ورئلگةن ليريكالئق سةزئم يئرئمدةرئن، كوثئل شالقؤئنئث تاسقئنداؤئ قؤاتئن اكةلئپ، تئثداؤشئ اتاؤلئنئ جايما-شؤاق قالئپتا ةمةس، ذنةمئ رومانتيكالئق ءورشئل سةزئم داؤئلئمةن تةبئرةندئرةتئنئ. نارتاي اقئندئعئنئث التئن ارقاؤئ، اشةكةيلئ ورنةگئ - ءان مةن جئردئث يمپروأيزاسيا قذدئرةتئمةن قوسئلا ءورئلئپ تؤاتئنئ. ياعني، اقئن ءا. تاجئبايةأ ايتقانداي، نارتاي:
ا دةگةندة ءتذيسئنئپ اپ قاباعئن،
اششئ ايقايمةن اشئپ تذنعان تاماعئن.
نايزاعايداي قارا ءتذندئ قاق جارعان،
جالتئلداتئپ الاتئن كوز جانارئن.
سودان كةيئن جاؤار بذلتشا تونةتئن،
توثئرةگئن ول ءتئنتي قاراپ كورةتئن.
سؤئپ بةتئ سذرعئلت تارتئپ العان سوث
بورانداتا، بذرقئراتا توگةتئن.
قازاق دالاسئنداعئ «اكئمگةرةي سازئ»، «قاراساي سازئ»، «بئتةگةن سازئ»، «ناؤاش سازئ»، « پذسئرمان سازئ»، «بارلئباي سازئ»، «توعئس سازئ»، «سابئر سازئ»، «جذمابةك سازئ»، «بايسالباي سازئ»، ت.ب. ءداستذرلئ ونةر تذرلةرئمةن بئرگة نارتايدئث تؤئپ-وسكةن سئر بويئ جةرئندةگئ اقئن-جئراؤلاردئث «ةشنياز سال سازئ»، «جيةنباي جئراؤ ماقامئ»، «مولداحمةت سازئ»، «مذزاراپ اؤةنئ»، «تاسبةرگةننئث ماثئراماسئ»، «كوشةنةي ماقامئ»، ت.ب. مؤزئكالئق ورئنداؤشئلئق ءداستذردئث مةكتةبئ بار ةدئ. نارتايدئث اقئندئق، انشئلئك تالانتئ اؤةلدة ءبئرجان، ذكئلئ ئبئراي، تايجان داستذرلةرئندة دامئعانمةن، كةيئننةن سئر ولكةسئندةگئ وسئ جئرشئلئق، انشئلئك ءداستذر تابيعاتئنا بةيئمدةلة قالئپتاسقان. ال نارتايدئث كومپوزيتورلئق، ءانشئ-جئرشئلئق قاسيةتتةرئنئث قالئپتاسؤئندا وسئ تةرمةشئلئك-جئرشئلئق ءداستذر قاتتئ اسةر ةتكةن. وسئنئث اسةرئنةن بة ةكةن، ءبئرجان، ذكئلئ ئبئراي، تايجان، ت.ب. ءانشئ-اقئنداردئث اندةرئندةي ةمةس، نارتايدئث ءان-ولةثدةرئ مةن وزگة شئعارمالارئنئث ارالارئندا ءبئر-بئرئنة ذقسامايتئن دارالئق ساقتالا بةرمةيدئ. ياعني ول تةكتةس سارئنئ ماقاممةن كوپتةگةن شئعارمالارئن ورئنداي بةرةتئن جئرشئلئق-ورئنداؤشئلئقتئ قولداندئ.
سئر بويئنداعئ اقئندار ونةرئندةگئ تةرمةشئلئك، جئرشئلئق اؤةز-سازدئق ءداستذردئث كورشئلةس تذرئكپةن، قاراقالپاق، وزبةك حالئقتارئمةن تؤئستئق بايلانئسئ بار. سئر ولكةسئندةگئ اقئن-جئراؤلاردئث ورئنداؤشئلئق ونةرئندةگئ سان قذبئلئپ، ءيئرئلئپ قايتارئلاتئن اؤةزدئ سازداردئث تذپكئ باستاؤ نةگئزئ ةجةلگئ تذركئلةر داؤئرئنةن ساقتالعان. وسئعان بايلانئستئ اكادةميك ر.بةردئبايةأ: «تذركئ حالئقتارئنئث ةجةلگئ تؤئستئعئن ايگئلةيتئن جادئگةرلةر سوزدئك جانة سازدئق فولكلورئمئزدا مول ساقتالعاندئعئن كورةمئز... سوناؤ شئعئستاعئ التايلئقتار مةن ورتا ازياداعئ تذرئكمةننئث كةيبئر اؤةندئك ةرةكشةلئكتةرئ سئر بويئنئث تةرمة ئرعاقتارئنا ذقساس شئعؤئ وسئنئ دالةلدةيدئ»، - دةيدئ.
شيةلئ اؤدانئنداعئ №156 نارتاي بةكةجانوأ اتئنداعئ مةكتةپتئث مذعالئمئ، ةثبةك، ذلئ وتان سوعئسئنئث ارداگةرئ، اقئننئث جةرلةسئ بايجانوأ سارسةنبةك، وسئ اؤداننئث العاباس اؤئلئنداعئ №205 مةكتةپ ديرةكتورئنئث ورئنباسارئ، نارتايدئث ماقام-اؤةنئن ذمئتتئرماي، ءومئر بويئ ورئنداپ جذرگةن بةلگئلئ ءانشئ ءابؤوأ ءابئلاش، نارتايدئث كونسةرتتئك بريگاداسئندا بولعان قئزئلوردالئق ءانشئ-جئرشئلار ب.جذسئپوأ، ا.تذياقبايةأتار نارتاي شئعارمالارئنئث بارلئعئ دا يمپروأيزاسيامةن شئعارئلعانئن، يمپروأيزاسيا كوزئندةگئ اقئننئث ةرةكشة شابئتتئ شاعئن ايتادئ.
مئسالئ، س. بايجانوأ: «ناكةث ايتئس ولةث، تةرمةلةر ايتاردا گارمونئن تارتئپ، تاماعئن كةنةپ، مةكئرةنئپ ءبئراز وتئراتئن. سودان كةيئن بارئپ جئردئ اعئزئپ جونةلةتئن. قئزئپ ايتئپ وتئرعاندا سئثقئلداتئپ ايتئپ وتئرعان ناكةث بة، سئرناي ما (گارمون با)، اجئراتؤ قيئن ةدئ.
توگئپ جئر ايتئپ وتئرعاندا سوزدةرئ وتة انئق، ذيقاسئمدئلئعئ ذنامدئ بولئپ ةستئلةتئن. ويتكةنئ توگئپ جئر ايتئپ وتئرعاندا گارمونئنئث داؤسئن قاتتئ، دارئلداتئپ شئعارا بةرمةيتئن. اندا-ساندا ءاننئث قايئرماسئ كةزئندة عانا قوساتئن دا، باسقا ؤاقئتتا جاي عانا دةمةپ وتئراتئن»، - دةيدئ.
نارتاي اقئننئث ونةرئ - قايتالانؤئ سيرةك عاجاپ قذبئلئس. ءبئرجان سال، ذكئلئ ئبئراي، تايجان تالئمدةرئ مةن ءوزئ مةكةن ةتكةن جةردةگئ انشئلئك-يمپروأيزاتورلئق داستذرلةرئن، سونئمةن قاتار حالئق پوةزياسئنئث اؤئزشا توكپة اقئندئق جانة شايئرلئق جازبا ادةبيةت داستذرلةرئن تذتاستاي مةثگةرگةن نارتايدئث ةل تانئعان ةلةؤلئ تذلعاعا اينالؤئ زاثدئ ةدئ. اقئندئق تالانتئنئث قاينار كوزدةرئ قازاقستاننئث بئرنةشة ايماقتارئنئث داستذرئمةن قالئپتاسقان ونئث شئعارمالارئندا بةلگئلئ شؤماق پةن قايئرماعا جانة توكپةلةپ ايتئلاتئن تذيدةكتئ تةرمة جئرعا قذرئلعان اؤةز-سازدئ مؤزئكالئق ورالئمئ بةرئك قالئپتاستئ. ءبئز نارتايدئ ذلتتئق مؤزئكا ونةرئنئث تاريحئنا كئرگئزئپ، ونئث اندةرئن («نارتايدئث ءانئ»، 1-2 تذرلةرئ، «لةنين ماأزولةيئندة»، «التئن كوكةم»، «تولقئن»، «باؤئرلاسقا»، «احاؤ، جالعان»، «اگيگاي»، «بةيبئتشئلئك»، «سوثعئ تةرمة»، ت.ب.) اتاپ ايتقانئمئزبةن، نارتايدئ قازاق فولكلورتانؤ، ادةبيةتتانؤ، ونةرتانؤ عئلئمدارئنئث بذگئنگئ جةتئستئكتةرئ تذرعئسئنان - وزئندئك ماقامئ، سازئ بار ورئنداؤشئ - جئرشئ، ءانشئ اقئن تذرئندة باعالايمئز. ول حالئق اؤئز ادةبيةتئنئث ةپيك جئرلارئن («ايتوتئ»، «گاؤحار-جاؤحار»)، اقئن-جئراؤلاردئث تولعاؤلارئن (بالقئ بازار، ابؤباكئر كةردةرئ، مذرات موثكة ذلئ)، شايئرلئق جازبا ادةبيةت وكئلدةرئنئث داستاندارئ مةن ناقئل تةرمةلةرئن (شادئ، تذرماعامبةت، مانسذر، ت.ب.) ورئنداعاندا يمپروأيزاسيا قذدئرةتئمةن مؤزئكا مةن جئر قوسئندئسئنان تؤعان جئرشئلئق ونةر جولئن دا قالئپتاستئردئ.
تؤعان حالقئن، قازاقستانئن سذيگةن اقئن نارتاي «ةسكة الاتئن تابئلار» دةگةن ولةثئندة:
مةنئ دة ةسكة الاتئن تابئلار جان،
ةگةر دة تابئلماسا قالار مارجان.
ارتئمدا ولةث، ءانئم ولمةي قالسا،
مةن دة ءبئر جان بولارمئن باعئ جانعان، - دةپ تولعانعان ةكةن. قازاق ةلئنئث عاسئرلار بويئ قالئپتاسقان يگئ داستذرلةرئنئث ارقاسئندا ءوزئنئث ونةرپازدئق تذلعاسئن شئنايئلئقپةن تانئتقان حالئقتئث دارئندئ ونةرپازئ نارتاي ءومئرئنئث اقئرئنا دةيئن ايگئلئ گارمونئمةن ورئلگةن وتتئ جئرلارئن توقتاتقان جوق. اسقاق ءاندئ جئرلارئن ذرپاقتان ذرپاققا جةتكئزئپ كةلة جاتقان حالئق ماحابباتئنا وراي نارتاي بةكةجانوأ ةسئمئن ماثگئ ساقتاپ وتئرؤ ءذشئن قازاقستان ذكئمةتئ تاراپئنان ءبئرقاتار يگئ جذمئستار جذزةگة اسئپ كةلةدئ.
قازاقستاننئث ذكئمةتئ تاراپئنان كةثةس زامانئندا نارتايدئث ةثبةگئنة لايئقتئ باعالاؤلار جاسالدئ. نارتاي 1937- جئلئ س س س ر جازؤشئلار وداعئنئث مذشةلئگئنة قابئلداندئ. 1939 - جئلئ «قازاق س س ر-ئنئث ةثبةك سئثئرگةن ونةر قايراتكةرئ» اتاعئ بةرئلدئ. «قذرمةت بةلگئسئ» وردةنئمةن، ذلئ وتان سوعئسئ جئلدارئندا «ةثبةكتةگئ ةرلئگئ ءذشئن» مةدالئمةن، ءذش رةت قازاق س س ر جوعارعئ سوأةتئنئث قذرمةت گراموتاسئمةن ماراپاتتالدئ. قازئر اقئننئث تؤعان اؤئلئ، ونداعئ ورتا مةكتةپ، قئزئلوردا قالاسئنداعئ، شيةلئ اؤدانئ ورتالئعئنداعئ كوشةلةر، قئزئلوردا وبلئستئق قازاق مؤزئكالئق دراما تةاترئ نارتاي بةكةجانوأ ةسئمئمةن اتالادئ. 1980 جئلئ ناؤرئز ايئندا اقئننئث - 90، 1990- جئلئ 100 جئلدئق مةرةيتويلارئ اتاپ ءوتئلدئ.
ليريكالئق-ديداكتيكالئق ولةثدةرئ، ايتئستارئ، داستاندارئ توپتاستئرئلعان جئر جيناقتارئ («دومبئرا سازئ»، 1950؛ «ولةثدةرئ مةن ايتئستارئ»، 1956؛ «وسيةت»، 1982؛ «امانات»، 1990) جارئق كوردئ.
نارتاي اقئن اتئنداعئ اؤئلدا وعان ارنالعان مذراجاي بار جانة مذسئن ةسكةرتكئش ورناتئلعان.
نارتاي بةينةسئ كوركةم شئعارمالارعا دا ارقاؤ بولئپ، ول تؤرالئ قازاق ادةبيةتئنئث كورنةكتئ وكئلدةرئ - ا.توقماعامبةتوأ «نارتاي تولعاؤئن»، ءا.تاجئبايةأ «نارتاي» جانة «نارتايلار» دةگةن ةكئ پوةما، «باتئر مةن اقئن» اتتئ پةسا، «ةسئمدةگئلةر» پوأةسئندة ءبئر ءبولئم؛ جازؤشئلار و.سارسةنبايةأ «شامشئراق» رومانئنئث، و.بودئقوأ «بذلبذل»، جؤرناليست م.رذستةموأ «نارتاي»، ا.دوستياروأ «وزدةرئث بئلةر نارتايمئن» اتتئ دةرةكتئ حيكاياتتار جازدئ. قازئرگئ قازاق ادةبيةتئنئث الدئثعئ تولقئن جانة قازئرگئ وكئلدةرئنئث ءبارئ دة نارتاي ونةرئن قذرمةتتةؤمةن كةلةدئ. كوپتةگةن اقئندار نارتاي تؤرالئ ارناؤ ولةثدةر دة جازدئ.
نارتاي - اقئندئق ونةرئنةن انشئلئگئن ايئرئپ ايتؤعا بولمايتئن تذلعا. ول - 50-گة تارتا اندئك اؤةن-ءسوز شئعارعان كومپوزيتور. قازئرگئ كةزدة ايتئسكةر اقئندئق، تةرمةشئ-جئرشئ ورئنداؤشئلئق ونةرلةرگة كةث ءورئس اشئلئپ وتئرعان كةزدة «نارتاي سازئمةن» ورئنداؤشئلار مةكتةبئ ئزئندةگئ ونةرپازدار شوعئرئ ايرئقشا كوز تارتادئ. مئسالئ، بالقاشباي جذسئپوأ، اقمئرزا تذياقبايةأ، ارزؤللا مولجئگئتوأ، ءابئلاش ءابؤوأ، مذحامةتجان رذستةموأ، نياتؤللا رامانقذلوأ، سةرئك وتةؤوأ سئندئ قئزئلوردالئق ونةرپازدار - نارتايدئث يمپروأيزاتورلئق اقئندئق ءارئ ءانشئ-تةرمةشئلئك، جئرشئلئق، كومپوزيتورلئق قاسيةتتةردئ قوسا مةثگةرگةن ءداستذرلئ ونةگةسئن جالعاستئرؤشئلار بولدئ. بذلاردئث نارتاي ءداستذرئن جالعاستئرعان ونةر مةكتةبئ قازئرگئ جاس تولقئن ونةرپازدار ارقئلئ دامؤدا. سوندئقتان ارتئندا وسئنداي وشپةيتئن ءداستذر ءئزئن قالدئرعان نارتاي بةكةجانوأتئث اقئندئق مذراسئ - قازاق ءسوز ونةرئ تاريحئنداعئ ومئرشةث ونةر قاسيةتئن تانئتاتئن قئمبات قازئنا.
دةمةك، اؤئزشا اقئندئق پوةزيانئث كورنةكتئ تذلعاسئ نارتاي بةكةجانوأ داستذرئندةگئ قازئرگئ حالئق اقئندارئ دا تاؤةلسئزدئك جولئنداعئ وركةندةؤدئث جاثا اسؤلارئن يگةرئپ جاتقان قازاق حالقئنئث ذلئ تاريح كةرؤةنئندةگئ ماثگئلئك ءومئرئن اسقاق شابئتپةن ذزدئكسئز جئرلاي بةرةدئ. بذل - عاسئرلاردان ءوتئپ، بذگئنگئ كذنگة جةتكةن حالئقتئق عاجايئپ ونةردئث قازئرگئ جارقئن عانا ةمةس، سونئمةن قاتار جارقئن بولاشاعئ.
تةمئرحان تةبةگةنوأ،
اباي اتئنداعئ قاز ذ پ ؤ-دئث قازاق ادةبيةتئ كافةدراسئنئث مةثگةرؤشئسئ، فيلولوگيا عئلئمدارئنئث دوكتورئ، پروفةسسور؛ جامبئل اتئنداعئ حالئقارالئق سئيلئقتئث لاؤرةاتئ، «قازاق جانة الةم ادةبيةتئ» جؤرنالئنئث باس رةداكتورئ.
(«اناءتئلئ » گازةتئ. تامئزدئث 18-ئ. 2010 - جئل)